Krótka informacja o filmie

Horror jest jednym z najstarszych i jednym z najbardziej popularnych gatunków filmowych. Widz decydujący się na obejrzenie „Kobiety w czerni” ma bardzo ściśle skonkretyzowane oczekiwania – chciałby otrzymać mieszankę złożoną z przyjemności odbiorczej wynikającej z oswojenia i bezpiecznego przeżywania lęku, tajemnicy, znanych motywów, typów postaci, rekwizytów, nastroju. Chciałby także być zaskakiwany niekonwencjonalnymi rozwiązaniami konwencjonalnych konfliktów i wątków czy pobawić się w rozszyfrowanie nawiązań do innych tekstów kultury. To wszystko można zaleźć w omawianym filmie.

Związki z podstawą programową

Język polski

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Czytanie i słuchanie. Uczeń:

• odczytuje sens całego tekstu (a w nim znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grup zdań uporządkowanych w akapicie, odróżnia znaczenie realne i etymologiczne) oraz wydzielonych przez siebie fragmentów; potrafi objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości;
• wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu, rozpoznaje zastosowane w nim środki językowe i ich funkcje w tekście.

Zakres rozszerzony

• czyta utwory stanowiące konteksty dla tekstów kultury poznawanych w szkole.

Świadomość językowa. Uczeń:

• zna pojęcia znaku i systemu znaków; uzasadnia, że język jest systemem znaków; rozróżnia znaki werbalne i nie werbalne, ma świadomość ich różnych funkcji i sposobów interpretacji;
• rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną).

Zakres rozszerzony

• dostrzega związek języka z obrazem świata.

Analiza i interpretacja tekstów kultury

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki;
• określa problematykę utworu;
• rozpoznaje konwencję literacką (stałe pojawianie się danego literackiego rozwiązania w obrębie pewnego historycznie określonego zbioru utworów).

Analiza. Uczeń:

• rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja).

Zakres rozszerzony

• wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym);
• dostrzega przemiany konwencji i praktykę ich łączenia (synkretyzm konwencji i gatunków);
• rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. biblijne, romantyczne) oraz ich funkcję ideową i kompozycyjną;
• rozpoznaje i charakteryzuje styl utworu, np. romantycznego.

Interpretacja. Uczeń:

wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne);

odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.

Zakres rozszerzony

• w interpretacji eseju i felietonu wykorzystuje wiedzę o ich cechach gatunkowych;
• konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury np. plastycznymi, teatralnymi, filmowymi.

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu, (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych
• w znaczeniach nazw wartości, takich jak: dobro, prawda, wiara, nadzieja, miłość);
• dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości uniwersalne;
• dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów.

Adam Mickiewicz* „Dziadów część II”

Esej autora polskiego np. Marii Janion na temat romantyzmu (różne wątki tematyczne do wykorzystania zgodnie z preferencjami tematycznymi uczniów i nauczyciela).

Wiedza o kulturze

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

• zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki (literaturę, architekturę, plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych mediów) i dostrzega związki pomiędzy nimi;
• wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, użytkową, kultową, poznawczą, ludyczną);
• analizuje temat dzieła oraz treści i formę w kontekście jego różnych funkcji, wykorzystując podstawowe wiadomości o stylach i epokach z różnych dziedzin sztuki;
• analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu właściwej dziedziny sztuki;
• charakteryzuje podstawowe media kultury (słowo, obraz, dźwięk, widowisko);
• wymienia różne formy mediów kultury (słowo mówione, pismo, książka, obraz malarski, fotografia, film, program telewizyjny, spektakl teatralny) oraz użycia (nowe media, media masowe, media interaktywne, multimedia).

Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

• wypowiada się na temat dzieła sztuki, używając pojęć zarówno swoistych dla po szczególnych sztuk, jak i wspólnych (forma, kompozycja, funkcja, nadawca, odbiorca, użytkownik, znaczenie, kontekst, medium);
• określa swoje zainteresowania, potrzeby i preferencje kulturalne oraz uzasadnia je w dyskusji.

