Cele lekcji

Cel ogólny

• Porównanie tematyki obrazów trójwymiarowych w historii mediów

Cele szczegółowe

• uczeń posiada podstawowe wiadomości z historii obrazów stereoskopowych
• uczeń potrafi porównać kulturowe funkcje rozrywek związanych z obrazem

Środki dydaktyczne teksty źródłowe oraz materiały ilustracyjne (załączniki) tablica

Formy pracy praca w grupach praca całej klasy Metody pracy pogadanka praca z tekstem źródłowym dyskusja kierowana

Przebieg lekcji

Wprowadzenie: rozmowa o filmie, ze szczególnym uwzględnieniem wrażeń, jakie wywołał w uczniach obraz trójwymiarowy.

Przykładowe pytania, jakie może zadawać nauczyciel: W jaki sposób trójwymiarowość obrazu oddziaływała na wasze postrzeganie filmowej przestrzeni? Czy świat Trona była dla was realistyczny czy niemożliwy? Jakie elementy Trona wydały się wam najbardziej interesujące? Jaka relacja panuje w filmie między światem „normalnym” a Tronem?

Najciekawsze spostrzeżenia zapisane zostają na tablicy.

Krótka pogadanka na temat atrakcyjności i popularności obrazów trójwymiarowych.

Nauczyciel rozpoczyna od krótkiego wykładu na temat historii fotografii stereoskopowej. Podaje definicję obrazu stereoskopowego, np. „obraz sprawiający wrażenie obrazu trójwymiarowego; powstaje np. wskutek odpowiedniej obserwacji dwóch płaskich obrazów lub zdjęć tego samego obiektu, ukazujących go pod nieco innym kątem (stereoskop)”. [Źródło:http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3979614/stereoskopowy-obraz.html]

Następnie nauczyciel przedstawia uczniom zasadę działania najważniejszych wynalazków do oglądania fotografii stereoskopowych: steresokopu oraz fotoplastykonu. W załączniku 1 opracowana została przykładowa notatka dla uczniów wraz z ilustracjami, które można zademonstrować.

Praca w grupach – atrakcyjność fotoplastykonu

Uczniowie otrzymują materiały zawarte w Załączniku 2: program fotoplastykonu w Muzeum Śląskim w Katowicach oraz notatkę prasową na jego temat. Wspólnie zastanawiają się nad następującymi pytaniami:

• Jaka tematyka przeważa w cyklach fotografii w fotoplastykonie?

„Przewidywane odpowiedzi: ujęcia z podróży, ciekawostki, dokumentacja obyczajów i ważnych wydarzeń”.

• Jaka jest relacja obrazów trójwymiarowych do rzeczywistości obiektywnej? Jak kształtowała się ona w epoce fotoplastykonów, a jaka jest w najnowszym kinie? Odpowiedź uzasadnij odwołaniem do konkretnych tytułów.

„Przewidywane odpowiedzi: Dawniej pokazywano fotografie obiektów i miejsc rzeczywistych, których widz nie mógł z różnych przyczyn zobaczyć na własne oczy. Prezentowane były również zdjęcia archiwalne, dzięki którym odbiorcy mogli poznać wygląd miejsc i postaci z przeszłości. Współcześnie obrazy trójwymiarowe służą przede wszystkim do przedstawienia światów wymyślonych, nieistniejących w rzeczywistości – np. Avatar, Tron, Merida waleczna. Czasem technologia 3D używana jest również w dokumentach naukowych lub przyrodniczych, aby zwiększyć złudzenie (np. repertuar kin IMAX)”.

• Jaką rolę spełnia obraz 3D w przypadku światów wyobrażonych, których obrazy generowane są za pomocą komputerów?

„Przewidywane odpowiedzi: Obraz trójwymiarowy zwiększa iluzję rzeczywistości. Widz czuje się „wciągnięty” w świat filmu, nawet najbardziej magiczne i nierealne przedmioty wydają się mu prawdopodobne z uwagi na głębię przestrzenną”.

Pytania mają na celu skłonić uczniów do porównania obrazów stereoskopowych, które widzowie epoki modernizmu mieli okazję oglądać w fotoplastykonach (na tej tradycji bazuje program fotoplastykonu Muzeum Śląskiego) z obrazami wyobrażonych światów, takich jak w filmie „Tron: Dziedzictwo”. Zadanie przygotowuje uczniów do dyskusji nad rolą trójwymiarowości w nowoczesnym kinie.

Podsumowanie wyników pracy w grupach

Uczniowie negocjują sformułowanie odpowiedzi na pytania, jakie zostaną zapisane na tablicy.

Wspólna praca całej klasy – funkcje 3D w filmie „Tron: Dziedzictwo”.

