Cele lekcji

Cel ogólny:

• rozwijanie umiejętności kompetentnego, świadomego odbioru tekstów kultury

Cele szczegółowe:

uczniowie:

• analizują i interpretują teksty kultury
• dostrzegają obecność toposów, nawiązań do tradycji kultury w dziele filmowy
• określają problematykę utworu
• porównują fragmenty utworów literackich (dostrzegają cechy wspólne i różne)
• porównują funkcjonowanie tych samych motywów w różnych tekstach kultury
• dostrzegają obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości uniwersalne
• rozpoznają aluzje literackie i symbole kulturowe oraz ich funkcję ideową i kompozycyjną

Środki dydaktyczne teksty z załączników film „Śmierć pana Lazarescu”, reż. Christo Puiu

Formy pracy praca w grupach praca zespołowa Metody pracy praca z tekstem literackim praca z filmem elementy dyskusji

Przebieg lekcji

„Śmierć pana Lazarescu” to dzieło niewątpliwie trudne w odbiorze dla niezbyt wyrobionego widza. Wymaga wytrwałości ze względu na paradokumentalną, mało atrakcyjną dla młodego odbiorcy formę i czas projekcji – około 150 minut. To ostatnie kryterium zapewne jest też problemem natury obiektywnej – trudno w szkolnej rzeczywistości znaleźć tyle czasu, nawet dla zdobywcy laurów na licznych międzynarodowych festiwalach, w tym w Cannes. A jednak, mimo to, zachęcam do podjęcia wyzwania – warto pokazać młodzieży dzieło nieoczywiste w swojej wielkości, zachęcić do wysiłku, za który nagrodą może być satysfakcja z „odkrycia” dzieła rumuńskiego reżysera. Film Christo Puiu dotyczy, w moim przekonaniu, przede wszystkim problematyki egzystencjalnej, jednak jego złożoność (mimo pozornej prostoty opowieści) wymaga odczytywania go z różnych perspektyw. Dlatego proponuję część zajęć poświęconych analizie filmu poprzedzić lekcją wprowadzającą, podczas której uczniowie, pracując z różnymi tekstami, przygotują kontekst pomocny przy pracy nad filmem.

Zamiast prezentowanej poniżej propozycji można też wykorzystać scenariusz zajęć o podobnej tematyce (Tradycyjnie i nowocześnie o temacie uniwersalnym) zamieszczony na:

http://www.nhef.pl/edukacja/nowemedia/scenariusz-7-ujecia-smierci.php

Można również zrezygnować z tego modułu i zająć się wyłącznie analizą filmu.

Przed zajęciami prosimy uczniów o zebranie informacji na temat reżimu Cseaucescu, zapoznanie się z podstawowymi informacjami na temat Rumunii.

Wybranego ucznia prosimy o zgromadzenie informacji na temat reżysera (Christo Puiu), ewentualnie także na temat kinematografii rumuńskiej (zapewne zaskakujące będą dane dotyczące międzynarodowych sukcesów reżyserów rumuńskich) – będą przydatne w drugiej części zajęć.

Lekcja 1

Istnieje jednak pytanie, na które nie ma odpowiedzi, mianowicie: „co to jest śmierć?”.
Antoni Kępiński, „Lęk”

1. Zapowiadamy problematykę zajęć – będziemy rozmawiać o temacie trudnym, o którym współcześnie mówi się niewiele – kulturowych ujęciach motywów starości i umierania.

2. Rozpoczynamy od wspólnego przypomnienia tekstów kultury, w których pojawia się motyw śmierci (umierania) – warto zapisać je, porządkując wg kryteriów: wzniosłość, powaga/zwyczajność, banalizacja (np. śmierć bohatera „Pieśni o Rolandzie”, Jacka Soplicy, Wallace’a („Braveheart”)/śmierć w kinie akcji, filmach Tarantino etc), nie komentujemy propozycji uczniów.

