Cele lekcji

Cel ogólny

• uczniowie potrafią scharakteryzować, na czym polegały przemiany społeczne, ekonomiczne i ustrojowe w Polsce po 1989 roku

Cele szczegółowe

Uczniowie:

• wyjaśniają, jak kształtuje się pokolenie
• dostrzegają rolę muzyki w filmie
• rozpoznają kontekst historyczny omawianego filmu
• wskazują mechanizmy, które mają wpływ na nasze wybory
• oceniają sylwetki bohaterów filmu i ich postawy życiowe – dawniej i dziś

Środki dydaktyczne film Marii Zmarz-Koczanowicz „Pokolenie ’89” karykatura Jerzego Dudy-Gracza „Dwa pokolenia” tekst Teresy Michałkiewicz „Pokolenia” teksty piosenek: „Parada wspomnień” zespołu Kult „Poroniona generacja” zespołu Dezerter wiersz Marcina Świetlickiego „Baczność” duże arkusze papieru, mazaki, kartki samoprzylepne

Formy pracy praca indywidualna praca grupowa praca zbiorowa Metody pracy praca z tekstem przewodnim drama dyskusja drzewko decyzyjne balon rozmowa nauczająca plakat urna – głosowanie

Przebieg lekcji

Kilka dni przed zajęciami nauczyciel dzieli uczniów na grupy i prosi, aby przygotowali plakat na temat najważniejszych wydarzeń w historii Polski. Korzystając z samodzielnie wyszukanych źródeł, mają stworzyć oś czasu od 1968 roku do czasów obecnych i zaznaczyć na niej najważniejsze – według nich – wydarzenia historyczne w dziejach Polski, jakie mieszczą się w tych ramach czasowych.

Na początku lekcji nauczyciel informuje uczniów, że najbliższe zajęcia będą poświęcone kategorii pokolenia. Zapisuje słowo-klucz „pokolenie” na tablicy, rozdaje każdemu uczniowi po jednej karteczce samoprzylepnej i prosi o zapisanie pierwszego skojarzenia w formie hasła związanego z tym pojęciem. Następnie zbiera odpowiedzi i segreguje je tak, aby powtarzające się odpowiedzi tworzyły jeden promyczek słońca. Prowadzący razem z uczniami analizuje skojarzenia i wspólnie z nimi stara się stworzyć własną, pierwszą definicję tego pojęcia.

Nauczyciel prosi uczniów, aby w parach spróbowali opisać karykaturę Jerzego Dudy-Gracza „Dwa pokolenia”, zwracając uwagę na różnicę między dwiema postaciami. Następnie zastanawia się na forum, czy wymienione rozbieżności można uporządkować. Wyodrębnia kategorie: wiek, ubiór postaci, wygląd, ich pozy, a także rekwizyty. Pyta, czy uczniowie zgadzają się ze zdaniem samego artysty, który powiedział: „Ja te postacie z moich obrazów tak czuję. Starając się jak najobiektywniej pokazać ich wygląd zewnętrzny, usiłuję jednocześnie obnażyć to, co znajduje się w ich wnętrzu.” [Jerzy Duda-Gracz, „Totalny striptiz”, http://www.cialo-umysl-dusza.pl/strefa-dobrych-mysli/245-jerzy-duda-gracz, 22.08.2012]

Do wymienionych już kategorii nauczyciel dodaje następną – wartości. Prosi uczniów, aby sprawdzili, czy pod wpływem tego ćwiczenia zmieni się wyjściowa definicja pojęcia „pokolenie”.

Nauczyciel rozdaje uczniom materiał pomocniczy nr 1. Pyta, czy – odwołując się do tez postawionych w utworze – chcieliby jeszcze zmodyfikować definicję. Wprowadza kategorię „przeżycia pokoleniowego”.

Uczniowie wieszają wszystkie plakaty związane z przygotowaną w grupach osią czasu, przyglądają się im. Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że bohaterowie filmu, jaki za chwilę obejrzą, urodzili się ok. 1968 roku. Pyta uczniów, co mogło być dla tamtych bohaterów „przeżyciem pokoleniowym”. Każda osoba może oddać głos tylko na jedno wydarzenie. Odpowiedzi zapisane na kartkach uczniowie wrzucają do specjalnie przygotowanej urny, liczą głosy. Zastanawiają się nad wynikami głosowania. Nauczyciel podsumowuje ćwiczenie, wyjaśnia, że zdaniem reżyserki filmu jest to rok 1989. Aby lepiej zobrazować ten moment historyczny, prowadzący posługuje się definicją „pokolenie 89 to dzieci PRL-u w wolnej Polsce” – urodzone w czasach komunizmu, dojrzewające w latach 80., którzy w dorosłość weszli w wolnej Polsce. Nauczyciel uprzedza, że w dalszej części zajęć uczniowie będą zastanawiać się, jak wykorzystali szansę, którą dał im rok 1989 oraz czy doświadczenie poprzedniego ustroju miało wpływ na ich życiowe wybory.

