Cele lekcji

W trakcie zajęć uczeń:

• doskonali umiejętność analizy i interpretacji dzieła filmowego
• ćwiczy umiejętność współpracy
• prezentuje swoje stanowisko
• doskonali umiejętność wnioskowania i uogólniania
• doskonali umiejętność dyskusji
• wykorzystuje znajomość filmowych środków wyrazu
• odczytuje i interpretuje znaczenia metaforyczne
• wartościuje, ocenia, formułuje wnioski

Czas pracy 2 godziny lekcyjne Środki dydaktyczne film K. Krauzego i J. Kos-Krauze „Plac Zbawiciela”

Formy pracy praca w grupach Metody pracy elementy dyskusji

Przebieg lekcji

Lekcję rozpoczynamy od pytania o pierwsze wrażenia i refleksje uczniów:

• Jakie emocje budzi opowiedziana w filmie historia?
  (Można wspomnieć, że inspiracją do powstania fabuły była prasowa informacja o kobiecie, która, porzucona przez męża, usiłowała odebrać życie sobie i dwóm kilkuletnim synom.)
• Prosimy o określenie tematu filmu.
  (propozycje zapisujemy)

Zwracamy uwagę na sposób przedstawienia opowiedzianej w filmie historii

• półzbliżenia – kamera patrzy jakby z boku,
• plany ogólne – pokazują miasto (i wieś) bez cech szczególnych, ruchliwe ulice, tytułowy plac,
• montaż – niezbyt długie ujęcia, jakby migawki z życia pokazują bohaterów w przestrzeni miejskiej – na ulicy, targu, we wnętrzach mieszkania, miejsca pracy.

Użyte środki filmowe przywodzą na myśl pracę reportera, stawiają widza w sytuacji obserwatora, przypatrującego się historii z pewnego dystansu (choć od pewnego momentu niełatwo ów dystans zachować).

Krzysztof Krauze wspomina, że istotą inscenizacji w filmie stała się wskazówka Joanny Kos-Krauze skierowana do aktorów, by nie grali „pod kamerę”. Stąd efekt dokumentalnej relacji w filmie. Język filmu, jak w powieści realistycznej, można określić jako „przezroczysty”.

Burza mózgów: Co, według uczniów, było przyczyną rodzinnej tragedii?
(propozycje zapisujemy)

Aby pełniej i pewniej odpowiedzieć na postawione pytanie, proponujemy bliżej przyjrzeć się relacjom między bohaterami.

Praca w grupach: Dzielimy klasę na 5 zespołów, przypominamy zasady pracy w grupie, rozdajemy zadania (załącznik)

Prosimy przedstawicieli grup o przedstawienie wyników pracy, pozostali uczniowie ewentualnie dopowiadają, uzupełniają prezentowany materiał.

Wspólnie formułujemy wnioski dotyczące przyczyn tragedii (zwracamy uwagę na trudność w jednoznacznym wskazaniu winnego dramatycznej sytuacji – ważne są tu zarówno obiektywne czynniki, niezależne od bohaterów (bankructwo dewelopera, trudna sytuacja na rynku pracy), jak i postawy, zachowania i działania – lub brak działań – i decyzje bohaterów, na które z kolei wpływają rozmaite uwarunkowania, często mające źródło w ich przeszłości. Postawa Teresy wobec synowej nie jest bez związku z jej przeszłością – nieudanym małżeństwem, skutkującym rozgoryczeniem, frustracją; na zachowanie Bartka wobec żony mają istotny wpływ jego relacje z matką; z kolei Beata zdaje się być zupełnie nieprzygotowana do ponoszenia odpowiedzialności za swoje życie, jej bierność i niezaradność potęgują agresję ze strony teściowej i męża. W kontekście wiedzy, jaką z czasem zyskujemy, małżeństwo Bartka i Beaty, wymuszone niejako sytuacją (ciąża), nie miało wystarczających fundamentów, by mogli oni stworzyć szczęśliwą rodzinę, zdolną sprostać próbie, jaką stał się kryzys finansowy.)

Prosimy wybraną osobę o przypomnienie uwag dotyczących filmowych środków wyrazu zastosowanych w „Placu Zbawiciela”, następnie stawiamy pytanie: W jaki sposób realistyczny, reporterski sposób prowadzenia narracji filmowej „służy” opowiedzianej historii? (obiektywizm kamery zdaje się podkreślać dramatyzm zdarzeń, z drugiej strony eksponuje ich banalność, pospolitość – rodzina przedstawiona w filmie nie sprawia wrażenia patologicznej – nie widać tam ubóstwa, alkoholizmu, fizycznej przemocy; podobną funkcję pełnią wmontowane ujęcia, pokazujące w ogólnych planach, z góry miasto – sugerują, że podobne tragedie rozgrywać się mogą gdzieś obok nas, są częścią toczącego się swoim rytmem życia miasta).

