Krótka informacja o filmie

„Moja łódź podwodna” to interesujący formalnie film o dorastaniu. Porusza on problemy pierwszej miłości, miejsca młodego człowieka w grupie rówieśniczej i w rodzinie. Dzięki dużej dozie ciepła i sympatii dla bohaterów, którzy zdecydowanie nie są idealni, powstał uniwersalny obraz czasów młodości. Być może w filmie uchwycony został moment otwierania oczu dziecka na świat dorosłych, moment przebudzenia.

Związki z podstawą programową

Gimnazjum

Wychowanie do życia w rodzinie

• Budowa prawidłowych relacji z rodzicami. Konflikt pokoleń; przyczyny i sposoby rozwiązywania konfliktów. Odpowiedzialność wszystkich za atmosferę panującą w rodzinie. Rodzina niepełna.
• Rola autorytetów w życiu człowieka.
• Relacje międzyosobowe i ich znaczenie. Przyjaźń, zakochanie, miłość; pierwsze fascynacje, miłość platoniczna, miłość młodzieńcza, miłość dojrzała.
• Zachowania asertywne.
• Podstawowe informacje o rozwoju seksualnym człowieka: tożsamość płciowa: kobiecość i męskość.
• Dojrzewanie. Rozumienie i akceptacja kryteriów dojrzałości biologicznej, psychicznej i społecznej.
• Różnice w rozwoju psychoseksualnym dziewcząt i chłopców; postawy i wzajemne oczekiwania.
• Zagrożenia okresu dojrzewania: presja seksualna.
• Główne funkcje płciowości: wyrażanie miłości, budowanie więzi i rodzicielstwo.
• Inicjacja seksualna; związek pomiędzy aktywnością seksualną a miłością i odpowiedzialnością; dysfunkcje związane z przedmiotowym traktowaniem człowieka w dziedzinie seksualnej. Ryzyko związane z wczesną inicjacją.
• Kształtowanie i akceptacja tożsamości płciowej. Możliwości pomocy w pokonywaniu trudności związanych z tożsamością płciową.
• Wartości związane z seksualnością człowieka: męskość, kobiecość, miłość, małżeństwo, rodzicielstwo. Znaczenie odpowiedzialności w przeżywaniu własnej płciowości oraz budowaniu trwałych i szczęśliwych więzi.
• Wpływ sposobu spędzania wolnego czasu (w tym korzystania ze środków masowego przekazu) na człowieka.

Język polski

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło;
• rozpoznaje problematykę utworu.

Analiza. Uczeń:

• przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występu ją one w tekście;
• charakteryzuje postać mówiącą w utworze;
• rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze;
• wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog;
• znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków;
• uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne.

Interpretacja. Uczeń:

• przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją;
• uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny;

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm – nacjonalizm, tolerancja – nietolerancja, piękno – brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach;
• omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, cierpienie, lęk, nadzieja, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne;
• dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość.

Szkoła ponadgimnazjalna

Wychowanie do życia w rodzinie

• Tożsamość i wielowymiarowość człowieka. Poczucie sensu życia.
• Komunikacja interpersonalna, asertywność, techniki negocjacji, empatia.
• Rozwój psychoseksualny człowieka w kolejnych fazach życia.
• Dojrzewanie: rozumienie i akceptacja kryteriów dojrzałości biologicznej, psychicznej i społecznej. Problemy okresu dojrzewania i sposoby radzenia sobie z nimi.
• Wartości i pojęcia związane z płciowością człowieka: męskość, kobiecość, miłość, rodzina, rodzicielstwo. Znaczenie odpowiedzialności w przeżywaniu własnej płciowości i budowaniu emocjonalnych więzi. Role kobiet i mężczyzn a panujące stereotypy.
• Inicjacja seksualna, jej uwarunkowania i następstwa. Argumenty biomedyczne, psychologiczne i moralne za opóźnianiem wieku inicjacji seksualnej.
• Istota seksualności człowieka i jej aspekty. Integracja seksualna.
• Komplementarność płci – wzajemne dopełnianie się płci w sferach fizycznej, psychicznej, emocjonalnej i społecznej. Rozumienie, akceptacja i szacunek dla osób płci odmiennej.
• Istota, rodzaje i etapy rozwoju miłości. Różnice w przeżywaniu miłości.
• Trudności w osiąganiu tożsamości płciowej, możliwości pomocy.
• Normy zachowań seksualnych.
• Przygotowanie do małżeństwa. Problemy wierności, zaufania i dialogu.
• Małżeństwo: jego fazy; trudności i konflikty oraz sposoby ich rozwiązywania; wartość małżeństwa. Macierzyństwo i ojcostwo. Przygotowanie do ról rodzicielskich. Adopcja. Bezdzietność.
• Funkcje rodziny, ze szczególnym uwzględnieniem wychowania dzieci w rodzinie. Znaczenie prawidłowych postaw rodzicielskich dla rozwoju dziecka.
• Konflikty w rodzinie i ich przyczyny. Sposoby rozwiązywania konfliktów.
• Prawodawstwo dotyczące rodziny. Zawarcie małżeństwa, separacja, rozwód. Prawa i obowiązki małżonków i rodziców, prawa dziecka.

