Cele lekcji

Cel ogólny zajęć:

• Zainspirowanie uczniów do refleksji nad kondycją polskiej rodziny w odniesieniu do zjawisk zachodzących na gruncie szwedzkim (ukazanych w filmie Szwedzka teoria miłości).

Cele szczegółowe:

Uczeń:

• poszerza wiedzę na temat społecznych i prawnych aspektów funkcjonowania rodziny;
• poznaje film dokumentalny poruszający aktualne problemy społeczne;
• doskonali umiejętności pogłębionego i refleksyjnego odbioru filmu dokumentalnego;
• rozwija umiejętności poszukiwania informacji w różnych źródłach;
• doskonali umiejętność współdziałania w grupie;
• doskonali umiejętności analizy tekstów źródłowych (wykresów, zestawień);
• kształtuje umiejętności formułowania i prezentowania swojego zdania;
• rozwija nawyk refleksyjnego odbioru świata oraz namysłu nad zjawiskami zaobserwowanymi w najbliższym środowisku.

Przebieg lekcji

1. Nauczyciel rozpoczyna zajęcia od poinformowania uczniów, że najbliższe zajęcia poświęcone będą niektórym zagadnieniom związanym rodziną, jej funkcjami i obecną kondycją.

2. Prosi uczestników, aby spróbowali sformułować definicję rodziny. Podczas pracy, metodą śnieżnej kuli, młodzież najpierw w parach wypracowuje wstępną wersję definicji, następnie konsultuje ją w grupach czteroosobowych, później w ośmioosobowych. Następnie przedstawiciel jednej z grup zapisuje definicję na tablicy, przedstawiciele kolejnych grup uzupełniają lub/i korygują zapisaną definicję. Pod kierunkiem nauczyciela młodzież konfrontuje swoją definicję z definicjami słownikowymi:

Encyklopedia PWN (encyklopedia.pwn.pl):

„Rodzina, socjol. forma życia zbiorowego, występująca w zróżnicowanych historycznie i kulturowo formach; jednoznaczne zdefiniowanie rodziny jest sprawą trudną i budzącą kontrowersje. Istotą rodziny są 2 rodzaje więzi społecznej: małżeńska i rodzicielska, a w niektórych typach rodzin – również więź powinowactwa. Rodzina występuje we wszystkich społeczeństwach i epokach (…)”.

www.wos.org.pl:

„Rodziną nazywamy podstawową, pierwotną, małą grupę społeczną składającą się z rodziców, ich dzieci (także adoptowanych) i krewnych. Rodziców łączy więź małżeńska, rodziców z dziećmi – rodzicielska”.

Słownik języka polskiego (sjp.pl):

„Rodzina – podstawowa grupa społeczna, składa się z rodziców i ich dzieci, cechuje ich więź formalna, wspólnota materialna, mieszkaniowa oraz określony zespół funkcji”.

3. W podsumowaniu pracy prowadzący prosi o refleksje dotyczące ewentualnych rozbieżności pomiędzy definicją przygotowaną przez uczniów, a definicjami przytoczonymi.

4. Nauczyciel prosi uczniów o wskazanie funkcji rodziny (np. prokreacyjna, ekonomiczna, wychowawcza, emocjonalna, socjalizacyjna, identyfikacyjna itd.). Które z tych funkcji są waszym zdaniem najistotniejsze?

5. Następnie nauczyciel prosi o krótką refleksję nad zaletami i wadami życia w rodzinie. Uczniowie, pracując metodą burzy mózgów/giełdy pomysłów, wymieniają zalety i wady życia w rodzinie. Chętni uczniowie podchodzą do tablicy i zapisują swoje propozycje w odpowiednich częściach tabeli:

zalety życia w rodzinie	wady życia w rodzinie
Np.: poczucie bezpieczeństwa, bliskie więzi, miłość, czerpanie z wzorców, pomoc (korzystanie i dawanie) itd.	Np.: odpowiedzialność za innych, ograniczenie niezależności itd.