Na podstawie obserwacji i spostrzeżeń z poprzedniego zadania, uczniowie proponują stworzenie schematu, który obrazować będzie rolę i funkcje obrazu trójwymiarowego w filmie „Tron: Dziedzictwo”.

Pytania pomocnicze, które może zadawać nauczyciel:

• Jak opisać doświadczenie widza, pochłoniętego przez obraz 3D w „Tronie”?
• W jaki sposób tematyka filmu motywuje zastosowanie technologii trójwymiarowej?
• Jaki wpływ ma trójwymiarowość obrazu na postrzeganie przestrzeni animacji komputerowej w systemie „Trona”?
• Jak zmieni się odbiór „Trona” w przypadku seansu 2D – film nie w każdej sali wyświetlany jest w technologii 3D?

Praca domowa

Zaproponuj program fotoplastykonu XXI wieku – wybierz zdjęcia (przedmioty, postaci, miejsca) z filmu „Tron: Dziedzictwo”.

Zadanie pozwala połączyć zdobytą na lekcji wiedzę historyczną z osobistym doświadczeniem filmu „Tron: Dziedzictwo”. Konieczność wyboru określonych kadrów powinien stać się dla uczniów inspiracją do przemyślenia najciekawszych filmowych rozwiązań i pomysłów z „Trona”.

Dalsze wskazówki

KINO CYFROWE A HISTORIA MEDIÓW

Materiały dla nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych

Debiutancki film Josepha Kosinskiego „Tron: Dziedzictwo” podejmuje historię rozpoczętą w filmie „Tron” Stevena Lisbergera z 1982, uznawanego dziś za klasyk gatunku science-fiction. Przenikanie się światów rzeczywistych oraz wirtualnych przestrzeni gier komputerowych w obu dziełach stanowi podstawę historii, w której obdarzony niezwykłymi zdolnościami programista Kevin Flynn tworzy systemy, umożliwiające ludziom przekroczenie granicy między realnością a symulacją. Istotny dla współczesnej kultury (nowych) mediów temat oraz wykorzystanie epokowych (w obu filmach) technologii efektów specjalnych czyni filmy o Tronie bardzo atrakcyjnymi dla młodzieży, dzięki czemu mogą one zostać wykorzystane jako materiał do szerszej refleksji medioznawczej.

„Tron: Dziedzictwo” – mimo swych niezaprzeczalnych słabości fabularnych – z pewnością zainspiruje uczniów do dyskusji nad rolą nowych technologii we współczesnej kinematografii, przemianami w sferze filmowej narracji czy też nad „wymianą doświadczeń” między filmem a innymi dziedzinami dzisiejszej rozrywki audiowizualnej, w tym grami komputerowymi. W niniejszych materiałach do wykorzystania po projekcji filmu proponuję rozwinięcie dwóch tematów spośród wielu możliwych, sygnalizowanych m. in. w prelekcji poprzedzającej seans.

Zestaw zadań nr 1 zbudowany został wokół problemu trójwymiarowości obrazu: „Co oznacza dziś 3D”? Materiały ilustracyjne i teksty źródłowe mają na celu zapoznanie uczniów z „archeologią” obrazowania trójwymiarowego. Zaproponowane zadania powinny skłonić młodych widzów do refleksji nad podobieństwami i różnicami w motywacjach stosowania obrazów trójwymiarowych w widowiskach końca XIX w. (fotoplastykon) oraz we współczesnym kinie cyfrowym, które często już na etapie realizacji (tak jak w filmie „Tron: Dziedzictwo”) wprowadza do obrazu głębię przestrzenną.

Zestaw zadań nr 2, którego temat przewodni brzmi „Rejestracja vs. kreacja cyfrowa”, rozszerza problematykę relacji rzeczywistości „przedfilmowej” kina tradycyjnego do światów, które są projektowane i konstruowane za pośrednictwem komputera. Zadania zostały pomyślane tak, aby zainspirować uczniów do pogłębienia refleksji nad siłą (lub słabością) architektury „prawdziwej” rzeczywistości w stosunku do organizacji przestrzeni cyfrowych.

ZESTAW ZADAŃ NR 1

Co oznacza dziś 3D?

Zad. 1. Atrakcyjność obrazu trójwymiarowego w przeszłości i dzisiaj: „Tron: Dziedzictwo” 3D a fotografia stereoskopowa

Praca w grupach, następnie porównanie zaproponowanych odpowiedzi na forum klasy, prowadzące do wspólnej dyskusji (zad. 2.)

