Adresat zajęć: : uczniowie szkoły ponadgimnazjalnej.

Rodzaj zajęć: godzina wychowawcza, wychowanie do życia w rodzinie, wiedza o kulturze.

Cel ogólny zajęć: Zapoznanie uczniów z osobą i twórczością Stanisława Staszewskiego — architekta, barda, poety i wolnego ducha czasów stalinizmu oraz jego syna — Kazika, popularnego muzyka rockowego.

Cele szczegółowe:

Uczeń:

• doskonali umiejętność wnikliwej lektury filmu;
• rozpoznaje film dokumentalny jako swoiste źródło historyczne;
• bada stosunek syna do pośrednio poznawanego ojca i ewolucję tej relacji;
• doskonali umiejętność analizy nieoceniającej;
• doskonali umiejętność dyskusji;
• utrwala wiedzę z zakresu zachowania prywatności w internecie.

Metody pracy: elementy dramy, rozmowa kierowana.

Formy pracy: praca indywidualna, praca z zespołem klasowym, praca w parach.

Środki i materiały dydaktyczne: film Tata Kazika, reż. Jerzy Zalewski, Polska 1993; wydrukowane karty pracy dla każdego ucznia; płyta: Tata Kazika, Kult, wyd. S.P. Records, 1993 lub Staszek, Stanisław Staszewski, płyta załączona do książki Tata mimo woli, także wydana przez S.P. Records (bardzo trudno dostępna).

Słowa kluczowe: ojciec, syn, biografia, komunizm, muzyka.

Bibliografia:

1. Staszewski, K. Staszewski, J. Duś, Tata mimo woli, Warszawa 2014
2. L. Gnoiński, Kult Kazika, Poznań 2000
3. K. Staszewski, Niepiosenki, Warszawa 2008
4. W. Weiss, Kult. Biała księga, czyli wszystko o wszystkich piosenkach, Warszawa 2012.

Czas trwania: 1 godzina lekcyjna + projekcja filmu.

Przebieg zajęć:

Nauczyciel zapisuje na tablicy temat i motto zajęć: „Mój tata, jak się dowiedziałem z listów, które pisał do brata, nie za bardzo był za tym, żebym się na tym świecie pojawił”[1] — Kazik Staszewski.

Prowadzący przedstawia skróconą biografię[2] Kazika Staszewskiego. Zwraca uwagę na początki kariery muzycznej Kazika w zespole Poland, występy na punkowych festiwalach i punkowe proweniencje. Prowadzący może przedstawić jedną z piosenek zespołu Kult (np. Polska z albumu Posłuchaj, to do ciebie[3], 1987), aby na jej podstawie uczniowie spróbowali określić światopogląd autora. Pyta uczniów, czy znają tego artystę, co o nim sądzą. Nauczyciel dowiaduje się, czy uczestnicy słyszeli o ojcu artysty i czy znają płytę Tata Kazika lub Tata Kazika 2 zawierającą współczesne aranżacje piosenek ojca Kazika — Stanisława Staszewskiego. Jeżeli tak, co o nich sądzą?

Nauczyciel prosi uczniów, aby podczas projekcji filmu wynotowali/zapamiętali szczegóły z biografii Stanisława Staszewskiego, wspominające go osoby, ich stosunek do niego oraz by zwrócili uwagę na wypowiedzi Kazika dotyczące ojca. Zadaniem uczniów jest stworzenie profilu głównego bohatera, analogicznego do tego, jaki sami tworzą na portalu społecznościowym Facebook. Prowadzący rozdaje KARTY PRACY NR 1 (ZAŁĄCZNIK NR 1). Zwraca uwagę uczniom, aby unikali prób osądzania bohatera, szczególnie w kontekście jego relacji z rodziną. Można posłużyć się cytatem, w którym Kazik usprawiedliwia zachowanie ojca: „bardzo długo byłem nieprzejednany w ocenie taty. Jego postawa była dla mnie nie do przyjęcia, co skreślało go jako mojego ojca, a nawet jako człowieka. W tamtym czasie byłem taki, że biel i czerń, nic pośrodku. A między bielą i czernią są przecież różne odcienie szarości. I nie należy zbyt pochopnie nikogo osądzać. Ale dopiero podczas pracy nad piosenkami taty zacząłem rewidować swój pogląd na jego temat. Wtedy dowiedziałem się na przykład, czego doświadczył, gdy w wieku dziewiętnastu lat wylądował w Mauthausen, obozie koncentracyjnym o ciężkim rygorze. I stwierdziłem, że nie jestem upoważniony do tego, żeby oceniać kogoś, kto przeżył taką traumę”[4].

