Adresat zajęć:

uczniowie gimnazjum

Rodzaj zajęć:

zajęcia integrujące treści z języka polskiego, historii, wiedzy o społeczeństwie.

Cele lekcji:

Cel ogólny:

Kształtowanie szacunku uczniów do postaw patriotycznych ludzi, którzy walczyli o suwerenną ojczyznę oraz zwrócenie uwagi młodzieży na złożoność zjawisk społecznych i politycznych w powojennej Polsce.

Cele szczegółowe:

Uczeń:

• analizuje i interpretuje wybrane elementy filmu/spektaklu telewizyjnego (świat przedstawiony, bohaterowie);
• uwzględnia w interpretacji kontekst historyczny;
• rozumie tworzywo filmu oraz funkcje filmowych środków wyrazu;
• prezentuje własne zdanie i je uzasadnia;
• poznaje historię żołnierzy wyklętych;
• wyjaśnia, czym jest patriotyzm, odwołując się do postaw historycznych bohaterów;
• kształtuje refleksyjną postawę wobec człowieka, jego natury, powinności moralnych;
• wyciąga wnioski, dokonuje syntez;
• samodzielnie dociera do informacji zawartych w mediach elektronicznych, w prasie, w książkach.

Słowa kluczowe:

wolność, prawo, moralność, wybory życiowe, śmierć, wojna

Motto:

„Trzeba wspomnieć wszystkich, zamordowanych rękami także polskich instytucji i służb bezpieczeństwa, pozostających na usługach systemu przyniesionego ze wschodu. Trzeba ich przynajmniej przypomnieć przed Bogiem i historią, aby nie zamazywać prawdy naszej przeszłości, w tym decydującym momencie dziejów”.

Jan Paweł II

Przed zajęciami nauczyciel prosi uczniów, aby w domu obejrzeli spektakl telewizyjny Ja jedna zginę. Inka 1946 oraz, aby przygotowali informacje biograficzne o bohaterce filmu. Prosi też chętnego ucznia o przygotowanie prezentacji multimedialnej na temat żołnierzy wyklętych. Zadaje również napisanie recenzji tego filmu (uczniowie znają formę recenzji).

Przebieg zajęć

Wprowadzenie

1. Nauczyciel zapoznaje uczniów z celami lekcji, która integruje treści języka polskiego, historii oraz wiedzy o społeczeństwie.

Uczniowie wcześniej obejrzeli spektakl telewizyjny: Ja jedna zginę. Inka 1946, który oparty jest na prawdziwych wydarzeniach. Opowiada historię sanitariuszki Danuty Siedzikówny. Nauczyciel przedstawia wybrane fragmenty filmu (np. przysięga „Inki” jako żołnierza wstępującego do AK, rozprawa sądowa, podczas której sąd wydał wyrok skazujący bohaterkę na karę śmierci).

Na podstawie dramatu oraz innych tekstów źródłowych uczniowie opowiadają historię „Inki”. Pomocą mogą okazać się także zdjęcia[1].

Uczniowie przedstawiają informacje na temat Danuty Siedzikówny „Inki”, która była sanitariuszką 4 szwadronu V Brygady Wileńskiej AK. Aresztowana przez UB, została osadzona jako więzień specjalny w Gdańsku. W czasie śledztwa była bita i poniżana. Podczas procesu, który odbył się w trybie doraźnym przed Sądem Rejonowym w Gdańsku, zarzucano „Ince”, że kazała rozstrzelać funkcjonariuszy UB. To nie było jednak prawdą, sanitariuszka udzielała pomocy żołnierzom. Skazana na karę śmierci, zrezygnowała z napisania prośby o ułaskawienie do prezydenta Bieruta. Napisał ją jednak jej adwokat. Prośba została odrzucona.

2. Nauczyciel rozdaje uczniom fragment artykułu Michała Muchy: Bo zachowała się jak trzeba[2].

„Została rozstrzelana rankiem 28 sierpnia 1946 r., o 6.15 strzałem w głowę przez dowódcę plutonu egzekucyjnego z KBW, ponieważ egzekucja z udziałem żołnierzy się nie udała, żaden nie chciał zabić „Inki”, choć strzelali z odległości trzech kroków do niej i jej współtowarzysza niedoli, ppor. Feliksa Selmanowicza Zagończyka, również żołnierza mjr Łupaszki. Według relacji jej spowiednika ks. Mariana Prusaka i ówczesnego zastępcy naczelnika więzienia, Danuta krzyknęła przed egzekucją »Niech żyje Polska!«, a po salwie plutonu, przed strzałem, który zakończył jej życie: »Niech żyje major Łupaszko!«”[3].

Młodzież wypowiada się na temat tragicznych okoliczności śmierci dziewczyny. Nauczyciel pyta: O czym świadczą ostatnie słowa bohaterki?

Rozwinięcie

Na początku tej części zajęć uczniowie czytają swoje recenzje, które przygotowali w domu. Wypowiadają się na temat spektaklu z uwzględnieniem zagadnień tworzywa filmowego. Charakteryzują bohaterkę, analizują postawę „Inki” i cechy jej charakteru. Przedstawione recenzje są podstawą do dyskusji klasowej. Uczniowie odpowiadają na pytania:

• Jakie emocje wzbudza dramat?
• Jaki jest czas akcji?
• Jakie kluczowe wydarzenia historyczne zostały przedstawione?
• Czy „Inka” była typową nastolatką?
• Które cechy jej charakteru najbardziej mogą zaimponować współczesnej młodzieży?
• Jak oceniacie postępowanie bohaterki?
• Jakich wyborów dokonali niektórzy żołnierze podziemia i jakie były ich motywacje oraz konsekwencje podjętych decyzji?