Wiedza o kulturze

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

• wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, użytkową, kultową, poznawczą, ludyczną);
• analizuje temat dzieła oraz treści i formę w kontekście jego różnych funkcji, wykorzystując podstawowe wiadomości o stylach i epokach z różnych dziedzin sztuki;
• analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu właściwej dziedziny sztuki;
• charakteryzuje podstawowe media kultury (słowo, obraz, dźwięk, widowisko);
• wymienia różne formy mediów kultury (słowo mówione, pismo, książka, obraz malarski, fotografia, film, program telewizyjny, spektakl teatralny) oraz użycia (nowe media, media masowe, media interaktywne, multimedia);
• lokuje wytwory kultury (zachowania, zwyczaje, normy moralne, wytwory materialne, dzieła sztuki) w kontekście grup społecznych, w których są tworzone i odbierane (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród);

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• odnosi elementy kultury (zachowania, zwyczaje, praktyki, przedmioty materialne, dzieła sztuki) do kategorii: czas, przestrzeń, ciało, grupa społeczna (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród);
• interpretuje praktyki kultury z najbliższego otoczenia (klasa, szkoła, dom, osiedle, podwórko, miasto, kościół, stadion piłkarski);
• dostrzega i nazywa związek między dziełem a sytuacją społeczno-historyczną i obyczajami epoki, w której powstało;

Język polski

Analiza i interpretacja tekstów kultury

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki;
• określa problematykę utworu;

Analiza. Uczeń:

• rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja);

Zakres rozszerzony

• wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym);
• dostrzega przemiany konwencji i praktykę ich łączenia (synkretyzm konwencji i gatunków);
• rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. biblijne, romantyczne) oraz ich funkcję ideową i kompozycyjną;
• dostrzega w czytanych utworach: parodię, parafrazę i trawestację, wskazuje ich wzorce tekstowe;

Interpretacja. Uczeń:

• wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wyznaczniki kompozycji);
• wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne);
• porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich;
• odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.

Zakres rozszerzony

• konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury np. plastycznymi, teatralnymi, filmowymi.

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu, (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości, takich jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja, miłość; wolność, równość, braterstwo);
• dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów

Zakres rozszerzony

• wskazuje różne sposoby wyrażania wartościowań w tekstach.

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Debata klasowa. Przed projekcją nauczyciel dzieli klasę na dwie grupy wskazując „sposób” oglądania filmu (narzuca uczniom swoisty przedsąd ukierunkowujący odbiór dzieła).

Grupa 1. Stara się oglądać film przyjmując postawę rówieśnika głównego bohatera. Podczas projekcji uczniowie zastanawiają się, jaki obraz rodziców i ich zachowań zostaje przedstawiony w filmie oraz jak, ich zdaniem, mity i wyobrażenia związane z dorastaniem, pierwszą miłością, utratą dziewictwa czy „dorosłymi” zachowaniami nastolatków mają się do faktów przedstawionych w filmie.

Grupa 2. Stara się oglądać film „oczami rodziców” – rówieśników opiekunów głównego bohatera. Podczas projekcji uczniowie zastanawiają się, w jakim świetle postrzegają ich dzieci oraz jak, ich zdaniem – z perspektywy czasu, postrzegane są mity i wyobrażenia związane z okresem wchodzenia w dorosłość.