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• posługuje się pojęciami: kultura popularna, wysoka w ich właściwym znaczeniu i używa ich w kontekście interpretowanych dzieł sztuki.

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Spotkanie z psychologiem lub lekcja wychowawcza poświęcona współczesnym lękom młodych ludzi, których źródła tkwią w kulturze. Praca metodą śnieżnej kuli. Uczniowie w 8 grupach dwu-, trzyosobowych dyskutują o tym, co budzi ich strach, lęk. Zastanawiają się nad częstotliwością, intensywnością, okolicznościami powstawania lęku. Uczniowie w 4 grupach cztero-, sześcioosobowych poszukują lęków najczęściej pojawiających się w danej grupie rówieśniczej. Uczniowie w 2 grupach ośmio-, dwunastoosobowych wybierają dwa lub trzy najczęściej powszechne lęki. Przedstawiciele poszczególnych grup nazywają i wypisują wybrane lęki na tablicy – po 2 lub 3 na każdą z grup. Następnie z wypisanych na tablicy lęków nauczyciel wybiera

4 najbardziej warunkowane kulturowo. Uczniowie wracają do dwóch grup uformowanych wcześniej, a każdy z zespołów „opracowuje” po dwa lęki – zastanawia się nad ich kulturowymi źródłami oraz tekstami kultury, w których znajdują wyraz. Następnie uczniowie przedstawiają wnioski, do których doszli w trakcie pracy zespołowej.

Tajemnice niewinności – lekcja języka polskiego. „Kto nie dotknął ziemi ni razu, Ten nigdy nie może być w niebie…” interpretacja fragmentu II części „Dziadów” Adama Mickiewicza w kontekście motywu śmierci niewinnych dzieci obecnego w filmie „Kobieta w czerni”.

Kolory strachu. Analiza filmu pod kątem kolorystyki w nim występującej. Odpowiednie zestawienie kolorów oraz osadzenie ich w nowym kontekście (często podkreślone specyficzną, nastrojotwórczą muzyką) pozbawia barwy ich podstawowych, kulturowych konotacji. Róż, biel, szarość, błękit, brąz jako barwy wywołujące tajemniczy strach, ale także tradycyjna czerń sukni (pojawiająca się na ułamki sekund plama czerni, na tle krajobrazu lub wnętrza). Próba zestawienia kolorystyki filmu z kolorami obecnymi w twórczości Tadeusza Kantora, Salvadora Dalego, Pietera Bruegela.

Depresja jako choroba duszy. Lekcja ze specjalistą (psychologiem, psychiatrą) poświęcona powstawaniu i radzeniu sobie z traumą po utracie bliskiej osoby. Uświadomienie uczniom, iż depresja jest chorobą, której nie należy się wstydzić i którą należy leczyć. Warto do uczestnictwa w zajęciach zaprosić także rodziców uczniów, którzy niekiedy nie mają świadomości skali problemu, jakim we współczesnym społeczeństwie jest depresja.

Dyskusja na temat nietolerancji wobec „innych” i „obcych”. Strach przed niewytłumaczalnym niebezpieczeństwem (wizytą tytułowej Damy w czerni) jako przyczyna niechęci miejscowych wobec młodego notariusza. Strach przed konsekwencjami pojawienia się „obcego” jako przyczyna większości nietolerancyjnych zachowań wobec „innych” i wobec „obcych”.

