Krótka informacja o filmie

Melodramatyczne matryce i uproszczenia charakterystyczne dla współczesnego kina popularnego wykorzystane w inteligentny sposób stanowią siłę „Nietykalnych” – komedii w edukacyjnej służbie szerzenia tolerancji wobec osób niepełnosprawnych, emigrantów, osób o innym kolorze skóry oraz mniejszości etnicznych. Autorom tego filmu udaje się rozbawić nawet wybrednego kinomana, ponieważ „Nietykalni” to obraz pełen autentyzmu emocjonalnego, prawdy o ludziach i współczesnym społeczeństwie.

Związki z podstawą programową

Gimnazjum

Język polski

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło;
• rozpoznaje problematykę utworu.

Analiza. Uczeń:

• przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście;
• omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego);
• znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków;
• uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne.

Interpretacja. Uczeń:

• przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją.

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm – nacjonalizm, tolerancja – nietolerancja, piękno – brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach;
• omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne;
• dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość.

Tworzenie wypowiedzi.

Świadomość językowa. Uczeń:

• operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społeczeństwo i kultura; region).

Etyka

• Człowiek jako osoba; natura i godność człowieka.
• Samowychowanie jako droga rozwoju.
• Człowiek wobec wartości; człowiek wobec cierpienia i śmierci.
• Moralne aspekty stosunku człowieka do świata przyrody.
• Praca i jej wartość dla człowieka, znaczenie etyki zawodowej.

Wychowanie do życia w rodzinie

• Budowa prawidłowych relacji z rodzicami. Konflikt pokoleń; przyczyny i sposoby rozwiązywania konfliktów. Odpowiedzialność wszystkich za atmosferę panującą w rodzinie. Rodzina niepełna.
• Rola autorytetów w życiu człowieka.
• Relacje międzyosobowe i ich znaczenie. Przyjaźń, zakochanie, miłość; pierwsze fascynacje, miłość platoniczna, miłość młodzieńcza, miłość dojrzała.
• Zachowania asertywne.
• Wpływ sposobu spędzania wolnego czasu (w tym korzystania ze środków masowego przekazu) na człowieka.

Szkoła ponadgimnazjalna

Język polski

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Świadomość językowa. Uczeń:

• rozpoznaje w czytanych tekstach oraz wypowiedziach mówionych stylizację, rozróżnia jej rodzaje (archaizację, dialektyzację, kolokwializację) i określa funkcje.

Zakres rozszerzony

• dostrzega związek języka z obrazem świata;

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki;
• określa problematykę utworu.

Analiza. Uczeń:

• rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja);
• porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i różne).

Zakres rozszerzony

• wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym);
• dostrzega w czytanych utworach: parodię, parafrazę i trawestację, wskazuje ich wzorce tekstowe.

Interpretacja. Uczeń:

• wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne);
• porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich;
• odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.

Zakres rozszerzony

• konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury np. plastycznymi, teatralnymi, filmowymi.

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu, (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości, takich jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja, miłość; wolność, równość, braterstwo; solidarność, tolerancja);
• dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne;
• dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów.

Zakres rozszerzony

• wskazuje różne sposoby wyrażania wartościowań w tekstach.

Tworzenie wypowiedzi.

Świadomość językowa. Uczeń:

• operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat – współczesność i przeszłość; kultura, cywilizacja, polityka).

Wiedza o kulturze

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

• zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki (literaturę, architekturę, plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych mediów) i dostrzega związki pomiędzy nimi;
• wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, użytkową, kultową, poznawczą, ludyczną);
• analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu właściwej dziedziny sztuki;
• charakteryzuje podstawowe media kultury (słowo, obraz, dźwięk, widowisko);
• wymienia różne formy mediów kultury (słowo mówione, pismo, książka, obraz malarski, fotografia, film, program telewizyjny, spektakl teatralny) oraz użycia (nowe media, media masowe, media interaktywne, multimedia);
• wyjaśnia, na czym polegają różne formy kontaktu z kulturą (odbiór bierny, aktywny, konsumpcja, produkcja, twórczość, użytkowanie, uczestnictwo, animacja).

Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

• wypowiada się – w mowie i w piśmie – na temat wytworów kultury i ludzkich praktyk w kulturze (zachowań, obyczajów, przedmiotów materialnych, dzieł sztuki);
• wypowiada się na temat dzieła sztuki, używając pojęć zarówno swoistych dla po szczególnych sztuk, jak i wspólnych (forma, kompozycja, funkcja, nadawca, odbiorca, użytkownik, znaczenie, kontekst, medium);
• określa swoje zainteresowania, potrzeby i preferencje kulturalne oraz uzasadnia je w dyskusji.

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• odróżnia pojęcie kultury rozumianej jako dorobek artystyczny od kultury rozumianej jako całokształt dorobku ludzkości, ze zrozumieniem używa określeń: kulturowy i kulturalny;
• odnosi elementy kultury (zachowania, zwyczaje, praktyki, przedmioty materialne, dzieła sztuki) do kategorii: czas, przestrzeń, ciało, grupa społeczna (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród);
• interpretuje praktyki kultury z najbliższego otoczenia (klasa, szkoła, dom, osiedle, podwórko, miasto, kościół, stadion piłkarski);
• posługuje się pojęciami: kultura popularna, ludowa, masowa, wysoka, narodowa, zglobalizowana, subkultura w ich właściwym znaczeniu i używa ich w kontekście interpretowanych dzieł sztuki oraz praktyk kulturowych.

Etyka

• Człowiek jako osoba i jego działanie. Etyczna analiza aktywności ludzkiej.
• Motywy podejmowanych decyzji.
• Cel i sens ludzkiej egzystencji. Hierarchie celów. Szczęście w życiu ludzkim.
• Rozwój moralny i duchowy człowieka jako osoby. Rola oddziaływań wychowawczych.
• Dobro moralne i wartości moralne. Hierarchia wartości. Wartości autoteliczne i instrumentalne. Konflikt wartości. Wartości wybierane i realizowane.
• Prawo moralne, imperatyw moralny, w tym prawo naturalne. Dekalog jako podstawa życia moralnego. Problem relatywizmu moralnego i sposoby jego przezwyciężania. Nienaruszalne prawa istoty ludzkiej.
• Wymiar moralny życia człowieka. Zdolność rozpoznawania wartości i powszechne dążenie do dobra. Świadomość moralna. Rola sumienia w prawidłowym rozwoju wewnętrznym. Sądy i oceny moralne. Przykłady patologii w zakresie świadomości moralnej. Problem manipulacji. Obecność dobra i zła we współczesnej kulturze.
• Sprawności moralne. Samowychowanie.
• Przykłady współczesnych przejawów kryzysu moralnego i dylematów w zakresie wyborów moralnych oraz sposoby ich rozwiązywania na gruncie etyki chrześcijańskiej oraz innych koncepcji etycznych.
• Moralne aspekty pracy i różnych dziedzin życia publicznego. Etyki zawodowe. Przykłady kodeksów etycznych. Korupcja jako negatywne zjawisko naruszające kodeksy etyczne. Zagadnienie wszechstronnego i zrównoważonego rozwoju. Moralny wymiar stosunku człowieka do świata przyrody.

Wychowanie do życia w rodzinie

• Tożsamość i wielowymiarowość człowieka. Poczucie sensu życia.
• Komunikacja interpersonalna, asertywność, techniki negocjacji, empatia.
• Tolerancja wobec odmienności kulturowych, etnicznych, religijnych, seksualnych.
• Istota, rodzaje i etapy rozwoju miłości. Różnice w przeżywaniu miłości.
• Człowiek wobec niepełnosprawności, starości, choroby, umierania i śmierci, w tym w aspekcie życia rodzinnego.