Projekcja filmu.

Nauczyciel prosi uczniów, aby wstali z miejsc i zaczęli spacerować po sali. W pewnym momencie mówi „stop” i dzieli uczniów na dwie grupy: reporterów i respondentów. Reporterzy pytają respondentów o ich wrażenia z filmu. Prowadzący powinien zwrócić uwagę, by podczas wykonywania ćwiczenia reporterzy nie oceniali wypowiedzi rozmówców. Każdy respondent prezentuje najbliżej stojącemu reporterowi wrażenia z filmu, kończąc jedno ze zdań:

— postać Stanisława Staszewskiego zafascynowała mnie, ponieważ…

— postać Stanisława Staszewskiego zirytowała mnie, ponieważ…

— Stanisław Staszewski zaimponował mi…

— Stanisław Staszewski zainspirował mnie do…

Nauczyciel przeprowadza 4–6 takich rund, tak aby każdy uczeń dwu lub trzykrotnie był reporterem lub respondentem. Należy pamiętać o każdorazowej zamianie ról. Po wykonaniu zadania prowadzący prosi uczniów, by zajęli miejsca w ławkach, a następnie w parach uzupełnili punkty karty pracy, których nie udało im się wypełnić samodzielnie (podczas oglądania filmu).

Prowadzący pyta młodych ludzi o wrażenia z filmu. Prosi, aby na podstawie kart pracy oraz obejrzanego filmu przedstawili sylwetkę Stanisława Staszewskiego. Ważne jest, aby postarali się uwzględnić wszystkie elementy zawarte w KARCIE PRACY NR 1.

W toku rozmowy kierowanej nauczyciel stara się uzyskać od uczniów odpowiedzi na pytania: Jaki był stosunek młodego Kazika do ojca? Czy stosunek Kazika do ojca ewoluował? Które wypowiedzi filmowe mogły na to wpłynąć? Jaki był stosunek Stanisława do Kazika? Jaki był stosunek Stanisława do życia? Jaki był stosunek Stanisława do kobiet? Jaki był stosunek Stanisława do polityki? Jaki światopogląd reprezentował Stanisław? Które elementy światopoglądowe i polityczne były u niego sprzeczne? Jaki wizerunek „medialny” swojej osoby tworzył? Które wypowiedzi zawarte w filmie były najbardziej istotne dla budowy pozytywnego i negatywnego wizerunku bohatera? Czy matka Kazika (Krystyna) ujawnia w filmie żal do swego męża, że opuścił ją i ich syna? Jak wspominają Stanisława kobiety, a jak mężczyźni? Co wpłynęło na decyzję o wykonywaniu przez Kazika piosenek ojca? Czy treści zawarte w piosenkach Stanisława Staszewskiego „kłócą się”, czy uzupełniają z wizerunkiem Kazika, rockmana, punkowca? Gdzie ujawniła się płaszczyzna porozumienia, analogii myśli (światopoglądu) ojca i syna? Czy sprawdziła się „przepowiednia” Stanisława zawarta we wstępie do filmu („jeśli ktoś tam kiedyś odkryje te piosenki i dorobi do nich korbę do wyciskania szmalcu, to jeszcze lepiej. Będą ze mną kłopoty jak z Wertyńskim. Zostawił skromnie. Staszewski”)?

Po skompletowaniu wypowiedzi, składających się na portret bohatera zajęć oraz jego relacji z synem Kazikiem, nauczyciel prosi uczniów, aby wyobrazili sobie, że ich ojcowie są sławnymi bohaterami popkultury. Prosi, aby na podstawie kart pracy zastanowili się wspólnie, które z informacji byliby gotowi udostępnić publicznie (np. na Facebooku), a które woleliby zachować tylko dla siebie. Czy udostępnienie różnych informacji o bliskich może wpłynąć na postrzeganie uczniów przez inne osoby? W podsumowaniu prowadzący stara się uzyskać odpowiedź na pytanie: Czy i jak zmienił się wizerunek Kazika po uczestnictwie w filmie i ujawnieniu różnych faktów z życia jego ojca?

