Opis filmu i jego przesłanie według reżyserki Anny Kazejak

Film „Obietnica” łódzkiego studia Opus Film jest koprodukcją z duńskim studiem SF Films Production. Zdjęcia do filmu kręcone były w Szczecinie, następnie postprodukcja odbyła się w Danii. Film pokazuje styl życia nastolatków szczecińskiego liceum, którzy czerpią z życia pełnymi garściami. Lila i Janek są parą, ale jeden niewinny pocałunek chłopaka z inną dziewczyną prowadzi do wydarzeń, które zmieniają życie bohaterów już na zawsze.

Co sama reżyserka powiedziała o swoim filmie jeszcze przed premierą? Anna Kazejak w wywiadzie internetowym udzielonym Polskiemu Instytutowi Sztuki Filmowej wyraziła nadzieję, że film nie będzie skierowany tylko do młodzieży, ale do szerszego grona odbiorców. Reżyserka podkreśla, że jest to film o agresji kobiecej, innej niż agresja męska. Zauważa, że kobiety stosują takie metody agresji, jak manipulacja i plotka, agresja słowna. Film pokazuje zbrodnię, jakiej dopuszczają się nastolatki pochodzące wcale nie z patologicznych rodzin, ale z tak zwanych „dobrych domów”. Reżyserka zwraca uwagę, że w życiu często tak się zdarza, że przestępstwa i zbrodnie popełniane są przez ludzi wykształconych i dzieciaki z „normalnych” rodzin. Film „Obietnica” pokazuje zbrodnię dokonaną przez ludzi młodych, Anna Kazejak tłumaczy taki wybór scenariusza tym, że łatwiej było pokazać brak dojrzałości emocjonalnej, w pełni racjonalnego myślenia właśnie u nastolatków, którzy nie wytworzyli jeszcze takich mechanizmów obronnych, które pozwalają im rozsądnie i bez gwałtownych emocji podejść do problemów miłosnych (http://www.youtube.com/watch?v=vBsUaxO35Ss).

Agresja dziewcząt

Tak wiele wątków poruszonych przez reżyserkę skłania do zadania sobie pytań dotyczących wychowania i życia współczesnych nastolatków. Czy rzeczywiście agresja dziewcząt i chłopaków jest inna? Fryderyk Nietzsche powiedział „ W zemście i miłości kobieta jest większym barbarzyńcą niż mężczyzna”. Coraz więcej powstaje raportów o tym, że nastolatki są bardziej agresywne niż kiedyś. Z badań wynika, że często morderstwa dokonywane przez kobiety są o wiele bardziej brutalne niż te dokonane przez mężczyzn. Eliza Michalik w artykule „Ostra płeć. Kobiece techniki manipulacji” zauważa, że kobiety „przeważnie nie używają przemocy fizycznej, by zmusić mężczyzn do zrobienia tego, czego chcą. Z wprawą posługują się całym wachlarzem agresywnych zachowań: milczeniem, złośliwościami, zbolałą miną, wzrokiem, który mógłby zabić, a przede wszystkim — przebiegłą intrygą” (Eliza Michalik, „Ostra płeć. Kobiece techniki manipulacji”, Gazeta Polska 2004). Autorka artykułu podaje za autorami książki „Płeć mózgu” Ann Moir i David Jessel, że ponad dwa razy więcej kobiet niż mężczyzn już po krótkiej znajomości z człowiekiem potrafi wskazać jego najsłabsze punkty, a nawet skrywane lęki. Mózg kobiety ułatwia jej ponadto lepsze kojarzenie i wykorzystywanie informacji. To daje słabej płci do ręki tę niezwykle skuteczną broń: umiejętność perfekcyjnego szantażu emocjonalnego, takiego, który bezbłędnie trafia w najsłabsze punkty ofiary (Ann Moir i David Jessel, „Płeć mózgu”, Warszawa 2007).

