Krótka informacja o filmie

„Sen o Warszawie” jest cennym dokumentem, prezentującym życie i twórczość najważniejszego polskiego wykonawcy muzyki rozrywkowej Czesława Niemena. Jest to dzieło ważne z kilku względów. Pozwala poznać Niemena — artystę i człowieka. Ukazuje medialne manipulacje i szykany peerelowskiej propagandy. W końcu zaś odkrywa, kim jest artysta, jakiego jest jego miejsce w świecie oraz kim jest dla swych odbiorców, zarówno wiernych fanów, jak i zmanipulowanych przez media odbiorców.

Związki z podstawą programową

Język polski

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji

Czytanie i słuchanie. Uczeń:

• odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych – rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie

• wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu

• porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie

• rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację)

• dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji

• rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (artykuł, wywiad, reportaż)

Analiza i interpretacja tekstów kultury

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło

• rozpoznaje problematykę utworu

Analiza. Uczeń:

• przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście

• znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków

• uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne

Interpretacja. Uczeń:

• przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją

• uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm – nacjonalizm, tolerancja – nietolerancja, piękno – brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach

• omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne: miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość

• dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne

• dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość

Świadomość językowa. Uczeń:

• operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społeczeństwo i kultura; region i Polska)

Wiedza o społeczeństwie

Podstawowe umiejętności życia w grupie. Uczeń:

• wyjaśnia na przykładach, jak można zachować dystans wobec nieaprobowanych przez siebie zachowań grupy lub jak im się przeciwstawić

Życie społeczne. Uczeń:

• rozpoznaje role społeczne, w których występuje, oraz związane z nimi oczekiwania

• wyjaśnia, jak tworzą się podziały w grupie i w społeczeństwie (np. na „swoich” i „obcych”), i podaje możliwe sposoby przeciwstawiania się przejawom nietolerancji

Być obywatelem. Uczeń:

• przedstawia cechy dobrego obywatela; odwołując się do historycznych i współczesnych postaci, wykazuje znaczenie postaw i cnót obywatelskich

Udział obywateli w życiu publicznym. Uczeń:

• uzasadnia potrzebę przestrzegania zasad etycznych w życiu publicznym i podaje przy kłady skutków ich łamania

Środki masowego przekazu. Uczeń:

• omawia funkcje i wyjaśnia znaczenie środków masowego przekazu w życiu obywateli

• charakteryzuje prasę, telewizję, radio, Internet jako środki masowej komunikacji i omawia wybrany tytuł, stację czy portal ze względu na specyfikę przekazu i odbiorców

• uzasadnia, posługując się przykładami, znaczenie opinii publicznej we współczesnym świecie; odczytuje i interpretuje wyniki wybranego sondażu opinii publicznej

Naród i mniejszości narodowe. Uczeń:

• wyjaśnia, uwzględniając wielonarodowe tradycje Polski, jaki wpływ na kształtowanie narodu mają wspólne dzieje, kultura, język i tradycja

Patriotyzm dzisiaj. Uczeń:

• wyjaśnia, co łączy człowieka z wielką i małą ojczyzną i omawia te więzi na własnym przykładzie

Muzyka

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• określa różnorodne funkcje muzyki użytkowej i artystycznej

• ocenia i wartościuje muzykę oraz jej wykonanie, uzasadniając swoje poglądy, dostrzega wartość muzyki ludowej, wartościuje różne kierunki muzyki jazzowej i rozrywkowej – młodzieżowej

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

	TAK	NIE
Praca z filmem stwarza możliwości rozwoju kompetencji kluczowych uczniów	x
Film motywuje uczniów do samodzielnego uczenia się i poznawania	x
Film sprzyja rozwojowi wyobraźni uczniów	x
Film inspiruje do wykorzystania niestandardowych i oryginalnych metod pracy z uczniami	x
Film pozwala zaprojektować cykl zajęć wokół przedstawionego problemu	x
Film zawiera sceny przemocy		x
Film zawiera sceny erotyczne		x
Projekcja filmu musi być poprzedzona zajęciami wprowadzającymi		x
Analiza filmu wymaga obecności na zajęciach specjalisty (psychologa, pedagoga, innych)		x

