Adresat zajęć: uczniowie szkoły ponadgimnazjalnej, klasa III.

Rodzaj zajęć: język polski, koło filmowe.

Cel ogólny zajęć: Zapoznanie z twórczością Krzysztofa Kieślowskiego poprzez analizę filmowych i innych ikonicznych tekstów kultury.

Cele szczegółowe:

Uczeń:

• poznaje filmografię reżysera i rozumie rolę, jaką odegrał w historii polskiego kina;
• poznaje cechy filmu dokumentalnego i rozumie jego tworzywo;
• doskonali umiejętności analizy i interpretacji dzieła filmowego, jego zwiastuna i plakatu;
• konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury.

Metody pracy: dyskusja, burza mózgów.

Formy pracy: praca indywidualna, praca w grupie, praca z klasą.

Środki i materiały dydaktyczne: film Marii Zmarz-Koczanowicz Still Alive (2005), zwiastun do filmu, plakat do filmu, plakat do wystawy Kieślowski znany i nieznany[1], reportaż Hanny Krall Jakiś czas, karty pracy.

Słowa kluczowe: K. Kieślowski, film dokumentalny, plakat, zwiastun, reportaż.

Bibliografia:

1. Ślósarz, Plakat i reklama na lekcjach języka polskiego w liceum i technikum, ORE 2015.
2. Kieślowski ciągle żywy, rozmowa T. Sobolewskiego z M. Zmarz-Koczanowicz [w:] http://wyborcza.pl/1,75410,3206793.html
3. Po co nam dziś Krzysztof Kieślowski?, mówią Holland, Stuhr, Szapołowska, Barciś… [w:] http://wyborcza.pl/1,75410,20221372,krzysztof-kieslowski-czlowiek-z-watpliwosci.html
4. Krall, Jakiś czas [w:] Tam już nie ma żadnej rzeki, Kraków, Wydawnictwo a5, 1998, ss. 51–63.

Czas trwania: 2 godziny lekcyjne + projekcja filmu (81 minut).

Przebieg zajęć:

UWAGI: Zaleca się przeznaczenie na zajęcia 2 godzin lekcyjnych. Nauczyciel wykorzystuje wtedy zwiastun do filmu Marii Zmarz-Koczanowicz i cały film oraz reportaż Hanny Krall dotyczący Kieślowskiego. Lekcję można przeprowadzić po omówieniu lektury Zdążyć przed Panem Bogiem w klasie z rozszerzeniem z języka polskiego jako zalecany w podstawie programowej („wybrany reportaż autora polskiego np. H. Krall”). Nauczyciel może przeprowadzić tylko jedną lekcję, na której uczniowie — analizując zwiastun i plakat do filmu Marii Zmarz-Koczanowicz oraz plakat do wystawy i fragment reportażu Hanny Krall — poznają sylwetkę twórczą Kieślowskiego i nabywają umiejętności analizy i interpretacji tekstów kultury.

Przed zajęciami uczniowie nie znają filmu M. Zmarz-Koczanowicz. Film Still Alive uczniowie oglądają po pierwszej lekcji w klasie lub zajęciach dodatkowych. Na drugiej lekcji wykorzystują wiedzę z filmu i konfrontują ją z utworem H. Krall Jakiś czas.

1. Nauczyciel zapisuje temat lekcji i wyjaśnia, dlaczego twórczość K. Kieślowskiego jest przedmiotem zajęć — to najwybitniejszy polski reżyser końca XX wieku, rok 2016 został ogłoszony rokiem Kieślowskiego[2] w związku z 20 rocznicą jego śmierci (1996 r.).

2. Nauczyciel pyta uczniów o znajomość filmów reżysera, prosi o wymienienie tytułów i krótkie informacje o filmach. Być może uczniowie widzieli filmy dokumentalne Kieślowskiego dostępne w pakiecie Filmoteki Szkolnej lub fabuły, prosimy wtedy o podzielenie się wrażeniami po ich obejrzeniu. Następnie nauczyciel porządkuje zebrane informacje, podaje podstawowe dane biograficzne i filmografię reżysera.

3. Następnie zapowiada, że celem lekcji będzie dokładniejsze zapoznanie się z twórczością K. Kieślowskiego. Pomocne w tym będą plakaty filmowe oraz zwiastun do filmu.

4. Nauczyciel wyświetla definicję plakatu filmowego: „charakteryzuje go umowny, lakoniczny i ekspresyjny język graficznych środków wyrazu, który opiera się na współdziałaniu obrazu i słowa”[3]. Prosi uczniów o odpowiedzi na pytania: Po co oglądamy plakaty filmowe? Co zwykle znajduje się na plakacie? Jakie funkcje spełnia plakat?