Debata oksfordzka. Daniel Radcliffe czy „Harry Potter”? Czy aktor odtwarzający główną rolę w cyklu filmów o Harrym Potterze zrósł się z rolą młodego czarodzieja? Uczniowie w klasie zostają podzieleni na cztery grupy. Grupa I to reprezentanci poglądu, że Daniel Radcliffe jest aktorem jednego filmu (Harry Potter) i już zawsze identyfikowany będzie tylko z tą jedną rolą. Grupa II to zwolennicy poglądu, iż Daniel Radcliffe jest profesjonalistą, który odnajdzie się w każdej roli, a rolę w „Harrym Potterze” należy traktować jedynie jako debiut młodego aktora. Grupa III – jury dyskusji, które po wysłuchaniu argumentów obu stron wyda werdykt, która grupa przedstawiła bardziej trafne argumenty dotyczące nakreślonego w temacie problemu. Grupa IV to publiczność debaty oksfordzkiej, do której kierowane są pytania obu grup, mające na celu potwierdzenie danego argumentu.

Przed rozpoczęciem zajęć, warto przygotować salę klasową tak, aby przypominała swym wyglądem salę do debat (rozdzielenie grup argumentujących, jury i publiczności). Na początku należy przedstawić uczniom zasady debaty oksfordzkiej.

Lekcja języka polskiego. „Kobieta w czerni” jako klasyczny horror czy twórcza interpretacja znanych motywów z kina grozy? W poszukiwaniu kanonu motywów filmowego horroru.

Opierając się na fragmentach horrorów np.: „Dracula” w reż. Toda Browninga z roku 1931 i „Dracula” w reż Francisa Forda Coppoli z roku 1992 oraz „Frankenstein” w reż. Jamesa Whale’a z roku 1931 i „Frankenstein” w reż. Kennetha Branagha z roku 1994 należy poszukać odpowiedzi na to pytanie. Uczniowie mogą stworzyć prezentacje, albo plansze/plakaty, na których po jednej stronie zapisany zostanie motyw klasyczny, a po drugiej jego współczesna interpretacja, świadectwo intertekstualnej gry z widzem.

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

„Kobieta w czerni” jako horror.

Na podstawie „Encyklopedii kina” pod red. Tadeusza Lubelskiego i wikipedia.pl hasło horror.

Horror (łac. groza, strach) to jeden z najstarszych gatunków filmowych, ze źródłami w powieści gotyckiej, literaturze romantycznej i niemieckim ekspresjonizmie. Horror odwołuje się do tego co ukryte, stłumione, nieświadome, wyparte, cenzurowane przez kulturę (np. zbrodnia, okrucieństwo, tabu). Obecnie klasyfikowany bywa jako odmiana fantastyki oparta na kontraście/zderzeniu rzeczywistości, rozumu ze zjawiskami nadprzyrodzonymi, niewytłumaczalnymi. Celem filmowego horroru jest wywołanie u widza uczucia strachu, grozy, niepokoju, obrzydzenia, szoku. Głównymi postaciami i nośnikami filmowej grozy w klasycznym horrorze są: wampiry, demony, duchy, wilkołaki, nawiedzone budynki, kanibale lub zombie. Wiele odmian horroru nie zawiera elementów nadprzyrodzonych. Fabuła może być oparta na realnym zagrożeniu i strachu, których głównym nośnikiem są psychopatyczni zabójcy (w odmianach giallo, slasher), epidemia wirusa, groźne zwierzę (animal attack) lub koszmarne wspomnienia/wizje głównego bohatera. Elementem, dzięki któremu możemy rozróżnić taki rodzaj horroru od thrillera (dreszczowca) jest poziom przemocy w nim zawarty i liczna obecność scen gore (ang. posoka, krwawa jatka).

