Cele lekcji

Cel ogólny cyklu:

• kształtowanie wrażliwości moralnej, a także umiejętności rozumienia oraz oceny ludzkich postaw i działań.

Cele szczegółowe realizaowane w ramach tematu nr 1

Uczniowie:

• poznają filmy wybitnego reżysera, analizują i interpretują wybrane elementy filmów i innych tekstów kultury, poznają związki między różnymi dziedzinami sztuki, zwłaszcza filmem a muzyką oraz dziedzinami kultury, zwłaszcza sztuką a moralnością/etyką;
• podejmują refleksję nad znaczeniem wolności;
• charakteryzują głównych bohaterów filmu/filmów, wnikają w motywy ich działań, komentują ich postawy;
• wyrażają swoje opinie i uzasadniają je;
• współpracują w grupie;
• trenują kreatywność i umiejętność autoprezentacji;
• rozwijają wrażliwość emocjonalną i artystyczną.

Cele szczegółowe realizaowane w ramach tematu nr 2

(oprócz wymienionych wcześniej) Uczniowie:

• zapoznają się z bluesem jako gatunkiem i formą muzyczną oraz z takimi elementami muzyki, jak: instrumentacja, aranżacja, tryb dur-moll, harmonia – w ich praktycznym zastosowaniu;
• lepiej rozumieją znaczenia muzyczne i związki między obrazem a dźwiękiem w filmie „Niebieski”;
• głębiej rozumieją, w jaki sposób poważne treści egzystencjalne są wyrażane w sztuce;
• pogłębiają swoją wrażliwość na problem cierpienia oraz wyrażania uczuć środkami artystycznymi.

Cele szczegółowe realizaowane w ramach tematu nr 3

Uczniowie:

• zostają uwrażliwieni na motywacje ludzkich działań, uczciwość względem siebie samego i innych osób  (np. potrzebujących pomocy,  zachowujących się nagannie);
• zastanawiają się nad istnieniem opatrzności lub przeznaczenia.

Cele szczegółowe realizaowane w ramach tematu nr 4

Uczniowie:

• osadzają „Trzy kolory” w dodatkowych kontekstach interpretacyjnych;
• uświadamiają sobie związki i wzajemne inspiracje pomiędzy różnymi dziedzinam sztuki;
• pogłębiają erudycję i wrażliwość estetyczną;
• zapoznają się z formą koncertu (lub przypominają sobie wcześniej nabyte informacje).

Przebieg lekcji

Temat nr 1: KOLOR WOLNOŚCI – zajęcia inspirowane filmem „Trzy kolory: Niebieski” Krzysztofa Kieślowskiego

I. Przed projekcją (45 min)

Uczestnicy, poinformowani wcześniej, dostarczają na zajęcia nagrania piosenek, w których jest mowa o wolności, zarówno w wymiarze osobistym, jak społecznym (może być rap lub disco polo, lub rock – dowolne).

W zależności od grupy i osobistego stylu, prowadzący wybiera spośród podanych niżej propozycji te bardziej „introwertyczne” lub bardziej „ekstrawertyczne”:

• Gra w skojarzenia (5-7 min) – odmiana swobodna polega na tym, że na początku prowadzący mówi słowo „wolność”, a uczestnicy po kolei, np. w kręgu, dopowiadają skojarzenia, z tym że każda kolejna osoba dopowiada skojarzenie do poprzedniego hasła. Odmiana „trzymająca się tematu” polega na tym, że każdy uczestnik mówi swoje hasło, kojarzące się ze słowem „wolność”, a gdyby ktoś chwilę milczał lub stwierdził, że nie ma już pomysłu, prowadzący podrzuca słowo „szczęście” i skojarzenia padają dalej.
• Pisemna gra w skojarzenia (dla grup uczestników nieśmiałych i zamkniętych w sobie) – prowadzący prosi, by uczestnicy na małych kartkach pisali pojedyncze słowa/ hasła, które kojarzą im się z wolnością; karteczki możemy przymocować do dużego arkusza lub magnesami do tablicy.
• Następnie odtwarzamy dostarczone przez uczestników fragmenty nagrań muzycznych, piosenek o wolności i ustalamy wspólnie, w jakim znaczeniu autorzy tekstów używają słowa „wolność” (10-15 min).
• Małe grupy uczniów (2-5 osób) tworzą, za pomocą jednej z podanych technik, obraz/scenkę na temat „wolność” w dowolnym znaczeniu. Techniki teatralno-dramowe do wyboru przez prowadzącego albo małe grupy: „żywa rzeźba” lub „film niemy – stopklatka” lub krótka scenka z improwizowanymi wypowiedziami (czas trwania prezentacji – najwyżej kilkadziesiąt sekund). Czas na przygotowanie – 3-5 min, następnie prezentacja. Jeśli uczestnicy chcą, mogą fotografować lub filmować swoje wykonania, aby zamieścić je na stronie klasy/szkoły.
• Jeśli prowadzący przypuszcza, że w grupie nie uda się drama, małe grupki (2-3 os.) tworzą na dużych arkuszach szkice symbolizujące wolność w dowolnie wybranym znaczeniu. Czas na stworzenie prac – 10-15 min. Wieszamy je na ścianie. Autorzy proszeni są, by skomentować krótko swoje prace. Prowadzący stara się zachęcić uczestników do zilustrowania jak najbardziej różnorodnych znaczeń wolności, aby uniknąć jednostronności (np. że wolność to tylko niepodległość polityczna albo tylko swoboda robienia, co się chce).
• Na koniec (ze względu na pokrewieństwo idei przyświecających zarówno architektom niepodległości amerykańskiej, jak Wielkiej Rewolucji Francuskiej) przytaczamy fragment Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych jako motto:

Uważamy za niezbite i oczywiste następujące prawdy: że wszyscy ludzie stworzeni zostali równymi sobie; że Stwórca udzielił im pewnych praw niepozbywalnych, w rzędzie których na pierwszym miejscu postawić należy prawo do życia, do wolności i do poszukiwania szczęścia.

(Najlepiej umieścić tekst motta na ścianie/tablicy. Podczas zajęć podsumowujących motto „przyświeca” dyskusji).

II. Projekcja filmu (94 min)

III. Po projekcji (45 min), w ramach refleksji egzystencjalnej/etycznej,

uczestnicy odpowiadają na pytania:

• Czy bohaterka filmu jest wolna? Jak rozumie i jak realizuje swoją wolność?
• Do czego dąży? Co chce osiągnąć? Czy osiąga to, czego chce?
• Kim są dla niej ludzie, których spotyka po wypadku? Czy pomagają jej, czy przeszkadzają? Jak ich traktuje? Co uświadamia sobie dzięki tym spotkaniom? Co zyskuje, co traci? Które ze spotkań wywiera największy wpływ na jej decyzje?
• Jaka jest relacja między wolnością a szczęściem?

W ramach refleksji estetycznej uczestnicy odpowiadają na pytania:

• Jak możemy zinterpretować plastyczne elementy filmu: błękit, kryształowy wisior – żyrandol? Czy pamiętamy, w jakich scenach/sytuacjach pojawiał się kolor niebieski? Co może symbolizować kolor niebieski w filmie?
• Jak oddziałuje na nas główny motyw muzyczny? Jaki jest jego wyraz emocjonalny? Jaką rolę pełni muzyka w filmie?

Najlepiej, jeśli dyskusja toczy się na forum całej grupy; jeśli jednak uczestnicy mają duży problem z publicznym wypowiadaniem się, prowadzący może poprosić o krótkie odpowiedzi pisemne, do późniejszego odczytania głośno bez podawania autorstwa. Można też rozdać małym grupom (po 2-3 osoby) pojedyncze zagadnienia do przeanalizowania, a następnie poprosić, aby przedstawiciele małych grupek przedstawili na forum wspólne refleksje.