Uczniowie wskazują na reklamowy charakter plakatu, wymieniają jego części składowe: słowo i obraz oraz zwracają uwagę na funkcję perswazyjną (jeśli uczniowie mają trudności z odpowiedzią nauczyciel naprowadza na właściwe treści). Prowadzący zwraca też uwagę uczniów na treści symboliczne obecne w przekazach wizualnych.

5. Następnie nauczyciel prezentuje uczniom na ekranie dwa plakaty: jeden to plakat do filmu Still Alive i jednocześnie okładka płyty DVD, drugi — plakat z wystawy Kieślowski znany i nieznany z 1998 r. Dzieli uczniów na grupy i rozdaje każdej z grup karty pracy do plakatów (ZAŁĄCZNIK NR 1). Uczniowie w grupie zapisują odpowiedzi na kartach pracy, a następnie prezentują efekty swoich działań w wypowiedziach na forum klasy.

Przewidywane odpowiedzi uczniów. Plakat Still Alive. Np. Uczniowie zauważają, że bohaterem plakatu jest człowiek siedzący w pustej sali kinowej. Zwracają uwagę na otwartą kompozycję, rytmiczność (podkreślone światłem rzędy foteli), zimne, stalowe barwy z wyróżniającą się na ich tle rozświetloną twarzą reżysera. Postać ludzka pokazana w półzbliżeniu, skupia na sobie spojrzenie widza. Bohater patrzy w bok, jest zamyślony, może zmęczony — podkreśla to przygarbiona sylwetka i charakterystyczny gest podparcia ręką twarzy. Twarz nieupiększona, zmarszczki, podkrążone oczy — wskazują na zmęczenie. Tekst na plakacie jest oszczędny, kursywa u góry informuje o bohaterze filmu („film o K. Kieślowskim”), a umieszczona centralnie, prosta, czytelna czcionka podaje tytuł filmu, oba teksty są w jednolitej kolorystyce (biel i beż), tytuł w środkowej części plakatu znajduje się bezpośrednio nad głową reżysera. Uczniowie zauważają elementy symboliczne: samotna postać w pustej sali — i jako artysta, i jako widz „ciągle żywy” — światło, rozkładające się w charakterystyczny sposób na oparciach foteli, tworzy świetliste łuki, wśród których siedzi bohater, pełne wątpliwości, uważne spojrzenie wrażliwego człowieka zaciekawia widza. Przykładowa teza interpretacyjna: sposoby przedstawienia artysty.

Plakat Kieślowski znany i nieznany. Np. Na plakacie widzimy w dużym zbliżeniu twarz reżysera, obraz jest niepełny, ucięty z prawej strony. Kompozycja jest otwarta, wielowymiarowa, odsłania kolejne warstwy. Na pierwszym i drugim planie dominują zimne barwy, zwraca uwagę skomponowany zgodnie z zasadą trójpodziału trzeci plan, na którym widzimy oko reżysera w ciepłej barwie. Postać ludzka ograniczona jest do zbliżenia twarzy, to portret reżysera, znany z innych fotografii; bohater jest zamyślony, patrzy w lewą stronę. Wyróżnia go sposób przedstawienia, portret składa się z kilku warstw, które kolejno odsłaniane/zdzierane (warstwy papieru, gipsu?) eksponują z lewej strony oko z fragmentem czoła. W kontraście do nieostrej całości (zasugerowana ręka z papierosem w prawym dolnym rogu), oko jest doskonale wyostrzone. Tekst na plakacie to wyeksponowane dużą czcionką w kolorze białym nazwisko reżysera i mniejszą nieostrą nawiązanie do wydarzenia, które promuje plakat. Uczniowie zauważają, że hasło Kieślowski znany i nieznany może odnosić się też do ogólnej wiedzy/niewiedzy na temat twórczości reżysera, zwracają uwagę, że tekst koresponduje z obrazem na plakacie. Pozostałe napisy to informacje o wydarzeniu i sponsorach umieszczone z prawej strony i u dołu plakatu. Uczniowie wskazują na symboliczne nawiązanie do motywu maski (zdzieranie maski, maska pośmiertna, maska jako sposób ukrycia się), zwracają uwagę na znaczenie oka (oko jako atrybut obserwatora, oko żywe, symbol mądrości, wiedzy), formułują tezę interpretacyjną, np. Kieślowski jako bystry obserwator świata.