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Cykl zajęć poświęcony niepełnosprawności i sposobom pomocy osobom nią dotkniętym. Lekcje mają na celu uświadomienie młodym ludziom przyczyn powstawania niektórych rodzajów niepełnosprawności oraz wyrobić w młodych widzach nawyk poczucia całkowitej pełnowartościowości, ale i jednocześnie „inności, swoistości” osób niepełnosprawnych. Nie bez znaczenia jest też pogłębienie zrozumienia i tolerancji wobec niepełnosprawności. Realizacja proponowanych lekcji prowadzonych w oparciu o film, powinna być poprzedzona odpowiednim wprowadzeniem psychologicznym, szczególnie w szkołach o charakterze integracyjnym.

Kulturowe uwarunkowania postrzegania osób niepełnosprawnych. Uczniowie na podstawie obejrzanego filmu oraz poniższego cytatu starają się scharakteryzować, czym jest niepełnosprawność oraz jak postrzegają ją zdrowi ludzie. W toku pogadanki heurystycznej nauczyciel stara się wskazać uczniom, że ludzi niepełnosprawnych należy traktować naturalnie, podobnie jak ludzi zdrowych (choć nie jest to zachowanie „kulturowo” neutralne). Uczniowie mają uświadomić sobie, że „naturalnego” podejścia do Innych należy się dopiero nauczyć, bowiem kultura stosując szereg różnych mechanizmów wytworzyła w ludziach schematy zachowań oparte na: wykluczeniu i nieakceptacji Inności lub litości wynikającej ze źle pojętego humanizmu.

„Zostaliśmy wychowani w kulturze, w której „od zawsze”, bez cienia wątpliwości było wiadomo, że lepiej być młodym, zdrowym, mądrym, pięknym i bogatym, znacznie gorzej natomiast być starym, chorym, głupim i biednym (…) O ile, bowiem nietrudno wyobrazić sobie pozytywne wartości skojarzone z biedą czy starością, o tyle sporo wysiłku włożyć trzeba w dostrzeżenie aksjologicznego piękna fizycznej brzydoty i umysłowego upośledzenia człowieka.”

[Gustavsson i Zakrzewska-Menterys, za: Danuta Gorajewska, „Fakty i mity o osobach z niepełnosprawnością”, Warszawa 2006.]

Na kolejnych zajęciach można zastanowić się nad różnymi wymiarami społeczno-kulturowego funkcjonowania niepełnosprawności: medycznym, prawnym, społecznym lub czasowym, stałym, jednorodnym, wielorodnym.

Na lekcji wiedzy o społeczeństwie, która może odbyć się zarówno jako jednorazowe zajęcia, ale także jako część cyklu zapoczątkowanego przez opisane wyżej propozycje, można zasugerować uczniom podjęcie próby zrozumienia (samo)poczucia osób dotkniętych różnymi formami psychicznego i fizycznego kalectwa. Do wytworzenia swego rodzaju empatii wobec osób niepełnosprawnych mogą okazać się przydatne pytania pomocnicze. (W formie ankiety, którą każdy z uczniów wypełnia indywidualnie, bądź jako pytania otwarte, stanowiące punkt wyjścia do dyskusji.)

• „Czy trzeba być niewidomym, by czuć się niepewnie w nowej sytuacji?
• Czy trzeba mieć autyzm, by nie umieć nawiązywać kontaktów z ludźmi?
• Czy trzeba być niesłyszącym, by nie rozumieć, co inni mówią?
• Czy trzeba mieć wady wymowy, by mieć problem z załatwieniem sprawy w urzędzie?
• Czy trzeba być niepełnosprawnym intelektualnie, by nie rozumieć instrukcji obsługi jakiegoś sprzętu?
• Czy trzeba jeździć na wózku inwalidzkim, by mieć problem z poruszaniem się po mieście?
• Czy trzeba nie mieć rąk lub nóg, by nie umieć czegoś zrobić?”

[Danuta Gorajewska, „Fakty i mity o osobach z niepełnosprawnością”, Warszawa 2006.]

Uświadomienie uczniom skali zjawiska niepełnosprawności we współczesnym świecie. Być może, uczniowie poznając liczbowe dane dotyczące niepełnosprawności zdadzą sobie sprawę, iż problem ten dotyczy wszystkich ludzi (także pośrednio lub bezpośrednio dotyczy samych uczniów).