6. Następnie nauczyciel inicjuje dyskusję na temat roli rodziny w naszym życiu. Jakie miejsce zajmuje rodzina w hierarchii wartości? Jako przyczynek bądź ilustrację do tej dyskusji można wykorzystać wyniki badań CBOS, w ramach których respondenci odpowiadali na pytanie: Jak Pan(i) sądzi, czy człowiekowi potrzebna jest rodzina, żeby rzeczywiście był szczęśliwy, czy raczej uważa Pan(i), że bez rodziny można żyć równie szczęśliwie? Oto wyniki badania [1]

Jakie wnioski wynikają z różnicy proporcji odpowiedzi pomiędzy rokiem 2008 i 2013?
Uczniowie zwracają uwagę, że ciągle zdecydowana większość respondentów (85%) postrzega rodzinę jako niezbędną do szczęśliwego życia, jednak w ostatnich latach podwoiła się liczba osób, którym rodzina nie jest do szczęścia niezbędna (z 6 % do 12 %). Czym może być spowodowana ta zmiana? Jakie mogą być konsekwencje takiej postawy?

7. Prowadzący prosi o przytoczenie wyników przeprowadzonej przed zajęciami ankiety. Jakie wnioski wynikają z ankiet? Które wartości są dla waszych respondentów najistotniejsze? Czy widoczna jest różnica pomiędzy odpowiedziami wskazywanymi przez przedstawicieli różnych pokoleń?

8. Następnie nauczyciel rozdaje uczniom wykresy z wynikami badań przeprowadzonych w 2013 r. przez CBOS (Załącznik nr 2). Jakie wnioski wynikają z zaprezentowanych na wykresie wyników badań? W jakich obszarach system wartości Polaków zmienił się od 2008 r.? (do odczytania na wykresie). Uczniowie zawracają uwagę, że niżej oceniana jest wartość wykształcenia, pomyślności ojczyzny, dobrobytu, pracy zawodowej, wiary/religii, zaś umocniła się wartość przyjaźni, spokoju, życia pełnego przygód czy sukcesu i sławy. Z czego mogą wynikać te przemiany? Jakie znaczenie dla współczesnych Polaków ma rodzina?

9. Rodzina i jej funkcjonowanie są także dookreślone w polskim prawodawstwie. Jakie akty prawne dotyczą funkcjonowania rodziny? Uczniowie wymieniają między innymi: Kodeks rodzinny i opiekuńczy, ale również programy wsparcia dla rodzin: 500+, karta dużej rodziny, fundusz alimentacyjny, świadczenia rodzinne itd. Jakie obowiązki wobec członków rodziny nakłada polskie prawo?

10. Nauczyciel zadaje pytanie: Czy działania państwa na rzecz wspierania rodzin są waszym zdaniem wystarczające? W jakich obszarach istnieją deficyty?

11. Prowadzący informuje, że kolejną część zajęć będzie stanowiła projekcja filmu Szwedzka teoria miłości w reż. Erika Gandiniego (włoskiego reżysera od lat mieszkającego w Szwecji, znanego z bezkompromisowych filmów takich jak Nadprodukcja. Terror konsumpcji, GITMO — nowe prawa wojny i Wideokracja. Film Szwedzka teoria miłości otrzymał nagrodę Sieci Kin Studyjnych i Lokalnych na Docs Against Gravity Film Festival).

12. W ramach przygotowania do ukierunkowanego odbioru filmu nauczyciel prosi, aby w trakcie projekcji lub bezpośrednio po niej uczniowie odpowiedzieli na pytania zawarte w karcie pracy (Załącznik nr 3).

13. Projekcja filmu Szwedzka teoria miłości w reż. E. Gandiniego.

14. Po projekcji nauczyciel prosi o swobodne wypowiedzi dotyczące pierwszych refleksji, odczuć, wrażeń. Jeśli zaistnieje taka potrzeba, nauczyciel zadaje pytania pomocnicze:

a) Jaki temat został poruszony w filmie?

b) Gdzie rozgrywa się akcja filmu?

c) Kim są jego bohaterowie?

d) W jakiej sytuacji życiowej się znajdują?

e) W jakiej roli w filmie występuje socjolog Zygmunt Bauman?

f) Jakie wrażenie film robi na widzach: pozostawia obojętnymi?, prowokuje?, martwi?