6. Następnie nauczyciel przechodzi do filmu Still Alive. Informuje, że został nakręcony przez studentkę reżysera Marię Zmarz-Koczanowicz[4] po jego śmierci. Autorka podjęła próbę stworzenia filmowego portretu artysty, pokazując bohatera z możliwie szerokiej perspektywy. Nauczyciel wyjaśnia, że ważną rolę w popularyzacji filmów odgrywają dziś zwiastuny filmowe. Wraz z plakatami filmowymi, sloganami reklamowymi, tekstami krytycznymi, wydaniami kolekcjonerskimi możemy zaliczyć je do paratekstów kultury. Pyta uczniów o ich doświadczenia związane z oglądaniem zwiastunów. Następnie zapowiada, że kolejnym działaniem na lekcji będzie obejrzenie zwiastuna Still Alive[5] i wypełnienie w grupach kart pracy (ZAŁĄCZNIK NR 2). Nauczyciel prezentuje zwiastun filmowy dwa razy w celu lepszego uchwycenia przez uczniów jego treści.

7. Po wypełnieniu kart pracy uczniowie prezentują swoje przemyślenia i spostrzeżenia.

Przewidywane odpowiedzi uczniów: K. Kieślowski jest reżyserem, którego najbardziej interesuje pojedynczy człowiek. Bohaterowie Kieślowskiego są bezradni, bezsilni, nie mogą poradzić sobie w życiu. Ich perypetie są odzwierciedleniem kondycji każdego człowieka, który zmaga się z życiem, także reżysera. O Kieślowskim opowiadają ludzie filmu: producent, reżyserka, współpracowniczka. Mówią o entuzjastycznym odbiorze filmów na światowych festiwalach i o reżyserze, który nie był przygotowany na taki sukces. Padają tytuły ważnych filmów: Krótki film o zabijaniu, Krótki film o miłości. Wypowiedzi osób są ilustrowane archiwalnymi zdjęciami Kieślowskiego wśród festiwalowych gwiazd. Widzimy też reżysera za kamerą w czarno-białych zdjęciach, na festiwalach wśród gwiazd kina, z offu słyszymy jego głos, wnioskujemy, że był ważną postacią polskiego filmu. Wprowadził polskie kino na europejskie ekrany. Zwiastun zapowiada film dokumentalny zmontowany z ujęć archiwalnych przedstawiających reżysera, z wypowiedzi na jego temat innych ludzi, ich wspomnień oraz fragmentów filmów Kieślowskiego. Zwiastun zaciekawia, chcemy dowiedzieć się więcej na temat reżysera i jego filmów, przypuszczamy, że jest on ciekawą, złożoną postacią.

8. Kolejnym etapem pracy będzie konfrontacja oczekiwań uczniów po obejrzeniu zwiastuna z całym filmem M. Zmarz-Koczanowicz Still Alive. Uczniowie mogą to zrobić w ramach lekcji, zajęć dodatkowych (koła filmowego) lub samodzielnie w domu. W trakcie oglądania filmu, uczniowie poszerzają i uzupełniają wiedzę na temat kina Kieślowskiego. Prosimy uczniów, aby oprócz zagadnień, które pojawiły się w karcie pracy do zwiastuna, zauważyli, w jaki sposób opisana jest droga twórcza Kieślowskiego, zwrócili uwagę na odniesienia do tytułu filmu oraz ostatnią część filmu, w której M. Zmarz-Koczanowicz rejestruje intymne wypowiedzi przyjaciół po śmierci Kieślowskiego.

9. Następną lekcję nauczyciel rozpoczyna od rundki, w której uczniowie wypowiadają się na temat filmu Still Alive, mówiąc o wrażeniach, odczuciach, emocjach wywołanych w trakcie oglądania. Nauczyciel pyta, w jaki sposób uczniowie poszerzyli swoją wiedzę na temat reżysera, czy uzyskali odpowiedź na pytania, które zapisali po obejrzeniu zwiastuna filmu? Uczniowie wypowiadają się na temat drogi twórczej Kieślowskiego od czasów studenckich i pierwszych filmów dokumentalnych poprzez zwrócenie się ku fabule i filmy realistyczne, po metafizyczne superprodukcje odnoszące sukcesy międzynarodowe. Zauważają formę filmu. Film jest zbudowany z wypowiedzi przyjaciół, aktorów, ludzi kina, studentów, wypowiedzi samego reżysera, fragmentów filmów, komentarzy z offu, wreszcie zdjęć rejestrujących kręcenie filmów. Dzięki temu powstaje wielowymiarowy portret reżysera i rzetelny opis drogi twórczej. Jedną z osób opowiadających o Kieślowskim jest Hanna Krall — wybitna polska reportażystka, autorka m.in. Zdążyć przed Panem Bogiem. Nauczyciel pyta o fragment, w którym występuje nawiązanie do tytułu filmu Still Alive (ciągle żywy), uczniowie zauważają, że jest to określenie z listu Kieślowskiego do H. Krall. Nauczyciel zapowiada poszerzenie wiedzy o Kieślowskim.