„45 milionów osób w Europie (jedna osoba na sześć) w wieku 16-64 lat jest przewlekle chorych lub niepełnosprawnych.”

[Iwona Serafin, „Europa bez barier – przykłady inicjatyw Unii Europejskiej podejmowanych na rzecz aktywizacji osób niepełnosprawnych”, „Zeszyty naukowe europeistyki”, Rzeszów 2009.]

Lekcja WOS – Deklaracja madrycka z 2002 roku reguluje status osób niepełnosprawności w Unii Europejskiej. Zawiera ona następujące postulaty:

• Nic o niepełnosprawnych bez niepełnosprawnych
• Osoby z niepełnosprawnością chcą równych szans, a nie litości
• Tworzenie społeczeństwa dla wszystkich
• Tworzenie dostępnego otoczenia
• Pełna równość i uczestnictwo we wszystkich sferach życia
• Niezależne życie
• Szacunek dla różnorodności

Warto uświadomić uczniom jakie prawa i obowiązki we współczesnym świecie posiadają osoby niepełnosprawne. W toku zajęć można wykorzystać też pracę grupową. Każdej grupie przypisany zostaje problem dotyczący funkcjonowania osób niepełnosprawnych. Następnie uczniowie w zespołach zastanawiają się nad rozwiązaniem zagadnienia, a na koniec lekcji przedstawiciele poszczególnych grup referują na forum klasy wnioski dotyczące poszczególnych problemów.

Kalectwo, jako (źle pojmowana) „wina” za nieprzemyślane czyny, zuchwałość wobec natury podczas uprawiania sportów ekstremalnych, niezawiniony wypadek: analiza filmu pod kątem przyczyn niepełnosprawności bohatera w zestawieniu z komiksem „Krótka historia o głupim wypadku”, autorstwa Krzysztofa Tkaczyka do pobrania ze strony:

http://www.niepelnosprawni.pl/files/www.niepelnosprawni.pl/public/biblioteczka/krotka_historia2.pdf

Ponadto w toku zajęć można wykorzystać materiały powstałe w ramach akcji: „Płytka wyobraźnia to kalectwo”:

Kwestionariusz do wypełnienia dla uczniów pomagający zrozumieć osoby niepełnosprawne oraz uświadomić sobie, czego mogą od nas oczekiwać. Do zestawiania z fragmentami filmu, analizą postawy Drissa i innych, zachowujących się nienaturalnie, opiekunów Phillipe’a. Warto wskazać uczniom sposoby niwelowania negatywnego podejścia do osób niepełnosprawnych.

• „Czy chciał(a)bym, by mówiono o mnie tylko w kontekście mojej niepełnosprawności?
• Czy chciał(a)bym, by dostrzegano moje problemy tylko przy okazji święta?
• Czy chciał(a)bym, by postrzegano mnie jako kogoś niezaradnego życiowo?
• Czy chciał(a)bym, by mój widok wywoływał uczucie litości?
• Czy chciał(a)bym, by widziano we mnie tylko kogoś, kto potrzebuje pomocy?
• Czy chciał(a)bym, by nade mną się użalano?
• Czy chciał(a)bym, by wytykano mnie palcami?
• Czy chciał(a)bym, by drwiono ze mnie?
• Czy chciał(a)bym, by obrzucano mnie wyzwiskami?
• Czy chciał(a)bym, by odwracano się na mój widok?
• Czy chciał(a)bym, by bano się ze mną przywitać?
• Czy chciał(a)bym, by sama myśl o rozmowie ze mną wywoływała strach?
• Czy chciał(a)bym, by przechodzono obojętnie obok moich problemów?
• Czy chciał(a)bym, by moja sprawność była stawiana ponad moimi kompetencjami?
• Czy chciał(a)bym, by spychano mnie na margines życia społecznego, tylko dlatego, że jestem mniej sprawny/sprawna od innych?”

[Danuta Gorajewska, „Fakty i mity o osobach z niepełnosprawnością”, Warszawa 2006.]