3. Dzielimy klasę na grupy i prosimy zapoznanie się z kartami pracy i zadaniami (Załączniki 1-4).

4. Prosimy przedstawicieli grup o zaprezentowanie wyników pracy na forum klasy.

5. Wspólnie formułujemy wnioski np. sposób przedstawiania motywu śmierci/ umierania ma związek z ideologią czasów, światopoglądem, hierarchią wartości obowiązującą w danej epoce lub charakterystyczną dla twórcy. Kiedy sposób widzenia świata determinowała wiara, a życie doczesne miało sens o tyle, o ile prowadziło do zbawienia, śmierć traktowana była niezwykle poważnie, jako moment przejścia z doczesności ku wieczności, a sposób jej przedstawiania nabierał cech sakralizacji; tak jak w „Pieśni o Rolandzie”. Opisana w XX wieku w powieści Zofii Nałkowskiej śmierć pani Kolichowskiej może być świadectwem skupienia uwagi na człowieku jako istocie nie tylko myślącej i czującej, ale także podlegającej biologicznym prawom rozkładu, którego kresem jest śmierć. Pozbawiona patosu, ale poważna, ukazana realistycznie, staje się źródłem refleksji także dla odbiorcy. Sposób ukazywania śmierci wydaje się o tyle istotny, gdyż to, jak traktujemy kwestie ostateczne, w znaczącym stopniu odzwierciedla nasz stosunek do życia. W tekście Dariusza Czai oraz w „Tangu”, najbliższym współczesności utworze, przywołana scena pokazuje, że życie z myślą o śmierci nie jest dziś „na czasie”. Skupiamy się na zdrowiu, karierze, urodzie, przyjemnościach, pragniemy być wiecznie młodzi. Śmierć staje się tematem tabu, odsuwamy nie tylko myśl o niej, ale także rzadko jesteśmy świadkami śmierci bliskich, którzy często po cichu odchodzą w szpitalach czy hospicjach.

Lekcja 2 (dwie jednostki – 90 minut)

Najdogodniej można poznać miasto, starając się dociec, jak się w nim pracuje, jak kocha i jak umiera. Albert Camus, „Dżuma”

1. Prosimy uczniów o zapisanie własnej hipotezy interpretacyjnej – zapisujemy na tablicy: „Śmierć pana Lazarescu” to film o…. i prosimy o indywidualne dokończenie zapisu. Wyjaśniamy metaforyczne znaczenie słowa palimpsest oznaczającego wypowiedź wieloznaczną, o wielowarstwowej semantyce.

2. Oddajemy głos uczniom, którzy przygotowali prezentację sylwetki reżysera oraz podstawowych informacji o kinie rumuńskim, a także krótką charakterystykę Rumunii pod rządami Csaucsescu.

3. Zapowiadamy pracę w grupach, informując, że po zajęciach będzie możliwość weryfikacji zapisanych hipotez. Dzielimy klasę na grupy i rozdajemy karty pracy (Załączniki)

4. Prosimy przedstawicieli grup o zaprezentowanie wyników pracy na forum klasy, pozostałych o notowanie i ewentualne uzupełnianie spostrzeżeń.

5. Prosimy uczniów o zweryfikowanie zapisów dotyczących tematyki filmu Christo Puiu i zachęcamy do podzielenia się refleksjami na temat filmu.

Praca domowa

Lekcja 2

Wyobraź sobie, że jesteś członkiem jury na festiwalu w Cannes, gdzie Christo Puiu otrzymał w 2005 roku nagrodę za najlepszy film. Zredaguj przemówienie uzasadniające werdykt jurorów.

lub

Wyobraź sobie, że jesteś członkiem Stowarzyszenia Krytyków Filmowych z Los Angeles, którzy w 2006 roku przyznali Luminicie Gheorgiu, odtwórczyni roli sanitariuszki Moary nagrodę dla najlepszej aktorki drugoplanowej. Zredaguj przemówienie, uzasadniające werdykt jurorów.

Załączniki

Lekcja 1.

Karty pracy dla grup

Załącznik 1,

Przeczytajcie fragment utworu i odpowiedzcie na pytania:

CLXXIV

Roland czuje, że śmierć go bierze całego; z głowy zstępuje do serca. Biegnie rycerz pędem na szczyt góry, położył się na zielonej murawie, twarzą do ziemi. Pod siebie kładzie swój miecz i róg. Obrócił głowę ku zgrai pogan; tak czyni chcąc, aby Karol powiedział i wszyscy jego ludzie, że umarł jako zwycięzca i jako zacny hrabia. Raz po raz słabnącą ręką uderza się w piersi. Za grzechy swoje wyciąga ku niebu swoją rękawicę.

