Adresat zajęć: uczniowie gimnazjum (III klasa) lub szkoły ponadgimnazjalnej.

Rodzaj zajęć: język polski, wiedza o kulturze, godzina wychowawcza, wychowanie do życia w rodzinie.

Cel ogólny zajęć: Przygotowywanie uczniów do świadomego i pogłębionego odbioru filmu dokumentalnego oraz inspirowanie do refleksji na temat etycznych aspektów wykorzystywania kamery.

Cele szczegółowe:

Uczeń:

• doskonali umiejętność analizy i interpretacji filmu dokumentalnego;
• określa problematykę filmu i charakteryzuje bohaterów;
• wskazuje decyzje bohaterki, analizuje ich motywacje oraz dostrzega skutki;
• wskazuje wykorzystane w filmie środki wyrazu i określa ich funkcję;
• odczytuje dosłowne i metaforyczne treści ujęte w dziele filmowym;
• podejmuje refleksję związaną z etyką pracy dokumentalisty;
• rozwija umiejętność pracy w grupie oraz uczenia się we współpracy;
• doskonali umiejętności redakcyjne;
• doskonali umiejętność wnioskowania, formułowania argumentów i udziału w dyskusji;
• rozwija swoją wrażliwość na otaczający świat.

Metody pracy: praca z filmem i tekstem źródłowym, burza pytań, metoda śnieżnej kuli, dyskusja.

Formy pracy: praca indywidualna, praca w grupach oraz z całą klasą.

Środki i materiały dydaktyczne: film Michał w reż. Grażyny Kędzielawskiej, dowolny słownik symboli, instrukcje dla grup, duży karton papieru.

Słowa kluczowe: film dokumentalny, dziecko jako bohater filmu, samotne macierzyństwo, etyka dokumentalisty.

Bibliografia:

1. Encyklopedia kina, red. T. Lubelski, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2003
2. G. Kędzielawska, Przewodnik dokumentalisty. Podstawy warsztatu. Skrypt, Wydawnictwo Biblioteki PWSFTviT, Łódź 2012
3. N. Ziółkowska-Kurczuk, Zwykły człowiek jako bohater filmu dokumentalnego, „Zeszyty Naukowe KUL” 58 (2015), nr 3 (231)
4. Oczami mistrzów (Notacje Archiwalne SFP) — Grażyna Kędzielawska, http://www.sfp.org.pl/wydarzenia,316,19578,1,1,grazyna-kedzielawska.html

Czas trwania: 2 godziny lekcyjna (w tym projekcja filmu).

Uwagi wstępne:

Michał Grażyny Kędzielawskiej to krótkometrażowy film dokumentalny, poruszający trudny temat samotnego rodzicielstwa, procesu podejmowania kluczowych decyzji życiowych i ich konsekwencji oraz sytuacji dziecka w rodzinie monoparentalnej, dlatego jest ciekawą propozycją do wykorzystania zarówno podczas zajęć kulturoznawczych (język polski, wiedza o kulturze), jak i wychowawczych (godzina wychowawcza, wychowanie do życia w rodzinie). Wybierając ten film do pracy z konkretną grupą młodzieży, nauczyciel powinien brać pod uwagę duże prawdopodobieństwo, że jego tematyka może dotyczyć osobistych doświadczeń niektórych uczniów.

Przed zajęciami nauczyciel prosi, aby uczniowie przypomnieli sobie poznane wcześniej filmowe środki wyrazu oraz cechy filmu dokumentalnego. Prosi też o wyszukanie (w źródłach internetowych, na popularnych portalach poświęconych filmowi) informacji, recenzji itp. na temat filmu Michał Grażyny Kędzielawskiej. Nauczyciel przygotowuje również dużą planszę (schemat niżej), którą rozcina, tworząc rodzaj dużych puzzli, które będą potrzebne w trakcie zajęć.