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Język polski. Przed projekcją warto podzielić klasę na kilkuosobowe zespoły. Każdy z nich odpowiedzialny będzie za stworzenie, na podstawie obejrzanego materiału, biografii Czesława Niemena, np.: grupa 1 – dzieciństwo i „mała ojczyzna”; 2 – życie osobiste; 3 – kariera sceniczna; 4 – manipulacja władz wobec osoby Niemena. Podczas zajęć uczniowie prezentują zaobserwowane spostrzeżenia. Zajęcia podsumowuje dyskusja, jak poszczególne elementy biografii artysty wpływały na pozostałe aspekty jego życia oraz w jaki sposób sami jesteśmy odpowiedzialni za własne czyny, a jaki wpływ na nasz wizerunek mogą mieć czynniki zewnętrzne.

Język polski. Zajęcia na temat manipulacji. Wskazanie manipulacji i oszustw oficjalnej propagandy PRL-u w przypadku Czesława Niemena. Ukazanie sposobów manipulacji obrazem i dźwiękiem w mediach poprzez pozbawienie przekazu pierwotnego kontekstu, montażowe próby „cięcia” wypowiedzi i wybranych, przydatnych propagandzie obrazów.

Muzyka. Podczas zajęć, prezentujących twórczość Czesława Niemena, warto przedstawić uczniom jego największe przeboje. W ten sposób poznają kluczowego twórcę polskiej muzyki rozrywkowej XX w. Ponieważ w dyskografii Niemena odnaleźć można wiele ważnych utworów, można zaproponować uczniom na zakończenie zajęć zabawę w „Jaka to melodia?”, odnoszącą się do popularnego teleturnieju. Po kilku dźwiękach piosenki, uczniowie mają za zadanie odgadnąć, którego utworu artysty one dotyczą.

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

Zagubieni w życiu, odnalezieni w małej ojczyźnie

Mała ojczyzna w kulturze polskiej pełni dość istotną funkcję. Niemal cała współczesna kultura i sztuka, szczególnie od czasów romantyzmu, oparta jest właśnie na gloryfikacji wspomnienia, marzenia, uczuciowego przywiązania do miejsca swego urodzenia i wychowania. Wynika to przede wszystkim z potrzeby zakorzenienia w kulturze, opartej na tradycyjnych wartościach, wpojonych danej osobie podczas wychowania domowego (socjalizacji pierwotnej). Losy wielu Polaków związane są z emigracją lub repatriacją i przeniesieniem swego życia nie tylko w zupełnie inne rejony kraju, ale często świata. Inne zwyczaje i obyczaje (im bardziej na Zachód, tym bardziej swobodne) powodują swego rodzaju zagubienie. Dotychczasowy system wartości jest konfrontowany z innym, bardziej rozluźnionym, niekiedy zaś całkowicie pozbawionym zasad, które tradycyjnie oparte były na religii, poszanowaniu tradycji i szacunku wobec starszych. Po chwilowym zachłyśnięciu się wolnością następuje czas poszukiwań tych elementów kultury, z którymi jednostka może się choćby w pewnym stopniu utożsamić. Gdy do tego nie dochodzi (bo często ich nie ma), taka osoba wraca myślami do swych korzeni, do swego dzieciństwa. Rodzima kultura, skonfrontowana z inną rzeczywistością, w pamięci jest idealizowana, mitologizowana. Wyparciu podlegają jej elementy negatywne, pozostawiając w umyśle jedynie pozytywne wspomnienia i „domowe nauki” ułatwiające zakotwiczenie w nowej rzeczywistości. Życie bez wiary w „cokolwiek” jest bowiem trudne, często wręcz niemożliwe. We wspomnieniach umysł przywołuje nie tylko ważne zasady postępowania, lecz także inne przyjemne odczucia, zapamiętane z dzieciństwa: zapachy, smaki, widoki, dotyk najbliższej osoby. Nie bez znaczenia pozostaje także fakt, że relacje międzyludzkie we współczesnym świecie często podlegają rozluźnieniu. Stąd tęsknota do uczuć, które pamiętamy z rodzinnego domu: dotyku matki, opiekującej się człowiekiem w czasach niemowlęctwa, ba, niekiedy nawet razy srogiego ojca, który karze dziecko za popełnione przewinienia. W tych wspomnienia liczy się bowiem przede wszystkim bliskość. Oczywiście, dotyczy to tylko dobrych, prawidłowych relacji rodzinnych, z pominięciem takich, w których rodzice lub domownicy znęcali się nad jednostką, stosując przemoc fizyczną lub psychiczną.

