Cele lekcji

Cel ogólny

• Ukazanie wpływu środowiska i sytuacji społecznej na postawę człowieka. Poznanie i ocena głównego bohatera filmu na tle warunków, w których dorasta i żyje.

Cele szczegółowe
W czasie lekcji uczniowie:

• doskonalą umiejętność krytycznej analizy interpretacyjnej filmu
• charakteryzują i oceniają bohaterów
• opisują warunki życia najuboższej i bogatej warstwy społeczeństwa współczesnej Republiki Południowej Afryki
• dokonują wyboru i opisu scen oraz sytuacji pod kątem przydzielonych im zadań
• współpracują w grupie
• stawiają tezy, argumentują, bronią swojego stanowiska, dyskutują
• doskonalą umiejętności retoryczne

Czas pracy 2 godziny lekcyjne + projekcja filmu Środki dydaktyczne Film Gavina Hooda „Tsotsi” kserokopie załączników

Formy pracy praca z całym zespołem klasowym praca w grupach Metody pracy aktywizujące praca z kwestionariuszem osobowym analiza scen filmowych elementy heurezy i wykładu, pogadanka

Przebieg lekcji

Krótka informacja o filmie i jego twórcach.

Film koprodukcji RPA/ Wielka Brytania, w reż. Gavina Hooda, zrealizowany na podstawie powieści Athola Fugarda przez Brytyjczyka polskiego pochodzenia Piotra Fudakowskiego w 2005 r. Obraz nagrodzony Oscarem w kategorii najlepszy film zagraniczny w 2005 r. Laureat nagrody publiczności na festiwalach w Toronto, Denver, Los Angeles. Polskiemu widzowi nazwisko Gavina Hooda może być znane z adaptacji filmowej Sienkiewiczowskiej powieści „W pustyni i w puszczy” (2001).

Pogadanka uzupełniana elementami wykładu nauczyciela

a) Czy chętnie wybieracie się na filmy wyprodukowane w egzotycznych/odległych krajach? Czego w nich szukacie? Jakie są wasze oczekiwania? Czy obejrzany film Gavina Hooda je spełnił?

b) Jakie realia życia w RPA przedstawił film? W jaki sposób wzbogacił waszą wiedzę na temat sytuacji politycznej i społecznej tego kraju? Odpowiedzi uzupełniane wykładem nauczyciela.

Film kontrastuje współczesne realia życia najbiedniejszej warstwy społeczeństwa RPA i bogatych jego mieszkańców. Biedota gnieździ się w slumsach, w najlepszym razie mieszka w blaszanych barakach lub lepiankach bez dostępu do wody czy kanalizacji. Bezdomne dzieci chronią się w betonowych drenach na przedmieściach przedmieść. Hood przedstawił w filmie Soweto – prowincję stworzoną dla robotników kopalni już na początku ubiegłego wieku. Z czasem przerodziła się ona w obszar przeznaczony dla „czarnych” (okres apartheidu – segregacji rasowej, który trwał do momentu wyboru na prezydenta Nelsona Mandeli). W filmie jedynego białego reprezentuje policjant. Ale wydaje się tylko, że obraz Hooda nie dotyczy segregacji. Tym razem ma ona jednak charakter nie tyle rasowy, co społeczny, zależny od statusu, wykształcenia, pochodzenia. Dzielnica ludzi bogatych to pilnie, choć nieskutecznie strzeżona enklawa. Dom Johna i Pumli Dube – rodziców niemowlęcia – jest luksusową willą. Hood pozwala nam zobaczyć zarówno norę, w której mieszka Tsotsi, jak i wielopokojowe, ekskluzywne apartamenty czarnoskórych bogaczy.

c) Jakie uczucia wzbudziła w was historia głównego bohatera? Czy on sam zyskał waszą sympatię? Czy bylibyście w stanie się z nim zaprzyjaźnić? Uzasadnijcie swoje zdanie.

W mniejszych zespołach uzupełnijcie „kwestionariusz osobowy” bohatera filmu. Nie musicie, a nawet nie powinniście być wierni zasadom stylu urzędowego. Starajcie się rozbudować swoje odpowiedzi tak, aby dawały jak najpełniejszy obraz Tsotsiego.(Załącznik 1.)