Przebieg zajęć:

1. Na początku zajęć nauczyciel prosi uczniów, aby przypomnieli cechy filmu dokumentalnego. Jeśli istnieje taka potrzeba, nauczyciel weryfikuje wypowiedzi uczniów, odsyłając ich do definicji słownikowej[1]. Prowadzący pyta, w czym tkwi główna różnica pomiędzy bohaterem filmu fabularnego a dokumentalnego. Jakie konsekwencje dla reżysera wynikają z faktu, że bohaterem filmu dokumentalnego jest prawdziwy człowiek osadzony w prawdziwym świecie? Jakie konsekwencje mogą wyniknąć dla bohatera z wystąpienia w filmie? Nauczyciel moderuje i uzupełnia wypowiedzi uczniów.

2. Następnie informuje, że podczas zajęć uczniowie poznają film dokumentalny Michał oraz przedstawia informacje o reżyserce i autorce scenariusza filmu.

Grażyna Kędzielawska — scenarzystka i reżyserka filmów dokumentalnych oraz oświatowych. Absolwentka Wydziału Grafiki ASP w Krakowie (1972) oraz Wydziału Reżyserii PWSFTviT (1977). Od 1978 współpracuje z WFO w Łodzi. Tworzy filmy dokumentalne, które były nagradzane m.in. na Ogólnopolskim Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie (obecnie Krakowski Festiwal Filmowy). W 1979 r. za film Michał otrzymała na tym festiwalu Brązowego Lajkonika w kategorii filmu oświatowego. Od 1988 roku wykłada reżyserię w Szkole Filmowej w Łodzi oraz sprawuje opiekę artystyczną i pedagogiczną nad realizacją studenckich etiud. Pod jej kierunkiem młodzi filmowcy zrealizowali do tej pory ponad 400 filmów. Jest autorką skryptu Przewodnik dokumentalisty. Podstawy warsztatu, wydanego w 2012 roku, który stanowi cenne źródło wiedzy na temat warsztatu filmowca-dokumentalisty. Grażyna Kędzielawska zajmuje się również malarstwem, szczególnie bliska jest jej technika akwareli. Od 2006 roku posiada tytuł naukowy profesora sztuki filmowej. W roku 2013 została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi[2].

1. 3. Przed projekcją filmu nauczyciel prosi uczniów, aby zwrócili uwagę na:

• sposób filmowania dzieci (punkt widzenia kamery),
• sposób filmowania dorosłych bohaterów podczas rozmowy z Ulą, mamą Michała,
• sposób kadrowania przestrzeni,
• relacje pomiędzy obrazem i dźwiękiem w filmie,
• nastrój filmu i sposoby jego budowania.

Prosi również, aby podczas projekcji uczniowie zapisywali swoje skojarzenia — słowa-klucze (lub obrazy), które ich zdaniem są istotne dla odczytania filmu.

4. Projekcja filmu Michał w reż. G. Kędzielawskiej (19 min).

5. Rozmowa po filmie. Ze względu na temat, film może silnie działać na emocje młodych widzów, szczególnie tych, których bezpośrednio dotknął poruszony w filmie problem. Dlatego krótka rozmowa bezpośrednio po projekcji pozwoli uczniom na wypowiedzenie pierwszych wrażeń, podzielenie się emocjami. Rozmowa ta może być przeprowadzona metodą burzy pytań (analogiczną do burzy mózgów), która polega na tym, że uczniowie spontanicznie wypowiadają pytania, które pojawiły się pod wpływem projekcji filmu.

Przykładowe pytania, które mogą zadać uczniowie: Dlaczego reżyserka wybrała Ulę na bohaterkę filmu? Co w niej niezwykłego? Kim jest Grzegorz? Dlaczego jego punkt widzenia nie został zaprezentowany? Czy Ula jest dobrą matką? Na czym najbardziej zależy Uli? Kim są ludzie oceniający decyzję Uli? Dlaczego decyzja Uli nie znajduje zrozumienia u koleżanek? Co czuje Michał? Czego boi się Agnieszka? Czy dzieci Uli są szczęśliwe? Czy Ula ma szansę na odbudowanie małżeństwa? Dlaczego film jest czarno-biały? To ćwiczenie ma na celu również rozbudzenie zainteresowania młodzieży filmem oraz jej aktywizowanie na zajęciach. Wyniki pracy uczniów można zapisać w formie graficznej (podobnie jak skojarzenia w trakcie burzy mózgów).