Poszukiwanie przez uczniów odpowiedniego dla siebie zawodu: na podstawie zachowań Drissa i innych opiekunów Phillipe’a można zidentyfikować odpowiednie cechy charakteru umożliwiające dobre wykonywanie zawodu opiekuna osoby niepełnosprawnej. Lekcja ta może okazać się przydatna szczególnie w klasach maturalnych, kiedy to młodzi ludzie wybierają kierunek studiów lub swą przyszłą drogę zawodową.

Na przykładzie postaci Drissa, próbującego „wymigać się” od podjęcia pracy oraz Drissa „po przemianie”, poszukującego pracy w firmie transportowej, warto zaproponować uczniom lekcję pisania dobrego CV, listu motywacyjnego oraz zasad zbierania referencji, listów polecających. Warto także zwrócić uwagę młodych ludzi na umiejętności interpersonalne, szeroką wiedzę na tematy ogólne, które to owocują dobrym kontaktem z pracodawcą i pomagają w zdobyciu pracy.

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

„Nietykalni”, choć z powodzeniem można ich nazwać „szkolnym filmem o tolerancji”, podtrzymują pewne kulturowe stereotypy dotyczące osób czarnoskórych – szczególnie zaś afrykańskich emigrantów osiedlających się we Francji. Film kreuje wizerunek czarnoskórych (szczególnie młodych ludzi), jako społeczności narkomanów, złodziei, nierobów, kombinatorów. Nieco łamie ten wizerunek postać matki Drissa, która jest uczciwą kobietą, ciężko pracuje i próbuje wychować dzieci na „dobrych obywateli”. Nie panuje jednak nad dorastaniem i problemami dzieci; jest osobą o wielkim sercu, ale niskiej świadomości. Być może jest to reakcja twórców na wydarzenia społeczne związane z demonstracjami obcokrajowców na francuskich przedmieściach, podczas których płonęły samochody, wybijane były szyby, a których celem było podniesienie tzw. „socjalu”, czyli zapewnienia lepszych warunków życia (szkolnictwo, służba zdrowia, zasiłki dla bezrobotnych) emigrantom przebywającym na stałe we Francji. Film z jednej strony stanowi pomost pomiędzy białymi a czarnymi, młodszymi a starszymi, sprawnymi, zdrowymi a niepełnosprawnymi, z drugiej zaś utrwala stereotypy – m.in. rasowe.

Film ujęty został w charakterystyczną klamrę narracyjną. Phillipe i Driss jadą samochodem z nadmierną szybkością, co stanowi punkt wyjścia i zakończenia opowiadanej w filmie historii. Pierwsza scena filmu daje błędną wskazówkę widzom, którzy przyzwyczajeni do śledzenia konwencji gatunkowych, samochodową ucieczkę przed policyjnym radiowozem mogą identyfikować z filmem sensacyjnym, kryminałem bądź thrillerem. Wrażenie, które robi slalom pomiędzy innymi samochodami, potęgują jeszcze – wielopasmowa droga szybkiego ruchu, zapadający wieczór i zapalone lampy uliczne oraz facjata Drissa (widziana z dołu z profilu) rzucającego ukratkowe spojrzenia na bok.

Światopogląd prezentowany w filmie to swoista odmiana konserwatyzmu (ekonomicznego) i liberalizmu (kulturowego). To pierwsze jest szczególnie widoczne w podejściu do pracy i zarobków, „rasowego” porządku społecznego, rozrywek/kultury dla biednych i bogatych. Liberalizm natomiast wyraża się w niektórych nawykach kulturowych (w filmie, jako pozytywne elementy zostały przedstawione: palenie marihuany, prostytucja, lekceważący stosunek wobec policji i prawa – ekstremalna jazda samochodem). Do zestawienia np. z popularną i nagradzaną powieścią „Francuska powieść” Frederica Beigbedera.

Nierówności społeczno-ekonomiczne współczesnej Francji można pokazać poprzez wyrazisty kontrast pomiędzy rezydencją niepełnosprawnego, samotnego Phillipe’a, a mieszkaniem rodziny Drissa, w którym bohater gnieździ się wraz z kilkupokoleniową rodziną.