Przykładowe odpowiedzi uczniów:

Kwestionariusz osobowy głównego bohatera filmu

Imię i nazwisko: David (to imię pojawia się w części retrospektywnej). Nikt z najbliższego otoczenia Tsotsiego nie zna jego prawdziwego imienia. Nazwisko nie jest ani razu wzmiankowane.

Wiek: około 18/19 lat

Pseudonim: Tsotsi, co znaczy zbir, gangster

Miejsce zamieszkania: Przedmieścia wielkiej metropolii Republiki Południowej Afryki (Soweto południowo–zachodnia część Johannesburga), slumsy, blaszany barak. Wcześniej, po ucieczce z domu, chronił się wraz z innymi bezdomnymi dziećmi w betonowym drenie.

Rodzice: matka -zmarła prawdopodobnie na AIDS; ojciec -pijak i degenerat. Szorstki i nieczuły zarówno dla własnego dziecka, żony jak i psa, którego zabija za nic na oczach syna.

Stan rodzinny: samotny, nie utrzymuje kontaktów z nikim z rodziny, nie ma jeszcze własnej. Przez 3 dni „opiekuje się” porwanym wraz z kradzionym samochodem niemowlęciem. „Rodzinę” Tsotsiego stanową kumple jego gangu – niepotrafiący nawet liczyć do 10, ale znany z okrucieństwa Rzeźnik, głupawy Aap oraz Boston- Student, którego nałóg alkoholowy wykluczył poza margines i pozbawił perspektyw na lepsze życie.

Pochodzenie społeczne: biedota, patologia społeczna, warstwa ludzi wykluczonych.

Wykształcenie: brak

Zawód: gangster

Zainteresowania/hobby: gra w kości, wizyty w pubach

Inne umiejętności np. prawo jazdy, obsługa komputera: brak

Cechy szczególne: okrucieństwo obok wrażliwości, bezwzględność obok prawości; wyraźna potrzeba akceptacji, miłości i poczucia przynależności.

Jakie wnioski wynikają z analizy wypełnionego przez was kwestionariusza? Obraz jakiego człowieka można z niego wyczytać?

Np.: Człowiek doświadczony przez los, przestępca, samotny, niechciany, wyrzutek społeczny; to, kim się stał, wynikało nie tyle z jego wyborów, co było efektem okoliczności życiowych. Los Tsotsiego został zdeterminowany przez środowisko, rasę, moment dziejowy.

Klasa podzielona na 2 zespoły pracuje w mniejszych grupach.

Wskażcie sceny, sytuacje filmowe, w których bohater jawi się jako:

Zespół A: GANGSTER

Zespół B: CZŁOWIEK

Skomentujcie szczegółowo wybraną przez siebie scenę, uzasadniając, że to właśnie ona ujawnia najlepiej ZŁO lub CZŁOWIECZEŃSTWO tytułowego bohatera filmu.

Np. GANGSTER – 1) scena morderstwa człowieka w metrze przez grupę, której przewodzi Tsotsi 2’55”-4′-55”; 2) scena zmasakrowania Bostona 5’18”-8’30”; 3) scena kradzieży samochodu z dzieckiem i postrzelenie kobiety 10’55”-11’30”; 4) scena prześladowania kalekiego żebraka 23′-27’10”; 5) scena napadu na dom rodziców niemowlęcia ok. 57’50”