Duże nagromadzenie motywów, postaci, rekwizytów rodem z klasycznego horroru gotyckiego. Motywy i obrazy: opuszczone monumentalne domostwo na bagnach, systematycznie izolowane przez siły natury od cywilizacji, pojawiająca się tajemnicza postać w czerni, hipnotyzujący wpływ wywierany na dzieciach, obecność medium, strach i skrajna niechęć lokalnej społeczności w stosunku do próbujących wyjaśniać sprawę, pojawienie się młodego notariusza (rozum i racjonalizm) coraz bardziej popadającego w szaleństwo, osobista tragedia bohatera, stara intryga rodzinna zapisana w pamiętniku i listach, głęboka trauma zarówno bohatera, jaki i tytułowej Kobiety w czerni – sprzężenie zwrotne obu dramatów, społeczność w obliczu tragedii szukająca pomocy w kościele, sceny na cmentarzu, pies – ostatni wierny towarzysz bohatera, odczuwający i informujący o zbliżającym się niebezpieczeństwie, swoisty przewoźnik/Charon wiozący bohatera na wyspę, niebezpieczny dla człowieka styk realnego i niezbadanego, fascynujący i generujący lęk, śmierć, która jest wybawieniem od lęku i dręczących koszmarów, a jednocześnie poznaniem. Postacie: młody notariusz (przedstawiciel świata cywilizacji i rozumu) zmuszony przez pryncypała do wyjaśnienia sprawy, bez możliwości wycofania się, grupa mieszkańców miasta połączonych niespodziewaną i tajemniczą śmiercią dzieci, kobieta-medium, która nie obawia się mówić o tragedii i interpretować jej w kategoriach nadprzyrodzonych, pomocnik i przyjaciel głównego bohatera, jedyny, kruchy łącznik ze światem realnym, mały synek bohatera – od pierwszych sekund potencjalna ofiara, która zdaje się odliczać dni do swojej śmierci, widmowa niania dziecka. „Rekwizyty”: figurki, porcelanowe lalki, stare meble, medaliony, lustra, okna, fotografie, listy, opuszczone wnętrza, mgła, ciemność, samotność, beznadziejność.

Wytwórnia Hammer Film Productions została założona w 1934 r. W latach 50.-70. brytyjskie niskobudżetowe horrory, ale z udziałem gwiazd np. Peterem Cushingiem i Christopherem Lee, cieszyły się wielkim powodzeniem. Wytwórnia specjalizowała się w realizacji gotyckich horrorów. Były to najczęściej remaki klasycznych filmów z postaciami Draculi, Frankensteina, Upiora z opery, wilkołaka i mumii. Serię hitów Hammera zapoczątkowała „Zemsta kosmosu” w reż. Vala Guesta. W 2007 r. wytwórnia została reaktywowana. „Kobieta w czerni” została zrealizowane właśnie w Hammerze, jako film odwołujący się do tradycji tej wytwórni.

Główne kierunki ewolucji filmowego horroru

• początek XX w. – pierwsze nieme filmy grozy np. Georgesa Meliesa
• po I wojnie światowej – nurt niemieckiego ekspresjonizmu („Gabinet doktora Caligari” w reż. Roberta Wiene’a, „Zmęczona śmierć” w reż. Fritza Langa, „Nosferatu – symfonia grozy” w reż. Friedricha Wilhelma Murnau’a)
• w latach 20. w USA powstają adaptacje znanych arcydzieł literackich np. „Dzwonnik z Notre Dame” w reż. Walace’a Worsley’a, „Upiór w operze” w reż. Ruperta Juliana, Edwarda Sedgwicka
• w latach 30. w amerykańskich studiach stworzono klasyczne dziś horrory z postaciami np. Draculi (z Belą Lugosim), Frankensteina (z Borisem Karloffem), mumii, dra Jekylla i Mr Hyde
• w latach 40. produkcje Vala Lewtona wyróżnia atmosfera zmysłowości („Ludzie-koty” i „Wędrowałam z zombi” w reż. Jacquesa Tourneura)
• w latach 50. nastąpił rozkwit horroru z elementami S-F opowiadającego o inwazjach z kosmosu lub o skutkach promieniowania po wybuchu bomby atomowej (np. „Godzilla” w reż. Terryego O. Morse’a, Ishiro Hondy)
• w latach 50-60. w Wielkiej Brytanii działała wytwórnia Hammer specjalizująca się w realizacji gotyckich horrorów, a w USA wyprodukowano serię adaptacji opowiadań Edgar Allan Poe’go w reż. Rogera Cormana („Upadek domu Usherów”, „Kruk”, „Maska czerwonego moru”)
• w latach 70. i 80 następuje odwrót od klasycznej formuły horroru na rzecz odmian (gore, slasher) wyróżniających się pokazywaniem scen szczególnego i dosłownego okrucieństwa (filmy George’a Romero, Davida Cronenberga, Tobe Hoopera, Wesa Cravena)
• lata późniejsze – duża samoświadomość gatunku, gra z konwencją, interseksualność, inwazja filmów i motywów z innych obszarów kulturowych