10. Kolejnym etapem pracy jest lektura reportażu H. Krall Jakiś czas[6]. Nauczyciel rozdaje uczniom kopie tekstu i karty pracy (ZAŁĄCZNIK NR 3). Po przeczytaniu i uzupełnieniu kart nauczyciel inicjuje dyskusję na temat twórczości K. Kieślowskiego, podając jako hasło wywoławcze temat: Kieślowski znany czy nieznany? Uczniowie w dyskusji wykorzystują wiedzę z filmu M. Zmarz-Koczanowicz Still Alive i reportażu H. Krall Jakiś czas. Nauczyciel kieruje dyskusją, pilnując, aby zostały poruszone wszystkie etapy twórczości Kieślowskiego, poczynając od dokumentów przez filmy fabularne po międzynarodową produkcję Trzy kolory. Ważną częścią dyskusji jest przedstawienie Kieślowskiego jako artysty, refleksyjnego obserwatora rzeczywistości, pochylającego się nad człowiekiem bezbronnym wobec przeciwności życia, który —— podobnie jak bohaterowie — stawia pytanie „jak żyć?” i szuka w życiu „metafizycznej nadwyżki”.

11. W podsumowaniu dyskusji nauczyciel rozdaje uczniom karteczki samoprzylepne prosząc o wyrażenie własnej opinii o reżyserze poprzez dokończenie zdania: Krzysztof Kieślowski to… Uczniowie umieszczają propozycje na tablicy, tworząc indywidualny portret reżysera. Nauczyciel dziękuje za aktywność na lekcji i nagradza wyróżniających się w dyskusji. Zapowiada i objaśnia pracę domową.

Praca domowa:

(do wyboru):

1. Still Alive — ciągle żywy? Czy filmy Kieślowskiego poruszają tematy ważne dla młodego człowieka początku XXI wieku? Uzasadnij odpowiedź.
2. Kino realistyczne czy metafizyczne? Który rodzaj filmów bardziej do ciebie przemawia i dlaczego? W argumentacji odnieś się do przynajmniej jednego filmu Krzysztofa Kieślowskiego.
3. Nakręć krótką, jednominutową etiudę zainspirowaną filmem Kieślowskiego.

ZAŁĄCZNIK Nr 1

Karty pracy — PLAKAT

ZAŁĄCZNIK Nr 2

Karty pracy — ZWIASTUN

• Jakie macie pytania dotyczące filmu po obejrzeniu zwiastuna?
• Czego dowiedzieliście się o K. Kieślowskim po obejrzeniu zwiastuna?
• Co wnioskujemy z wypowiedzi samego reżysera i obserwacji jego zachowania?
• Co/kto jest przedmiotem artystycznych zainteresowań Kieślowskiego? Co jest tematem jego twórczości i dlaczego?
• Jaki rodzaj/gatunek filmu zapowiada zwiastun? Wymień jego nazwę i podaj cechy charakterystyczne.

ZAŁĄCZNIK NR 3

Karty pracy — JAKIŚ CZAS

• Jak lektura tekstu H. Krall poszerza waszą wiedzę na temat reżysera?
• O jakich faktach z życia Kieślowskiego opowiada H. Krall?
• Jak sztuka „przetwarza” życie?
• Zwróćcie uwagę na motyw modlitwy na komisariacie, podajcie jego znaczenie realistyczne i symboliczne, zinterpretujcie zakończenie reportażu.
• W jakich kontekstach pojawia się problem żydostwa?
• Jaka jest forma i język utworu?

[1] Plakat dostępny na http://gapla.fn.org.pl/plakat/7659/kie-lowski-znany-i-nieznany.html

[2]http://rokkieslowskiego.pl/

[3] T. Szczepański, Plakat filmowy [w:] T. Lubelski (red.), Encyklopedia kina, Kraków, ss.744–745.

[4]http://culture.pl/pl/tworca/maria-zmarz-koczanowicz

[5]https://www.youtube.com/watch?v=BNMbOK34IjU

[6] H. Krall, Jakiś czas [w:] Tam już nie ma żadnej rzeki, Kraków, Wydawnictwo a5, 1998, ss. 51–63.