Jednym z pobocznych tematów filmu jest problem adopcji. Driss pochodzi z ubogiej rodziny, której nie było stać na utrzymanie kolejnego potomka. Trafia więc do rodziny, która z powodów naturalnych dysfunkcji zdrowotnych nie może posiadać własnego potomstwa.

Phillipe i jego żona zaś adoptowali dziewczynkę po serii dramatycznych prób i poronień. W obu przypadkach decyzja o adopcji (oddaniu syna do adopcji i adoptowaniu córki) motywowana była uwarunkowaniami zdrowotnymi i ekonomicznymi.

Motyw adopcji jest także mniej dosłowny, symboliczny. Relacja pomiędzy mężczyznami ma nie tylko znamiona profesjonalizmu, przyjacielskości, ale także rodzinności i swoistej miłości. Istnieje wiele płaszczyzn, na których Driss i Phillipe są do siebie podobni i bardzo sobie bliscy. Jest to zamiłowanie do sportów ekstremalnych (lotnie, szybkie samochody, szybka jazda wózkiem inwalidzkim, gra z policją), miłość do pięknych kobiet, dbałość o rodzinę, upór, niezłomność, chęć życia i delektowania się nim.

Tak, jak w dobrej rodzinnej relacji, pomiędzy mężczyznami następuje wymiana doświadczeń, umiejętności. Są sobie potrzebni wzajemnie, aby przetrwać i wciąż mieć nadzieję.

Driss staje się w końcu pełnoprawnym członkiem rodziny Phillipe’a. Ma istotny wpływ na wychowanie adoptowanej córki swego pracodawcy oraz uczestniczy w podejmowaniu decyzji związanych z życiem rodzinnym Phillipe’a.

Stereotypy dotyczące płci. Driss nie chce zakładać rehabilitacyjnych rajtuz mężczyźnie, bowiem uważa, że to ujma dla prawdziwego „twardziela”. Przez te i inne zachowania, wskazujące na stereotypowe podejście do ról przypisanych przedstawicielom płci, zostaje podtrzymany sztampowy wizerunek mężczyzny (jego „wyższość” nad kobietami), któremu nie przystoi wykonywanie czynności standardowo przypisywanych kobietom.

Obaj bohaterowie to macho. Driss uwodzi lub zaprzyjaźnia się i próbuje oczarować wszystkie kobiety ze swojego otoczenia, a Phillipe szuka miłości mimo swojej sytuacji życiowej, w taki sposób, jaki jest dla niego dostępny (listy z poezją miłosną, uszy).

Film ukazuje kalectwo w naturalny i nietypowy sposób. Jako pewną okoliczność życiową, w której znalazł się bohater. Z jednej strony czynności pielęgniarskie, których wymaga Phillipe pokazane są z medycznym profesjonalizmem i „sterylnością”, z drugiej zaś, jedynie w ich opisie, zostają poruszone bardziej dyskretne problemy związane z chorobą (defekacja czy czynności seksualne). W „Nietykalnych” pokazane są różne też czynności kompensujące potrzeby seksualne osób niepełnosprawnych (np. masaż ucha) – tematy często przemilczane w dyskursie publicznym.

Wiele gagów w filmie skonstruowanych jest na zasadzie podwójnej opozycji (polewanie wrzątkiem sparaliżowanej nogi, nietrafianie widelcem do ust Phillipe’a podczas karmienie, podawanie telefonu, czy jedzenie draży w muzeum – „daj grabkę, dostaniesz czekoladkę”). Z jednej strony pokazują Phillipe’a jako osobę zależną od pomocy innych, (poniekąd poruszają się na granicy dobrego smaku, czy kpiny z jego kalectwa), z drugiej zaś, wskazują na naturalność, nieporadność i brak obycia Drissa. Co istotne, to właśnie dzięki tym sytuacjom mężczyźni wypróbowują u siebie nawzajem hart ducha, odporność psychiczną, dystans do samego siebie i zaczynają darzyć się szacunkiem. Z codzienności, nie z litości, pomiędzy bohaterami wywiązuje się prawdziwa przyjaźń oparta na czymś innym niż jedynie zależność bogaty – biedy, sprawny – niepełnosprawny.