CLXXV

Roland czuje, że dobiegł już kresu. Leży na stromym pagórku twarzą ku Hiszpanii. Jedną ręką bije się w pierś: „Boże, przez Twoją łaskę mea culpa, za moje grzechy, wielkie i małe, jakie popełniłem od godziny urodzenia aż do dnia, w którym oto poległem.” Wyciągnął do Boga prawą rękawicę. Aniołowie z nieba zstępują ku niemu.

CLXXVI

Hrabia Roland leży pod sosną. Ku Hiszpanii obrócił twarz. Wiele rzeczy przychodzi mu na pamięć; tyle ziem, które zdobył dzielny rycerz, i słodka Francja, i krewniacy, i Karol Wielki, jego pan, który go wychował. Płacze i wzdycha, nie może się wstrzymać. Ale nie chce przepomnieć siebie samego; bije się w piersi i prosi Boga o przebaczenie: „Prawdziwy Ojcze, któryś nigdy nie skłamał, ty, któryś przywołał świętego Łazarza spośród umarłych, ty, któryś ocalił Daniela spomiędzy lwów, ocal moją duszę od wszystkich niebezpieczeństw za grzechy, którem popełnił w życiu!” Ofiarował Bogu swą prawą rękawicę, święty Gabriel wziął ją z jego dłoni. Opuścił głowę na ramię; doszedł, ze złożonymi rękami, swego końca. Bóg zsyła mu swego anioła Cherubina i świętego Michała opiekuna; z nimi przyszedł i święty Gabriel, Niosą duszę hrabiego do raju.

CLXXVII

Roland umarł; Bóg ma jego duszę w niebie.

1. W jaki sposób bohater przyjmuje świadomość zbliżającej się śmierci (czy odczuwa lęk, czy broni się przed nią)?
2. Jakie czynności wykonuje Roland w obliczu śmierci, czemu one służą?
3. O czym myśli rycerz w chwili konania?
4. Wskażcie znaki sakralizacji bohatera i określcie ich funkcje.

Załącznik 2,
Przeczytajcie fragment utworu i odpowiedzcie na pytania:

Zofia Nałkowska, „Granica” (fragment)

Dla pani Cecylii starość była rzeczą najdziwniejszą, jaka się może przytrafić. Przez całe życie oczekiwała jakiejś zmiany, z dnia na dzień liczyła, że wreszcie wszystko się wyjaśni, usprawiedliwi, nabierze sensu, że coś się wreszcie okaże. Całe jej życie było ustawicznym zamiarem, ambitnym projektem, niecierpliwym, gniewnym wyczekiwaniem. Wszystkiete rzeczy nie pozamykane, nie dokonane, musiały prowadzić do jakiegoś wniosku, coś definitywnego spowodować. Starość była procesem rozpadania się tych złudzeń.(…) Zwróciła ku niemu oczy i uśmiechnęła się. Nie wiedział, czy to nie było złudzenie. Rozchylenie się jej warg, które były wyschłe, na białych zębach, które były sztuczne – mogło być tylko widmem uśmiechu. (…)

Leżała z zamkniętymi oczami. Gdy podniosła powieki, zatrzymała oczy na Karolu.

– Jesteś – powiedziała. Przymknęła znów oczy, nie patrząc, mówiła powoli, jakby z głębokim zniechęceniem.

– Mam teraz trudne rzeczy do przeżycia sama z sobą. Tu mi nikt nie pomoże, nikt tu za mną nie pójdzie. Lepiej mnie tak zostawić, moje dziecko.

1. Co narrator mówi o stosunku bohaterki do starości?
2. Scena przedstawia ostatnie chwile pani Cecylii, przy których obecny jest długo niewidziany syn – na co zwraca uwagę opis bohaterki?
3. Jaki jest stosunek pani Cecylii do syna? Dlaczego każe mu odejść?
4. Co mówi podany fragment o podejściu do starości i śmierci?