Opcjonalnie dla grup zainteresowanych muzyką dodatkowa lekcja muzyczna po obejrzeniu filmu.

Temat nr 2: KOLOR SMUTKU CZY NADZIEI? – co ma wspólnego niebieski z bluesem

1. Uczestnicy, podzieleni na grupy, odnajdują w internecie, leksykonach lub słownikach muzycznych znaczenie słowa „blues” (dosłownie znaczy to „błękity”, w przenośni „smutki, troski”, w znaczeniu muzycznym jest to forma zwrotkowa o określonej strukturze harmonicznej i tekście mówiącym na ogół o problemach życiowych) oraz symbolikę koloru niebieskiego w sztukach plastycznych.

Wyniki poszukiwań przedstawiciele małych grup relacjonują przed całą grupą.

2. Prowadzący odtwarza dowolny utwór bluesowy w języku polskim, reprezentujący cechy gatunku. Tekst utworu można rozdać powielony lub wyświetlić z projektora.

3. Nauczyciel zapoznaje uczestników z pojęciem aranżacja oraz instrumentacja (prosi o wyszukanie oraz odczytanie definicji z leksykonu, ewentualnie wyjaśnia definicję w sposób zrozumiały dla uczniów).

4. Można „pobawić się” praktycznie, grając prosty motyw z użyciem różnych barw dźwięku na keyboardzie lub na różnych instrumentach, na których umieją grać uczestnicy. Oprócz keyboardu spore możliwości barwowe ma gitara elektryczna wyposażona w przetworniki lub odpowiednie oprogramowanie na komputerze. Można wtedy poprosić gitarzystę o przyniesienie sprzętu i kilkukrotne zagranie tego samego motywu z użyciem różnych barw i efektów. Uczniów, którzy nie potrafią grać, prowadzący zachęca do proponowania różnych barw dźwięku. Uczestnicy oceniają wspólnie, które brzmienie najlepiej pasuje do motywu.

5. Warto zademonstrować fragment utworu klasycznego, zaaranżowanego rozrywkowo lub/i odwrotnie – fragment np. utworu rockowego zaaranżowanego symfonicznie. Uczestnicy odpowiadają na pytanie: Jakie wrażenie robią na nas poszczególne aranżacje utworu, czym się różnią,  w czym są podobne?

6. Warto także zwrócić uwagę uczestników na emocjonalne znaczenie trybu dur-moll, wprowadzić pojęcia harmonia w znaczeniu muzycznym, zrobić krótką zgadywankę „jaki to akord – durowy czy molowy” (korzystając z instrumentu muzycznego) i określić (po przypomnieniu), czy motyw filmowy jest durowy czy molowy.

7. Na koniec nauczyciel przypomina, jaką rolę pełni muzyka w filmie „Niebieski”, jak możemy interpretować kolor niebieski, jakie czynności kompozytorskie podjęli bohaterowie filmu w ramach pracy nad spuścizną zmarłego muzyka. Prowadzący może zapytać, z jakimi wartościami, przeżyciami, emocjami itd. łączy się kolor niebieski (np. wolność, smutek, przebaczenie itd.).

Temat nr 3: KOLOR BRATERSTWA – zajęcia inspirowane filmem „Trzy kolory: Czerwony” Krzysztofa Kieślowskiego

I. Przed projekcją (45 min)

1. Małe grupy uczestników mają za zadanie przedstawić dowolną techniką dramową (żywy obraz, stopklatka, scena z dialogami mówionymi) kilka sytuacji, w których jesteśmy skonfrontowani z wyzwaniem moralnym. Jeśli prowadzący przypuszcza, że w grupie nie wyjdzie drama, zleca uczestnikom wspólne, w małych grupach, narysowanie sytuacji w formie pojedynczego obrazka lub krótkiej historyjki obrazkowej/komiksu.