Na zakończenie zajęć nauczyciel prosi uczniów, aby emotikonami znanymi między innymi z komunikacji poprzez portal Facebook ocenili bohatera: kciuk w górę — polubiłem bohatera, kciuk w dół — nie polubiłem bohatera, kciuk w bok — bohater jest mi obojętny. Nauczyciel powinien pamiętać o ewaluacji lekcji. Może wykorzystać do niej analogiczną technikę facebookowych gestów.

Nauczyciel prowadzący zajęcia może poinformować kolegę prowadzącego zajęcia z historii i społeczeństwa o przeprowadzonych lekcjach. Można zaproponować, żeby w nawiązaniu do biografii Stanisława Staszewskiego — stworzonej na podstawie filmu Tata Kazika —przeprowadził zajęcia dotyczące fascynacji komunizmem po zakończeniu II wojny światowej, a na podstawie piosenki Knajpa morderców (wykorzystanej w filmie) przeprowadził zajęcia na temat sytuacji żołnierzy Armii Krajowej do 1955 (i później, do 1989 roku): „W filmie Tata Kazika występuje Bogusław Rybczyński (…) i on opowiada w tym filmie, że to jest piosenka o AK. O ludziach, których młodość przypadła na czas wojny. Uczestniczyli w partyzantce, brali udział w Powstaniu Warszawskim. Potem w ekstremalnych przypadkach jeszcze potyczki, coraz mniejsze, ale zawsze, z systemem komunistycznym. Aż do momentu, kiedy to wszystko się skończyło. I po latach heroizmu i walki nastąpił czas bezradności i bezczynności. A także braku nadziei na to, że coś lepszego ich jeszcze w życiu spotka.

Celnie zinterpretował Knajpę morderców Piotr Czerski w szkicu o Stanisławie Staszewskim Nie szukaj drogi, znajdziesz ją w sercu, opublikowanym w internecie. Napisał, że jest to »rozrachunek z sytuacją, w jakiej znalazło się po wojnie pokolenie Kolumbów — ludzi wychowanych w ferworze walki i w niej widzący jedyny sens życia. Nagle cała ta rzesza konspiratorów, bojowników o wolność — bohaterów przecież! — nie potrafiła się odnaleźć w nowej sytuacji historycznej, kiedy broń należało odłożyć do lamusa i nauczyć się żyć bez pistoletu pod poduszką…«”[5].

Praca domowa:

Uczeń wybiera dowolną piosenkę z twórczości Stanisława Staszewskiego. Biorąc pod uwagę znajomość jego biografii, kontekst historyczny, społeczny i polityczny, w którym powstała, dokonuje jej analizy w kontekście historycznym, społecznym i politycznym. W swej pracy może posiłkować się opracowaniem Wiesława Weissa, Kult. Biała księga, czyli wszystko o wszystkich piosenkach, Warszawa 2012, w którym można znaleźć wskazówki interpretacyjne dotyczące poszczególnych tekstów.

ZAŁĄCZNIK NR 1

KARTA PRACY NR 1

[6]	Imię:	Pseudonim:	Kraj urodzenia:
	Nazwisko:	Filozofia:	Miasto urodzenia:
Rodzina: – – –	Studiował: – – –		Miejsce życia: – – –
Pracował w: – – – – – –	Zainteresowania: – – – – – –		Znajomi: – – – – – –
Lubi to: – – – – –	Grupy: – – – – –		Wydarzenia z życia: – – – – –
Cytaty: – – –

[1] W. Weiss, Kult. Biała księga, Warszawa 2012, s. 247.

[2] Np. na podstawie książki Leszka Gnoińskiego Kult Kazika lub strony internetowej kult.art.pl

[3] Piosenka dostępna też na oficjalnym kanale wydawnictwa S.P. Records w serwisie YouTube.

[4] W. Weiss, op. cit., s. 247.

[5] W. Weiss, op. cit., s. 269.

[6] Zdjęcia za: W. Weiss, Kult. Biała księga, czyli wszystko o wszystkich piosenkach, Warszawa 2012