Polecenie: Zapoznajcie się z podstawowymi wiadomościami na temat fotografii stereoskopowej oraz komentarzem kulturoznawczym dotyczącym roli stereoskopu w epoce modernizmu. Zwróćcie uwagę na tematykę cykli fotograficznych prezentowanych w fotoplastykonie. Zastanówcie się nad motywacją stosowania 3D w pokazach fotograficznych oraz w kinie współczesnym, na przykładzie „Tronu” oraz innych znanych Wam filmów, które wykorzystują obraz trójwymiarowy. Rozważcie wspólnie następujące kwestie, opierając się na materiałach źródłowych oraz własnych przemyśleniach:

• Jaka tematyka przeważa w cyklach fotografii w fotoplastykonie?
• Jakie doświadczenia umożliwiały fotoplastykony mieszkańcom miast z przełomu XIX i XX wieku? Jak mógł się czuć widz?
• Jaka jest relacja obrazów trójwymiarowych do rzeczywistości obiektywnej? Jak kształtowała się ona w epoce fotoplastykonów, a jak wygląda dzisiaj?

Trójwymiarowość fotografii oraz wczesnych filmów wiązała się z dążeniem do wiernego odtwarzania rzeczywistości. Jaką rolę spełnia obraz 3D w przypadku światów wyobrażonych, których obrazy generowane są za pomocą komputerów?

Zad. 2. MAPA MYŚLI z centralną kategorią „3D”

Wspólna praca i dyskusja całej klasy na temat: Jak trójwymiarowość obrazu wpływa na odbiór filmów?

Pytanie pomocnicze:

• W jaki sposób obraz 3D zmienia doświadczenie widza? Jakie wrażenia przynosi oglądanie filmu trójwymiarowego?
• Czy tematyka filmu ma znaczenie?
• Jaką rolę pełni 3D w przypadku filmów-animacji komputerowych?
• Jak wytłumaczyć zjawisko „podwójnej” dystrybucji niektórych tytułów: w wersji 2D i 3D? Czy trójwymiarowość może stać się opcją dla każdego typu filmu?

Zad. 3. Fotoplastykon XXI w. – „Tron: Dziedzictwo”

Praca indywidualna na lekcji lub praca domowa.

Polecenie: Wyobraź sobie, że przygotowujesz program nowoczesnego fotoplastykonu. Które elementy ze świata przedstawionego w filmie „Tron: Dziedzictwo” wybierzesz? Masz do dyspozycji 10 obrazów. Zredaguj krótką zapowiedź programu na wzór informacji prasowej dotyczącej Muzeum Śląskiego, w której uzasadnisz wybór obrazów i wyjaśnisz, dlaczego są one reprezentatywne dla świata gier, przedstawionego w filmie.

ROLA I ZNACZENIE OBRAZÓW STEREOSKOPOWYCH – KOMENTARZ KULTUROZNAWCZY

M. Witkowski, „Medium stereoskopu i doświadczenie natury w kulturze modernizmu” (fragment)

[…] Intensywne doświadczenie przestrzeni, narzucająca się trójwymiarowość przedmiotów nawet w odległych planach, wrażenie bycia w środku sceny o naturalnych rozmiarach i przyjemność jej wnikliwego eksplorowania, łatwość wymiany kart-stereogramów, a tym samym umożliwienie „podróżowania w fotelu” uważano za niezaprzeczalne zalety aparatu [stereoskopu]. W prasowych reklamach stereoskop otrzymał określenie ‚nowej domowej rozrywki”. […]

[…] Oliver Wendel Holmes […] opisywał fotografię stereoskopową przez pryzmat kultury klasycznej, hipnotyzmu i uprawianych przez siebie dziedzin – fizjologii i psychologii. Bostoński lekarz wielbił Apolla, Boga Światła, który wcielony w ostry promień słoneczny zdejmuje „skórę” światła i cienia z uosobienia widzialnego świata – Marsjasza. W interpretacji Holmesa mit apolliński jest udziałem fotografowanego i fotografującego. Wykonywanie zdjęć i ich obróbka kojarzyło mu się z podaną przez Demokryta z Abdery koncepcją widzenia jako emanacji przedmiotów. […] Zaletą stereoskopu jest to, że ożywia wyobraźnię, łącząc ten „urok wierności”, o jakim pisze Holmes, z iluzją głębi. Ma hipnotyczną naturę, bo odcinając oglądającego od otaczających go przedmiotów skupia wzrok na bliźniaczych obrazach i wywołuje podobną marzeniu egzaltację zmysłów, rodzaj widzenia na jawie. W tym właśnie momencie zdajemy się „opuszczać nasze ciała i z jednej dziwnej sceny w drugą przepływać, jak bezcielesne duchy”. [..

[w:] T. Majewski (red.), „Rekonfiguracje modernizmu. Nowoczesność i kultura popularna”, Warszawa 2009, s. 129-131.