Załącznik 3,

Przeczytajcie fragment tekstu i odpowiedzcie na pytania:

„Arkadyjski balsam”

Oto soczyście zielona trawa. W tle, zraszany deszczem leśny zagajnik miękko zlewający się z kolorem podłoża. W takiej scenerii znalazły się, zastygłe w pozycji „pomnikowej” dwie marmurowe figury. Postać kobieca i męska. Na razie nic o sobie nie wiedzą. Po chwili na wyciągniętą kamienną dłoń kobiety zaczyna łagodnie spływać zielonkawy płyn. Ręka ożywa, a w ślad za nią cały posąg, jakby na prośbę niewidocznego na ekranie Pigmaliona. Marmurowe ciało posągu przechodzi prawie niepostrzeżenie w lśniące kroplami wody ciało kobiety. Po krótko trwających ablucjach wręcza ona kuszącym ruchem opakowanie płynu, nieświadomemu swej roli w tej scenie uwodzenia, kamiennemu mężczyźnie (czyżby Galatea i Ewa w jednym?). Końcowy napis: „Nowy Palmolive – balsam pod prysznic”. I tu suspens: nie wiemy bowiem co stało się dalej. Możemy jedynie domyślać się finału tej niedopowiedzianej do końca historii. Zaklęty w kamień mężczyzna powtórzył zapewne wyczyn swej posągowej towarzyszki i ożywszy, obmył swe ciało w ożywczym balsamie. Po czym żyli długo i szczęśliwie… (…)

Cóż, kiedy ciało wchodzi pod prysznic, nie ma czasu na myśli o przemijaniu; jego świadomości nie dosięga, najzupełniej niestosowne w tym miejscu – et in Arcadia ego [I w Arkadii jestem – napis obecny na obrazie N. Poussine’a przypominający o obecności śmierci].

To jednak nie natura jest głównym obiektem reklamy „Palmolive”, ale właśnie ciało. Ciało zmienione w posąg, aby unaocznić dokładniej cel przebywania pod prysznicem z konserwującym balsamem w dłoni. Po umyciu w balsamicznym płynie nasze ciało pełne wad i niedostatków stanie się gładkie, lśniące, proporcjonalnie zbudowane jak antyczna rzeźba. Powiedzmy mocniej: zmieni się w dzieło sztuki, w obiekt odporny na destrukcyjne działanie czasu. Interesujące, że rzeźba antyczna (lub ściślej: przedmiot, który ją imituje) bądź jej fragment stają się w reklamie wręcz synonimem sztuki ucieleśniającej nieprzemijającą i dotykalną doskonałość. (…) Użycie w reklamie sławiącej powaby ciała rzeźbionych postaci daje i ten efekt, że przywołuje na mocy mechanicznych skojarzeń cały zestaw zgranych, pseudopoetyckich porównań i metafor – „alabastrowa skóra”, „posągowa piękność” itp. – co pozwala wzmocnić jeszcze od strony językowej siłę rażenia obrazkowego komunikatu. Reklama balsamu „Plamolive” przypada na moment w historii ciała szczególny. Oto bowiem współczesne ciało stało się obiektem, niespotykanych na tak szeroką skalę w ubiegłych wiekach, zabiegów odmładzających, konserwujących, pobudzających jego witalność. Ciało zmieniło się w przedmiot kultu. Z niezliczonych salonów piękności, gabinetów chirurgii plastycznej, sal masażu rozlega się, zwielokrotnione ogromną liczbą poddawanych zabiegom ciał, wołanie: Verweile doch! Du bist so schon!2 Współczesne ciało Faustem podszyte już wie, że starzenie się nie musi być frustrującą koniecznością, ale że zdając się na osiągnięcia medycyny i przemysłu chemicznego można skutecznie o tym, zdawać by się mogło nieuchronnym procesie, zapomnieć. Starość została usunięta z wyobraźni zbiorowej. Nie przystające do faustycznych aksjomatów zwiotczałe ciała straszą już tylko w domach spokojnej starości. W świecie kultury masowej króluje młode, najlepiej nagie i jędrne ciało: „Młodości wiecznie naga! Nagości wiecznie młoda!”.

Dariusz Czaja – „Reklamowy smak raju: Między archetypem a historią”

1. Autor analizuje reklamę balsamu jako tekst kultury – uzasadnij trafność takiego podejścia.
2. Jakie miejsce we współczesnej kulturze zajmuje ciało? Co o tym świadczy?
3. Wyjaśnijcie zdanie: Starość została usunięta z wyobraźni zbiorowej.
4. Jakie są, wg Was, konsekwencje podejścia współczesnej kultury do kwestii starości?