Debata rekapitulująca wnioski z przemyśleń ma na celu wykazanie różnic w postrzeganiu świata przez młodzież i dorosłych.
Zajęcia wiedzy o kulturze. Uczniowie zastanawiają się jakie cechy różnych gatunków filmowych można odnaleźć w obejrzanym filmie. Po zestawieniu filmu z fragmentami innych filmów o podobnej tematyce (np. „Słodko gorzki”, Władysław Pasikowski, Polska 1996, „Juno”, Jason Reitman, USA 2007, „Paranoid Park”, Gus Van Sant, Francja, USA 2007, „Słoń”, Gus Van Sant, USA 2003 itp.) próbują utworzyć definicję nowego gatunku filmowego – film podwórkowy lub szkolny.
Zajęcia wiedzy o kulturze lub zajęcia wychowawcze w formie dyskusji na temat możliwości interpretacji autokreacyjnej postawy głównego bohatera przez pryzmat metafory „Człowieka w teatrze życia codziennego” (nawiązanie do książki Ervinga Goffmana). W pierwszej części lekcji uczniowie zostają podzieleni na dwie grupy, które w formie mapy myśli przedstawiają możliwość interpretacji filmu odnosząc się do następujących cytatów:

Grupa 1. „Świat jest teatrem, aktorami ludzie, Którzy kolejno wchodzą i znikają” – Wiliam Szekspir, „Jak wam się podoba”).

Grupa 2. „Czym jest talent aktorski? Sztuką przedzierzgania się w innego człowieka, przybierania innego charakteru, udawania, że się jest innym, niż jest się naprawdę, pasjonowania się z zimną krwią, mówienia innych rzeczy, niż się myśli – i to z taką naturalnością, jak gdyby się je myślało naprawdę; sztuką zapominania wreszcie własnego miejsca w życiu, gdy się zajmuje miejsce innego człowieka.” Jean-Jacques Rousseau, „Umowa społeczna.”

Po rekapitulacji wniosków z pracy w grupach zaprezentowanych przez reprezentantów poszczególnych grup, zawiązanie dyskusji – czy odtwarzanie własnej życiowej roli przed wyimaginowaną bądź rzeczywistą publicznością powoduje utratę własnego „ja”?
Zajęcia języka polskiego: charakterystyka narracji pierwszoosobowej; subiektywna wizja rzeczywistości; autokreacja bohatera na artystę-marzyciela rozpisującego na sceny własne życie (często przy wykorzystaniu utartych schematów gatunkowych); autotematyczność dzieła filmowego – tu zdystansowane i ironiczne podejście autora do swego zawodu (opis świata postrzegającego rzeczywistość i wydarzenia dnia codziennego, tak jak snuje się opowieść filmową) – do zestawienia np. z „Adaptacja” reż. Spike Jonze, USA 2002, „Noc amerykańska” reż. François Truffaut, Francja 1973, „8 i pół” reż. Federico Fellini, Francja, Włochy 1973, „Superprodukcja”, Juliusz Machulski, Polska 2002; funkcja ironii i sarkazmu w dziele filmowym oraz porównanie tych środków wyrazu z analogicznymi, znanymi ze świata literatury.
Zajęcia wychowawcze lub wychowania do życia w rodzinie. Do omówienia filmu przydatna może być szeroko rozumiana teoria „etykietowania”, szczególnie zaś te jej elementy, które odnoszą się do internalizacji cech narzuconych przez daną „etykietkę”. Pytania pomocne przy pogadance z elementami heurezy: Czy napiętnowanie „etykietką” geja spowodowało wykluczenie Lloyda z społeczności uczniowskiej? Czy przypisanie do Lloyda „etykietki” dziwaka wpłynęło na jego samo postrzeganie? Czy ludzie, którym została przypięta „etykietka” odmieńców łatwiej dogadują się ze sobą niż z resztą nienaznaczonego społeczeństwa? Jakie konsekwencje miało przypięcie „etykiety” nieudolnej grubaski koleżance głównego bohatera Zoe Preece? Czy nadanie etykiety „dziwaka” wprowadziło Lloyda w poczucie niższości czy w poczucie wyższości wobec innych uczniów? Sposób radzenia sobie w sytuacji bycia zaklasyfikowanym jako „inny”. Dyskusja na temat szkodliwości „etykietowania” – strategii wykluczającej jednostki z różnych grup społecznych.
Lekcja języka polskiego dotycząca modelu miłości romantycznej. Ponowoczesne zanegowanie tradycyjnego modelu miłości opartej przede wszystkim na głębokim uczuciu. Z jednej strony (w filmie następuje), demitologizacja miłości opartej na zachowaniach charakterystycznych dla romantycznych uniesień (utrwalonych przez sztukę, a film szczególnie): czerwone balony, kwiaty, świece, romantyczna kolacja oraz innych szablonowych zachowaniach kulturowych (kaseta magnetofonowa z piosenkami odpowiednimi dla stanu zakochania, rozczarowania czy rozstania). Z drugiej zaś, ponowna mitologizacja miłości (próba przywrócenia miłości u rodziców, indywidualne przeżywanie uczucia).