Rola muzyki w horrorze filmowym związana jest przede wszystkim z tworzeniem złowrogiego nastroju, adekwatnego do sytuacji przedstawianej na ekranie.

Funkcje retrospekcji w filmie. Wydarzenia z przeszłości jako wytłumaczenie stanu psychicznego bohatera. Sposoby przejść montażowych umożliwiające widzowi orientację w czasie przedstawionym w filmie. Cięcie na zbliżeniu oczu (symboliczne wejście kamery w głąb duszy – umysłu bohatera, dotarcie do jego wspomnień), cięcie na drzwiach (zamknięcie, całkowite lub chwilowe pewnego wątku z przeszłości), cięcie na zamykających się oczach bohatera (symboliczne wejście kamery w jego sen), cięcie na krwawej plamie (jako ostatnim widoku podczas traumatycznego wydarzenia, zamknięcie wspomnienia).

Przedmioty magiczne i talizmany. Refleksja nad znaczeniem dla pana Kippsa zegarka kieszonkowego ze zdjęciem zmarłej żony. Zegar odliczający czas do ponownego spotkania po śmierci.

Tajemnice starych fotografii, które pomimo sielankowego niekiedy widoku wywołują uczucie przerażenia. Drzemiące pod warstwą obrazu prawdziwe sekrety, zbrodnie, emocje ludzi, które trwają nadal.

Orbis interior, Orbis exterior. Przekroczenie sfery interioru i wkroczenie w strefę naznaczoną fatum (tabu) powoduje ożywienie demonów (przez zakłócenie pokoju duchów) do owej strefy przynależnych.

„W domu powieszonego nie rozmawia się o sznurze”. Dlatego Kipps nie powinien poruszać tematu dzieci w domu pana Samuela i Elizabeth. Wyczuwalne tabu i związane z jego przekraczaniem zagrożenie.

Psy bliźniaki jako zastępstwo zmarłych dzieci. Obsesyjne przeniesienie uczuć na psy.

Opętanie pani Elizabeth. Przekonanie o tym, że jej syn przemawia przez nią w trakcie ataków opętania.

Szkiełko i oko vs. czucie i wiara.

Kobieta w czerni, wdowa opłakująca własnego syna. Czerń jako kolor żałoby w europejskim kręgu kulturowym. Refleksja nad różnymi kolorami żałoby w określonych kręgach kulturowych świata.

Charakterystyczny wizerunek wsi w wiktoriańskiej Anglii.

Listy Jannet do siostry, która odebrała jej syna. Chronologiczne pokazywanie listów w celu zapoznania widza z wydarzeniami z przeszłości. Warto zwrócić uwagę na charakter pisma w kolejnych listach, który może wskazywać na coraz większe szaleństwo i żałość, ból i cierpienie.

Obowiązki zawodowe a obowiązki rodzicielskie. Konieczność wyboru osób dorosłych – do zestawienia z wyborem pana Kippsa, który wyjeżdżając w celach zawodowych pozostawia w domu swego małego syna.

Kontakty z duchami zapośredniczone przez medium. Potrzeba nawiązania kontaktu z duchami zmarłych. Motywacje owej potrzeby: tęsknota, zemsta, niewyjaśnione za życia sprawy. Problem manipulacji psychicznej osobami w żałobie lub depresji. Etyczne konsekwencje manipulacji. Religijne aspekty kontaktu z duchami i wiary w siły nadprzyrodzone.