Mit małej ojczyzny w kulturze polskiej szczególnie wiąże się z Kresami. Wystarczy wymienić pisarzy – Adama Mickiewicza wspominającego na paryskim bruku Litwę („Pan Tadeusz”), Czesława Miłosza tęsknie opisującego „Dolinę Issy” czy Tadeusza Konwickiego i jego ukochaną Wileńszczyznę. Jednak miłość do małych ojczyzn to także filmowcy, wspomniany już Konwicki, czy np. Kazimierz Kutz i jego Śląsk, wykorzystujący ten motyw w swych dziełach. Wśród słynnych polityków, powracających myślami do miejsc urodzenia, znaleźli się Tadeusz Kościuszko i Józef Piłsudski.

Reprezentantem środowiska muzycznego, który z lubością podkreślał przynależność do swej małej ojczyzny, był Czesław Juliusz Wydrzycki. To właśnie od rzeki, którą zapamiętał z najmłodszych lat, przybrał pseudonim artystyczny — Niemen. To na kresach, w Starych Wasiliszkach, gdzie się urodził i wychował, trzeba szukać jego korzeni, z których był zawsze dumny. Kresowiacy mają specyficzny język, jak przyjęło się określać charakterystyczny akcent, nazywany „zaśpiewem”. Muzyka jest zatem poniekąd wpisana w ich naturę. Tak też było w przypadku Czesława Niemena. W miejscowym chórze kościelnym, w którym artysta stawiał pierwsze kroki w muzycznej karierze, występowała niemal cała jego rodzina. Można zatem powiedzieć, że zdolności swe wyssał z mlekiem matki.

Na marginesie omówienia znaczenia małej ojczyzny w twórczości Czesława Niemena, co stanowi zresztą pierwszą, ważną część filmu Krzysztofa Magowskiego, warto przypomnieć, że miejsce urodzenia i wychowania stanowi szczególnie ważny trzon ideologiczny twórców muzyki rozrywkowej, co najbardziej jest widoczne u muzyków hip-hopowych – gros tekstów opowiada o ich miejscu urodzenia i wychowania (Rysiek Peja — Poznań, O.S.T.R. — Łódź, Liroy — Kielce, Wzgórze Ya Pa 3 — Warszawa. Warto dodać, że artyści z Wzgórza Ya Pa 3 w utworze „Mam tak samo jak ty” wykorzystali fragmenty piosenki Czesława Niemena „Sen o Warszawie”, do której słowa napisał Merek Gaszyński).

