Cele lekcji

Podczas zajęć uczniowie:

• doskonalą sztukę dyskutowania i pracy w zespole
• formułują argumenty, by uzasadnić swoje stanowisko
• kształtują umiejętność analizy i interpretacji dzieła filmowego
• pogłębiają wiedzę na temat współczesnych tendencji w sztuce

Czas pracy 2 godziny lekcyjne + projekcja filmu Środki dydaktyczne film Xawerego Żuławskiego „Wojna polsko-ruska”

Formy pracy praca w grupach Metody pracy elementy pogadanki metody aktywizujące: burza mózgów, dyskusja

Przebieg lekcji

Po obejrzeniu filmu nauczyciel pyta uczniów o opinie i pierwsze wrażenia po projekcji. Przypomina historię powstania literackiego pierwowzoru, kontrowersje wokół książki, promocję Masłowskiej, jako „nastohańby polskiej literatury”. Prezentuje w skrócie sylwetkę reżysera. Zwraca uwagę, że autorka powieści wystąpiła w filmie, odgrywając samą siebie.

Nauczyciel pyta o tematykę filmu. Czy można rzeczywiście powiedzieć, jak to zarzucali niektórzy krytycy, że jest to film o niczym? Metodą burzy mózgów uczniowie próbują odkryć kolejne tematy, poruszane w filmie. Udzielane odpowiedzi można zanotować na tablicy w formie mapy mentalnej:

• film o subkulturze dresiarzy
• film o stereotypach i uprzedzeniach
• film o narkomanii
• film o kobietach
• film o procesie twórczym
• film o zagubieniu człowieka w świecie itd…

Po zebraniu odpowiedzi uczniowie zastanawiają się, które z wątków są najistotniejsze, uzasadniają swoje wybory. Nauczyciel, nawiązując do dyskusji, podaje temat lekcji: „Tego miejsca tutaj nie ma…” – wątpliwości człowieka ery postmodernizmu.

Nauczyciel zachęca uczniów do odnalezienia w filmie przełomowej dla fabuły sceny. Jest nią przesłuchanie Silnego przez Masłowską. To wtedy następuje zdemaskowanie fikcyjności świata, w którym żyje bohater. Film można więc podzielić na trzy części:

• sceny z życia codziennego bohaterów (Silny jest nieświadomy obecności Masłowskiej)
• scenę przesłuchania Silnego (ujawnienie nierealności świata przedstawionego)
• seria wizji po wypadku Silnego, snutych na pograniczu życia i śmierci.

Uczniowie ustalają, jak zakończył się film. Jeśli nie uchwycili sensu ostatnich scen (są to dość szybko następujące po sobie migawki), nauczyciel odtwarza jeszcze raz finał filmu, ze szczególnym uwzględnieniem momentu, gdy Masłowska odłącza gruby kabel z czerwoną wtyczką. Czy może to oznaczać śmierć bohatera?

Klasa dzieli się na 5-osobowe zespoły, które w oparciu o pytania załączone na kartach pracy dokonują próby charakterystyki bohaterów. Następnie reprezentanci wskazanych przez nauczyciela grup referują wyniki pracy grupy.

EKIPA MASŁOWSKIEJ

Zanalizujcie sceny z udziałem bohaterki, postarajcie się uwzględnić różne sposoby obrazowania w wydzielonych częściach filmu. Odpowiedzcie na pytania do każdej z części:

• Część pierwsza (życie codzienne): w jakich okolicznościach kamera pokazuje Masłowską? czy widzimy twarz bohaterki? Jaka kolorystyka została zastosowana w scenach z jej udziałem? W jaki sposób postać Masłowskiej została połączona z opowieścią o Silnym? Zastanówcie się, czemu służy i co uwydatnia taki sposób prezentowania postaci.
• Część druga (przesłuchanie Silnego): jakie wrażenie sprawia Masłowska w tej scenie? (zwróćcie uwagę na jej gesty i sposób wypowiadania się). Jak traktuje Silnego, dlaczego ujawnia mu prawdę o fikcyjności świata, w którym on żyje? Czemu służy taki sposób prezentowania postaci? Spróbujcie stworzyć jej portret psychologiczny.
• Część trzecia: jaką rolę pełni bohaterka w wizjach Silnego? Przypomnijcie sobie migawkę z finału filmu, gdy Masłowska ze słowami „przykro mi” odłącza gruby kabel: czemu, waszym zdaniem, autorka unicestwia Silnego?