Liliana, filmowa bohaterka, jest manipulantką, swoim zachowaniem odbiega trochę od zachowań swoich rówieśników, kilkakrotnie w filmie upomina inne osoby, aby nie przeklinały, jest outsiderką, trochę tajemniczą dziewczyną, czym z pewnością pociąga innych chłopaków. Czuje się opuszczona i samotna, co może wynikać z jej sytuacji rodzinnej — jej ojciec założył nową rodzinę, a matka ułożyła sobie życie z młodszym partnerem. Liliana szuka u Janka potwierdzenia swojej wartości i jego pocałunek z inną dziewczyną traktuje bardzo osobiście, czuje się znów opuszczona i samotna, a poprzez zabicie dziewczyny, którą Janek pocałował, chce odzyskać to poczucie bycia dla kogoś ważną. Najgorsze jest to, że Liliana działa z zimną krwią, przez całą noc, kiedy Janek zabija Andżelikę, Lila przygotowuje sobie alibi, całą winę zrzuca na Janka i nie czuje żadnych wyrzutów sumienia z powodu śmierci koleżanki i aresztowania Janka. Widz ma wrażenie, że ona w ogóle nie chciała być z Jankiem po jego zdradzie, chciała tylko tej kary dla Andżeliki i dla samego Janka.

Zbrodnia popełniona z miłości

Dlaczego doszło do zbrodni popełnionej przez Janka? Czy była to zbrodnia popełniona z miłości, czy tylko Lila miała wpływ na decyzję Janka? Tak wiele pytań można zadać o przyczyny popełnienia tego przestępstwa. Zbrodnie popełniane z miłości to nic nowego. Najczęściej ich przyczyną jest chora, wyniszczająca i toksyczna miłość. Głośno było w 2013 roku o sprawie samobójstwa dwójki nastolatków Karoliny i Łukasza. Znaleziono ich powieszonych w altance na terenie ogródków działkowych. Podobno Karolina rzuciła Łukasza, a ten nie potrafił się z tym pogodzić i być może przetrzymywał dziewczynę w altance, a następnie ją zabił i sam popełnił samobójstwo. To właśnie przykład tego, o czym reżyserka filmu „Obietnica” mówiła w wywiadzie przytaczanym wcześniej. Młodzi ludzie nie potrafią radzić sobie z emocjami, a często zerwanie z kimś jest dla nich końcem świata. Psycholog Kamila Wojtasik-Żyża z Gimnazjum nr 3 w Koninie opisała następujące cechy miłości nastolatków:

• „Zakochane pierwszy raz nastolatki upajają się stanem oszołomienia uczuciowego, poświęcając mu swój cały czas, energię i serce;
• Idealizują partnera, widząc go takim, jakim chcieliby aby był, a nie takim, jaki jest w rzeczywistości — co wiąże się też z obniżeniem krytycznego myślenia i racjonalnego działania;
• Ekspresja miłości (jej okazywanie) jest silnie powiązana z cechami osobowości osoby zakochanej. Stąd w zależności jaka cecha dominuje można mówić o miłości zaborczej, narcystycznej, władczej itp.;
• Presja popędowo-seksualna (m.in. intensywne zmiany hormonalne) utrudnia identyfikację stanów emocjonalnych, co oznacza, że nastolatkowi trudno jednoznacznie nazwać swoje uczucia, powiedzieć co czuje do drugiej osoby”

(Kamila Wojtasik-Żyża, Miłość okresu dorastania,
http://www.gim3konin.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=235&Itemid=201).