Pasjonowanie się sztuką nowoczesną i „naskórkowy snobizm”. Zestawienie postaci Philippe’a i jego kuzyna. Brak autentycznego zrozumienia sztuki współczesnej, konceptualnej, a jedynie snobowanie się na znawstwo malarstwa zostaje w filmie brutalnie ośmieszone. Kuzyn, za złośliwą namową Phillipe’a, kupuje obraz „debiutującego” na rynku sztuki Drissa, wielokrotnie za niego przepłacając, a jednocześnie licząc na zysk w przyszłości. Żart ten zdaje się szczególnie gorzki, w czasach gdy zwykło się przyjmować, iż sztuka jest tyle warta, ile zechcą zapłacić za nią klienci.

W filmie zostaje zdemaskowany mechanizm kreacji wielkich „gwiazd” sztuki (w filmie malarstwa). Wypowiedź wpływowych znawców sztuki może przyczynić się do promocji i sukcesu artysty, zaś krytyka lub negatywne „kuluarowe podszepty” mogą natomiast przyczynić się do porażki nielubianego artysty. Niewiele jest tu miejsca na autentyczne emocje przez sztukę wywoływane, czy ocenę talentu autora.

Bracia. Niekiedy używanie podobnej biżuterii (szczególnie wśród członków gangów) stanowi pewien symbol przynależności do danej grupy. Przekonanie Phillipe’a do założenia identycznego kolczyka, jaki nosi Driss staje się symbolem zaufania i akceptacji (podobnie jak wśród grup subkulturowych). Z innej strony, można przyjąć, że Driss zinternalizował część zwyczajów panujących w high-society Philippe’a, Phillipe zaś, zapoznał się z rzeczywistością świata Drissa.

Film prezentuje różne formy relacji seksualnych obecnych we współczesnym świecie (przedstawiając je jako naturalne, równoprawne, lecznicze dla człowieka): miłość heteroseksualna (Driss), miłość intelektualna (Philippe), miłość lakoniczna agape (Phillipe), miłość lesbijska (sekretarka Phillipe’a).

Kultura wysoka a kultura popularna. Film stanowi dobrą ilustrację dwóch rodzajów podejścia do sztuki, przedstawioną w formie bezpośredniej konfrontacji różnych rodzajów muzyki – klasycznej i rozrywkowej. Dla Drissa muzyka stanowi element rozrywkowy, pretekst do dobrej zabawy, dla Phillipe’a jest ona rodzajem przyjemności intelektualnej, wynikającej z delektowania się interpretacjami motywów muzycznych. Różnice w podejściu do kultury widoczne są szczególnie w scenie koncertu urodzinowego dla Phillipe’a oraz w scenie wizyty w operze.

Oba podejścia do sztuki (ludyczne i koneserskie) są równocenne i uprawnione, o ile są autentyczne i wiążą się z satysfakcją odbiorczą.

Sztuka pogodzenia się z własną niepełnosprawnością. Phillipe’a w tajemnicy przed Drissem wysyła swej „listowej” kochance zdjęcie z młodości, kiedy był niezwykle przystojnym mężczyzną. Chowa zaś zdjęcie, na którym widnieje przykuty do wózka inwalidzkiego. Motyw ten wskazuje na głęboki strach przed odrzuceniem, wynikający także z obawy przed reakcją kobiety na niepełnosprawność nowopoznanego partnera.

Siłowe rozwiązania są ekstremalne i niespotykane w codziennej rzeczywistości bogatych Francuzów, w elitarnym świecie Phillipe’a. Jednak to właśnie pierwotne, związane z przemocą zachowania Drissa odnoszą oczekiwany skutek społeczny (kierowcy nie parkują w miejscu zakazanym, chłopak córki Phillipe’a zmienia się pod wpływem brutalnego zastraszenia).