Zagubienie widza. Zagubienie twórcy. Manipulacja medialna i wizerunkowa

W filmie Krzysztofa Magowskiego znalazły się wspomnienia o Czesławie Niemenie kilkunastu bliskich mu osób: rodziny, przyjaciół, krytyków i historyków muzyki. Z ich opowieści tej układa się fascynująca biografia artysty, entuzjasty, profesjonalisty, odkrywając nieznane dotąd fakty z jego osobistego i zawodowego życia. Obfituje w opowieści o dzieciństwie, miłościach oraz poszczególnych utworach. Opowiedziana jest chronologicznie. Jednak największą uwagę widza przyciąga w filmie polityka władz PRL-u. Zwroty w akcji filmu, a przede wszystkim w karierze scenicznej, wynikają z manipulacji, jakiej Niemen podlegał z ramienia partii. Historię medialnej manipulacji poznajemy z ust dziennikarza muzycznego Romana Rogowieckiego, który w przekonujący sposób prezentuje „świnie”, jakie artyście programowo przewrotowemu „podkładała” władza ludowa. Telewizja, podległa władzy, złośliwie kasowała najważniejsze prawykonania hitów Niemena, uniemożliwiając szerokiej publiczności zapoznanie się z dziełami mistrza polskiej muzyki rozrywkowej. Tak stało się w przypadku pierwszego wykonania utworu „Dziwny jest ten świat” podczas Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu. Podobne zdarzenie miało miejsce na Międzynarodowym Festiwalu Piosenki w Sopocie, gdy sceniczne wykonanie nie zostało przez telewizję w ogóle zarejestrowane. Nagranie istnieje jedynie w archiwach dzięki staraniom Wytwórni Filmów Dokumentalnych. Marginalizowanie oraz utrudnianie dostępu do twórczości artysty „wyklętego” przynosiło rozmaite skutki. Po pierwsze nieobecność w mediach, które ówcześnie miały większe znaczenie niż dziś (nie było posiadającego istotna niezależność Internetu), zmniejszała jego notowania, niekiedy zaś powodowała, że twórczość pozostawała po prostu niezauważona. Podobnie dzieje się dziś, choć w nieporównywalnie mniejszej skali. Artyści, nieprzystający światopoglądowo do głównego nurtu polityki kraju, są rugowani z anten radiowych i telewizyjnych, o czym najlepiej świadczy przykład Pawła Kukiza. Największe rozgłośnie radiowe w kraju zakazały w minionym roku nadawania jego płyty. A ten, kto nie istnieje w mediach, skazany jest na kulturową banicję. Negatywne opinie o piosenkarzu w telewizji, mającej przecież dużą władzę oddziaływania na świadomość, zniechęcały społeczeństwo do Niemena — wywrotowca, kontestatora, buntownika. Ponadto nie dano szans widzom i słuchaczom, by poznali prawdziwy wizerunek artysty.

Kolejny medialny, polityczno-programowy atak na Czesława Niemena miał miejsce w latach 70. Lokalna prasa, na zlecenie Wydziału Propagandy Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, rozpowszechniła wiadomość, iż piosenkarz po zakończeniu scenicznego występu ściągnął spodnie i „wypiął się” na publiczność, czym miał okazać brak szacunku wobec swych fanów. W kolejnych artykułach, już w prasie ogólnopolskiej, wiadomość obiegła całą Polskę. Artykuł oczywiście został sfabrykowany, aby pogrążyć artystę, cechującego się wyjątkową wrażliwością i wpojonym szacunkiem wobec drugiego człowieka. Jak zauważył wówczas sam Niemen, cel takiego działania był dwojaki. Po pierwsze, ośmieszenie i zdyskredytowanie go. Po drugiego, odwrócenie uwagi od wydarzeń grudniowych w 1970 roku. Uwidacznia się to w sposobie działania telewizji, która ma moc swoistego kanalizowania emocji społecznych. Negatywne nastawienie wobec władzy widoczne w robotniczych demonstracjach oraz popierających ich społeczeństwie zostało złagodzone poprzez medialne przerzucenie niechęci na piosenkarza, który jakoby „miał w głębokim poważaniu” swych słuchaczy. Odwracania uwagi od najistotniejszych wydarzeń politycznych w kraju powodowało zaś złagodzenie złych nastrojów (skanalizowanych w różnych wydarzeniach pozapolitycznych). Strategia ta obecna jest także i we współczesnych mediach, jednak jej działanie – ze względu na wzrost inteligencji i świadomości odbiorczej widzów – jest bardziej zakamuflowane.

