Cele lekcji

W trakcie zajęć uczeń:

• poznaje film Jana Kidawy-Błońskiego pt. „Różyczka” i jego twórców
• poznaje podstawowe fakty historyczne stanowiące tło wydarzeń filmowych
• opowiada fabułę filmu
• formułuje najważniejsze problemy ukazane w dziele
• charakteryzuje głównych bohaterów i dokonuje oceny ich postaw
• wskazuje metody rządzenia w państwie totalitarnym i sposoby działania służb bezpieczeństwa
• doskonali umiejętność pracy w grupie
• doskonali umiejętność wypowiadania swoich opinii na forum klasy, dyskutowania, stawiania tez interpretacyjnych i ich uzasadniania

Czas pracy 2 godziny lekcyjne Środki dydaktyczne film „Różyczka” w reż. J. Kidawy-Błońskiego Załącznik – Kwestionariusz osobowy

Formy pracy praca w grupach Metody pracy pogadanka elementy wykładu

Przebieg lekcji

Określcie czas akcji i kluczowe wydarzenia historyczne, które są tłem dla wypadków fabularnych.

Lata 1967/68. W. Gomułka na czele PZPR. Wojna izraelsko-egipska. Wystawienie słynnych „Dziadów” Mickiewicza w reżyserii K. Dejmka. Zdjęcie spektaklu z afiszy pod wpływem interwencji ambasady ZSRR. Nastroje niechęci zwłaszcza wśród studentów i inteligencji, manifestacje i ich pacyfikacja, wydarzenia „marcowe” zakończone antysemicką nagonką i wymuszeniem na obywatelach polskich żydowskiego pochodzenia opuszczenia kraju.

Co stanowi tematykę filmu? Nazwij problemy, które film porusza.

Romans – miłosny trójkąt, w który wplątany jest intelektualista niechętny komunistycznemu systemowi, dziewczyna i sterujący jej postępowaniem ubek; sposób działania służb bezpieczeństwa; metody werbowania TW (tajnych współpracowników); sytuacja kultury w kraju pod rządami komunistycznego reżimu; cenzura; sposoby tłumienia wszelkich oznak buntu wobec władzy ludowej; portret intelektualisty-„opozycjonisty” i esbeka, atmosfera życia w kraju owładniętym poczuciem nieufności, niepewności… inne.

Na podstawie pytań pomocniczych (w załączonym „kwestionariuszu osobowym”) dokonajcie charakterystyki i oceny głównych bohaterów dzieła: Kamili Sakowicz, Romana Rożka, Adama Warczewskiego.

Uczniowie pracują w grupach, wypełniając kwestionariusz. Każda z nich zajmuje się inną postacią. Nie wszystkie informacje muszą być potwierdzone faktami z filmu. Można pozwolić młodzieży na „twórcze”, ale historycznie uzasadnione dopełnienie biogramów lub pozostawić miejsca kwestionariusza niewypełnione.

Kamila Sakowicz/ Różyczka/ maszynotypistka w dziekanacie UW/ wykształcenie średnie/ próbowała studiować polonistykę/ Dziewczyna znikąd/ wychowana w sierocińcu/ początkowo wyraźnie zainteresowana Romanem i jego zainteresowaniami/ Bez radykalnych sympatii politycznych/ Romans z SB jest częścią tego z Rożkiem/ Nie stroni od innych romansów (Adam Warczewski)/ Wyraźny talent do języków/ Umiejętność zapamiętywania słówek i radzenia sobie z literaturą, nie tylko ze słownikami/ Bystrość umysłu/ Talent wyczuwania sytuacji i przystosowania się do niej/ Liczne publikacje (głównie na zlecenia kochanka z SB).

Oś fabularną „Różyczki” stanowi wątek trójkąta miłosnego. Jak pokazany jest on w filmie?

Najważniejszym wątkiem filmowym jest romans Kamili Sakowicz z Romanem Rożkiem, oficerem Urzędu Bezpieczeństwa, który czyni z niej narzędzie swojej politycznej gry, mającej na celu rozpracowanie Adama Warczewskiego – pisarza i intelektualisty o rzekomo żydowskim pochodzeniu. Początkowo dziewczyna nie jest świadoma ani prawdziwej tożsamości swojego kochanka (Rożek zataja przed nią swój prawdziwy zawód), ani jego zamiarów. Zaangażowana uczuciowo i seksualnie młoda kobieta ulega namowom i staje się tajnym współpracownikiem SB. Ma wszelkimi środkami pozyskać zaufanie Warczewskiego, znanego jej tylko z uczelni, stać się częstym gościem w jego domu, nawet „wejść mu do łóżka”. Kamila, wypełniając instrukcje oficera prowadzącego – swojego kochanka, zaczyna zakochiwać się w „figurancie”, a przynajmniej fascynować jego osobowością. Pisarz – profesor też nie jest obojętny wobec niej i, choć ostrzegany przez kolegów, angażuje się emocjonalnie, a wreszcie żeni (pomimo zdekonspirowania Różyczki przez zazdrosnego Rożka). Ten bardzo boleśnie przeżyje nie tylko wycofanie się Kamili z politycznej intrygi, ale i odrzucenie. Paradoksalnie, Rożek zostaje rozpracowany przez SB i jako Rozen zmuszony do wyjazdu z kraju z innymi „pochodzeniowcami”. Podobny los ma spotkać Adama Warczewskiego i jego rodzinę, jednak wrażliwy pisarz popełnia samobójstwo.