Nastolatki z filmu „Obietnica” prezentują obraz miłości, która ze strony Janka jest bardzo gwałtowna, wydaje się być bardzo silna, a zarazem nastawiona na tu i teraz (bo jak inaczej wytłumaczyć to, że Janek zabija koleżankę z klasy i nie myśli o konsekwencjach). To taki typowo romantyczny bohater, zdolny do wszystkiego dla ukochanej. Natomiast Liliana jest skupiona raczej na sobie, cały czas ma się wrażenie, że ona nie ma zamiaru już być z Jankiem po wymuszeniu na nim obietnicy zabicia Andżeliki. Jedynie w scenie, w której Liliana ma się położyć do łóżka z Grześkiem (w noc popełnienia przez Janka zbrodni) chwilę wcześniej płacze za ścianą i to jedyny moment, gdy widzimy wybuch prawdziwych uczuć u tej dziewczyny. Tylko czy Liliana płacze nad sobą, czy nad Jankiem, tego się nie dowiadujemy. Miłość przedstawiona w filmie jest z jednej strony gwałtowna i romantyczna, a z drugiej wyrachowana — dziewczyna chce po prostu mieć kogoś, kto zrobi dla niej wszystko, najprawdopodobniej dlatego, że rodzice nie zapewniają jej poczucia bezpieczeństwa.

Warto zwrócić także uwagę na fakt, że Janek i Lila rozmawiają głównie przez Skype’a. Używają mocnych słów, wielkich liter, wykrzykników, co ma podkreślać ich uczucia. Bardzo często współczesna młodzież jest w związku tylko w wirtualnym świecie, niejednokrotnie dziewczyna lub chłopak „chodzi” z partnerem, którego prawie nie zna osobiście. Zna tylko jego profil na Facebooku, a związek istnieje głównie poprzez rozmowy w przestrzeni wirtualnej, przy czym zanika cała bliskość i miłość w klasycznym rozumieniu tego słowa. Dzieje się tak chyba dlatego, że łatwiej używać wielkich słów nie patrząc sobie w twarz, co również jest znakiem miłości naszych czasów (zrywanie ze sobą poprzez SMS-y to dziś żadna nowość).

Wpływ współczesnych rodziców na wychowanie swoich nastoletnich dzieci i odpowiedź na pytanie: czym jest pokolenie Facebooka?

Kto wychowuje współczesnych nastolatków? Chyba w niewielkim stopniu zadanie to spełniają rodzice. Autorytet rodziców jest coraz mniejszy, młodzi ludzie szukają wsparcia wśród rówieśników, na Facebooku lub poprzez Skype’a. Rodzice nie mają czasu na wychowywanie licealistów, niejednokrotnie wydaje im się, że powyżej 13 roku życia ich dziecko jest już samodzielne i świetnie poradzi sobie samo. Dodatkowo, nie zauważają u swoich dzieci sygnałów niepokojących, mogących świadczyć o tym, że dzieje się coś złego, często mają „klapki na oczach” i są tak zaślepieni miłością do swojej pociechy, że nie przyjmują do wiadomości, iż mogłaby zrobić coś złego. Łatwiej im jest nie dostrzegać pewnych rzeczy i skupić się na pogoni za sukcesem i pieniędzmi. Dzieci, które zauważają, że mogą sobie na wiele pozwolić i nie mają wielu obowiązków, szukają sobie różnych sposobów na wypełnienie czasu wolnego. To jest właśnie główny problem, tzw. Pokolenia Facebooka. Brak problemów ekonomicznych, wspólnych przeżyć pokoleniowych powoduje, że młodzi ludzie próbują odnaleźć się w rzeczywistości wirtualnej. W Internecie są anonimowi, to tam jest ich świat, wycofują się z realnego właśnie do wirtualnego świata. Pozornie żyją chwilą, biorą z życia co się da, wystarczy spojrzeć na Instagram, na którym umieszczane są zdjęcia tego, co się kupiło, co się zobaczyło. I to jest tylko pozorne życie chwilą, bo zamiast się nią cieszyć, ludzie robią zdjęcia, skupiają się na tym, aby dobrze wyjść na „fotce”, dobrać odpowiednie kolory, „fajnie” ująć w kadrze tę pyszną kawę, która właśnie się pije i gdzieś po drodze ta chwila im po prostu ucieka.