EKIPA SILNEGO

Zanalizujcie sceny z udziałem Silnego, postarajcie się uwzględnić różne sposoby obrazowania w wydzielonych częściach filmu. Odpowiedzcie na pytania do każdej z części:

• Część pierwsza (życie codzienne): jak został zaprezentowany Silny w relacjach z kobietami i wobec innych mężczyzn. Jak traktuje kobiety, z którymi się spotyka? Jaki jest wobec kolegów i wrogów? Przywołajcie na uzasadnienie swoich sądów konkretne sytuacje z filmu. Zwróćcie uwagę na jego ubiór, a także na zmieniający się (!) zależnie od sytuacji wzrost bohatera. Spróbujcie stworzyć portret psychologiczny Silnego.
• Część druga (przesłuchanie Silnego): Jak ujawnienie fikcyjności świata, w którym żyje, wpływa na Silnego? Porównajcie jego kreację w tej części filmu z dotychczasowym wizerunkiem bohatera. Jak można interpretować uderzenie głową w mur: czy to próba samobójcza, czy też może próba poszukiwania prawdy o świecie? Uzasadnijcie swoją opinię.
• Część trzecia (wizje Silnego): o jakich podświadomych pragnieniach i lękach bohatera świadczą kolejne wizje (udział w „szatańskim” reality show, scena z Magdą nad morzem, scena z Magdą w luksusowej willi, „ruski siding”).

Po podsumowaniu przez nauczyciela zgromadzonych spostrzeżeń obie grupy mają za zadanie dokonać osądu bohaterów. Ekipy Silnego w oparciu o przeprowadzoną analizę debatują nad kwestią: „Czy Silny był złym człowiekiem? Czy zasłużył na takie potraktowanie go przez autorkę?„. W tym celu grupa dzieli się na obrońców i oskarżycieli (po 2 osoby) oraz wyznacza sędziego. Każda ze stron po kilkuminutowym przygotowaniu ma 2,5 minuty na zaprezentowanie przed sędzią swojej grupy przygotowanych argumentów. Sędzia po wysłuchaniu obu stron wydaje pisemny werdykt wraz z uzasadnieniem. Całość ćwiczenia powinna trwać nie dłużej niż kwadrans.

Analogicznie pracują Ekipy Masłowskiej, rozważając kwestię: „Czy Masłowska postąpiła słusznie, uśmiercając Silnego? Czy miała do tego prawo?”.

Sędziowie poszczególnych grup czytają przed klasą swoje werdykty. Nauczyciel dokonuje podsumowania tej części pracy na lekcji.

Nauczyciel inicjuje ogólnoklasową dyskusję na temat: Czy wątpliwości i zagubienie Silnego mogą mieć odniesienie w dylematach egzystencjalnych współczesnego człowieka? Czy otaczająca nas rzeczywistość (tworzona przez nas kultura, zdobycze nauki i techniki) mogą nasuwać wątpliwości w kwestii realności świata, w którym żyjemy? Można tu odwołać się do innych znanych tekstów kultury (np. filmu „Matrix”), rozwoju sieci internetowej, która coraz większą część naszej aktywności przenosi w świat wirtualny, zastanowić się nad przyszłością tych technologii. Warto także odnieść się do Kartezjańskiego sceptycyzmu i koncepcji złośliwego demona, który mami nasze zmysły, utwierdzając nas w przekonaniu o istnieniu świata, który wcale nie musi być prawdziwy (tak jak we śnie nie kwestionujemy realności wyśnionej przez nas fikcji).

Nauczyciel wprowadza pojęcie postmodernizmu (ponowoczesności), jako tendencji we współczesnej sztuce, wypisuje na tablicy cechy charakterystyczne dla ponowoczesnej stylistyki.

Postmodernizm, jako nurt w sztuce współczesnej charakteryzuje się:

• ujawnianiem umowności form artystycznych (narracji, fabuły)
• mieszaniem fikcji z rzeczywistością
• fragmentarycznością fabuły i konstrukcji dzieła
• intertekstualnością (czyli odwołaniem się do innych tekstów kultury, stosowaniem cytatu),
• zastosowaniem ironii, parodii, pastiszu, groteski, czarnego humoru, gry konwencjami
• obecnością w dziele gier językowych, lingwizmem
• zacieraniem różnic między kulturą niską a wysoką

Uczniowie prezentują „Wojnę polsko-ruską” jako typowe dzieło postmodernistyczne, odnajdują w filmie wymienione przez nauczyciela elementy tego nurtu. Swoje spostrzeżenia notują w zeszytach.

Praca domowa

Dla chętnych: Opisz przebieg rozmowy, jaka mogłaby mieć miejsce pomiędzy wybranym autorem szkolnej lektury, a wykreowaną przez niego postacią literacką (np. Goethem a Werterem, Prusem a Izabelą, itp.).