Np.1) Pierwsza scena w metrze pokazuje Tsotsiego jako przywódcę grupy młodych gangsterów, którzy z rozmysłem i wyrachowaniem upatrują sobie ofiarę zbrodni. Tym razem pada nią „koleś w krawacie”. Człowiek ten ginie z ręki Rzeźnika, który perfekcyjnie wbija niewinnemu podróżującemu ostry szpikulec w serce. Banda Tsotsiego współpracuje bezbłędnie. Tworzy sztuczny tłok wokół upatrzonej ofiary, bezszelestnie zabija i ulatnia się z jej pieniędzmi. Początek filmu pokazuje, ze mózgiem szajki złożonej z Bostona – Studenta, Aapa i Rzeźnika jest właśnie tytułowy bohater filmu. Kolejne sceny również pokazują ZŁO Tsotsiego, ale daje się ono przynajmniej zrozumieć czy uzasadnić; 2) Boston zostaje pobity, gdyż dotknął najdelikatniejszej struny – przywołał wspomnienie matki, ukochanego psa, czasu, kiedy młody gangster był jeszcze dzieckiem; 3) Napad na kobietę i postrzelenie jej oraz kradzież samochodu ma miejsce tego właśnie wieczoru, kiedy chłopak jest pod wpływem silnych emocji; 4) Prześladowania kalekiego żebraka, choć są aktem chuligaństwa, kończą się rozmową z tym człowiekiem, po której Tsotsi daje mu spokój; 5) Napad na dom rodziców niemowlęcia motywowany jest chęcią zdobycia zabawek dla malucha i pieniędzy, które Tsotsi zamierza dać Miriam.

Zespół B: CZŁOWIEK

CZŁOWIEK – 1) scena przewijania i karmienia niemowlęcia 2) zdejmowanie z dziecka mrówek 28’40”-29’30” 3) zabicie Rzeźnika dla ratowania Johna Pumle 1.01′-1.04′; 4) kolejna wizyta u Miriam po kradzieży zabawek i sprzedaży zrabowanego samochodu, zrozumienie konieczności oddania niemowlęcia matce 1.07′-1.10’30”; 5) scena pojednania z Bostonem – 1.11’50”-1.12’50”; 6) oddanie niemowlęcia jego rodzicom 1.18′- do końca.

Np.: Już niepozostawienie niemowlęcia na tylnym siedzeniu rozbitego samochodu ujawniło okruchy człowieczeństwa tkwiące w Tsotsim. Pojawienie się na krótki czas dziecka w życiu tego bardzo młodego gangstera, zaczęło zmieniać go. 1) Scena przewijania niemowlęcia odkrywa w chłopaku cechy opiekuńcze. Tsotsi karmi, poi, przebiera, bawi dziecko, aby nie płakało. Sytuacja nie jest pozbawiona komizmu, gdyż bohater czyni to wyjątkowo nieudolnie. 2) Kiedy pozostawiony bez opieki chłopczyk ubrudzony skondensowanym mlekiem zaczyna być kąsany przez insekty, Tsotsi jest wyraźnie przerażony, szuka pomocy, którą uzyska tylko tak, jak potrafi, przemocą. 3) Choć chłopak nie rozstaje się z gangsterką, jego napady mają już inny charakter. Kolejny skok na dom rodziców niemowlęcia mają zapewnić małemu zabawki oraz pieniądze dla Miriam. Tsotsi odmawia Rzeźnikowi prawa zabicia Johna – ojca malucha. Dla ratowania go nie zawaha się zastrzelić swojego wspólnika. 4)Jedną z piękniejszych scen jest ta pokazująca kolejną wizytę u Miriam. Dziewczyna od samego początku próbuje nakłonić Tsotsiego do zwrócenia niemowlęcia jego matce. Ten, czując emanujący od dziewczyny spokój i dobro zaczyna stawać się człowiekiem. Po raz pierwszy padają w tej właśnie scenie słowa „proszę…”, kiedy Tsotsi chce wejść do jej domu i „dziękuję”, kiedy ta podaje mu posiłek. Tsotsi traktowany jest jak człowiek i człowiekiem się staje. Z wielką delikatnością, a zarazem stanowczością Miriam przekonuje chłopaka do konieczności oddania dziecka jego rodzicom. Jej milcząca zgoda na to, aby po oddaniu malucha mógł ją odwiedzać, przekonuje widza, że tak właśnie się stanie. Tsotsi wychodzi z domu dziewczyny już nie jako gangster. 5) Krótka scena pojednania z Bostonem jest tego człowieczeństwa najlepszym dowodem, podobnie jak 6) scena finałowa, w której Tsotsi przynosi niemowlę pod dom jego rodziców i oddaje się w ręce policji.

Zaprezentowanie pracy zespołów.