Przywołujemy tytuł filmu – umieszczenie w nim nazwy miejsca, w którym rozegrała się rodzinna tragedia, nie jest przypadkowe, tak jak nieprzypadkowe jest odesłanie widza do kontekstu religijnego, wskazującego świat wartości. Przypominamy uczniom, że w jednym z pierwszych ujęć widzimy Beatę z dziećmi w kościele, prosimy o przywołanie tej sceny i jej interpretację (Beata spaceruje z synami po pustym kościele, zachowuje się trochę jak zwiedzająca turystka, dzieci zachowują się swobodnie, biegają, jeden z chłopców chowa się w konfesjonale – świątynia nie jest tu przestrzenią sacrum, jej puste wnętrze można interpretować jako znak nieobecności sacrum w świecie, w którym żyją bohaterowie; warto tez zwrócić uwagę, na czas, kiedy wyrzucona z mieszkania teściowej Beata, próbuje zabić siebie i dzieci – sytuacja ma miejsce tuż przed świętami Bożego Narodzenia, jedynym znakiem tego czasu są świąteczne dekoracje w mieście i pytanie skierowane przez Bartka do synów na temat oczekiwanych prezentów)

Podsumowując, prosimy uczniów o scharakteryzowanie współczesnej rzeczywistości społecznej, której obraz przynosi film – Jacy ludzie ją tworzą? Jakie są ich cele i wartości?

Prowadzone wśród młodzieży badania dotyczące jej celów i wartości wskazują, że coraz częściej młodzi ludzie na pierwszym miejscu stawiają rodzinę. Jaki jest obraz współczesnej rodziny w filmie? Dlaczego nie stanowi ona oparcia dla swoich członków?

(Bohaterowie żyją w aksjologicznej pustce, na pozór tworzą „normalne” relacje, jednak w sytuacji kryzysowej nie potrafią sprostać problemom; ich cele ograniczają się do konsumpcji, dominującą wartością staje się pieniądz, który daje możliwość zaspakajania konsumpcyjnych potrzeb, nie bez powodu chyba Teresa jest księgową, kochanka Bartka, Ola, dyrektorem finansowym, a momentem przełomowym w relacji Beaty i Bartka jest sytuacja, gdy mąż odbiera kobiecie kartę do bankomatu. Kiedy Teresa chce powiadomić syna o uzyskaniu kredytu, świętuje z nim ten fakt w drogiej restauracji. Skupieni na realizacji swoich egoistycznych potrzeb bohaterowie, pozostają obojętni na potrzeby bliskich, nie potrafią tworzyć autentycznych więzi.)

Prosimy o interpretację zakończenia filmu – co oznacza decyzja Bartka, by odwołać wcześniejsze zeznania? (Warto podkreślić trudny optymizm wynikający z przywołanej sceny, decyzja bohatera przywraca wiarę w jego człowieczeństwo, wskazuje, że ostatecznie dojrzał, wyzwolił się spod zniewalającej, ale wygodnej dla niego władzy matki, wziął na siebie odpowiedzialność za własne wybory i działania.)

Praca domowa

Człowieczeństwo definiowane jest jako „natura ludzka, istotne, pozytywne cechy człowieka”. W tym kontekście skomentuj następujące sceny i wypowiedzi bohaterów:

1. Kiedy sytuacja w domu staje się napięta, Teresa, wspominając złe doświadczenia z przeszłości, skarży się na synową, zarzuca jej „nienawiść”, mówi do koleżanki, płacząc: „Też chcę żyć normalnie, jak człowiek!”
2. Bartek, po kłótni z żoną, całując syna, ukłuł go zarostem, mówi: „Jutro się ogolę, jutro idę do ludzi”.
3. Teresa do syna, który już nie mieszka z rodziną, o Beacie w depresji ‚Przecież to żywy człowiek”.

Załączniki

Załącznik (karty pracy)

GRUPA I
Opiszcie relację Beata – Bartek, swoje uwagi poprzyjcie przykładami z filmu.

1. Jak małżonkowie spędzają czas?
2. Jakie są cele, dążenia, pragnienia Beaty, jakie Bartka?
3. Jaki jest ich wzajemny stosunek i kiedy ulega zmianie?
4. Co można powiedzieć o świecie wartości bohaterów?

GRUPA II
Opiszcie relację między Bartkiem i matką, swoje uwagi poprzyjcie przykładami z filmu.

1. Jaki jest ich wzajemny stosunek i kiedy ulega zmianie?
2. Jakie są ich wzajemne oczekiwania?
3. Jaki wpływ na postawę Bartka ma matka?
4. Co można powiedzieć o świecie wartości bohaterów?

GRUPA III
Opiszcie relację Beaty z teściową, swoje uwagi poprzyjcie przykładami z filmu.

1. Jakie emocje sobie okazują?
2. Jaki jest ich wzajemny stosunek i kiedy ulega zmianie?
3. Jakie są ich wzajemne oczekiwania?
4. Co determinuje ich relacje?

GRUPA IV
Opiszcie relacje między dorosłymi a dziećmi, swoje uwagi poprzyjcie przykładami z filmu.

1. W jaki sposób traktuje dzieci Beata?
2. Jakie są stosunki między dziećmi a ojcem?
3. Jakie miejsce w życiu Teresy zajmują jej wnuki?
4. W jaki sposób dzieci reagują na sytuacje w rodzinie?

GRUPA V
Opiszcie relację Beaty z siostrą i jej rodziną, swoje uwagi poprzyjcie przykładami z filmu.

1. Wymieńcie sytuacje, w których Beata kontaktuje się z siostrą.
2. W jaki sposób została scharakteryzowana rodzina siostry Beaty?
3. Jakie są oczekiwania Beaty wobec siostry i jej rodziny, a na co liczy siostra?
   Co komplikuje ich relacje?