Określcie, w jaki sposób każdy z bohaterów traktuje miłość i osobę, którą kocha; czy i w jaki sposób ewoluują jego uczucia?

Kamila pragnie uczucia i namiętności. Jest zakochana w Romanie, a więc nie jest w stanie dostrzec jego rzeczywistych celów i dość późno uświadamia sobie, że jest traktowana instrumentalnie. Rożek, choć kiepsko gra rolę amanta, (podarowując kochance perfumy, każe je pokwitować), sam zaczyna angażować się w związek z Kamilą, zwłaszcza kiedy widzi, że dziewczyna zmienia się pod wpływem człowieka, w którego ramiona została wrzucona. Obcowanie z Adamem Warczewskim uczyni z niej inną kobietę. Zmieni swoje upodobania, styl ubierania się, lektury, stanie się wrażliwsza. Zacznie docierać do niej ohyda moralna tego, co robi i pewnie na swój sposób zakocha się w dużo starszym od siebie człowieku o fascynującej osobowości, inteligencji, dowcipie, manierach… Zrezygnuje z usług dla UB i zerwie związek z Romanem.

Jedyną osobą w tym trójkącie, której uczucia wydają się niezmienne jest Adam Warczewski. Jego późna miłość do młodej kobiety, nawet pod wpływem kompromitujących ją okoliczności, przetrwa najcięższą próbę.

Zastanówcie się nad czynnikami kształtującymi postawy i zachowania bohaterów (również w sferze osobistej). Oprócz czynników subiektywnych, cech indywidualnych i osobowościowych, bohaterów kształtują czynniki obiektywne związane z systemem politycznym, który wymusza bezwzględne posłuszeństwo wobec władzy. Postępowaniem ludzi powoduje: strach przed utratą pozycji i przywilejów, chęć zrobienia kariery, obawa przed prześladowaniami, lęk przed ujawnieniem jakiejś tajemnicy (np. pochodzenia niezgodnego z upodobaniami reżimu). Wielu sprzeniewierza się swoim zasadom, co dotyczy również sfery osobistej, np. mężczyzna dzieli się swoją kochanką z innym lub żona donosi na męża. Opierają się takim praktykom tylko natury niezłomne.

Wymieńcie metody ukazane w filmie, jakimi posługiwały się służby bezpieczeństwa. Podsłuchy, śledzenie, fotografowanie (również w sytuacjach intymnych i prywatnych), szantaż, wywieranie presji, manipulacja, werbowanie na informatorów osób z najbliższego otoczenia – rodziny lub „podstawianie” potencjalnych kochanków.

Sformułujcie wniosek odnoszący się do tematu lekcji: Jak system polityczny wpływał na prywatne życie ludzi? Czy i w jaki sposób je zmieniał? Na ile ingerował w osobistą przestrzeń jednostki?

System polityczny miał ogromny wpływ na życie ludzi. Ingerował nawet w najintymniejsze i najbardziej osobiste sfery życia, wymuszał ciągłą czujność, burzył zaufanie do najbliższych, prowokował do zachowań cynicznych i moralnie ohydnych, co skazywało jednostkę na samotność, traumę, wyrzuty sumienia, poczucie bycia marionetką sterowaną przez niezrozumiały, absurdalny mechanizm zła.

Oceńcie wiarygodność wykreowanych w filmie postaci.

