Cele lekcji

uczniowie:

• doskonalą umiejętność świadomego i krytycznego odbioru dzieła filmowego
• ćwiczą umiejętności analizy i interpretacji dzieła filmowego; określanie funkcjonalności środków filmowego wyrazu
• kształcą umiejętności udziału w dyskusji; formułowanie sądów i ich uzasadnianie
• formułują refleksje poznawcze i etyczne
• ćwiczą tworzenie charakterystyki bohaterów i określania cech świata przedstawionego

Czas pracy 45 minut Środki dydaktyczne płyta dvd z filmem „Rysa” w reżyserii M. Rosy (Polska 2008); odtwarzacz i telewizor

Formy pracy praca w grupach praca z całą klasą Metody pracy praca z przekazem audiowizualnym dyskusja

Przebieg lekcji

Uwaga – Uczniowie powinni zobaczyć film w domu lub na zajęciach pozalekcyjnych bądź na specjalnie zorganizowanym pokazie.

Zadanie domowe przygotowujące do omówienia filmu. Podzielenie klasy na dwie grupy – polecenie:

Oglądając film M. Rosy, zwróć szczególną uwagę na postać Joanny (grupa pierwsza); postać Jana (grupa druga); przygotuj notatki dotyczące trzech wybranych scen (pierwsza – z początku filmu; kolejna – z jego części środkowej; trzecia – z finału historii) – skoncentruj się na zachowaniach i wypowiedziach wskazanej postaci; opisz sposoby ich filmowania – kompozycja kadru, oświetlanie, kolorystyka, ostrość.

Część wstępna (5-10 minut)

Rozmowa wprowadzająca – wspólne ustalenie (przypomnienie, uzupełnienie wiadomości), co uczniowie wiedzą o UB, opozycjonistach i agentach; jak te wątki obecne są w filmie Michała Rosy; określenie miejsca i czasu akcji (Kraków, początek wieku) – rozważenie ich znaczenia; nazwanie bohaterów; sformułowanie możliwych tematów lekcji.

Prośba o sformułowanie pytań, na które można by było odpowiadać, przywołując różne aspekty filmu, zagadnień do omówienia. Prawdopodobnie pojawi się wiele propozycji, ale będą się raczej koncentrować wokół kilku przedstawionych w filmie tematów.

• relacje małżeńskie; relacje: rodzice – dzieci; relacje ze znajomymi i przyjaciółmi;
• możliwe motywacje działań człowieka (Co decyduje o wartości człowieka? Czym się można kierować, oceniając ludzi?)
• przeszłość, teraźniejszość, przyszłość bohaterów filmu (Jak przeszłość może wpływać na teraźniejszość – a tym samym na przyszłość?)
• symbolika tytułu
• znaczenie specyficznej lokalizacji w czasie i przestrzeni
• pęknięcie, postępujący rozpad (od rysy do…?)
• prawda o człowieku (Czego i jak dowiadujemy się o ludziach, komu i jaka prawda jest potrzebna? Jakie są granice poznania?)

Część centralna (30-35 minut)

Przejście do przedstawienia rezultatów pracy domowej (15 minut) na prezentacje, analizy, wnioski, wzajemne uzupełnianie się.

W trakcie prezentacji próba udzielenia odpowiedzi na pytania:

1. Jakgłównibohaterowiebylipokazywaninapoczątkuhistorii,jaksiebienawzajem traktowali? – o jakiej wspólnej przeszłości świadczą pierwsze sceny filmu? Czego się o niej dowiadujemy z ich gestów i słów?, a jak wyglądają w ostatnich scenach z ich udziałem?

2. Co i jak zmienia się między nimi? Jak to jest pokazywane w finale – co, być może, zrozumiała Joanna? A co widzowie?

3. Czego, od kogo i jak dowiadujemy się o przeszłości?

Joanna – jest prawie we wszystkich scenach – (z wyjątkiem tych, kiedy Jan najpierw kupuje choinkę, a potem jedzie do Marczaka) – ewidentnie oglądamy jej wersję historii. I wiemy tyle, ile jej udało się ustalić. Znamy większość jej działań. Zwrócenie uwagi na swoisty subiektywizm narracji. Na początku ona się do niego tuli, dotykają się, uśmiechają do siebie, razem sprzątają – on angażuje się bardziej, bo ona jest zmęczona. Odchodzenie od męża – od niepatrzenia w oczy, przez próby wyjaśnienia, rozmowy, głośne wyrażanie komentarzy i wątpliwości, opuszczenie wspólnej sypialni, założenie zasuwki, po wyprowadzenie się z domu, samotne, monotonne życie. Dlaczego to oddalanie się od siebie następuje tak szybko i ma tak radykalne efekty – jeśli chodzi o jej działania? Dziwne objawy i zachowania – zanik smaku, wymioty, kłamstwa, obsesyjne dbanie o czystość, sztywność, apatia, rezygnacja z aktywności zawodowej, intelektualnej, towarzyskiej.