Młodzież woli komunikować się przez Internet; podobnie bohaterowie filmu pomimo tego, że mieszkają blisko siebie. Nastolatkowie spędzają bardzo dużo czasu przed komputerem, który zastępuje im bezpośrednie kontakty, jest im łatwiej robić rzeczy, których nie zrobiliby na żywo. Wirtualny świat ośmiela, daje szybki i łatwy dostęp do wszystkiego, ale także powoduje, że Lila nie czuje się odpowiedzialna za swoje czyny, łatwiej podejmuje decyzje, patrząc na ekran komputera, a nie na żywego człowieka. Liliana nie szuka rozwiązania problemów z Jankiem podczas rozmowy bezpośredniej, unika takiego kontaktu, bo łatwiej wydaje jej się rozkazy z bezpiecznej pozycji w domu. W pewnym momencie przeraża ją wizja tego, czego żąda od chłopaka, wtedy po prostu zamyka laptopa, jakby jej żądanie przestało istnieć. Reżyserka Anna Kazejak tak opisuje świat współczesnych nastolatków: „Żyją w świecie, który daje im wszystko, nie wymagając nic w zamian”. Czy Lila i Janek należą do takiego pokolenia? Jacy są ich rodzice? Ojciec Liliany, po założeniu nowej rodziny nie poświęca zbyt dużo czasu córce, a mama (która jest w nowym związku) kilkakrotnie powtarza, że nie zna kolegów i koleżanek córki. Lila najintensywniej szuka miłości u ojca, czuje się bardzo zaniedbana przez niego. W jednej ze scen prosi ojca, aby zaniósł ją na górę do łóżka, jak małą dziewczynkę, co świadczy o tym, że już od dawna nie jest zaspokajana jej potrzeba bezpieczeństwa i opieki ze strony ojca. Jedynie młodszy kochanek matki wydaje się być odpowiedzialny za wychowanie dziewczyny, jemu na niej naprawdę zależy.

Rodzice Janka natomiast są nadopiekuńczy, matka wchodzi do jego pokoju bez pukania. Jest bardzo władcza, zakazuje Jankowi kontaktów z bohaterką, czyta jego wiadomości do dziewczyny pisane na komputerze. Być może z tej nadopiekuńczości bierze się uległość Janka wobec Liliany, który pisze do dziewczyny, że ma tylko ją. Wątek związany z Jankiem nie jest do końca rozwinięty. Nie wiemy na pewno czym, oprócz wielkiej miłości do ukochanej, kierował się nastolatek.

Film pokazuje relacje pomiędzy dziećmi a dorosłymi, w których nie ma miejsca na głębsze uczucia, czy zainteresowanie sobą wzajemnie. Liliana chciała po prostu, aby ktoś udowodnił jej, że kocha ją bezgranicznie, podobało jej się, że wystarczyło tylko jedno jej słowo, aby Janek zrobił dla niej wszystko. I to jest powód, dla którego wymusiła na nim zabójstwo Andżeliki.

Terapeutyczne znaczenie filmu

Patrząc na film „Obietnica” z terapeutycznego punktu widzenia, trzeba zastanowić się, komu może pomóc ten film. Podczas procesu terapeutycznego przy użyciu filmu ważne jest, aby odbiorca przeżył swoiste katharsis, uświadomił sobie pewne rzeczy i pozbył się mechanizmów obronnych, które uniemożliwiają mu obiektywne spojrzenie na swoje problemy. Jeśli założymy, że film ma pomóc nastolatkom, to muszą oni odpowiedzieć sobie na pytanie, jakie są przyczyny i motywacje Liliany i Janka oraz czy tej tragedii można było uniknąć, w jaki sposób i w którym momencie. To pozwala spojrzeć racjonalniej na problemy miłosne dręczące młodzież. Młodzież może zastanowić się także nad sposobem komunikacji między sobą i nad pogłębianiem relacji z rodzicami i rówieśnikami. Jeśli natomiast założymy, że film może pomóc rodzicom, to trzeba skupić się na błędach wychowawczych popełnianych przez filmowych rodziców, nad brakiem zainteresowania dziećmi i ich problemami, nad nieznajomością swoich dzieci.