15. Następnie nauczyciel dzieli uczniów na grupy czteroosobowe i prosi, aby uzupełnili i uporządkowali swoje odpowiedzi zawarte w karcie pracy z filmem (Załącznik nr 3). Po upływie wyznaczonego czasu przedstawiciele grup prezentują odpowiedzi na kolejne pytania. Nauczyciel uzupełnia informację, zadaje pytania dodatkowe i zwraca szczególną uwagę na niektóre aspekty:

a) Film rozpoczyna się od znaczącego wstępu narratora: „W Szwecji wszystko było wspaniałe. Ludziom żyło się wygodnie: najwyższe standardy życia, postęp, nowoczesny sposób myślenia, zaufanie wobec naszych przywódców” [2]. Co przypomina taki wstęp? Jakie „opowieści” mogą się tak rozpocząć? W jaki sposób ten wstęp nawiązuje do genezy manifestu Family of the Future?

b) Czy w filmie tak samo potraktowane są wady i zalety wprowadzonego programu społecznego? Niektórzy krytycy zarzucają reżyserowi tendencyjne przedstawienie problemu. Czy słusznie?

c) Z czym przeciętnemu Polakowi (bądź innym grupom potencjalnych imigrantów) kojarzy się Szwecja? Czy ukazana w filmie uproszczona wizja kraju samotnych, ale dobrze zaopiekowanych przez państwo ludzi może odstraszać? Skomentujecie wypowiedź narratora filmu: „Z zewnątrz Szwecja to ziemia obiecana, doskonałe miejsce, by rozpocząć nowe, lepsze życie. To kraj, do którego droga warta jest podjęcia każdego ryzyka”.

d) Przywiązanie Szwedów do niezależności jest głęboko zakorzenione w ich świadomości i tradycji. Indywidualizm zaś zakorzeniony jest w luteranizmie, który (między innymi) uznaje, że dla zbawienia najważniejszy jest indywidualny, wewnętrzny akt wiary.

16. Przy okazji rozmowy na temat zastosowanych tu filmowych środków wyrazu warto dla przypomnienie odtworzyć zwiastun filmu (dostępny na: www.filmweb.pl). Uczniowie powinni zwrócić uwagę na: funkcje powtórzeń (zwłaszcza w warstwie słownej — powtarzane są niektóre hasła/stwierdzenia), sposób kadrowania obrazów współczesnej Szwecji (statyczne, utrzymane w chłodnych barwach, uporządkowane, często bez ludzi ujęcia pokazujące szwedzkie miasto; duża ilość ujęć ukazujących blokowiska, mrowie okien symbolizujących oddzielenie/atomizację jednostek) oraz Etiopii potraktowanej jako przeciwieństwo (ujęcia dynamiczne, pełne ludzi w trakcie różnych czynności, ale także wyraźnie współdziałających, będących „ze sobą” – kontrast do ujęć w szwedzkim metrze, gdzie ludzie siedzą w tej samej przestrzeni, ale nie rozmawiają, są osobno itp.).

17. Nauczyciel inicjuje dyskusję na temat wymowy filmu: Jakie wnioski mogą z filmu wyciągnąć Polacy? Czy dostrzegacie części wspólne pomiędzy sytuacją ludzi i rodzin w Polsce oraz w Szwecji? (tu można wrócić do ustaleń na temat wartości rodziny z pierwszej części zajęć). Jeden z bohaterów filmu mówi, że w Szwecji coś poszło nie tak – co Waszym zdaniem poszło nie tak? Jakie są skutki zastosowanej w Szwecji ponad 40 lat temu inżynierii społecznej?

18. Jako alternatywne ćwiczenie w tej części zajęć można przeprowadzić debatę klasową „za i przeciw” dotyczącą tezy postawionej na początku filmu: „Wszystkie autentyczne relacje międzyludzkie muszą opierać się na fundamentalnej zasadzie niezależności między sobą”. Na początku debaty uczniowie zajmują miejsca po odpowiedniej stronie sali („za” lub „przeciw”). Następnie chętni uczniowie z poszczególnych grup na przemian przedstawiają argumenty za swoim stanowiskiem. Na końcowym etapie debaty uczniowie mogą się przesiąść, sygnalizując tym samym weryfikację swojego zdania.

19. Na zakończenie zajęć nauczyciel nagradza najaktywniejszych uczniów.

[1] Wykresy wykorzystane w scenariuszu zajęć pochodzą z komunikatu z badań CBOS z marca 2013 r., Rodzina – jej współczesne znaczenie i rozumienie, www.cbos.pl.

Praca domowa

Dla wszystkich

Zaproście do współpracy swoich bliskich: rodziców, rodzeństwo, dziadków, przyjaciół i zastanówcie się wspólnie (biorąc pod uwagę polskie realia), jakie dostrzegacie zagrożenia dla prawidłowego funkcjonowania człowieka w rodzinie i swojej społeczności. Sporządźcie plakat przedstawiający dostrzeżone zagrożenia. Zaznaczcie te, które bezpośrednio dotyczą Waszej rodziny/wspólnoty i zastanówcie się razem, jak je zniwelować.