6. Nauczyciel prosi uczestników zajęć, aby sformułowali główny temat/problem poruszony w filmie. Prosi też, aby skorzystali z zapisanych podczas projekcji słów-kluczy. Uczniowie pracują najpierw indywidualnie, następnie swoje wypowiedzi dyskutują w parach, po upływie wyznaczonego czasu konsultują wypowiedzi w grupach czteroosobowych (metoda śnieżnej kuli).

Grupy ustalają wspólnie i prezentują na forum klasy najistotniejsze tematy poruszone w filmie oraz uzasadniają swoje zdanie, odwołując się do konkretnych fragmentów, postaci itd. Uczniowie prawdopodobnie wskażą takie zagadnienia:

• sytuacja dzieci wychowywanych przez samotnego rodzica,
• sytuacja kobiety samotnie wychowującej dziecko/dzieci (pod koniec lat 70. XX w.),
• proces podejmowania decyzji przez bohaterkę oraz ocena tej decyzji przez otoczenie.

7. Nauczyciel informuje, że kolejna część zajęć poświęcona będzie bliższemu przyjrzeniu się światu przedstawionemu w filmie oraz bohaterom. Informuje również, że skorzystają z metody pytań, którą reżyserka filmu stosuje w pracy ze swoimi studentami. Dzieli uczniów na 4 grupy a następnie rozdziela zadania i rozdaje przygotowane przed zajęciami duże „puzzle”. Poszczególne grupy otrzymują także karty pracy z pytaniami pomocniczymi (ZAŁĄCZNIK NR 1). Nauczyciel przykleja do tablicy kwadrat z tytułem filmu (środkowy puzzel).

8. Po upływie wyznaczonego czasu poszczególne grupy prezentują efekty swojej pracy i uzupełniają planszę swoim puzzlem.

Należy się spodziewać, że w ustaleniach uczniów znajdą się następujące informacje i refleksje:

KIEDY? — film powstał w 1979, dlatego należy przypuszczać, że mniej więcej w tym czasie osadzone są wydarzenia (potwierdzają to charakterystyczne dla tamtego czasu ubrania bohaterów, wystrój wnętrz, pojazdy itp.). Ze zdjęć plenerowych wynika, że były one realizowane późną jesienią i zimą (ciepłe ubrania bohaterów, gruba warstwa liści w parku, ośnieżone ulice itd.). Z rozmów bohaterów wiadomo, że przełomowy moment w życiu bohaterki (odejście męża) miał miejsce 3 lata temu.

GDZIE? — przedstawione wydarzenia mają miejsce głównie we wnętrzach (poszczególne pomieszczenia mieszkania bohaterki, klatka schodowa jej domu, korytarze i sale w sądzie, krótkie ujęcie wnętrza kościoła), ale dzieją się także poza nimi (ulica miasta, podwórko, park). Uwagę widza zwraca powtarzająca się często zamknięta kompozycja kadru, wywołująca wrażenie ciasnoty, zamknięcia w danej przestrzeni. Przewija się obraz schodów, które bohaterka, idąc z dwojgiem dzieci i zakupami, z trudem pokonuje (kilka razy powraca także obraz pustych schodów w kamienicy). Symboliczne znaczenie mają też pojawiające się wielokrotnie drzwi (Michał nie może dosięgnąć do klamki, matka zamyka drzwi przed nim, drzwi do sali sądowej, przed którymi czekają dzieci itd.) i okna (Ula stoi przy oknie i z zadumą patrzy przez nie w dal — czeka na kogoś?, okno jest źródłem światła, które wpada do mrocznych wnętrz w sądzie i w domu bohaterki, pojawiają się też kościelne okna, a w nich witraże). Znaczący jest również motyw wody (z kranu, w kałuży, na schodach, ujęcie akwenu wodnego).

