Krótka informacja o filmie

Nagrodzony Oscarem obraz opowiadający o spełnionym amerykańskim śnie magnata prasowego Charlesa Fostera Kane’a to lektura obowiązkowa dla wszystkich miłośników filmu. Arcydzieło zachwyca bogactwem zastosowanych środków wyrazu filmowego, a fenomenalna fabuła nie pozwala nawet na moment oderwać wzroku od ekranu. Nic dziwnego zatem, że Wallesowska „różyczka” stała się w gronie wielbicieli filmu synonimem trudnej do rozwiązania zagadki!

Związki z podstawą programową

Wiedza o społeczeństwie

Środki masowego przekazu. Uczeń:

• Opisuje funkcje mediów w państwie demokratycznym i niedemokratycznym (na wybranych przykładach).
• Uzasadnia znaczenie niezależności i pluralizmu mediów; ocenia skutki ich ograniczania.
• Wyjaśnia, jakimi zasadami etycznymi powinny się kierować media i ocenia przykłady kontrowersyjnych działań dziennikarzy i mediów.
• Wyjaśnia, na czym polega zasada wolności słowa i wskazuje na przypadki jej nadużycia.
• Krytycznie analizuje przekazy medialne, oceniając ich wiarygodność i bezstronność oraz odróżniając informacje od komentarzy.

Język polski

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• Prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki.
• Określa problematykę utworu.
• Rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera – narracja, fabuła, akcja.
• Wskazuje zastosowane w utworze środki wyrazu artystycznego i ich funkcje.
• Wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wyznaczniki kompozycji).
• Wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne).

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• Dostrzega w świecie konflikty wartości oraz rozumie źródła tych konfliktów.

Świadomość językowa. Uczeń:

• Operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat – współczesność i przeszłość; kultura, cywilizacja, polityka).

Zakres rozszerzony

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• Wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym).
• Dostrzega przemiany konwencji i praktykę ich łączenia (synkretyzm konwencji i gatunków).
• Rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. biblijne, romantyczne) oraz ich funkcję ideową i kompozycyjną, a także znaki tradycji.

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Dyskusja, mapa myśli. Dłuższa praca pisemna – esej lub głos dyskusji.

Film doskonale wpisuje się w dyskusję o roli mediów we współczesnym świecie,

Lektura obowiązkowa dla każdego humanisty – najważniejszy film w dziejach kina obok „Pancernika Potiomkina” w reż. Siergieja Eisensteina.

„Świat jako globalna wioska” – dyskusja o roli mediów we współczesnym świecie.

Kariera Kane’a – rozmowa lub dyskusja o osiąganiu kolejnych szczebli awansu zawodowego. Konsekwencje

Życie idola. Samotność bohatera. Odniesienie do znanych postaci z kultury współczesnej.

Próba znalezienia odpowiedzi na pytania: kim w rzeczywistości był bohater filmu, magnat medialny i co znaczy wypowiedziane na łożu śmierci słowo „różyczka”?

Stawianie pytań i znajdowanie odpowiedzi? Czy odczytanie i rozszyfrowanie tajemnicy czyjejś egzystencji jest możliwe? Czy prawdę o drugim człowieku da się sprowadzić do gotowych schematów?

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

„Obywatel Kane” jako jeden z kilku najważniejszych filmów w dziejach kina. Interesujący nie tylko ze względu na oryginalność artystyczną i zastosowanie pionierskich rozwiązań formalnych, ale także ze względu na osobę autora – obwołanego w dniu premiery, w wieku zaledwie dwudziestu kilku lat, geniuszem kina. Przybliżenie postaci Orsona Wellesa.

Struktura śledztwa, odkrywania tajemnicy i prawdy o drugim człowieku. Rola retrospekcji w filmie. Przywołanie „Człowieka z marmuru” w reż. Andrzeja Wajdy.

Interpretacyjna rola zdjęć w filmie. Mistrzostwo operatorskiej sztuki Gregga Tolanda. Długie najazdy i odjazdy, zdjęcia panoramiczne, zaskakujące kąty ujęć. Sugestia poruszania się w labiryncie, które symbolizuje skomplikowane relacje i życie bohatera.

Narracja filmu skonstruowana na zasadzie swobodnych, pozornie nie łączących się ze sobą elementów, które po złożeniu tworzą całość. „Film-puzzle” (Jean Roy).