Załącznik 4,
Przeczytajcie fragment utworu i odpowiedzcie na pytania:

Sławomir Mrożek, „Tango” (fragment)

Wchodzi Eugenia, wspierając się na lasce.

EUGENIA – (nieśmiało) Chciałam wam coś powiedzieć…

ELEONORA – Niech mama nie przeszkadza. Nie widzi mama, że mężczyźni rozmawiają o polityce?

EUGENIA – Kiedy ja tylko jedno słowo…

(..)

EUGENIA – Moi drodzy, pozwólcie mi, ja wam nie zabiorę wiele czasu.

STOMIL – Co jest?

ELEONORA – Nie wiem, mamie coś się stało.

STOMIL – Później. Teraz jesteśmy zajęci, (…)

Eugenia zdejmuje z katafalku bibeloty i serwetki.

ELEONORA – Co mama robi?

EUGENIA – (rzeczowo) Umieram.

ELEONORA – Mama żartuje? (Eugenia, nie odpowiadając, w dalszym ciągu oporządza katafalk, ściera z niego kurz rękawem etc.) Słuchajcie, mama mówi, że umiera!

EUGENIUSZ – Jak to umiera! My tu mamy ważne sprawy!

ELEONORA – Słyszy mama?

EUGENIA – Pomóż mi. (Eleonora machinalnie podaje jej rękę. Eugenia wchodzi na katafalk) ELEONORA – Niechże mama nie dziwaczy, przecież dzisiaj dzień ślubu. Chce mama wszystko zepsuć przez jakąś śmierć?

STOMIL – Jaka śmierć, co za śmierć! Nigdy nie brałem tego pod uwagę…

EUGENIUSZ – To szaleństwo, Eugenio, bądź rozsądna, kto to widział umierać?!

ALA – Babciu, przecież to nienormalne!

EUGENIA – Nie rozumiem was. Jesteście tacy inteligentni, a jak tylko człowiek chce zrobić coś tak zwyczajnego jak zgon, to wszyscy się dziwią. Co za ludzie! (kładzie się na wznak, splata ręce na piersi)

ELEONORA – Widzicie? Zróbcie coś… Może ona naprawdę…

EUGENIUSZ – Genka, dosyć tych ekstrawagancji! Co za umieranie! Tego nigdy nie było w naszej rodzinie!

STOMIL – No nie, to są już szczyty zakłamania. (..)

EUGENIUSZ – Genka, przynajmniej leż prosto, nie garb się, łokcie przy sobie! Albo najlepiej wstawaj w tej chwili! Tego się nie robi w towarzystwie. Umieranie nie jest naukowe.

To humbug tych nowoczesnych! (..)

EUGENIA – Zbliżcie się, moje dzieci, (wszyscy zbliżają się z wyjątkiem Edka) Edek także. (Edek zbliża się) Kto wy jesteście?

EUGENIUSZ – My to my. (Eugenia chichoce, najpierw cicho, potem coraz głośniej) Ona nas obraża! Czy ja powiedziałem coś śmiesznego?

STOMIL – Mimo wszystko nie czuję się zbyt dobrze. Zdaje się, że mnie głowa boli.

(odchodzi na bok, bada sobie puls, wyciąga z kieszeni lusterko i ogląda sobie język)

ARTUR – Dziękuję, babciu, ja ten pomysł wykorzystam.

STOMIL – (chowając lusterko) E, głupstwo. Najważniejsze, żeby nie nosić krępującej odzieży. ( Eugenia umiera. )

ELEONORA – Mamo, spróbuj jeszcze raz!

ARTUR – Umarła! A jednak to dziwne. Była taka niepoważna…

ALA – Ja nie chcę!

EUGENIUSZ – Ja nie rozumiem.

STOMIL – Ja tam nie mam z tym nic wspólnego.

ELEONORA – Ja nie wiedziałam… Stomilu, dlaczego mnie nigdy nie ostrzegłeś?

STOMIL – Oczywiście, znowu wszystko na mnie. Zresztą nie widzę, żeby coś się zmieniło.

O, proszę, kołnierzyk mnie pije w dalszym ciągu.