Dbałość realizatorska o szczegóły składające się na logiczne wynikanie niepojętych dla umysłu faktów. Niewidzialna Czarna dama, pojawiając się w swoim domu, a będąc duszą nieczystą, pozostawia na przedmiotach, których dotknie (np. na klamkach) sadzę – powodującą naturalne skojarzenie z piekłem i duchami przeklętych. Owa konotacja zostaje podkreślona jeszcze bardziej, jeżeli zestawi się ją z kolejnymi scenami, w których Kipps odnajduje pisklę, które wypadło z gniazda w kominie. Widz znający kulturowe reprezentacje duchów i wiedźm może domyślać się, iż to właśnie ów duch Damy w czerni „przepchnął” gniazdo przez komin, gdyż właśnie tą drogą dostawał się do domu. Zestawienie to tłumaczy poniekąd pojawianie się sadzy na klamce. Nie bez znaczenia jest też fakt, że jest to gniazdo kruka, ptaka symbolicznego, kojarzonego ze śmiercią, cmentarzem, tajemnicą. Ponadto bardzo mocno osadzonego w tradycji literackiego i filmowego horroru – „Kruk” Edgara Allana Poe’go i „Kruk” w reż. Rogera Cormana.

Gorycz matki po utracie syna zabranego i wychowywanego przez siostrę oraz pozbawienie matki jakiegokolwiek kontaktu z synem jako przyczyna nienawiści (zemsty) Kobiety w czerni. Wygranie zasadniczego motywu filmu na strunie rozłąki matki z dzieckiem powoduje, że każdy odbiorca może zrozumieć gorycz powodującą czynami Kobiety w czerni. Warto zastanowić się, czy i dlaczego lubimy, gdy twórcy kultury wykorzystują pierwotne dla każdego człowieka uczucia.

Dziecięcy kalendarz stworzony przez syna pana Kippsa pełni dwojaką funkcję: orientuje widza w czasie przedstawionym w filmie oraz „odlicza” czas do wyczuwalnej od początku filmu tragedii.

Pośmiertne połączenie matki i syna – spełnienie woli matki nie uwalnia mieszkańców miasta od klątwy. Dzięki temu, pozostawia to twórcą otartą drogę do produkcji kolejnej części filmu.

Możliwość swobodnej interpretacji zakończenia. Z jednej strony pan Kipps zdaje się ratować syna zniewolonego mocą demona Kobiety w czerni przed śmiercią na torach, z drugiej zaś spotyka na torach swą zmarłą żonę i razem z nią i synem odchodzą w dal. Co charakterystyczne, oba zakończenia stanowią swoistą odmianę happy endu – bohaterowie przeżywają i żyją długo i szczęśliwie lub bohaterowie umierają, ale po śmierci łączą się z żoną i matką, co stanowi o ich radości i szczęściu. Druga możliwość interpretacji wskazuje, że wcześniejsze czyny pana Kippsa związane z odnalezieniem zwłok chłopca i oddaniem ich matce zostały nagrodzone przez Kobietę w czerni – nagrodą jest spotkanie z duchem matki i żony.

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Stare zabawki wywołujące tajemniczy, niezrozumiały strach – szczególnie stare lalki (często porcelanowe), pajace, klauni itd. Do zestawienia np. z: „Laleczka Chucky” w reż. Toma Hollanda, „Szatańskie zabawki” w reż. Petera Manoogiana, „Władca marionetek” w reż. Davida Schmoellera, „Brzuchomówca” w reż. Jamesa Wana oraz wszystkie kontynuacje i remaki wymienionych filmów.