Niemen na drodze sądowej dowiódł swej niewinności, jednakże mało kto z publiczności o tym wiedział. Pozostał posmak skandalu i opinia o negatywnym nastawieniu wobec fanów w świadomości części społeczeństwa, które z prasy i telewizji, „jedynego okna na świat”, czerpało swą wiedzę o otaczającej ich rzeczywistości.

Kolejny fortel przeciwko Czesławowi Niemenowi zaplanowały władze w okresie stanu wojennego. Wykorzystały do tego odpowiednio spreparowany, „pocięty” wywiad. Z posklejanych słów piosenkarza wynikało jakoby miał popierać wprowadzenie stanu wojennego. Wiadomość telewizyjna obiegła cały kraj, po raz kolejny „szargając” wizerunek artysty. Przyczyniło się to do bojkotu jego twórczości na polonijnych koncertach w Szwecji i w Stanach Zjednoczonych. Perfidii całej sytuacji dodawał fakt, iż ludowe media stanęły w pozornej obronie Niemena, poddając krytyce opozycję, która nieświadoma manipulacji, uwierzyła w jego poparcie dla stanu wojennego i odwróciła się od artysty. Znacznie przyczyniło się to do pogorszenia emocjonalnego stanu Czesława, który będąc artystą szczególnie wrażliwym na losy swego kraju, poczuł się odrzucony, wyobcowany i… wyklęty przez swych fanów, których niezwykle przecież cenił.

Oficjalną, dobrowolną deklarację polityczną Niemen złożył tylko raz, nagrywając spot promocyjny Solidarności przed wyborami w 1989 roku.

Do negatywnego ukształtowania wizerunku Czesława Niemena przyczynił się także film „Sukces” (1968) w reżyserii Marka Piwowskiego, w którym uwypuklone zostały niemal same negatywne cechy artysty. Spotęgowane fałszywie, podobnie jak w przypadku wiadomości o poparciu stanu wojennego, wytworzone za sprawą manipulacji montażowych, poczynionych przez twórców filmu. Zdjęcia realizowano podczas próby przed tournée Niemena. Piosenkarz i towarzyszący mu zespół muzyczny zachowywali się dość swobodnie. Kamera pracowała przez cały czas prób, co w dobie deficytu taśmy filmowej nie było zjawiskiem często spotykanym. Z wielogodzinnego nagrania do filmu weszły przede wszystkim kompromitujące fragmenty, np. picia wody prosto z syfonu oraz pozbawione kontekstu szczątki rozmów. W ten sposób utrwalił się wizerunek Niemena – prostaka i chama. Wizerunek, jakiego pożądała ówczesna propaganda.

Wypowiedzi Romana Rogowieckiego i korespondujące z nimi materiały archiwalne uzmysławiają odbiorcom niszczącą rolę mediów. Sfałszowane wiadomości wpływają na wizerunek artysty, który był przecież diametralnie różny od ukazanego w prasie i telewizji. Spowodowało to zagubienie widza, który z jednej strony wierzy artyście, z drugiej zaś wymyślonym na jego temat plotkom. Sam Niemen zaś czuł się zaszczuty przez ówczesne media. Publiczność, karmiona fałszywymi informacji o artyście, reagowała negatywnie na jego występy, choć fani pozostawali mu wierni. Ta sprzeczność powodowała narastające poczucie wartości prezentowanej przez artystę sztuki, tym bardziej, że słowa z piosenki „Dziwny jest ten świat”: „A jednak często jest, że ktoś słowem złym zabija tak, jak nożem” okazały się metaforycznie prorocze.