KTO? (dzieci) — tytułowym bohaterem jest Michał, młodsze dziecko Uli. Jego pojawienie się na świecie zapoczątkowało (lub pogłębiło) poważne problemy Uli w relacji z mężem (odszedł, bo nie chciał drugiego dziecka), a decyzja o przyjęciu syna na świat jest krytykowana przez ludzi wypowiadających się w filmie (rodzina i znajomi?). Michał to zwykły dwuletni chłopiec, który jest smutny, płacze, gdy mama nie zwraca na niego uwagi, a jest rozradowany, gdy się nim zajmuje (kąpiel i pielęgnacja, spacer do parku, impreza urodzinowa). Chłopczyk ma bardzo dobre relacje z siostrą.

Agnieszka, starsza o kilka lat siostra Michała, jest milczącym świadkiem tego, co się w domu dzieje. Stara się być dobrą siostrą (ciepła scena, podczas której dzieci rysują, a dziewczynka objaśnia świat małemu bratu, pokazując mu ojca na obrazku). W ostatnich scenach dziewczynka opowiada o swojej tęsknocie za ojcem, wspomina wspólne zabawy. Zdaje jednak sobie sprawę, że obecnie rodzina składa się z ich trojga (mama, Michał, Agnieszka). Opowiada znaczącą bajkę o Jasiu i Małgosi, która dobrze się kończy dla dzieci. Tłem do jej opowieści jest ujęcie drogi widzianej z góry (wiadukt nad torowiskami), po której jadą samochody — przestrzeń kadru jest otwarta (droga daje nadzieję na zmianę — może ktoś nią przyjedzie?). Uwagę zwraca fakt, że punkt widzenia kamery filmującej dzieci uwzględnia ich niższy wzrost (nie są pokazywane z góry). Kamera im towarzyszy, traktuje z taką samą uwagą i szacunkiem, jak dorosłych.

KTO? (dorośli) — Ula to młoda kobieta, która znalazła się w trudnej sytuacji rodzinnej, samotnie wychowuje dwoje dzieci, dwa razy wychodziła za mąż za ich ojca, mąż opuścił ją, gdy spodziewała się drugiego dziecka. Jest prawdopodobnie osobą wykształconą (elokwentna, uczy się języka angielskiego, sprawnie prowadzi dyskusję); ma jednak dość niski status majątkowy (stąd zarzut, że nie może w pełni zaspokoić wszystkich potrzeb materialnych swoich dzieci). Konfrontuje się z opiniami innych, stara się uzasadnić swoje motywacje i decyzje. Zależy jej na dzieciach („a dlaczego ja nie mogę istnieć z tym dwojgiem dzieci?”), choć w pierwszej scenie widać jej wyraźne zniecierpliwienie tym, że synek domaga się uwagi. To wrażenie wydają się równoważyć ostatnie sceny — urodziny Michała.

Rozmówcy Uli (prawdopodobnie rodzina i znajomi) poddają ocenie jej decyzje życiowe. Mężczyźni pytają o plany i pragnienia, kobiety zaś analizują, jak doszło do obecnej sytuacji i negatywnie oceniają jej postępowanie („ja uważam, że to nie była twoja szczęśliwa decyzja”). Osoby biorące udział w dyskusji filmowane są najczęściej w planie bliskim (często z profilu), kamera koncentruje się na ich twarzach, na pokazaniu emocji poszczególnych osób (szczególnie kobiet), które chłodno analizują postępowanie Uli.