Zabawki mechaniczne (nakręcane, działające na zasadzie perpetum mobile), jako element charakterystyczny dla horrorów. Budzą one przerażenie odbiorców (a przynajmniej taką funkcję mają pełnić), gdyż z jednej strony są przedmiotami martwymi, z drugiej zaś funkcjonujący w nich mechanizm sprawia, że nabierają sztucznego, nienaturalnego życia. Funkcjonują zatem w świadomości odbiorczej jako przedmioty żywe, nie posiadające jednak duszy, albo świadectwo obecności tego, czego nie widać. Podobną funkcję w filmach, w których przyjemność odbiorcza oparta jest na strachu, pełnią nakręcane pozytywki lub karuzele.

Motyw lustra jako zwierciadła duszy, fabryki sobowtórów, albo „szatańskiego” narzędzia pokazującego rzeczy niewidzialne. Warto zwrócić uwagę, iż już przy pierwszym ujęciu głównego bohatera widzimy jego twarz w lustrzanym odbiciu i to właśnie w zwierciadle ukazuje się zmarła żona bohatera. Nie bez znaczenia jest także fakt pewnej dwuznaczności sceny: można odnieść wrażenie, że mężczyzna chce popełnić samobójstwo przy pomocy brzytwy lub po prostu ujęcie zakończenia czynności porannego golenia. Do zestawienia z: „Zwierciadło pana Grymsa” Doroty Terakowskiej, „Królewna śnieżka”, „Lśnienie” Stevena Kinga i film w reż. Stanleya Kubricka, „Po drugiej stronie lustra” Lewisa Carrolla, „Utalentowany pan Ripley” w reż. Anthony’ego Minghella, „Wstręt” w reż. Romana Polańskiego, „Zwierciadło” w reż. Andrieja Tarkowskiego.

Motyw domu, w którym straszy jako najpopularniejszy temat horroru filmowego. Do zestawienia z: „Dom na przeklętym wzgórzu” w reż. Williama Malone’a, „1408″ w reż. Mikaela Hafstroma (także powieść Stevena Kinga), „Zagłada domu Usherów” w reż. Rogera Cormana (także nowela Edgara Allana Poe’go), „Straszny dom” w reż. Gila Kenana, „Zemsta po latach” w reż. Petera Medaka, „Dom” w reż. Stevena Minera, „Inferno” w reż. Dario Argento.

Motyw mgły, mokradeł, bagien, moczarów – element nastrojotwórczy znany przede wszystkim z literatury oraz dramatu romantycznego i elżbietańskiego, z powodzeniem wykorzystywany także we współczesnych tekstach kultury, przede wszystkim w filmach, jako sceneria wskazująca na swoistość i tajemniczość miejsca. Niekiedy świadczy o trudnościach w poszukiwaniu własnej drogi życiowej, własnej tożsamości. Bywa granicą między jawą i snem lub światem realnym i nierealnym. Bywa metaforą generalnych odczuć ludzkich towarzyszących pokonywaniu drogi życiowej. Do zestawienia z: „Pies Baskerwilów” Arthura Conan Doyle’a, utwory Edwarda Stachury, poezja młodopolska, utwory Szekspira, „Mgła” Stephena Kinga, film w reż. Franka Darabonta, „Mgła” w reż. Johna Carpentera, „Inni” w reż. Alejandro Amenabara, „Żołnierz z mgły” Gene’a Wolfa, „Bezsenność” w reż. Christophera Nolana.

Motyw woźnicy (przewoźnika), który po uiszczeniu odpowiedniej opłaty wiezie Kippsa do przeklętego domu na Węgorzowych Moczarach. Warto zauważyć, że dom znajduje się na wyspie, a dostęp do niego możliwy jest tylko podczas odpływu. Przejazd do niego stanowi zaś swoiste przejście na drugą stronę. Przewoźnik pełni zaś rolę swoistego Charona przewożącego Kippsa do krainy zmarłych (na teren przynależny duchowi zmarłej Kobiety w czerni). Do zestawienia z: „Drakula” w reż. Francisa Forda Coppoli, „Furman śmierci” w reż. Victora Sjostroma, „Starcie Tytanów” w reż. Louisa Leterriera, „Między piekłem a niebem” w reż. Vincenta Warda, „Piraci z Karaibów: Skrzynia umarlaka i Na krańcu świata” w reż. Gore’a Verbinskiego.