Odejście z pracy Drissa, jego symboliczne usamodzielnienie się, dla obu bohaterów filmu staje się smutnym wydarzeniem. Odebrane zostaje ono jako utrata przyjaciela i powiernika. Jednak obaj mężczyźni współistnieją na zasadzie komplementarnej układanki – jeden uzupełnia to, czego brakuje drugiemu. Ich osobne życie staje się niepełne.

Pragmatyzm czyli po prostu praktyczność i użyteczność, jako niezwykle pożądana cecha ludzi wchodzących w skład współczesnych społeczeństw, korporacji czy instytucji.

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Motyw pełnej akceptacji osoby niepełnosprawnej oraz traktowanie jej jako pełnowartościowego członka społeczności, który nie oczekuje litości lecz przede wszystkim szczerości i przyjaźni. Do zestawienia np. z „Krokodyle” w reż. Christiana Dittera, „Murderball – gra o życie” w reż. Henry’ego Alexa Rubina.

Poezja w epistolarnej formie, wykorzystywana do utrzymania specyficznego, intymnego kontaktu Phillipe’a z nieznajomą. Piękno poezji, która łączy ludzi, prowadzi do uczucia platonicznej miłości, może wydawać się dziś formą przestarzałą i niemodną (szczególnie współcześnie, gdzie pisany kontakt miedzy ludźmi ogranicza się do emailii, smsów, i komunikatorów internetowych). Do zestawienia np. z: „Cyrano de Bergerac” – sztuka autorstwa Edmonda Rostandai kilka jej ekranizacji.

Miłość o rysie melodramatycznym. Melodramat, jako gatunek o sensacyjnej fabule, nasyconej patetyczno-sentymentalnymi efektami. Trudno o bardziej sentymentalne i patetyczne zarazem elementy filmu niż: niepełnosprawny bogacz, opłakujący jedyną miłość swojego życia, która zmarła, pozostawiając jako memento 25 jajek Faberge, czy adoptowany Senegalczyk, łotr z wielkim poczuciem moralności. Początki melodramatu sięgają XVIII wieku, kiedy był to utwór dramatyczny opatrzony muzyką. W omawianym filmie muzyka odgrywa znacząca i różnoraką rolę: świadczy o zainteresowaniach bohaterów, charakteryzuje ich przynależność klasową, jest pretekstem do demonstrowania cech osobowości, ale również buduje nastrój i jest swoistym komentarzem.

Schemat miłości w melodramacie to: miłość + przeszkoda nie do pokonania = cierpienie. Melodramat, zatem to film o miłości trudnej lub niemożliwej do zrealizowania. W „Nietykalnych” takich miłości jest wiele – Phillipe i zmarła żona, i nieznajoma, Driss i jego matka, i piękna asystentka pracodawcy.

Dominantą konstrukcyjną melodramatu jest uproszczenie psychologiczne, sensacyjność i ckliwość fabuły.

Przyjaźń wymagająca poświęcenia, wyrzeczeń i pielęgnacji.

Paryż miasto miłości, kochanków i samospełniających się snów.

W filmie został „przemycony” inny od stereotypowego i znanego szczególnie z romantycznych komedii wizerunek Paryża. W „Nietykalnych” jest to Paryż bogatego Phillipe’a, ale i czarnoskórych, biedaków, blokowisk i emigranckich „grupek” przestępczych. Do zestawienia z innymi filmami z Paryżem w tle: np. „Hugo i magiczny wynalazek” w reż. Martina Scorsese, „Sabrina” w reż. Billy’ego Wildera i nowsza wersja w reż. Sydney’a Pollacka, „Wszyscy mówią kocham Cię” w reż. Woody Allena, „Pod dachami Paryża” w reż. Rene Claira, „Ratatuj” w reż. Brada Birda, „Zakochany Kundel” w reż. Hamiltona Luske, Wilfreda Jacksona, Clyde’a Geronimi’ego, „Dzwonnik z Notre Dame” – kilka adaptacji, „Zakochany Paryż” (reż. zbiorowa), „Nienawiść” w reż. Mathieu Kassovitza.