Przykładowe zadania/sytuacje dla grup, do wyboru (można wymyślić własne propozycje w tym duchu):

• Natrafiasz na bulwersujący artykuł lub czyjeś bulwersujące wypowiedzi w internecie (można podać autentyczny przykład) – jaki komentarz napiszesz?
• Idziesz dokądś, raczej się śpieszysz, widzisz człowieka leżącego na chodniku, wygląda na pijanego – jak reagujesz?
• Wchodzisz do sklepu, przy wejściu zaczepia Cię człowiek i prosi o wsparcie – jak reagujesz?
• Widzisz/widzicie, jak jedna/kilka osób dewastuje pomnik/ławkę/śmietniczkę/ścianę. Jak reagujesz?
• Widzisz/widzicie, jak jedna/kilka osób psychicznie lub fizycznie znęca się nad kimś, np. w szkole na przerwie. Jak reagujesz?

Po prezentacji scenek uczestnicy odpowiadają na pytania:

• Czy w swoich scenkach pokazali, jak powinno być czy jak może być? Czym kierowali się, wybierając przedstawioną wersję?
• Czy na reakcję ma wpływ to, czy jest się jedynym świadkiem wydarzenia?
• Jakie jeszcze pytania/komentarze nasuwają się pod wpływem przedsta- wionych/obejrzanych scenek?

2. Prowadzący rozdaje uczestnikom (pojedynczym – jeśli grupa jest mała, małym grupkom po 2-3 osoby– jeśli grupa jest większa) po kilka czasopism zawierających apele o pomoc (dla chorych na raka, upośledzonych, niepełnosprawnych, więźniów; indywidualne lub dla instytucji; dla zwierząt, schronisk; celowe – np. budowa studni głębinowych w krajach cierpiących suszę) – uczestnicy wyszukują te ogłoszenia i później na forum mówią, na które najchętniej by odpowiedzieli i dlaczego. Warto zachęcić do udzielenia bodaj najmniejszej, ale konkretnej i rzeczywistej pomocy w wybranej sprawie.

3. Zajęcia kończą się odczytaniem fragmentu przypowieści o miłosiernym Samarytaninie lub Psalmu 15. „Błogosławiony, kto pamięta o złożonym niemocą”.

Poszczególne segmenty zajęć dopasowujemy do czasu, który mamy do dyspozycji w zależności od rozwoju sytuacji – można zrezygnować z wertowania czasopism i z odczytania fragmentu Biblii, jeśli część dramowa i jej omówienie trwają długo.

II. Projekcja filmu (95 min)

III. Po projekcji (45 min)

Dyskusja, w której możemy pomagać sobie wstępnym wypisaniem wydarzeń filmowych na dużych arkuszach lub na tablicy.

Pierwsza grupa zagadnień:

Jakie moralne wyzwania pojawiły się przed bohaterami filmu i jak bohaterowie na nie zareagowali? Dlaczego bohaterka pomogła psu? Dlaczego sędzia podsłuchuje rozmowy telefoniczne? Co pozwala bohaterce filmu rzucić pogróżkę telefoniczną pod adresem mężczyzny, którego sędzia oskarża o przestępstwa? Dlaczego sędzia pisze donos na siebie samego?

Druga grupa zagadnień:

Jakie wydarzenia w filmie mogą świadczyć o istnieniu Opatrzności lub Przeznaczenia? Czy w rzeczywistości także natrafiamy na podobne sploty wydarzeń? Jak się ma Przeznaczenie do wolności? Dlaczego reżyser wprowadza wątek Opatrzności/Przeznaczenia do filmu nawiązującego do hasła „braterstwo”? Jaki wpływ na moralne obowiązki względem innych ludzi może mieć istnienie/ nieistnienie Boga? Czy Opatrzność/Przeznaczenie może się mylić?

Podsumowanie:

Jakie wątki filmu szczególnie nas poruszyły, skłoniły do refleksji?