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

Pierwsza miłość nastolatków. Uczucia platoniczne, pierwsze zbliżenia fizyczne, niepewność własnych odczuć, wstyd i dążenie do realizacji, próba podążania za wskazaniami grupy (np. co należy robić na pierwszej randce itd.), egzaltacja, wzniosłość i fizyczność, uwalnianie się od „inności” i samotności poprzez akceptowany powszechnie związek (z względów obyczajowych, psychologicznych i społecznych), harmonijne funkcjonowanie młodego człowieka z samym sobą i innymi ludźmi dzięki bliskiej relacji partnerskiej.

Poszukiwanie własnej tożsamości pośród schematów, ról, zachowań proponowanych przez kulturę i społeczeństwo. Nieprzystawalność niepowtarzalnej, jedynej osobowości każdego człowieka do ram narzuconych przez społeczeństwo. Pomiędzy innością a swoistością, niewinnym dzieciństwem a dorosłością, pomiędzy akceptowalnym, rozpoznanym, czytelnym społecznie a indywidualnym, wewnętrznym obrazem każdego człowieka. Rozszczepienie świata młodego człowieka (zewnętrzne nakłada się na wewnętrzne, niekiedy „nierówno”) pokazane także środkami filmowymi (subiektywny narrator filmu – główny bohater, jednak świat przedstawiony nie jest równoznaczny z jego postrzeganiem. To obraz świata bohatera widziany w krzywym zwierciadle ironii i groteski przez autorów filmu).

Wizualne wysmakowanie estetyczne filmu oraz korzystanie ze środków wyrazu charakterystycznych dla kina artystycznego (zastosowanie różnego rodzaju filtrów, zwolnione ujęcia, nietypowe kadrowanie) jako przewrotny (ironiczny) sposób prezentacji banalnej codzienności oraz wskazania na swoistą fałszywość artystycznej kreacji (przerostu formy nad treścią).

Obrazy wody i ognia (podpalane śmietniki, włosy na nogach; obrazy wody morskiej, spacery nad brzegiem morza, stanie w wodzie) jako elementy gry miłosnej, ale także atawizmy.

Motyw łodzi podwodnej. W rozmowie chłopca z ojcem to metafora stanu depresji, izolacji od rwącego nurtu prawdziwego życia. Stan zbliżony do spoczywania w kapsule na dnie oceanu i biernego obserwowania horyzontu zdarzeń.

Dla Olivera to może oznaczać np. wynurzanie się na powierzchnię z niebytu dzieciństwa. Dorastanie. Widzenie świata w jego realnym kształcie, przyjęcie perspektywy podobnej, jak większość społeczeństwa.

„Żółta łódź podwodna” The Beatles – miejsce spokoju, szczęścia, radości, zabawy.

Oliver śledzi swoje życie tak, jakby był bohaterem filmu ze swoim udziałem. Jest wystylizowany na Harry’ego Pottera, a jego dziewczyna przywodzi na myśl postać z bajek o Czerwonym kapturku (fryzura, płaszczyk).

Relacje rodzinne. Trudne związki dorosłych pozbawione miłości, polegające na przywiązaniu i braku alternatywy.

Postawy głównych bohaterów wobec choroby w rodzinie. Oliver boi się choroby, nie potrafi jej rozpoznać i się z nią zmierzyć. Zawodzi Jordanę, która osamotniona liczy na jego wsparcie, a może tylko obecność w szpitalu. Jordana nie w pełni zdaje sobie sprawę ze stanu matki, błędnie go ocenia, ale odczuwa głęboki smutek i przygnębienie.