Bohaterami sceny z dramatu są członkowie rodziny: Eugenia – babcią, Stomil i Eleonora – rodzicami, Artur – synem, Ala – jego narzeczoną. Określcie sytuację, którą przedstawia fragment, a następnie odpowiedzcie na pytania:

1. W jakich okolicznościach Eugenia umiera?
2. Jak reagują na jej oświadczenie obecni (co mówią)?
3. Jaka jest reakcja rodziny na śmierć babci (co mówią)?
4. Z czego wynika groteskowy charakter sceny, czemu służy groteska?

Lekcja 2.

załączniki (karty pracy)

grupa I

karta pracy

Przeanalizujcie wspólnie film i odpowiedzcie na pytania. Przygotujcie spójną wypowiedź, którą przedstawicie na forum klasy.

Spójrzcie na film okiem politologów:

1. W jaki sposób pojawia się w filmie kontekst polityczny?
2. Zapoznajcie się z tekstem pomocniczym 1 – jakiego znaczenia w jego kontekście nabiera pojawiający się w pierwszym ujęciu samochód?
3. Załóżmy, że film ma charakter metafory: służba zdrowia to państwo, Lazarescu to obywatel. Jakie są ich wzajemne relacje?
4. Czego możemy dowiedzieć się z filmu o funkcjonowaniu państwowych instytucji? (ochrona zdrowia, poczta, ewentualnie inne)
5. We fragmencie audycji telewizyjnej słyszymy polityka mówiącego: trzeba wiedzieć, jakie ryby chce się złowić i odpowiednio dobrać przynętę. (…) Liczyliśmy na 90% głosów w Timisoarze, tymczasem Timisoara zawiodła. Jaką funkcję pełni ta wypowiedź? Skorzystajcie z tekstu pomocniczego 2.
6. Sformułujcie wnioski na temat realiów politycznych sygnalizowanych w filmie.

Tekst pomocniczy 1

Niegdyś duma i chluba rumuńskiej technologii, potem relikt czasów starego reżimu, dziś jeden z lepiej sprzedających się samochodów w Europie. Od ponad 40 lat Dacia jest niemym świadkiem historii Rumunii.

W 1968 roku pierwszy model Dacii opuścił halę montażową zakładów motoryzacyjnych w Pitesti. Nowoczesny samochód o prostej konstrukcji na licencji Renault stał się symbolem nowoczesnej, uprzemysłowionej Rumunii, która według jej przywódcy, Nicolae Ceausescu niebawem miała osiągnąć absolutną ekonomiczną niezależność. Jednak katastrofalna polityka kolejnych lat zepchnęła cały kraj na krawędź ruiny. W miarę jak pogrążała się rumuńska gospodarka, przygasał też blask Dacii. Upadek komunizmu wydawał się także końcem zasłużonej marki. (Dacia przetrwała, przejęta przez koncern Renault). Dacia stała się nawet głównym bohaterem filmu, dokumentu Julia Soto i Stefana Constantinescu. Na dalszym planie ukazano w nim ludzi w różny sposób związanych z legendarnym pojazdem (pani Dobrin, pielęgnująca z zapałem stare auto – największą pamiątkę po zmarłym mężu, Dumitru Burlan pracujący kiedyś jako sobowtór Ceausescu, zawodnicy trzecioligowej drużyny piłkarskiej, sponsorowanej przez producenta samochodów, chińskich imigrantów zarobkowych zapełniających miejsca zwolnione przez miejscowych robotników, którzy wyjechali na zachód, jak i ci, którzy odbywają exodus w przeciwnym kierunku – wykwalifikowani rumuńscy inżynierowie powracający z krajów Unii, aby podjąć pracę w centrum badań Dacia-Renault). Na przykładzie tejróżnorodnej grupy osób prześledzić można burzliwy przebieg transformacji ustrojowej. „Zabierzemy cię na wyprawę wiodącą od komunizmu do kapitalizmu na czterech kółkach” – zapewnia jeden z reżyserów dokumentu Stefan Constantinescu. „Na zewnątrz zmienia się krajobraz, wewnątrz mentalność pasażerów. Tymczasem pojazd szybko adaptuje się do nowych dróg. Zapnij mocno pasy!” (Na podstawie opisu filmu)