Prowadzący wspólnie z uczniami może wybrać tylko jedną grupę zagadnień. Rozmowa może toczyć się na forum ogólnym, gdy na zadane pytania odpowiadają ochotnicy, można też rozdać/rozlosować pojedyncze zagadnienia na kartkach małym grupom (2-3 osoby) uczestników, a po kilku minutach dyskusji w małych grupach ich przedstawiciele zreferują na forum refleksje zespołów (grupki nie muszą opracowywać jednolitych stanowisk).

W ramach uzupełnienia lub pracy domowej dla chętnych można zachęcić uczestników do przeczytania książki J. Gaardera „Świat Zofii”, ze względu na ciekawy wątek odkrywania przez bohaterów, że… zostali przez kogoś wymyśleni.

Temat nr 4: STRUKTURA „TRZECH KOLORÓW” A STRUKTURA MUZYCZNA – muzyczny komentarz do trylogii filmowej K. Kieślowskiego; zajęcia podsumowujące po obejrzeniu wszystkich trzech filmów

1. Prowadzący informuje, że celem lekcji jest wytropienie związków między klasyczną strukturą koncertu a cyklem filmowym „Trzy kolory” Kieślowskiego. Zapowiada wysłuchanie krótkiego koncertu, (w przypadku „Zimy” lepiej nie podawać tytułu!) zaś uczestnicy mają za zadanie wyśledzić:

• ile części ma koncert?
• jakie tempo mają poszczególne jego części?
• jaki nastrój/wyraz emocjonalny/poziom napięcia/energii mają poszczególne części koncertu?

Uczestnicy mogą robić notatki, wpisując numery kolejnych części i ich cechy do naszkicowanej ad hoc tabeli o trzech kolumnach.

Prawidłowe odpowiedzi: koncert ma 3 części (szybką, wolną i szybką); większe napięcie/dramatyzm panuje w częściach szybkich, część wolna stanowi rodzaj odprężenia/relaksu między nimi).

2. Po zakończeniu słuchania można wspólnie uzupełnić tabelę na tablicy na podstawie odpowiedzi uczestników, wybierając najcelniejsze określenia.

3. Znając „schemat napięć energetycznych” koncertu muzycznego oraz całą trylogię Kieślowskiego, można pokusić się o wymienienie/wypisanie podobieństw między koncertem a trylogią filmową.

Pytania pomocnicze: Które filmy charakteryzują się większym ładunkiem dramatyzmu? Który z nich jest najlżejszy, jeśli chodzi o poziom napięcia? Czy kolory tytułowe są trafnie dobrane do treści poszczególnych filmów? Jakie kolory moglibyśmy nadać poszczególnym filmom? A jakie częściom wysłuchanego koncertu? (nie muszą się zgadzać z propozycjami reżysera!).

Praca domowa

Dla tematu nr 1

Nauczyciel prosi uczniów o opracowanie „dziełka” muzycznego, plastycznego, filmowego lub literackiego inspirowanego filmem bądź zajęciami na jego temat. Zapowiada, że efekty pracy w domu będą prezentowane na kolejnych zajęciach.

Dla tematu nr 2

Prowadzący zachęca do skomponowania własnego bluesa lub ułożenia tekstu bluesa w ramach pracy domowej dla chętnych.

Dla tematu nr 4

Prowadzący prosi o wykonanie tryptyku lub trójobrazkowego komiksu, który będzie odzwierciedlał: emocje i wyobrażenia ucznia związane z wysłuchanym koncertem Vivaldiego lub jego interpretację filmowej trylogii Kieślowskiego. Kryteria oceny prac plastycznych powinny w większym stopniu odzwierciedlać adekwatność treściowo-symboliczno-emocjonalną niż czysto estetyczny poziom prac. Należy uprzedzić o tym uczniów, aby zachęcić ich do artystycznej wypowiedzi za pomocą rysunku (lub innej techniki plastycznej, może być grafika komputerowa).