Dla chętnych

Zapoznajcie się z opisem eksperymentu Johna Calhouna, który badania na myszach odniósł do zachowań i sytuacji społeczności ludzkich. Jakie refleksje wywołują w Was wyniki badań? Jaki dostrzegacie związek pomiędzy wynikami tych badań i poglądami prof. Z. Baumana wypowiadanymi w filmie: „To nieprawda, że szczęście oznacza życie bez problemów. Szczęśliwe życie to pokonywanie problemów, walka z nimi, radzenie sobie z trudnościami i wyzwaniami. Mierzymy się z nimi, staramy najlepiej jak możemy, spinamy się w sobie i doznajemy chwil szczęścia wtedy, kiedy widzimy, że sprostaliśmy wyzwaniom, jakie rzucił los. Tak wygląda radość z pokonania przeszkód (…)”.

Opis eksperymentu dostępny jest między innymi na stronie internetowej: https://ciekawe.org/2015/01/24/dokad-zmierza-ludzkosc-eksperyment-calhouna/

Dalsze wskazówki

Film Szwedzka teoria miłości z powodzeniem może być wykorzystany w pracy z uczniami szkoły ponadgimnazjalnej jako kontekst do omawiania zagadnień związanych z funkcjami i znaczeniem rodziny (na lekcjach wiedzy o społeczeństwie i wychowanie do życia w rodzinie) bądź jako punkt wyjścia do dyskusji (na godzinie wychowawczej czy zajęciach filmowych) np. na temat rodziny jako wartości, ról w rodzinie, przemian w pojmowaniu rodziny i jej znaczenia pod wpływem współczesnych zjawisk społecznych, ekonomicznych itp.

Przed zajęciami nauczyciel prosi, aby uczniowie zebrali informacje na temat aktów prawnych, które odnoszą się do rodziny, jaj funkcjonowania bądź określają warunki udzielania wsparcia rodzinie (dostępnych na stronie internetowej Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz Sejmu RP). Prosi również o przeprowadzenie krótkiej ankiety wśród przedstawicieli swojego pokolenia oraz pokolenia rodziców i dziadków (Załącznik nr 1) oraz o opracowanie jej wyników.

Załączniki

Załącznik nr 1

Ankieta dotycząca hierarchii wartości

Proszę o uszeregowanie wymienionych niżej wartości, rozpoczynając od najważniejszych dla Pani/Pana:

zdrowie, przyjaciele, rodzina, dobrobyt, uczciwe życie, sukces, pomyślność ojczyzny, wiara religijna, wolność słowa, wykształcenie, niezależność, spokój.

1.	7.
2.	8.
3.	9.
4.	10.
5.	11.
6.	12.

Metryczka dotycząca wieku respondenta:

16-30 lat

31-49 lat

powyżej 50 lat

Dziękuję za wypełnienie ankiety.

Załącznik nr 2

Załącznik nr 3

Projekcja filmu – karta pracy

Podczas projekcji filmu Szwedzka teoria miłości zwróć uwagę na następujące zagadnienia:

1. Kto był inicjatorem programu Family of the Future? Jakie były jego cele i założenia?

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. Jakie efekty realizacji tego programu w Szwecji zostały pokazane w filmie?

pozytywne: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………………….

negatywne: ………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………………….

3. Z czym Szwecja kojarzy się potencjalnym imigrantom?

..………………….……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…

4.Jak przemiany społeczne w swoim kraju postrzegają sami Szwedzi?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

5. Jaki obraz współczesnych Szwedów buduje reżyser filmu?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

6. Jakie zdania/stwierdzenia/teorie zaprezentowane w tym filmie szczególnie zapamiętaliście?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

7. Jakie stanowisko na temat zjawisk pokazanych w filmie prezentuje znany socjolog – Zygmunt Bauman?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…

8. Jakie filmowe środki wyrazu zostały wykorzystane dla zaakcentowania poruszonego w filmie problemu?

………………………………………………….………………………………………………………………………………………………………………………………..……

9. Inne refleksje i uwagi:

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..….

Bibliografia

Komunikat z badań CBOS z marca 2013 r., Rodzina – jej współczesne znaczenie i rozumienie, www.cbos.pl.
www.wos.org.pl,
www.againstgravity.pl.