Notatka o reżyserce

Reżyserka filmu „Obietnica”, Anna Kazejak pochodzi z Bytomia i jest absolwentką łódzkiej szkoły filmowej. Może pochwalić się takimi dziełami jak, np. „Oda do radości” (współtworzyła ten film wraz z Janem Komasą i Maciejem Migasem) i dobrze przyjętym przez publiczność filmem „Skrzydlate świnie”.

Pytania dydaktyczne

1. Porównaj obraz dziewczyn i kobiet na podstawie zachowań głównych bohaterek w filmach „Obietnica” Anny Kazejak, „Bejbi Blues” Katarzyny Rosłaniec, „Ki” Leszka Dawida.

2. Skąd się bierze agresja u nastolatków, jakie są jej przyczyny i konsekwencje? Czym różni się agresja kobieca od męskiej?

3. Zastanów się, czy można było zapobiec zbrodni pokazanej w filmie „Obietnica”? Jakie środki zapobiegawcze można było podjąć? Który moment jest krytyczny dla głównego bohatera — w którym momencie, Twoim zdaniem, jego decyzja jest nieodwracalna?

4. Przygotuj argumenty w debacie na temat: Facebook zastępuje współczesnym ludziom kontakty bezpośrednie. Pokolenie Facebooka to pokolenie ludzi wycofanych.

5. Opisz, czym jest Facebook — czy to już jest zjawisko kulturowe, czy tylko narzędzie do komunikowania się?

6. Uzasadnij, czy współcześni rodzice nastolatków mają wpływ na wychowanie swoich dzieci, czy wiedzą dużo o swoich dzieciach?

7. Uzasadnij, czy zbrodnie popełniane z miłości zdarzają się częściej wśród nastolatków, czy dorosłych? Dlaczego nastolatki reagują bardziej emocjonalnie na rozstania i problemy miłosne?

8. Opisz, jakie znasz inne przypadki, zaczerpnięte z literatury lub z filmów, zbrodni popełnianych z miłości.

9. Porównaj związki i relacje miłosne bohaterów filmu „Nieulotne” Jacka Borcucha, ,„Obietnica” Anny Kazejak i „Big Love” Barbary Białowąs. Czy przyczyny tragicznych wydarzeń pokazanych w tych filmach są podobne do siebie?

10. Czym jest dla Ciebie miłość? Co to znaczy, że miłość nie zna granic? Co to jest toksyczna miłość?

11. Czy Twoim zdaniem Lila jest złym człowiekiem? Skąd się wzięły złe zachowania w jej życiu?

12. Uzasadnij, czy wiele współczesnych destrukcyjnych zachowań nastolatków wywodzi się z braku zmartwień ekonomicznych młodzieży, braku przeżyć pokoleniowych łączących wszystkich młodych ludzi?

13. Jaki jest styl życia współczesnego licealisty w wielkim mieście? Bez jakich atrybutów nie może się obejść? Czy i ewentualnie czym różni się styl życia licealistów w wielkich miastach i licealistów mieszkających na wsi, czy łączą ich podobne problemy?

Pozycje bibliograficzne:

1. Biel Krzysztof, „Agresja dziewcząt. Rodzaje i uwarunkowania”, Kraków 2008.

2. Durkham M. Gigi, „Efekt Lolity. Wizerunek nastolatek we współczesnych mediach”, Warszawa 2010.

3. Różańska–Kowal Joanna, „Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych nieletnich”, Warszawa 2010.

4. Szekspir William, „Makbet”, Wrocław 1991.