CO? JAK? (wydarzenia) — film składa się ze scen pokazujących epizody z życia Uli, Michała i Agnieszki; wplecione są w nie monologi Uli z offu, fragmenty rozmów (część z tych rozmów również słyszymy z offu) oraz monolog Agnieszki. Kompozycja scen przypomina puzzle — każda kolejna scena uzupełnia wiedzę widza, rozszerza perspektywę odbioru przedstawionych sytuacji. W filmie słowo jest jedynie dopełnieniem obrazu, który stanowi główny nośnik zdarzeń i znaczeń (także przenośnych). Pokazane są tu sceny (epizody) z życia rodziny (Michał myje ręce, bawi się odkurzaczem, próbuje wyjść z pokoju, obserwuje matkę przez okno, matka krząta się w kuchni, usypia Michała, idzie na spacer z dziećmi do parku, dzieci wspólnie rysują, odbywa się impreza urodzinowa Michała, Agnieszka wspomina ojca itd.). Ważną rolę w budowaniu nastroju filmu pełni specyficzna muzyka (instrumenty smyczkowe, wokalizy), która nawet do radosnych scen (urodziny) wprowadza niepokój.

9. Nauczyciel podsumowuje pracę uczniów i prosi o wypowiedzi na temat postaw bohaterów — co sądzą o postawie Uli, a co o postawie osób, z którymi kobieta rozmawia?

10. Następnie prowadzący prosi, aby uczniowie zastanowili się, jaki jest stosunek reżyserki do bohaterów filmu? Na jakiej podstawie mogą wyciągać wnioski? Młodzież zapewne zauważy, że film nie zawiera reżyserskiej oceny postaci. Kamera z zainteresowaniem towarzyszy bohaterom.

11. Prowadzący prezentuje fragment wypowiedzi Grażyny Kędzielawskiej z audycji z cyklu Oczami Mistrzów, dostępnej na stronie internetowej Stowarzyszenia Filmowców Polskich (pierwsze trzy minuty). Po projekcji nauczyciel rozpoczyna dyskusję pytaniami: Dlaczego reżyserka zainteresowała się historią Uli, co jest w niej inspirującego? Dlaczego, waszym zdaniem, Ula zdecydowała się wziąć udział w filmie i przedstawić bardzo osobiste sprawy? Czym było dla niej opowiedzenie swojej historii? Jaki skutek dla niej i dzieci mogło mieć wystąpienie w tym filmie?

12. Nauczyciel zapisuje na tablicy (lub wyświetla na ekranie) fragmenty wypowiedzi reżyserów:

• „Film może boleć widza, natomiast bohatera nie ma prawa boleć”[3] — Marcel Łoziński.
• „Moim zdaniem uczciwość dokumentalisty wobec bohatera i widza polega na tym, by mówiąc o bohaterze, o jego problemach, kierować się przede wszystkim jego dobrem”[4] — Grażyna Kędzielawska.
• „A w czym może się wyrażać nasz szacunek, kiedy mamy kamerę i mikrofon? W troskliwie przyjaznym i przychylnym wpatrzeniu się w życie człowieka, w jego egzystencję”[5] — Kazimierz Karabasz.

Prowadzący prosi uczniów o refleksję na temat zacytowanych wypowiedzi reżyserów, a następnie pyta: Jakich problemów w pracy dokumentalisty dotyczą te wypowiedzi? Z czym wiąże się etyka dokumentalisty? Czy te zasady etyczne są powszechnie respektowane przez realizatorów form dokumentalnych, także tych publikowanych w internecie? Nauczyciel moderuje i podsumowuje dyskusję. Nagradza uczniów, którzy wykazali się aktywnością podczas zajęć.

Następnie zadaje pytania do refleksji własnej uczniów: Czy zacytowane zasady etyczne powinny dotyczyć także osób amatorsko zajmujących się filmem? Czy sami, kręcąc krótkie filmiki i zamieszczając je w internecie, bierzecie pod uwagę zasadę, że przede wszystkim należy kierować się dobrem bohatera swojego filmu? Czy wiecie, czym jest prawo do ochrony wizerunku? Czy macie świadomość, że do rozpowszechnienia czyjegoś wizerunku (zdjęcia, filmu), konieczna jest jego zgoda?