Znaczenie fragmentu wykładu Joanny – robaczki, żeby przetrwać, muszą być razem, zjednoczyć się w sytuacji zagrożenia. Według niej ludzie tak nie robią. A ona sama jest tego najlepszym przykładem. W chwilach trudnych, wobec poważnych dylematów, zupełnie odcięła się od wszystkich – nawet rodziny i przyjaciół. Na początku próbuje rozmawiać z przyjaciółkami, uśmiecha się; przy mężu, udaje, że go potrzebuje, a tak naprawdę coraz bardziej się izoluje. Albo przykład gąsienicy – w zagrożeniu sztywnieje, upodabnia się do gałęzi. Tu jej zachowanie wydaje się podobne, bo w Joannie jest coraz mniej życia.

Z wypowiedzi córki wynika, że nie była dobrą matką; ich relacje są dosyć oschłe. Ale na końcu włamuje się do pokoju właścicielki wynajmowanego mieszkania, odsłuchuje rozmowy nagrane na jej telefonie, zakłada jej rzeczy. Dotyka Jana w szpitalu, opuszcza wynajmowane lokum i idzie – nie wiadomo, gdzie i po co – czy wraca do domu i męża, czy rusza w nieznane.

Jan – tylko on zna prawdę; Joanna i inni bohaterowie – nie; widzowie również nie mogą być czegokolwiek pewni. Nie wiemy, co robi, kiedy nie ma przy nim Joanny. Na początku wydaje się spokojny, nawet się uśmiecha, próbuje być dowcipny. Szuka towarzystwa żony, pragnie bliskości, przypomina wspólne życie, prosi o pomoc córkę. Tęskni za normalnością – kupuje choinkę. Stara się być miły dla przyjaciół. Bardzo źle się czuje, kiedy powoli traci żonę; zmienia się zewnętrznie.

Z wypowiedzi córki wynika, że był bardzo dobrym ojcem. Ciepło i serdecznie się z nim wita. Pamięta tylko dobre chwile i jest mu wdzięczna. Zmiana jego stosunku do Marczaka (ubeka) – od spokoju (może pozornego?) do krzyku i próby pobicia. Zawał serca po bójce z Marczakiem; dziwne, niejednoznaczne zachowania w szpitalu, reakcje w obecności Joanny.

Podsumowanie tej części lekcji

Wiemy sporo o przeszłości bohaterów, bardzo dużo o teraźniejszości; jaka może być ich przyszłość? Co i dlaczego mogą zrobić? O czym świadczą ostatnie sceny z ich udziałem? Jaki był świat wartości bohaterów? Co, być może, zmieniło się w ich samoocenie i ocenianiu innych?

Charakterystyka pozostałych bohaterów

Koncentracja na zachowaniach postaci drugoplanowych: przyjaciół, starego działacza – znajomego ojca Joanny, Mirskiego – ubeka; próba określenia ich motywacji oraz relacji z głównymi bohaterami (najpierw praca w parach – 2 minuty; potem 5 minut rozmowy, argumetacji)

Przyjaciele – inteligenci. Z pierwszych scen wynika, że ich przyjaźń jest prawdziwa, relacje bliskie, ale to od kogoś z nich Joanna dostaje nagranie o współpracy Jana z UB. Jakie mogły być motywacje takiej decyzji? Jakie może być znaczenie decyzji Joanny o zerwaniu kontaktów ze wszystkimi?

Marczak – człowiek, który publicznie oskarża innych, a sam ma sporo na sumieniu (pracował w pionie śledczym UB), dlaczego Joanna mu wierzy? (istotne znaczenia zdjęcia ślubnego)

Starszy opozycjonista – Leon – symbol walki z komunizmem, okazuje się schorowanym, zmęczonym człowiekiem, który nie chce bohaterskich wspomnień, zachowuje się niedyskretnie; mówi o sprawach intymnych, trudno z nim nawiązać kontakt

Jeśli wystarczy czasu – zwrócenie uwagi na środki filmowego wyrazu, służące kreowaniu postaci i pokazywaniu relacji między nimi – kadrowanie, montaż, spojrzenia postaci. Np. scena rozmowy Zofii z rodzicami (od 59 do 64 minuty) oraz sceny w szpitalu (od 73 do 79 minuty)

Część końcowa (5-10 minut)

Rozważenie różnych aspektów tytułu. Wysłuchanie propozycji uczniów co do jego rozumienia. Zauważenie, że „Rysa” może dotyczyć nie tylko obrazu relacji Joanny z innymi ludźmi.

Praca domowa

Język polski

Przypomnij sobie definicję przypowieści i rozważ, czy „Rysę” można uznać za taki rodzaj historii. Napisz krótką pracę na ten temat bądź zapisz argumenty pomocne w dyskusji o tych aspektach filmu.