Groteskowe zestawienie dwóch „pogromców widowni”, showmanów – ojca Olivera w trakcie wykładu i „magnetyzera” Grahama podczas kontrowersyjnego przestawienia. Panowie stanowią tło dla uczuciowych poszukiwań matki Olivera; zainteresowanie nimi świadczy o emocjonalności kobiety, jej wycofaniu, nierealizowaniu emocjonalnym i seksualnym, a także braku możliwości realizacji.

Wieczne poszukiwanie miłości – matka decydująca się na romans z starym przyjacielem. Dorośli ludzie nie umieją spełnić się w miłości (długotrwały brak pożycia rodziców Lloyda) lub pocieszają się jedynie namiastką spełnienia.

Problem wykluczenia z grupy rówieśniczej z powodu „inności”, prześladowanie, szykanowanie, niechęć, presja grupy, która jest nie do zniesienia dla ofiary (Zoe zmienia szkołę).

Obraz współczesnej statystycznej szkoły. Uśrednieni uczniowie.

Porównanie funkcji muzyki ilustracyjnej jako komentarza do wydarzeń na ekranie (do zestawienia piosenka „Mrs. Robinson”, zespołu Simon & Garfunkel, z filmu „Absolwent”, Mike Nickols, USA 1967). Teledyskowa strategia ilustracji emocji wypływających z tekstu i nastroju piosenki ilustracyjnej.

Szczerość, sugerowana przez formę charakterystyczną dla kina artystycznego, zostaje bezwzględnie zdemaskowana i wyśmiana. Diagnoza społeczeństwa drugiej połowy XX wieku i początku XXI wieku, społeczeństwa dla którego pozorna szczerość może być jedynie kolejną warstwą maski skrywającej fałsz i hipokryzję.

Groteskowa ekscentryczność środowisk intelektualnych jako forma kreacji zewnętrznego wizerunku oraz jako sposób ukrycia emocji wynikających z własnych zachowań i refleksji.

Wyobrażanie sobie własnej śmierci jako wydarzenia „przełomowego” dla życia większej społeczności to kulturowo usankcjonowany sposób radzenia sobie z manią wielkości, poczuciem bycia potrzebnym oraz dziejowej misji jednostki. Dla przeciw wagi warto zestawić z piosenką zespołu Kult – „A gdy będę umierał”.

Jordana Bevan – dziewczyna głównego bohatera zazwyczaj pokazywana jest w czerwonym, kontrastującym z otoczeniem płaszczem. Być może romantyczny kolor płaszcza (czerwony to symboliczny kolor miłości) w ironiczny sposób zaprzecza zimnemu charakterowi bohaterki. Czerwony kapturek (w nawiązaniu do baśni Charles’a Perraulta) jako symbol dziewczęcej naiwności.

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Młodość jako okres życia darzony zawsze wielkim sentymentem (mit młodości).

„Syndrom Piotrusia Pana” – podświadomy lęk głównego bohatera przed dorosłością.

Motyw kobiety fatalnej, pozbawionej uczuć. Gra stereotypowymi wizerunkami kobiet i mężczyzn.

Poprawność polityczna i kulturowa, jako strategia utrzymywania porządku społecznego poprzez tłumienie własnych emocji. Brak poprawności umożliwia zachowanie higieny emocjonalnej dzięki jej oczyszczającemu charakterowi (żarty ze śmierci, śmiertelnej choroby, zdrady małżeńskiej).

Hipokryzja małżeństwa, opartego jedynie na przywiązaniu i konwenansie, a pozbawionego uczucia miłości (do zestawienia np. z „Rzeź” reż. Roman Polański, „American Beauty” reż. Sam Mendes, „Mężowie i żony”, „Wszystko gra” reż. Woody Allen)

Sztuka przeżycia poprzez nadawanie znaczenia nudnej i szarej codzienności. Ucieczka w świat fantazji. Hiperbolizacja rutynowych zachowań.

Mechanizm „kozła ofiarnego” Rene Girarda ujawniający się w scenie wybrania, napiętnowania i wygnania (wykluczenia) Zoe z społeczności uczniowskiej. Ufundowanie grupy na gruncie wspólnego „mordu założycielskiego”.