Przed zadaniem pracy domowej nauczyciel prosi uczniów, aby przedstawili wyniki swoich poszukiwań dotyczących materiałów na temat filmu Michał. Okazuje się, że na czołowych portalach filmowych brak opisu tego filmu.

Praca domowa:

Praca domowa dla wszystkich:
Przygotujcie projekt notki informacyjnej o filmie Michał do zamieszczenia na portalu filmowym. Przed przystąpieniem do pracy przeanalizujcie kompozycję i zawartość merytoryczną zazwyczaj zamieszczanych tam notek.

Praca domowa dla chętnych (do wyboru):

• Marcel Łoziński, reżyser filmu Wizyta, po 23 latach wrócił do swojej bohaterki i nakręcił o niej drugi film — Żeby nie bolało. Wyobraź sobie, że po latach spotykasz bohaterów filmu G. Kędzielawskiej Michał. O co chciałbyś ich zapytać? Sformułuj i zapisz swoje pytania.
• Zinterpretuj przesłanie filmu, odnosząc się do zacytowanej w temacie zajęć wypowiedzi reżyserki oraz biorąc pod uwagę obrazy symboliczne i słowa-klucze dostrzeżone w analizowanym filmie. Skorzystaj z dostępnego słownika symboli. Przed przystąpieniem do pracy wysłuchaj komentarza prof. Tadeusza Lubelskiego na temat metaforyki w filmie dokumentalnym (http://www.filmotekaszkolna.pl/dla-nauczycieli/nasze-lekcje/lekcja-8-metafory-prawdy).

Załącznik Nr 1

Grupa nr 1

KIEDY? GDZIE? (czas i miejsce)

Waszym zadaniem jest przygotowanie informacji o czasie i miejscu wydarzeń ukazanych w filmie Michał. W trakcie pracy przyjrzyjcie się dołączonym kadrom z filmu[6] oraz zastanówcie się:

• Jakie obrazy lub słowa pomagają usytuować wydarzenia w określonym czasie?
• W jakich miejscach osadzone są wydarzenia?
• W jaki sposób te miejsca są pokazane (jak są kadrowane)?
• Jaką rolę pełni tu światło?
• Jakie wrażenie robi na was świat, w którym żyją bohaterowie? Jest przyjazny? Stawia przeszkody?
• Jak zinterpretujecie zestawienie sceny w sądzie z wplatanym w nią krótkimi ujęciami fragmentów budynków kościoła (fragmenty wież widoczne w kałuży wody)?
• Zwróćcie uwagę na przewijające się obrazy schodów, drzwi i okien, ale również wody. Co one symbolizują? Sprawdźcie to w dostępnym słowniku symboli.
• Która z warstw filmu (obraz czy dźwięk), jest bogatszym źródłem wiedzy o czasie i miejscu wydarzeń?

Wspólne ustalenia zapiszcie na swojej planszy (puzzlu).

Grupa nr 2

KTO? (dzieci)

Waszym zadaniem jest przygotowanie informacji na temat dziecięcych bohaterów filmu i sposobu ich prezentacji. W trakcie pracy przyjrzyjcie się dołączonym kadrom z filmu oraz zastanowicie się:

• Skąd czerpiemy wiedzę o bohaterach?
• Kim jest Michał, dlaczego właśnie on jest bohaterem tytułowym?
• Jakim jest chłopcem, czy ma w sobie coś szczególnego?
• Kim jest Agnieszka?
• Jakie są jej relacje z bratem?
• Jakie miejsce zajmuje w przedstawionym świecie?
• W jaki sposób pokazane są dzieci (z jakiej perspektywy „patrzy” na nie kamera)?
• Która z warstw filmu (obraz czy dźwięk/słowo) jest bogatszym źródłem wiedzy o bohaterach?

Wspólne ustalenia zapiszcie na swojej planszy (puzzlu).