Uczniowie zwracają uwagę na niezwykłą odwagę, siłę charakteru, hart ducha, patriotyzm, lojalność wobec innych partyzantów, heroizm bohaterki, która — mimo przesłuchań i stosowania tortur — nikogo nie wydała i nie zgodziła się na współpracę z aparatem bezpieczeństwa.

1. Nauczyciel czyta uczniom fragment ostatniego listu Danuty Siedzikówny z więzienia. Po tym, gdy ogłoszono na nią wyrok śmierci, pisała: „Jest mi smutno, że muszę umierać. Powiedzcie mojej babci, że zachowałam się jak trzeba…”[4]. Nauczyciel pyta uczniów, jak rozumieją słowa bohaterki skierowane do babci, a następnie inicjuje dyskusję na temat postaw bohaterów filmu wobec stalinizmu, omawiane są postawy, które były wobec niego opozycyjne oraz te, które go umacniały.

Nauczyciel przypomina, że ludzie w latach 50. XX w. byli represjonowani z powodów politycznych. Metody, którymi posługiwała się służba bezpieczeństwa, były drastyczne. Stosowano szantaż, manipulację, wywierano presję na przesłuchiwanych więźniach. Stosowano przemoc fizyczną i psychiczną. Wykorzystywane metody śledcze stanowiły zbrodnię przeciwko narodowi polskiemu. Wydarzenia tamtych lat wciąż pozostają żywe, chociaż bywają różnie interpretowane.

2. Prowadzący pyta uczniów: Jaki zabieg kompozycyjny został zastosowany w dramacie? Z czego wynika taka kompozycja i jaki daje efekt?

Uczniowie zwracają uwagę, że narracja toczy się w dwóch płaszczyznach czasowych. Spektakl tv pokazuje współcześnie przeprowadzony wywiad dziennikarki z historykiem na temat opozycyjnej przeszłości. Dziennikarka stara się poznać i zrozumieć historię młodej dziewczyny, która podjęła heroiczną walkę z systemem. W drugiej płaszczyźnie dramat odwołuje się do czasów Polski powojennej. Ukazuje walkę polskich partyzantów z komunistyczną władzą. Wydarzenia z przeszłości przenikają się ze współczesnością. Dziennikarka odkrywa zapomniane fakty, a widzowie wraz z nią poznają „odrodzonych z pamięci popiołów” żołnierzy wyklętych.

3. Uczniowie wypowiadają się na temat emocji, jakie wzbudził w nich omawiany dramat oraz elementów tworzywa filmowego, które tworzą nastrój tego obrazu. Nauczyciel zwraca uwagę na funkcję muzyki (muzyka wpływa na budowanie nastroju poszczególnych scen).

4. Nauczyciel pyta: Jaką funkcję dla odbiorców spełnia spektakl o „Ince”? Pokazuje, że ważne są losy jednostkowych bohaterów ukazane na tle wielkich wydarzeń historycznych. Z tych elementów można złożyć obraz przeszłości, odkryć prawdę o tamtych czasach historycznych. Obraz ten skłania do refleksji nad faktem, że warto poznawać historię swojego kraju.

5. Nauczyciel przypomina, że spektakl przywołuje też dzieje innych partyzantów, np. „Żelaznego” i „Łupaszki”. Pyta, czy znane są uczniom postawy żołnierzy, którzy podjęli walkę ze stalinizmem.

Uczeń przedstawia prezentację, którą przygotował wcześniej. Wyświetla ją na ekranie projekcyjnym. Prezentacja ta powinna uwzględniać najważniejsze informacje dotyczące żołnierzy wyklętych oraz biogramy wybranych bohaterów podziemia antykomunistycznego w Polsce powojennej.

Podsumowanie

Nauczyciel podsumowuje zajęcia i nagradza uczniów, którzy podczas zajęć wykazali się wiedzą oraz zaangażowaniem.

Praca domowa:

Uczniowie przygotowują pracę pisemną realizującą temat:

Odnosząc się do problematyki spektaklu oraz postaw jego bohaterów, przedstaw w formie pisemnej swoje refleksje na temat wartości wolności dla jednostki i społeczeństwa. Wypowiedź uzasadnij.

Bibliografia:

1. Danuta Siedzikówna „Inka” — sanitariuszka wyklętych, http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1211044,Danuta-Siedzikowna-Inka-sanitariuszka-wykletych
2. D. Kuciński, Danuta Siedzikówna „Inka”, Archiwum Żołnierzy Wyklętych, tom 11. wyd. Bollinari Publishing House
3. M. Michał, Bo zachowała się jak trzeba, artykuł opublikowany na stronie: http://historykon.pl
4. http://www.inka.witryna.info
5. Żołnierze Wyklęci przez władzę i historię, http://www.polskieradio.pl/9/526/Artykul/1388872,Zolnierze-Wykleci-przez-wladze-i-historie

[1] Zdjęcie portretowe „Inki”, wikipedia.org oraz kadr ze spektaklu Ja jedna zginę. Inka 1946.

[2] http://historykon.pl

[3] http://historykon.pl

[4] http://www.inka.witryna.info/