Tekst pomocniczy 2

W kwietniu 1989 roku władze nakazały niepokornemu węgierskiemu pastorowi Laszlo Toekesowi opuszczenie jego parafii w Timisoarze. Pastor odmówił, a 20 października zamknął się w świątyni. Władze wyznaczyły 15 grudnia na ostateczny termin opuszczenia parafii. Tego dnia wierni zaczęli się gromadzić wokół kościoła. Mimo aresztowań następnego dnia wieczorem pod świątynią zgromadziło się tysiąc ludzi, którzy ze świecami w rękach udali się pod lokalny komitet partii. Pokojowa manifestacja została rozbita przez policję, a 17 Toekes został aresztowany. Oburzeni mieszkańcy Timisoary zorganizowali ponownie manifestację i próbowali zdobyć komitet partii, w odpowiedzi na co armia użyła broni. Były pierwsze ofiary. 19 grudnia premier Dascalescu (pod nieobecność Ceausescu przebywającego wówczas w Iranie) rozpoczął negocjacje z demonstrantami, którzy żądali ustąpienia dyktatora, dymisji rządu, zwolnienia aresztowanych i oddania ciał ofiar. Po powrocie do kraju Ceausescu zwołał 21 grudnia wiec, na którym mówił o zagrożeniu Rumunii interwencją radziecką i obiecał robotnikom podwyżkę płac, nie udało mu się jednak opanować sytuacji. Walki objęły wszystkie większe miasta w kraju: ludność wznosiła barykady, wojsko strzelało do manifestantów. 22 grudnia powstanie ogarnęło cały kraj, zaś armia przeszła na stronę powstańców. Ceausescu uciekł helikopterem z budynku KC, ale został aresztowany przez wojskowych spiskowców, postawiony wraz z żoną przed sądem doraźnym; zostali oboje rozstrzelani 25 grudnia.

grupa II

karta pracy

Przeanalizujcie wspólnie film i odpowiedzcie na pytania. Przygotujcie spójną wypowiedź, którą przedstawicie na forum klasy.

Spójrzcie na dzieło Puiu okiem filmoznawców:

1. Ujęcie ustanawiające to obraz miejsca akcji zrealizowany w planie ogólnym. Pełni funkcję głównie informacyjną. Jakie informacje zawiera ujęcie otwierające film? (blok, noc, samochód marki Dacia)
2. Jakich sposobów użył reżyser, by zaprezentować bohatera w początkowych ujęciach filmu? (zwróćcie uwagę na jego wygląd, zachowanie, wystrój mieszkania – co „mówią” o panu Lazarescu?)
3. Jakie plany dominują w filmie? Dlaczego reżyser zrezygnował ze zbliżeń? Jaki efekt uzyskał?
4. Film, zwłaszcza w początkowych partiach, jest bardzo mało dynamiczny, jaką funkcję pełni montaż?
5. Jaką funkcję pełni w filmie motyw wypadku drogowego? Kiedy pojawia się po raz pierwszy?
6. Tonacja barwna filmu nie jest jednolita, kiedy ulega zmianie? Jaką funkcję pełni kolor w filmie?

grupa III

karta pracy

Przeanalizujcie wspólnie film i odpowiedzcie na pytania. Przygotujcie spójną wypowiedź, którą przedstawicie na forum klasy.

Jan Szczepański, wybitny polski socjolog, tak określał przedmiot swoich badań: „socjologia poszukuje praw zjawisk zachodzących między ludźmi, zajmuje się badaniem struktur, czyli wzajemnego przyporządkowania sobie ludzi w zbiorowościach.”

Spójrzcie na film okiem socjologów:

1. Określcie status społeczny pana Lazarescu, zwróćcie uwagę na warunki jego życia.
2. W krajach komunistycznych inteligencja odegrała istotną rolę w inicjowaniu przemian politycznych skutkujących upadkiem komunizmu w 1989 roku. Załóżmy, że pan Lazarescu jest symbolicznym przedstawicielem tej klasy – jakie jest jej miejsce w realiach postkomunistycznej Rumunii?
3. Jakie są relacje pana Lazarescu z bliskimi? Co można na tej podstawie wnioskować na temat funkcjonowania rodziny? Temat pojawia się też jako wątek rozmowy Moary, sanitariuszki, ze spotkaną w jednym ze szpitali znajomą.
4. Jak przedstawione zostały w filmie relacje sąsiedzkie? Jak mieszkańcy bloku odnoszą się do siebie? Co o tym świadczy? Czy charakter tych więzi można potraktować jako „spadek” po dawnym systemie, czy może jest to wynik przemian społeczno – politycznych? Zwróćcie uwagę na źródło niechęci sąsiadki do pana Lazarescu. Wykorzystajcie tekst pomocniczy.
5. Jakie problemy są tematem rozmów bohaterów filmu? Jakiej wiedzy o realiach życia w postkomunistycznej Rumunii dostarczają?
6. Sformułujcie wnioski dotyczące ukazanego w filmie społeczeństwa.