Przed projekcją filmu każdy z uczniów losuje kartkę z imieniem bohatera, którego losy będzie szczególnie śledził podczas filmu (materiał pomocniczy nr 2). Nauczyciel wyjaśnia, że wszystkie postaci łączą wspólne studia na wydziale historii Uniwersytetu Warszawskiego. Proponuje, aby na odwrocie każdy z uczniów zapisał, czym – biorąc pod uwagę wykształcenie – może obecnie zajmować się wylosowany bohater. Podczas projekcji uczniowie powinni obserwować bohatera pod kątem pytań z karty pracy.

Po projekcji filmu nauczyciel prosi, aby uczniowie usiedli w grupach zgodnie z wylosowanym imieniem bohatera. Ich zadaniem będzie omówienie indywidualnych notatek i przygotowanie prezentacji dotyczącego bohatera.

Na forum klasy przedstawiciele grup dokonują prezentacji swojego bohatera. Pozostali uczniowie dodają swoje opinie na temat omawianych postaci.

Nauczyciel prosi, aby uczniowie wrócili do kartek z imionami. Czy komuś udało się przewidzieć przyszłość bohatera? Razem z uczniami nauczyciel zastanawia się, co zadecydowało o tym, że studenci właściwie jednego kierunku – historii – wybrali tak różne drogi życiowe (dziennikarz, nauczyciel akademicki, polityk, menadżer).

Nauczyciel inicjuje dyskusję, jaką diagnozę współczesności stawia film: jakie szanse dał dorastającemu wtedy pokoleniu ustrój demokratyczny, co okazało się trudnością, niebezpieczeństwem. Uczniowie sporządzają notatkę metodą balonu: na narysowanym na tablicy balonie, na dole, w koszu wypisują wszystkie bolączki, przeszkody, rozczarowania, jakie spotkały bohaterów, na górze – w balonie to, co ich unosiło, zachwyciło, dawało nadzieję. Grupa uczestników zajęć powinna skupić się na możliwości szybkiego awansu, wolnym rynku, wyścigu szczurów, kolejnych aferach, konfliktach zbrojnych za granicą, braku celu i poczucia misji, iluzorycznej karierze, konsumpcyjnym stylu życia… Nauczyciel akcentuje paradoks: Dlaczego – zdaniem bohaterów – jest aż tyle minusów przemian po ’89 roku? Czy jest to zgodne z powszechnym odbiorem historii? Z czego wynikają te rozbieżności? Aby to wyjaśnić, prowadzący wprowadza pojęcia „historia subiektywna” i „obiektywna”, „prywatna” i „publiczna”. Nauczyciel zwraca uwagę na to, jak ewaluował stosunek bohaterów do polityki, jak zmieniło się ich zaangażowanie w życie publiczne.

Uczniowie analizują tekst piosenki zespołu Dezerter pt. „Poroniona generacja”, jaka pojawia się w filmie. Oceniają, czy bohaterowie dokumentu należą do „poronionej generacji”. Wykorzystują drzewko decyzyjne, biorą pod uwagę wypowiedzi bohaterów i swoje własne przemyślenia. Rozważają, czy postacie z filmu wykorzystały swoją szansę, czy zrealizowały własne marzenia, czy w pełni wykorzystano ich talenty, czy można im zazdrościć idealizmu życiowego, misji, jaką spełnili, poczucia bycia we wspólnocie… Nauczyciel przytacza cytat reżyserki filmu: „Szykowali się na większe rzeczy. Liczyli, że będą mieli wpływ polityczny. Pod koniec lat 80. jak gdyby stali na palcach, wspinali się, żeby coś zobaczyć. A potem zostali przez historię czy przez wydarzenia polityczne odsunięci, wypluci.” [Tadeusz Lubelski, „Dobre wejście”, http://www.tygodnik.com.pl/kontrapunkt/63/koczanowicz.html, 22.08.2012].

Uczniowie próbują ocenić trafność jej wypowiedzi. Nauczyciel może odwołać się do pojęć „desakralizacja mitu”, „gra ze stereotypami narodowymi” .

Uczestnicy zajęć czytają wiersz Marcina Świetlickiego „Baczność”. Prowadzący inicjuje dyskusję: kim jest „pani”, czy wypowiedziane przez nią słowa mogą odnosić się do bohaterów dokumentu? Jakie wyzwania i zadania stoją przed dojrzewającymi „uczniami”?

Następnie nauczyciel zachęca uczniów do przygotowania minidramy. Ich zdaniem będzie rozwinięcie ostatniej sceny filmu – mają odegrać spotkanie bohaterów po latach przy ognisku i zainicjować rozmowę na temat przeszłości i teraźniejszości. Uczniowie powinni wykorzystać wiedzę z filmu, tekstów piosenek i wiersza.