Grupa nr 3

KTO? (dorośli)

Waszym zadaniem jest przygotowanie informacji na temat dorosłych bohaterów filmu i sposobu ich prezentacji. W trakcie pracy przyjrzyjcie się dołączonym kadrom z filmu oraz zastanowicie się:

• Skąd czerpiemy wiedzę o bohaterach?
• Co wiemy o Urszuli?
• Jaki ma cel, na czym jej zależy?
• Jakie są motywacje jej decyzji?
• W jaki sposób kolejne ujęcia pokazują relacje bohaterki z dziećmi?
• W jakim planie jest kadrowana podczas rozmów w mężczyznami przy stole oraz z koleżankami? Dlaczego zastosowano takie plany?
• Kim mogą być osoby, z którymi Ula rozmawia?
• W jaki sposób oceniają jej decyzje życiowe?
• Która z warstw filmu (obraz czy dźwięk/słowo) jest bogatszym źródłem wiedzy o bohaterach?

Wspólne ustalenia zapiszcie na swojej planszy (puzzlu).

Grupa nr 4

CO? JAK? (wydarzenia)

Waszym zadaniem jest wskazanie najważniejszych wydarzeń pokazanych w filmie Grażyny Kędzielawskiej. W trakcie pracy przyjrzyjcie się dołączonym kadrom z filmu oraz zastanówcie się:

• Jakie wydarzenia z życia trojga głównych bohaterów zostały przedstawione? Wypiszcie je w punktach.
• Która z warstw filmu (obraz czy dźwięk), jest bogatszym źródłem wiedzy o wydarzeniach?
• Które z tych wydarzeń obecne są tylko w warstwie obrazu?
• Jaka zasada organizacji/układu scen została wprowadzona (ciąg przyczynowo skutkowy czy epizodyczność)?
• Na jaki obraz rodziny składają się przedstawione w filmie wydarzenia?
• Dlaczego, waszym zdaniem, reżyserka rozpoczęła film sceną, w której Michał jest odpychany przez matkę, a zakończyła opowiadaną przez Agnieszkę bajką, „która się kończy szczęśliwie dla Jasia i Małgosi”?

Wspólne ustalenia zapiszcie na swojej planszy (puzzlu).

[*] Wypowiedź reżyserki zawarta w: G. Kędzielawska, Przewodnik dokumentalisty. Podstawy warsztatu, Łódź 2012, s. 113.

[1] Np. do definicji z Encyklopedii kina pod red. T. Lubelskiego: „(…) Do głównych wyróżników filmu dokumentalnego należą: status pokazywanej rzeczywistości (nie jest ona aranżowana na potrzeby filmu) oraz struktura filmu naśladująca najbardziej konwencjonalne metody porządkowania rzeczywistości (chodzi zwłaszcza o związki czasowe, przestrzenne, przyczyny/skutku, analogii/kontrastu oraz części/całości). (…) Ponadto do spraw, które mają bezpośredni związek z definiowaniem dokumentalizmu, należą: zakres dopuszczalnych ingerencji realizatora w rzeczywistość filmowaną (w postaci np. rekonstrukcji czy inscenizacji wydarzeń) i dopuszczalny zakres wyrażania przez realizatora jego stosunku do pokazywanych wydarzeń (w tym przez rozmaite zabiegi kreacyjne)”.

[2] Opracowano na podstawie: www.filmpolski.pl, www.sfp.org.pl, www.4lomza.pl

[3] Czego Marcel Łoziński już nigdy nie nakręci?, http://www.polskieradio.pl/8/4795/Artykul/1618756,Czego-Marcel-Lozinski-juz-nigdy-nie-nakreci.

[4] G. Kędzielawska, Przewodnik dokumentalisty. Podstawy warsztatu, Łódź 2012, s. 61.

[5] Kazimierz Karabasz, http://culture.pl/pl/tworca/kazimierz-karabasz

[6] Wykorzystane w instrukcjach dla grup kadry zostały skopiowane z filmu przez autorkę scenariusza zajęć.