Cele lekcji

Uczeń:

• poznaje podstawowe informacje dotyczące historii Europy Zachodniej w XVII wieku
• rozwija umiejętność odczytywania tabel, diagramów i wykresów
• ćwiczy umiejętność pracy z tekstem źródłowym
• doskonali umiejętność krytycznego myślenia
• zabiera głos w dyskusji
• formułuje wnioski
• prezentuje własny punktu widzenia i uczy się uwzględniania poglądów innych
• rozwija umiejętność kreatywnego myślenia
• doskonali umiejętności pracy w grupie

Przebieg lekcji

Przed zajęciami uczniowie zapoznali się z cyklem filmów „Piraci z Karaibów”. [„Klątwa Czarnej Perły” (2003), „Skrzynia umarlaka” (2006), „Na krańcu świata” (2007), reż. Gore Verbinski, „Na nieznanych wodach” (2011), reż. Rob Marshall].

Nauczyciel przybliża uczniom podstawowe fakty z historii Wielkiej Brytanii, Francji, Holandii, Hiszpanii i Portugalii w XVII wieku. Ze szczególnym uwzględnieniem przemian politycznych, religijnych i społecznych na Wyspach Brytyjskich, we Francji i w krajach Półwyspu Iberyjskiego. (Społeczne skutki podboju Irlandii i nietolerancji religijnej w Anglii i Francji, osłabienie pozycji krajów Półwyspu Iberyjskiego, wpływ wydarzeń politycznych na kontynencie na układ sił w basenie Morza Karaibskiego i Atlantyku – 1655 utrata Jamajki przez Hiszpanię na rzecz Anglii, 1664 utrata Nowego Amsterdamu przez Holendrów na rzecz Anglii, 1697 utrata San Domingo przez Hiszpanię na rzecz Francji). Dla lepszego zrozumienia omawianych wydarzeń uczniowie mogą posłużyć się poniższą tablicą synchronistyczną.

Uczniowie dzielą się na grupy. Ich zadaniem jest przedstawienie, na podstawie informacji podanych w pierwszej części zajęć przez nauczyciela, hipotezy mówiącej o pochodzeniu narodowym, społecznym i wyznaniowym piratów antylskich (karaibskich).

Uczniowie pracując w parach (lub grupach) zapoznają się z tekstami źródłowymi (tekst 1 – tekst 7) i starają się następnie opisać warunki życia ludzi zajmujących najniższe stanowiska w marynarkach handlowych i wojennych różnych krajów w wieku XVII. Wnioski zapisywane są na tablicy w tabeli.

TEKST 1

Zestawienie podstawowych stawek płac holenderskiej Kompanii Zachodnioindyjskiej w latach 1645–47

[C.R. Boxer, „Morskie imperium Holandii”, Wydawnictwo Morskie – Gdańsk 1980, s. 307] TEKST 2
„Jan Maat, ostatni i najniżej postawiona osoba na statku musi być gotów na najlżejsze skinienie czy rozkaz osoby wyższego stopnia, robić bez szemrania wszystko, cokolwiek mu każą. Gdy tylko objawi brak chęci, spadają nań pogróżki i uderzenia końcówką liny. Marynarze muszą się wspinać i wdrapywać na wanty i reje, w dzień i w nocy, w sztormie i burzy. Muszą załadowywać i wyładowywać statki i stać przy trapie z czapką w ręku, jak gromada służalczych niewolników, ilekroć szyper lub inny przełożony schodzi ze statku albo nań powraca.”[Fragment z listu Nicolausa de Graaff, holenderskiego podróżnika z XVII wieku; za: C.R. Boxer, „Morskie imperium Holandii”, Wydawnictwo Morskie – Gdańsk 1980, s. 82.] TEKST 3
„Życiu codziennemu na statku zapewniano spokój poprzez zakazy marnotrawienia pokarmu i piwa, przekleństw przy posiłkach, lżenia i wzajemnych zniewag pod karą przywiązania do masztu, przeciągania pod stępką (polegało to na przewlekaniu przepasanego liną delikwenta pod dnem okrętu), ewentualnie grzywny pieniężnej […]. Uderzenie innego członka załogi zagrożone było trzykrotnym przeciągnięciem pod stępką, wydobycie noża […] przeciw koledze – przybiciem ręki do masztu, którą przestępca sam musiał oswobodzić. W razie zabójstwa mordercę wiązano z ciałem ofiary i wyrzucano za burtę. Bardzo stanowczo tępione były kradzieże: złodzieja wieszano na bukszprycie; […]. Zaniedbanie się na wachcie, nieposłuszeństwo wobec kapitana i kwatermistrza, pijaństwo w czasie służby karane było chłostą”.[Maria Bogucka, „Gdańscy ludzie morza w XVI – XVIII wieku”, Gdańsk 1984, s.123] TEKST 4
„(…) Patrząc na nich, zdaje się, że założono sobie wypróbować, z jak małym ostatecznie zasobem pojęć i wyobrażeń, może istota ludzka żyć i działać. Ten brak idei zdaje się być główną przyczyną odwagi, jaką odznaczają się majtkowie angielscy. Nie zaprzątając się zgoła tem, co ich czeka w przyszłym życiu, w obecnem zajęci są tylko unikaniem tego, co za największą poczytują plagę; taką stanowią dla nich bardzo surowe kary cielesne, jakim ulegają za najmniejsze przekroczenia lub niedbałość w służbie morskiej; przez wychowanie i nawyknienie tak oswajają się z tem, co przywykliśmy nazywać niebezpieczeństwem, że tracą zupełnie, a raczej nie znają zgoła uczucia fizycznego strachu. (…) Anglicy używają wolności na swojej wyspie, to prawda; ależ za to nie masz nigdzie tak despotycznej władzy, tak zupełnego posłuszeństwa, jak na okrętach wojennych”.[Fragment „Pamiętnika Stanisława Augusta Poniatowskiego
z autografu francuskiego przełożył B. Zaleski”, Warszawa 1903, s. 148–150.]

