Meksyk, rok 1970. Pele, Jairzinho, Gerson, Tostão i spółka we wspaniałym stylu kroczą po trzeci tytuł Mistrza Świata dla Brazylii. Kilka miesięcy później oficjalny plakat i naklejka z Juanito, maskotką turnieju, zdobią jeszcze dziecięcy pokój w przestronnym domu dobrze sytuowanej lekarskiej rodziny mieszkającej w stołecznej dzielnicy Roma.

Rodzice – Antonio i Sofia, dzieci – Toño, Paco, Pepe i Sofi oraz babka Teresa wiodą komfortową i z pozoru stabilną egzystencję, a widoczną oznaką ekonomicznego i społecznego statusu familii jest nowy, ogromny Ford Galaxie, który z trudem mieści się w bramie kamienicy. Ważną rolę w życiu domowników odgrywają służące, w szczególności uwielbiana przez dzieci indiańska niania Cleo. Młoda kobieta wywodzi się z ubogiej wsi na prowincji, ale jest dobrze traktowana przez pracodawców, spotyka się też z chłopakiem, wysportowanym Ferminem. Randki stanowią urozmaicenie banalnych i często niewdzięcznych codziennych obowiązków – dziewczyna nie tylko zajmuje się dziećmi, lecz także gotuje, usługuje przy stole i sprząta. W domu przeważają kobiety, gdyż zapracowany ojciec rodziny obecny jest coraz rzadziej. Niestety, jak się wkrótce okazuje, przyczyną takiego stanu rzeczy nie są wcale obowiązki zawodowe. Harmonia okazuje się pozorna, a rozpad rodziny zbiega się z rosnącymi niepokojami natury społeczno-politycznej, które już wkrótce doprowadzą do wydarzeń zaliczanych do najbardziej tragicznych w dziejach regularnie wstrząsanego aktami przemocy Meksyku.

Nagrodzona Złotym Lwem na festiwalu w Wenecji Roma to dzieło wybitnie autorskie. Reżyser Alfonso Cuarón, znany z takich filmów, jak I twoją matkę też (2001), Harry Potter i więzień Azkabanu (2004), Ludzkie dzieci (2006) czy słynna oscarowa Grawitacja (2013), jest bowiem jednocześnie scenarzystą, współproducentem, współmontażystą, a przede wszystkim autorem zdjęć. To właśnie strona wizualna filmu stanowi w ogromnej mierze o jego niewątpliwej wyjątkowości. Czarno-białe zdjęcia, wyróżnione Brązową Żabą na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym EnergaCamerimage, zachwycają nieskazitelnością obrazu i głębią ostrości. Cuarón nie imituje czarno-białej klasyki kina, lecz opowiada o przeszłości w sposób na wskroś nowoczesny. Dzięki przewadze dalekich i ogólnych planów, długich ujęć oraz szczególnemu użyciu poziomych panoram wiele scen, z pozoru całkiem zwyczajnych czy wręcz nieciekawych, nabiera zaskakującego rozmachu i skłania do tego, by szukać w nich wielopoziomowych znaczeń. Jednym z najlepszych przykładów operatorskiej, ale i reżyserskiej wirtuozerii Cuaróna jest scena w sklepie z meblami. Seniorka rodziny Teresa i Cleo udają się tam, by znaleźć dziecięce łóżeczko, tymczasem na zewnątrz trwają studenckie demonstracje. Sposób, w jaki ukazane zostało zderzenie obu sytuacji, będące zarazem domknięciem jednego z najistotniejszych wątków filmu, jest kwintesencją stylu i formy przyjętych przez Cuaróna podczas realizacji Romy. Autor buduje napięcie za pomocą długiego ujęcia i powolnej panoramy, by nagle ukazać brutalne oblicze społecznych niepokojów Meksyku początku lat 70. – jest bowiem 10 czerwca 1971 roku, a mająca tego dnia miejsce masakra El Halconazo splata się z osobistym dramatem głównej bohaterki. Ujawnione zostaje to dopiero po chwili, wraz z subtelną zmianą sposobu kadrowania.

To właśnie Cleo jest centralą postacią Romy. Grana przez niezawodową aktorkę Yalitzę Aparicio młoda kobieta wzorowana jest na niani z dzieciństwa samego autora, ale stanowi coś więcej niż tylko pretekst dla sentymentalnego hołdu. W jej losie skupia się bowiem położenie rdzennych mieszkańców rozwarstwionego ekonomicznie Meksyku, ich statusu i aspiracji, a przede wszystkim – miejsce kobiet w społecznej hierarchii kultury machismo. Drugą najistotniejszą postacią filmu Cuaróna jest Sofia, nieco rozchwiana matka i porzucona żona. Wyjście z kryzysu okazuje się dla niej jeszcze trudniejsze niż kierowanie wspomnianym fordem, a jednak znajduje siłę, by zawalczyć o odbudowę pękniętego rodzinnego świata.

Cuarón na przestrzeni całego filmu – od pierwszego ujęcia aż po ostatnie sekundy napisów końcowych – rozmieścił szereg znaków i symboli. Lejtmotywem Romy jest widok samolotów przelatujących w oddali, wysoko ponad głowami bohaterów, film kończy się znamienną mantrą, ale pojawia się też odrobina autotematycznego humoru. Trudno bowiem scen z oglądanych przez chłopców w kinie Uwięzionych w kosmosie (1969) Johna Sturgesa nie skojarzyć z kadrami z Grawitacji.

Roma jest również świadectwem przemian zachodzących w obszarze filmowej dystrybucji. Wyprodukowana przez serwis Netflix, jest dostępna dla jego abonentów, a jednocześnie wyświetlana w wybranych kinach. Na pewno warto postarać się obejrzeć obraz Cuaróna na wielkim ekranie, w warunkach, które pozwolą na dostrzeżenie jak największej ilości jego wizualnych niuansów. Film może wydawać się niełatwy w odbiorze – czas trwania przekracza dwie godziny, rytm narracji przywodzi na myśl dokonania latynoamerykańskiego minimalizmu, a kilka fragmentów (zwłaszcza poruszająca scena na sali porodowej) wymaga odpowiedniej dojrzałości u odbiorcy. Gdy jednak przywyknie się do sposobu opowiadania zaproponowanego przez autora Grawitacji, to trudno już oderwać wzrok od ekranu. Dlatego też, z uwagi na artystyczną rangę Romy, warto zainteresować nią młodzież. Podstawa programowa z historii zostawia bardzo mało miejsca (o ile w ogóle) na kwestie związane z burzliwymi dziejami najnowszymi państw Ameryki Łacińskiej. Roma, tak jak filmy brazylijskiego Cinema Novo z lat 60. czy też nowe kino chilijskie, perspektywę jednostkową wpisuje w sugestywnie nakreślony obraz wydarzeń historycznych i społecznych. Świetnie zatem nadaje się do wykorzystania podczas rozmów na tematy związane z różnymi obliczami postkolonializmu i procesami będącymi jego konsekwencjami. Przede wszystkim jednak Romę polecić można tym uczniom i pedagogom, którzy dążą do poszerzania własnych horyzontów, szczególnie w obszarze humanistyki. Wyrafinowana estetyka, niezwykła dramaturgia ukryta pod pozorem „niedziania się”, złożone portrety kobiet i obserwacje życia rodzinnego czynią z filmu Cuaróna obowiązkową lekturę dla miłośników kina.