Twórcze wykorzystanie tzw. głębi ostrości (iluzja trzeciego wymiaru) i niezwykłych punktów widzenia kamery. Sposób na zadziwienie widza, mający uzasadnienie w warstwie semantycznej dzieła. Przywołanie sceny z dzieciństwa bohatera: w planie dalekim bohater jeździ na sankach, w środkowym widzimy pogrążonego w rozterce ojca, a w planie najbliższym ujęta jest matka rozmawiająca z przybyszami.

Formalna różnorodność pionierskich rozwiązań formalnych. Nowatorstwo języka filmu. Gra światła i cienia, zniekształcanie obrazu sugerujące subiektywizm wizji. Zdjęcia. Muzyka. Montaż. Narracja fabularna.

Dokumentowanie rzeczywistości. Popularne w kinie lat 30. i 40 quasi-kroniki filmowe.

Orson Welles zaczynał swoja karierę artystyczną, jak wielu amerykańskich twórców, od teatru. Był aktorem, a potem reżyserem teatru radiowego. Założony przez niego The Mercury Theatre on the Air przerabiał znane powieści na słuchowiska radiowe. Przełomem w jego dorobku stała się „Wojna światów” wg Herberta G. Wellsa, wyemitowana pod koniec 1938 roku. Opowieść o najeździe Marsjan na Ziemię przeszła do historii jako najbardziej ekscytujący spektakl radiowy, który wywołał ogólną panikę wśród amerykańskich słuchaczy – wielu z nich autentycznie sądziło, że wrogowie z kosmosu wylądowali na naszej planecie i są w pobliżu ich domów. Później pojawiły się pierwsze wprawki w dziedzinie reżyserii filmowej, ale jeszcze nie zapowiadały sukcesu „Obywatela Kane”. Skończyło się na 9 nominacjach do Oscara i dwóch statuetkach, ale film nie miał łatwej drogi na ekrany i prasy, m. in. z powodu aluzji scenariuszowych do losów żyjącego wtedy magnata prasowego, Willama R. Hearsta, któremu nie spodobał się wizerunek tytułowej postaci. Kolejne filmy Wellesa, mimo że często znakomite, nie osiągnęły statusu genialnego debiutu. W ten sposób twórca ten żył i tworzył w cieniu swojego pierwszego osiągnięcia, co na pewno krępowało jego dalszą pracę artystyczną. Nigdy nie miał też tak wielkiej kontroli reżyserskiej nad swoimi filmami jak przy Kanie, walcząc za każdym razem z producentami o ostateczny kształt kolejnych dzieł. Mimo to, z dzisiejszej perspektywy wato wyróżnić zwłaszcza „Wspaniałość Ambersonów” (!942), czarny kryminał „Dama z Szanghaju” (1948) z jego ówczesną żoną, słynną Ritą Hayworth, adaptacje szekspirowskie – „Makbeth” (1948) oraz „Otello” (1952), a także ekranizację prozy Franza Kafki – „Proces” z 1962 roku. Charakterystyczne jest, że w wielu z tych filmów Welles grał główne role, z góry zagarniając maksimum sławy dla siebie, co nie zawsze dobrze służyło ich wartości artystycznej, mimo że był aktorem wybitnym. W ostatnich latach swojej kariery grał wiele w filmach innych twórców, wyróżniając się m. in. warunkami fizycznymi. Hollywood doceniło go bardzo późno, prawdopodobnie nie radząc sobie przez lata z jego wielkością i ekscentryzmem. Obie cechy widać już w „Obywatelu Kane”.

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Film biograficzny, opowieść o życiu i działalności sławnej osoby – główne wyróżniki gatunku. Przywołanie i porównanie znanych tytułów: „Joanna d’Arc” (1948), „Kleopatra” (1963), „Gandhi” (1982), „Moja lewa stopa” (1989), „The Doors” (1991), „Chaplin” (1992), „Evita” (1996), „Przerwana lekcja muzyki” (1999), „Erin Brockovich” (2000), „Piękny umysł” (2001), „Frida” (2002), „Pianista” (2002), „Chopin. Pragnienie miłości” (2002), „Karol. Człowiek, który został papieżem” (2005), „Capote” (2005).