TEKST 5

[Na podstawie informacji zawartych w Maria Bogucka, „Gdańscy ludzie morza w XVI-XVIII wieku”, Gdańsk 1984, s. 94-95.]

Po omówieniu warunków życia i pracy marynarzy w wieku XVII uczniowie starają się odgadnąć, co mogło pociągać przedstawicieli omówionej grupy społecznej do zajęcia się piractwem. Swoje pomysły zapisują na tablicy w tabeli, w kolumnie życie pirata.

Uczniowie zapoznają się z tekstami 6 i 7, aby dokonać weryfikacji swoich domysłów dotyczących życia piratów. Nietrafne domysły usuwane są z tabeli i zastępowane informacjami z tekstów źródłowych.

TEKST 6

„Na morzu, gdy spożywa się jedynie dwa posiłki dziennie, wszyscy [bukanierzy] gromadzą się wokół góry mięsiwa i każdy je tyle, ile chce, i co mu smakuje, bez względu na to, czy jest dowódcą, majtkiem, czy chłopcem okrętowym. Przy podziale łupów największa część przypada tym, którzy podczas walki zostali okaleczeni – jest to jakby forma ubezpieczenia społecznego.”[G. Arciniegas, „Burzliwe dzieje Morza Karibskiego”, Warszawa 1968, s.185-186.]

TEKST 7

• „Każdy będzie miał jednakowy głos w bieżących sprawach. Będzie miał równe prawo do świeżych zapasów i mocnych trunków za każdym razem, gdy będą one zdobyte, i też powinien ich używać dla swojej przyjemności, chyba, że niedostatek uczyni potrzebnym dla wspólnego dobra przegłosowania ograniczenia. Każdy z członków załogi będzie wywołany z listy, rzetelnie, w swojej kolejności do udziału w łupach, ponieważ oprócz należnej mu części i poza nią, ma prawo do zmiany ubrań”.
• „Nikt nie uderzy drugiego na pokładzie statku, ale każda męska kłótnia powinna być zakończona na brzegu przy użyciu szabli, bądź pistoletu… Na komendę kwatermistrza każdy uprzednio ustawiony tyłem do drugiego powinien natychmiast obrócić się i oddać strzał. Jeśli któryś z nich tego nie zrobi, kwatermistrz wytrąci broń z jego ręki. Jeśli obydwaj chybią celu, powinni sięgnąć po swoje szable i ten, który pierwszy przeleje krew przeciwnika zostaje ogłoszony zwycięzcą”.
• „Każdy, kto zostanie kaleką lub straci kończynę na służbie, otrzyma 800 monet ośmiorealowych ze wspólnego skarbu, a za drobniejsze urazy – proporcjonalnie”.
• „Kapitan nie jest uprawiony do lepszego pożywienia niż to, które jedzą najniżsi funkcją na pokładzie. Jeśli zauważą, że ma on lepsze jedzenie, marynarze przynoszą miskę z własnej mesy i wymieniają ją na kapitańską’.

[Fragment „Kodeksu pirackiego”]

Omówienie informacji zebranych w tabeli. Podsumowanie zajęć.