Dziwny jest ten świat? Wiara w ludzi, świat i muzykę

„Kto za młodu nie był buntownikiem, ten będzie świnią na starość” zwykł mawiać Marszałek Józef Piłsudski. Takim buntownikiem, który do końca swego życia nie zapomniał o ideałach, był także i Czesław Niemen. Nie zapisał się do Komsomołu, co przyczyniło się do opuszczenia przez niego szkoły średniej w Grodnie, później zaś przesądziło o niedostaniu się na studia muzyczne. Lubił śpiewać. Lubił wpatrywać się w nurt swego ukochanego Niemna. Nie chciał kompromisów. Wychowany w kulturze o tradycyjnych wartościach, dziwił się światu, nasyconemu fałszem, obłudą i kłamstwem. Taki świat był dla niego po prostu dziwny, chciał się przeciw niemu buntować. Jednak wizja rzeczywistości była sprzeczna z ogólnym obrazem kraju prezentowanym przez oficjalną propagandę PRL-u. Sam Niemen wspominał: „Jak każdy młody człowiek jednak byłem wciąż zdziwiony, że może być jakaś niesprawiedliwość. To jest takie naiwne myślenie wszystkich młodych ludzi. Zresztą piękne myślenie moim zdaniem. I tak powstała ta piosenka, ale przecież w tamtym okresie, w socjalizmie, świat nie mógł był dziwny, mógł być tylko piękny w przekonaniu tak zwanych czynników do spraw kultury”. Konfrontacja młodzieńczych ideałów z „dorosłą” obłudą kończy się kolizją, a czasem nawet zaś olbrzymim karambolem. Tak było w przypadku artysty, który w walce o sprawiedliwość zderzył się z socjalistyczną machiną propagandy.

Moda

Czesław Niemen był nie tylko wielką gwiazdą muzyką. Był także ikoną mody. Ba! Można powiedzieć więcej, był owej mody kreatorem. To on właśnie wprowadził do szarzyzny polskich strojów okresu PRL-u kolorowe koszule w kwieciste wzory, szale, chusty i apaszki. Taki sposób ubierania podpatrzył u zachodnich gwiazd podczas swych koncertów w różnych częściach świata. I z tego powodu także nie mógł cieszyć się sympatią ówczesnych władz. Kreowanie „hipisowskiej” mody, długich włosów było sprzeczne z szablonowym wyglądem ówczesnych obywateli Polski Ludowej. Jego wygląd przywodził na myśl wizerunek tzw. „niebieskich ptaków”, na wzór amerykańskich kontestatorów sprzeciwiających się przeciętności, odmawiających współpracy wewnątrz systemu socjalistycznego, szczycących się wolnością swej myśli. A to oznaczało życie na swoistym marginesie. I postrzeganie artysty jako dziwaka, wywrotowca, buntownika.

Zanim jednak wizerunek Niemena ewaluował ku kolorowej modzie z Zachodu, jego stylizacje sceniczne wskazywały na wręcz konserwatywny wizerunek oparty na tradycyjnym, kresowym stroju chłopskim. Początkowo nosił koszule, tzw. rubaszki i lniane, workowate spodnie. Zwiewne szaty z naturalnego lnu były także w opozycji do stylonowych garniturów czy garsonek. Ponadto moda ta postrzegana była jako dziedzictwo tradycji pańskich (w rozumieniu przedkołchozowych).

A zatem nawet styl piosenkarza wskazywał na opozycyjne nastawienie wobec aktualnie panującej socjalistycznej mody, co stało się swoistym uzupełnieniem treści wykonywanych przez niego utworów.

Identyfikacja poprzez muzykę

Film rozpoczyna ujęcie stadionu Legii Warszawy. Kibice zgromadzeni w sektorze, zwanym popularnie „żyletą”, przeznaczonym dla najbardziej zagorzałych fanów tego klubu sportowego, śpiewają piosenkę Czesława Niemena „Sen o Warszawie”. Jednym głosem intonują kolejne strofy. Nie robią sobie żartów. Są całkowicie poważni. Dzięki temu unaoczniony zostaje sposób identyfikacji różnych grup społecznych poprzez muzykę. Zjednoczenie nie zachodzi tu wyłącznie poprzez sympatię wobec jednego klubu sportowego, lecz także wobec piosenkarza i jego utworu.