Praca domowa

Nauczyciel proponuje uczniom pracę domową do wyboru:

1. Wybierz piosenkę, która najlepiej opisuje Twoje pokolenie – ważne dla niego wydarzenia, zachowania, emocje.
2. Przygotuj prywatną oś czasu – od swoich narodzin do dnia dzisiejszego, zaznacz ważne dla Ciebie wydarzenia – zarówno te prywatne, jak i z historii kraju. Spróbuj uzupełnić plakat zdjęciami bądź ilustracjami własnego autorstwa.

Załączniki

Załącznik nr 1

„Kategoria pokolenia bywa użyteczna, gdy próbujemy zrozumieć zmiany w obyczajowości, odkryć podobieństwa i różnice w historycznych doświadczeniach naszych pradziadków, dziadków i rodziców, zastanowić się nad tym, dlaczego ludziom urodzonym na przykład w latach 20. czy 40. Trudno czasem zrozumieć tych, którzy urodzili się w latach 60. lub 80. Używamy często określeń: pokolenie romantyków, pokolenie pozytywistów, wojenne pokolenie Kolumbów, pokolenie ’56, bit generation, pokolenie yuppies, generation Why?, X, Frugo… Posługując się kategorią pokolenia, myślimy zwykle o ludziach urodzonych mniej więcej w tym samym czasie, dojrzewających w określonej sytuacji politycznej, społecznej i gospodarczej. Ich świadomość naznaczona jest przeżyciem pokoleniowym, wydarzeniem, które w decydujący sposób wpłynęło na ich losy, system wartości i które dawało impuls do tworzenia ex post legendy danej zbiorowości. Dla polskich romantyków takim wydarzeniem było powstanie listopadowe, dla pozytywistów – powstanie styczniowe, dla Kolumbów – wybuch II wojny światowej. Po wojnie nowe pokolenia manifestowały swoją odrębność coraz częściej, co związane było nie tylko z wydarzeniami politycznymi, ale też ze zmianami ekonomicznymi i społecznymi (m. in. postawy konsumpcyjne, amerykanizacja życia, dostępność telewizji i Internetu, coraz większa swoboda obyczajowa…). W latach 60. i 70. fala młodzieżowych kontestacji przeszła przez Europę Zachodnią i Amerykę, w latach 90. upadek PRL-u i reguły wolnego rynku „zmusiły” kolejne roczniki młodych ludzi do postawienia pytań o miejsce w nowej rzeczywistości, o swoją przyszłość w III Rzeczypospolitej. Kategoria pokolenia straciła dziś swoją czytelność i przejrzystość. Dawniej pokolenie wstępujące dystansowało się wobec poprzedników, prowadziło z nimi spory, dziś podziały i zróżnicowania dotyczą nie tyle „ojców i dzieci”, ile samych rówieśników, np. tych robiących karierę w wielkich firmach i tych, którzy nie znajdują pracy, zwolenników i przeciwników globalizacji, tych, którzy wolą mieć i tych, którzy wolą być…
Coraz trudniej także odnaleźć przeżycie pokoleniowe i poczucie tożsamości, pokoleniowej więzi, i wspólnotę losów ludzi, których często nic nie łączy poza rokiem urodzenia”.[Teresa Michałkiewicz, „Pokolenia”, w: tejże, „Rozwinąć skrzydła”, Warszawa 2002, s. 7-8]

Załącznik nr 2

Bohaterowie:

Anna Smółka, Krzysztof Varga, Marcin Meller, Paweł Piskorski, Paweł Bravo, MarekWęcowski, Michał Wójcik, Wojciech Stanisławski

Załącznik nr 3 – karta pracy

Jak nazywa się bohater?
Skąd zna inne postacie?
Jaki jest jego obecny zawód?
Jakie cechy charakteru wyłaniają się z filmu?
Czy udało mu się zrealizować dawne marzenia i plany?
Dlaczego włączył się do protestu studentów?
Jak zapamiętał przełom roku 1989 r.?
Jak postrzega życie w wolnej Polsce?
Czy zmiana ustroju zmieniła jego światopogląd?

Bibliografia

1. Jerzy Duda-Gracz, „Totalny striptiz”, http://www.cialo-umysl-dusza.pl/strefa-dobrych-mysli/245-jerzy-duda-gracz, 22.08.2012.
2. Teresa Michałkiewicz, „Pokolenia”, w: tejże „Rozwinąć skrzydła”, Warszawa 2002.
3. Tadeusz Lubelski, „Dobre wejście”,
4. http://www.tygodnik.com.pl/kontrapunkt/63/koczanowicz.html, 22.08.2012.