Tekst pomocniczy

W 1989 r. życie w Rumunii opisywał na łamach „Na przełaj” Mariusz Szczygieł:

W Rumunii nikt nie udzieli gościny cudzoziemcowi. Zabrania tego rozporządzenie… Rady Państwa. Każdy Rumun ma obowiązek meldować milicji o wszelkich kontaktach z cudzoziemcami.

Milicja rejestruje wszystkie maszyny do pisania wraz z próbkami pisma. Aby wypożyczyć z biblioteki zagraniczne czasopismo, należy wystąpić ze specjalnym podaniem. (…) Co miesiąc w miejscu pracy kobiety przechodzą badania ginekologiczne, uznano bowiem, że powinny mieć co najmniej pięcioro dzieci. Wysyła się je więc na testy płodności i prowadzi rozmowy wychowawcze.

Każdy rumuński obywatel ma w urzędzie bezpieczeństwa teczkę osobową. Co roku uzupełnia się ją o szczegółowy kwestionariusz. Dane na takim kwestionariuszu musi potwierdzić od sześciu do ośmiu osób.(…)

24-milionowym narodem rumuńskim rządzi Geniusz Epoki, Słońce Nadziei, Jutrzenka Przyszłości, Ziemski Bóg – 71-letni Nicolae Ceausescu. Era Ceausescu jest „Epoką Oświecenia”. Ministrem obrony jest brat Ceausescu. Generałem w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych jest drugi brat Ceausescu. Ministrem finansów jest trzeci brat Ceausescu. Szefem rumuńskiej delegatury handlowej w Wiedniu jest czwarty brat Ceausescu. Naczelnym redaktorem głównego organu prasowego Rumunii „Scinteia” jest piąty brat Ceausescu. Ministrem przemysłu maszynowego jest szwagier Ceausescu. Premierem rządu jest żona Ceausescu, Elena. Najstarszy ich syn jest ministrem do spraw młodzieży (…).

grupa IV

karta pracy

Przeanalizujcie wspólnie film i odpowiedzcie na pytania. Przygotujcie spójną wypowiedź, którą przedstawicie na forum klasy.

Spójrzcie na film okiem kulturoznawców:

Współczesną kulturę popularną cechuje między innymi charakterystyczny stosunek do tematu starości i śmierci. Wiąże się on z niechęcią do ich podejmowania, reifikacją pojęcia śmierci oraz banalizacją obrazów śmierci – omówcie, jak wobec tych tendencji sytuuje się film Christo Puiu?

1. Umieranie bohatera trwa w kontekście śmierci wielu osób, które zginęły w wypadku drogowym. Śmierć jednostkowa, „prywatna”, z „przyczyn naturalnych” zostaje skonfrontowana z mors repentina – śmiercią nagłą – jakie jest znaczenie tego faktu? W jakich okolicznościach widz (i bohater) po raz pierwszy dowiaduje się o zdarzeniu? Zinterpretujcie ten wątek.
2. Zjawisko śmierci może być rozpatrywane w różnych kontekstach – duchowości i religii, biologii, psychologii – jaki aspekt w filmie wydaje Wam się najważniejszy? Jaki jest nieobecny? Uzasadnijcie odpowiedź przykładami.
3. Bohater filmu nazywa się Dante Remus Lazarescu. Potraktujcie te imiona jako aluzje kulturowe – Dante to autor „Boskiej Komedii”, w której bohater – Dante – wędruje min. prowadzony przez Wergilusza przez dziewięć piekielnych kręgów, Remus – bliźniaczy brat Romulusa, współzałożyciel Rzymu, nazwisko Lazarescu odsyła do biblijnej postaci Łazarza, wskrzeszonego przez Chrystusa. Wykorzystajcie znaczenie tych odniesień jako klucz do odczytania filmu.