Odtworzenie fragmentu filmu – pierwszej wizyty u Miriam ok. 30′-34′ oraz 34′-48”-36’50”.

Analiza interpretacyjna sceny kierowana pytaniami nauczyciela:

• Jaki był bezpośredni powód wizyty u Miriam?
• W jaki sposób osiąga Tsotsi cel swojego przyjścia?
• Jak reaguje na jego żądanie dziewczyna?
• Czego na jej temat dowiaduje się w czasie swojej wizyty?
• Czemu służą zbliżenia twarzy bohatera, w jakich momentach stosuje je reżyser?
• Co na temat Tsotsiego mówi jego twarz, reakcje na widok karmienia i mycia niemowlęcia?
• Jakie wspomnienia uruchamiają te sytuacje?
• Jaki wpływ na bohatera miała wizyta u Miriam?
• Dlaczego scena ma wyjątkowe znaczenie w konstrukcji całego filmu?

Np.: Bezpośrednim powodem wizyty u Miriam była potrzeba nakarmienia niemowlęcia. Tsotsi zrozumiał, że nie podoła opiece nad maluchem, za którego czuł się już odpowiedzialny. Zakrada się do upatrzonej wcześniej młodej matki i przemocą wymusza na niej nakarmienie dziecka. Dziewczyna jest przerażona, zwłaszcza że gangster wymierza w nią pistolet. Pod presją strachu wyjmuje z papierowej torby malucha i karmi go. W tym momencie wyraźnie widoczne jest na twarzy Tsotsiego uspokojenie. Kamera zbliżeniem rejestruje malujący się na obliczu chłopaka błogostan i szczęście. Jeszcze lepiej jest to pokazane w chwili mycia niemowlęcia przez Miriam, która czule rozmawia z dzieckiem. Uruchamia to w Tsotsim wspomnienia rodzinnego domu i obraz matki, z czułością i miłością wyciągającej do niego rękę. Tsotsi przypomina sobie dawno zapomniane życie. Miriam, pełna macierzyńskiej czułości, kobiecości, spokoju i ciepła przypomina mu jego matkę, okres dzieciństwa, dom. Chłopak widzi też, że nawet w biedzie można żyć inaczej. Tsotsi dowiaduje się o zajęciach dziewczyny – o pasji robienia zabawek ze szkła i metalu. Scena jest bardzo ważna dla całości filmu. Ujmuje ona złożoność bohatera, pokazuje go zarówno jako gangstera jak i człowieka.

Uczniowie proponują tematy do klasowej dyskusji lub samodzielnej refleksji

w domu. Np.

• Na ile środowisko i status społeczny determinują życie człowieka?
• Jak potoczą się dalsze losy bohatera?
• Tsotsi – czy to bohater wiarygodny?
• Film Gavina Hooda – HIT czy KIT? (można odesłać do recenzji – patrz: bibliografia)
• Jak osiągają twórcy filmu efekt uniwersalnego przekazu w etnicznym kolorycie?
• Muzyka w filmie. (Warto odesłać do ścieżki dźwiękowej i zachęcić zainteresowanych do dowiedzenia się, czym jest „kwaito”.

Dyskusja klasowa i/ lub polecenie pracy domowej.

Załączniki

Załącznik 1.

Kwestionariusz osobowy głównego bohatera filmu

Imię i nazwisko:

---

Pseudonim:

---

Miejsce zamieszkania:

---

Rodzice:

---

Stan rodzinny:

---

Pochodzenie społeczne:

---

Wykształcenie:

---

Zawód:

---

Zainteresowania/ hobby:

---

Obsługa komputera:

---

Prawo jazdy:

---

Cechy szczególne:

---

Bibliografia

1. Piotrowska Anita, „Rap z RPA”, „Tygodnik Powszechny”
2. Korso Helena, „Tsotsi”, „Megafon”
3. Zarębski Konrad J, „Tsotsi”, „Kino”
4. Żurawiecki Bartosz, „Młody gangster porywa samochód z niemowlęciem na tylnym siedzeniu”, „Film”
5. Wszystkie recenzje dostępne na stronie

http://film.onet.pl/filmy/katalog/tsotsi,9485,recenzje.html