Załączniki

Załącznik 1

Notatka oraz ilustracje – obrazy stereoskopowe

STEREOSKOP HOLMESA – przyrząd optyczny do oglądania obrazów stereoskopowych: par fotografii, z których jedna odtwarza obraz prawego, a druga – lewego oka (il. 1.). Dzięki odpowiedniemu rozmieszczeniu szkieł w stereoskopie, zestawione obok siebie oddzielne fotografie postrzegane są jako jednorodny obraz, który sprawia wrażenie trójwymiarowego. Stereoskop skonstruowany przez amerykańskiego pisarza, anatoma i lekarza Olivera Wendella Holmesa w 1861 roku (il. 2.) zajął miejsce wcześniejszych wynalazków Wheatstone’a (1838) oraz Brewstera (1848). Szybko upowszechnił się pośród bywalców mieszczańskich salonów II poł. XIX w. jako popularna „zabawka”.

W 1866 roku Alois Polanecky buduje FOTOPLASTYKON (FOTOPLASTIKON) – wieloboczną drewnianą maszynę z wmontowanymi pojedynczymi stereoskopami (il. 3.). Mechanizm wewnątrz obudowy pozwalał na obrotowe przesuwanie fotografii tak, by każdy z widzów mógł na swym stanowisku zobaczyć po kolei wszystkie zdjęcia z cyklu.

W Polsce funkcjonuje obecnie kilka zabytkowych fotoplastykonów, m. in. w Muzeum Śląskim w Katowicach, Muzeum Kinematografii w Łodzi oraz przy Al. Jerozolimskich w Warszawie.

Il 3. Przykład fotografii stereoskopowej

http://wydarzenia.o.pl/wp-content/i/2010/10/fotografia-stereoskopowa-800×400.jpg

Il. 2. Stereoskop Holmesa

http://pl.wikipedia.org/wiki/Stereoskop

Il.3. Fotoplastikon Warszawski

http://1.bp.blogspot.com/-RgofhX3qOkA/TcOwDVYKFrI/AAAAAAAAAT4/MGoxLGKCobE/s640/fotoplastikon_3.JPG

Załącznik 2

Materiały do pracy w grupach: atrakcyjność fotoplastykonu

PROGRAM FOTOPLASTIKONU W MUZEUM ŚLĄSKIM W KATOWICACH:

• W 2012 roku zapraszamy na seanse:
• Jak to na Śląsku bywało? od 11 stycznia do 11 marca
• XIX-wieczne kurioza od 13 marca do 6 maja
• Utrwalone chwile. Z atelier śląskich fotografów od 8 maja do 8 lipca
• Europejskie eskapady. Europa na przełomie XIX/XX wieku od 10 lipca do 9 września
• Czar stolicy od 11 września do 11 listopada

http://www.muzeumslaskie.pl/wystawy-wystawy-czasowe-fotoplastykon—3d-z-xix-wieku.php

NOTATKA PRASOWA

Chińska dzielnica i kaczki z Florydy, czyli XIX-wieczne kurioza w fotoplastykonie w Muzeum Śląskim

XIX-wieczne kurioza zobaczycie na wystawie fotograficznej 3D w Muzeum Śląskim.

Widok Księżyca, rzut oka na morskie głębiny, czy tysiące kaczek na wybrzeżu w Miami. Wszystko to co frapowało ludzi końca XIX wieku zobaczycie na otwartej we wtorek w Muzeum Śląskim wystawie „XIX-wieczne kurioza”. Wystawa jest fotograficzna, składają się na nią oryginalne zdjęcia stereoskopowe, wypożyczone z Muzeum Powstań Warszawskich. To zdjęcia wykonane w technice 3D sprzed ponad wieku, przeznaczone do oglądania w fotoplastykonie.

– Zobaczymy ciekawostki z tamtych czasów i miejsca, które wówczas były nieosiągalne dla przeciętnych ludzi: Florydę, schody Opery Paryskiej, Kopenhagę, Berlin, jest też chińska dzielnica – wylicza Agnieszka Sowa z MŚ. Wśród 48 fotografii znajdziemy też delikatne erotyki sprzed ponad 100 lat, a także fotograficzną pochwałę możliwości stereoskopii: zdjęcia śpiącego mężczyzny i kobietę poruszającej dłońmi.

http://katowice.naszemiasto.pl/artykul/1324271,chinska-dzielnica-i-kaczki-z-florydy-czyli-xix-wieczne,id,t.html#czytaj_dalej

Bibliografia

1. M. Witkowski, „Medium stereoskopu i doświadczenie natury w kulturze modernizmu”, [w:] T. Majewski (red.), „Rekonfiguracje modernizmu. Nowoczesność i kultura popularna”, Warszawa 2009.
2. L. Manovich, „Język nowych mediów”, Warszawa 2006.