Motyw okna. W oknach siedzą dzieci ukryte w domach przed ewentualną wizytą Kobiety w czerni. W pierwszej scenie filmu dziewczynki popełniają samobójstwo wyskakując przez okno. Jednak największą grozę budzi w odbiorcy przede wszystkim to, co nieobecne. Np. strach przed niewidzialnym uzyskany jest w filmie przez zastosowanie dużej ilości ujęć subiektywnych (lub pozornie subiektywnych) – najczęściej właśnie przez okno, tak właściciel spojrzenia obserwuje otoczenie i Kippsa. W przeciw-ujęciu, w którym zgodnie w konwencją filmów „stylu zerowego” przyzwyczajeni jesteśmy do pojawienia się osoby patrzącej, pojawia się pusta przestrzeń (puste okno) lub przeciw-ujęcie nie pojawia się (zastąpione zostaje przez cięcie montażowe).

Funkcje znaczącego dla filmu rekwizytu: motyw „Trzech mądrych małp” zakrywających oczy, uszy i usta pojawiających się w filmie w formie figurek – zabawek. Jest to rekwizyt, który ma istotne znaczenie dla interpretacji filmu.

Ze znaną z Dalekiego Wschodu figurą związana jest legenda, która naucza, że ten uniknie zła, kto o złu nie mówi, kto zła nie widzi, kto zła nie słyszy. Kipps angażując się w tajemnicę Kobiety w czerni bezpośrednio obcuje ze złem, tym samym naraża się na kontakt ze złymi mocami.

Motyw zmarłego, który nie miał katolickiego pochówku. Dusza zmarłego, który z określonych przyczyn nie mógł być pochowany (np. tragiczny wypadek) lub nie zasłużył na pochówek w obrządku katolickim (np. samobójcy) błąka się po świecie nie mogąc dostać się ani do czyśćca, ani do raju. To ludowe wierzenie (obecne także w kulturze polskiej) tłumaczy pojawianie się Damy w czerni poszukującej śmiertelnej zemsty za krzywdy wyrządzone jej i jej niepochowanemu należycie dziecku. Do zestawienia np. z: „Dziady” Adama Mickiewicza, „Wilczyca” w reż. Marka Piestraka, „Ring” w reż. Gore’a Verbinskiego.

Motyw medium. Tajemnicze rysunki wykonywane przez panią Elizabeth w czasie ataków opętania są podobne do tych, które pozostawia w różnych miejscach Kobieta w czerni. Łatwo zatem zauważyć związek pomiędzy tymi dwoma postaciami. Jeżeli zaakceptuje się ten trop interpretacyjny, można przyjąć, iż duch Kobiety w czerni, nie mogąc znaleźć ujścia dla własnych słów i żali, wypowiada się za pośrednictwem Elizabeth, czyniąc z niej znaczące dla horroru medium. W końcowych sekwencjach filmu ustami Elizabeth przemawia także i jej syn. Do zestawienia np.: „Intryga rodzinna” w reż. Alfreda Hitchcocka, „Medium” w reż. Jacka Koprowicza, „Duch” w reż. Tobe’a Hoopera, „Śmiertelna pułapka” w reż. Sidneya Lumeta, „Lśnienie” Stephena Kinga i film w reż. Stanleya Kubricka.

Symbolika religijna – scena obmycia rąk na znak zmycia win niepopełnionych lub popełnionych.

Niewidzialny duch, który powoduje lęk u widzów, chociaż nie pojawia się „materialnie” przez cały czas trwania filmu. Do zestawianie z: „Krąg” w reż. Hideo Nakaty lub Gore’a Verbinskiego (oraz wszystkie kontynuacje).