(Może być w tym pomocny krótki wykład nauczyciela lub fragmenty recenzji a) Łukasza Maciejewskiego i b) ks. Andrzeja Lutra o postaciach intelektualistów, które złożyły się na portret Adama Warczewskiego.

a) „Różyczka” dosyć wiernie podąża szlakiem biografii pisarza. Zgadza się niemal wszystko. Jasienica, jeden z autorów listu 34 intelektualistów, którzy w 1964 roku sprzeciwili się zaostrzeniu cenzury prasowej, w drugiej połowie lat 60. znalazł się na celowniku Służby Bezpieczeństwa. Brał udział w protestach przeciwko zdjęciu z afisza „Dziadów” w reżyserii Dejmka, popierał protest studentów w 1968 roku, a publicznie pomówiony przez Gomułkę o współpracę z aparatem władzy (w lipcu 1948 roku Jasienica wyszedł z więzienia dzięki wstawiennictwu Bolesława Piaseckiego), ciężko zachorował. Umarł w 1970 roku. Te wydarzenia są w filmie Kidawy-Błońskiego, ale trzon stanowi związek pisarza z tajną współpracowniczką SB. Nena Darowska-Beynar sumiennie donosiła na Jasienicę. Była najpierw kochanką, następnie żoną autora „Rozważań o wojnie domowej”. Sprawa została ujawniona dopiero w 2002 roku.

b) Warczewski to kompilacja życiorysów kilku pisarzy znanych w tamtych czasach z opozycyjnej działalności albo – lepiej powiedzieć: z antysystemowych wypowiedzi, bo opozycja w wymiarze instytucjonalnym wtedy po prostu nie istniała. Pojawi się dopiero w połowie następnej dekady wraz z powstaniem KOR-u. Bohater filmu, zagrany majestatycznie przez Andrzeja Seweryna, to także Jerzy Zawieyski, Stefan Kisielewski, może także Władysław Bartoszewski albo Andrzej Kijowski. Warczewski vel Weiner przemawia w klubie Związku Literatów Polskich na Hipotecznej słowami przypominającymi słynną mowę Zawieyskiego w Sejmie, kiedy to jako poseł „Znaku” przejmująco wstawiał się za studentami bitymi przez tzw. „aktyw robotniczy” w czasie wydarzeń marcowych 1968 roku i kiedy z patosem, godnym historycznej chwili, bronił wolności słowa. No i tragiczny koniec też zaczerpnięty został przez scenarzystów z historii Zawieyskiego. Motyw Kisielewskiego można odnaleźć w słowach o dyktaturze ciemniaków, wypowiedzianych po zdjęciu „Dziadów” z repertuaru Teatru Narodowego oraz w scenie pobicia pisarza na klatce schodowej, oczywiście przez „nieznanych sprawców”. Bartoszewski, Kijowski, a może jeszcze ktoś inny, to te osoby, które konspiracyjnie ściśle współpracowały z Wolną Europą i być może pisały dla monachijskiej rozgłośni komentarze i felietony, tylko zapewne pod innym tytułem niż filmowe „Widziane z Warszawy”.

Praca domowa

Odszukaj w Internecie tekst piosenki Jacka Kaczmarskiego pt. „Opowieść pewnego emigranta” i ustal jej związek z „Różyczką” J. Kidawy-Błońskiego. Która część filmu potwierdza wiarygodność historii opowiedzianych przez obu artystów?

Dalsze wskazówki

Niektóre konteksty: Florian Henkel von Donnersmarck – „Życie na podsłuchu”; Michał Rosa – „Rysa”; Ryszard Bugajski – „Przesłuchanie”, Z. Herbert – „Potęga smaku”; Jacek Kaczmarski – „Opowieść pewnego emigranta”

Załączniki

Załącznik

Kwestionariusz osobowy
Imię:
Nazwisko:
Prawdziwe nazwisko:
Pseudonim:
Pochodzenie:
Pochodzenie społeczne:
Wykształcenie:
Wykształcenie uzupełniające:
Zawód:
Dodatkowe umiejętności:
Znajomość języków obcych:
Publikacje:
Cechy szczególne:

Bibliografia

1. Hollender Barbara, „Agentka w sidłach uczuć. Miłość w czasach zarazy”, „Rzeczpospolita” 2010 r., nr 058, s. A18
2. Kurz Iwona, „Różyczka Kidawy-Błońskiego”, „Dwutygodnik. Strona Kultury” (pismo internetowe) 2010r. nr 33
3. Ks. Luter Andrzej, „Różyczka”, „Kino” 2010, nr 3, s. 64-65
4. Maciejewski Łukasz, „Różyczka”, „Znakomita oparta na faktach historia”, http://film.onet.pl/recenzje
5. Piotrowska Anita, „W łóżku z TW”, „Tygodnik Powszechny” 2010 r., nr 12, s.37
6. Sobolewski Tadeusz, „Kochankowie Kamili. PRL-owski melodramat”, „Gazeta Wyborcza” 2010 r. nr 059 (11.03), s. 12
7. Świątek Rafał, „Agentka w sidłach uczuć. Fałszywe obrazki marcowe”, „Rzeczpospolita” 2010 r., nr 058, s. A18