Adresat zajęć: uczniowie III klasy gimnazjum i uczniowie szkoły ponadgimnazjalnej.

Rodzaj zajęć: godzina wychowawcza, historia, język polski.

Cel ogólny zajęć: Doskonalenie umiejętności analizy i interpretacji tekstu kultury.

Cele szczegółowe:

Uczeń:

• doskonali umiejętność analizy i interpretacji dzieła filmowego;
• charakteryzuje i ocenia głównego bohatera;
• analizuje działania podejmowane przez bohatera filmu;
• pogłębia swoją wiedzę na temat Holokaustu;
• uczy się we współpracy;
• rozwiązuje problemy w twórczy sposób;
• komunikuje się w różnych sytuacjach;
• wypowiada się na określony temat;
• prezentuje swoje stanowisko;
• doskonali umiejętność dyskutowania.

Metody pracy: wykorzystanie techniki 6 kapeluszy de Bono.

Formy pracy: dominuje praca w małych (pięcioosobowych, sześcioosobowych) grupach.

Środki i materiały dydaktyczne: materiały promujące film (np. plakaty, fotosy), arkusze papieru, mazaki, schematy sześciu kapeluszy myślowych Edwarda de Bono.

Słowa kluczowe: Holokaust, Zagłada, misja, konspiracja, alianci, patriotyzm, męstwo, tragizm.

Bibliografia:

1. Stanisław Bortnowski, Doktor Judym w sześciu kapeluszach [w:] Nowe spory. Nowe polemiki, Wydawnictwo STENTOR, Warszawa 2001, ss. 119–128
2. Danuta Biernacka, Dyskusja w sześciu kapeluszach myślowych Edwarda de Bono [w:] Od słowa do słowa, Wydawnictwo Akademickie ŻAK, Warszawa 2001, ss. 123–130
3. Edward de Bono, Sześć kapeluszy, czyli sześć sposobów myślenia, Wydawnictwo Medium, Warszawa 1995.

Czas trwania: 2 godziny lekcyjne + projekcja filmu (72 minuty).

Przebieg zajęć:

1. Uporządkowanie najważniejszych informacji na temat filmu — dane dotyczące twórców filmu (reżysera, autorów scenariusza, reżysera animacji), roku produkcji, nagrody na festiwalu filmowym (zapis na tablicy). Informacje te może zaprezentować uczeń (w dowolnej formie), który przygotował się do swojego wystąpienia w domu[1].

2. Określenie problemów poruszanych w filmie. Sformułowanie tematu zajęć.

Klasa podzielona zostaje na 5 grup. Uczniowie zapisują na kartach papieru problemy, jakie, ich zdaniem, poruszone zostały w filmie (na zasadzie burzy mózgów — każdy problem na oddzielnej karcie). Następnie przedstawiciel wybranej grupy odczytuje wyniki pracy swojego zespołu i zawiesza wypełnione karty na tablicy. Pozostałe grupy kolejno uzupełniają tę listę problemów i dokładają swoje sformułowania.

Nauczyciel nie komentuje tych zapisów. Zwraca jedynie uwagę, że wiele uczniowskich spostrzeżeń dotyczy postaci głównego bohatera i podjętej przez niego misji. Proponuje temat lekcji (zapis na tablicy).

3. Przedstawienie celów zajęć.

Nauczyciel, nawiązując do filmu, wspólnie z uczniami ustala znaczenie pewnych pojęć i terminów potrzebnych do zrozumienia misji Jana Karskiego (np. Holokaust, Zagłada, Shoah, getto, obóz śmierci, obóz pracy, konspiracja, Polskie Państwo Podziemne, rząd RP na uchodźstwie, alianci). Następnie zapoznaje uczniów z celami lekcji i metodą pracy. Przypomina główne założenia metody 6 myślowych kapeluszy de Bono, która służy wszechstronnemu rozpatrzeniu problemu i uporządkowaniu dyskusji (ZAŁĄCZNIK NR 1).

4. Praca w grupach.

Uczniowie pracują w 5 grupach, wykonując zadania przygotowane przez nauczyciela.

Zadania do pracy w grupach (na ich wykonanie przeznacza się 20 minut):

GRUPA NR I

KAPELUSZ BIAŁY — dystans, obiektywizm

Włóżcie BIAŁY KAPELUSZ. Pamiętajcie, że interesują Was tylko fakty.

Osadźcie losy Jana Karskiego w realiach historycznych. Zaprezentujcie głównego bohatera (nie oceniając go) — zwróćcie uwagę na jego dzieciństwo, wykształcenie, udział w strukturach konspiracji, misje, jakich się podejmował. Co działo się z nim po zakończeniu misji?

Swoje spostrzeżenia zapiszcie na arkuszu papieru.

GRUPA NR II

KAPELUSZ CZERWONY — emocje, uczucia

Włóżcie KAPELUSZ CZERWONY. Pamiętajcie, że interesują Was tylko emocje.

Waszym zadaniem jest przedstawienie uczuć i przeżyć bohatera w związku z misją, którą zleciło mu dowództwo Państwa Podziemnego. Co przeżywał bohater? Jakie emocje towarzyszyły zadaniom, których się podejmował? Co czuł, będąc w getcie warszawskim, w Izbicy? Jakie przeżycia towarzyszyły jego spotkaniom z „władcami ludzkości”? Co czuł po zakończeniu swojej misji?

Swoje spostrzeżenia zapiszcie na arkuszu papieru.

GRUPA NR III

KAPELUSZ CZARNY — pesymizm, surowy osąd

Włóżcie KAPELUSZ CZARNY. Pamiętajcie, że jesteście surowymi sędziami.

Ukażcie zło, ciemną stronę świata i ludzkiej natury przedstawione w filmie. Jakie wymierne efekty przyniosła misja Karskiego? Dlaczego się nie udała? Na jakie przeszkody natrafił Karski? Jaki wpływ miała podjęta przez Karskiego misja na jego późniejsze losy?

Swoje spostrzeżenia zapiszcie na arkuszu papieru.

GRUPA NR IV

KAPELUSZ ŻÓŁTY — nadzieja, optymizm

Włóżcie KAPELUSZ ŻÓŁTY. Pamiętajcie, że patrzycie na świat przez „różowe” okulary.

Odwołując się do całości filmu, skoncentrujcie się na tych jego treściach, które mimo wszystko pozwalają myśleć o człowieku z optymizmem, dają nadzieję. Co dobrego przyniosły działania Karskiego? Jak dzisiaj patrzymy na jego misję? Jak dzisiaj oceniamy Karskiego? Dlaczego bohater filmu zasługuje na szacunek? Czego uczy jego postawa? Co czuliście jako widzowie po obejrzeniu filmu? Z jaką myślą wyszliście z kina?

Swoje spostrzeżenia zapiszcie na arkuszu papieru.

GRUPA NR V

KAPELUSZ ZIELONY — kreatywność, nowe koncepcje i rozwiązania

Włóżcie KAPELUSZ ZIELONY. Pamiętajcie, że jesteście zespołem ludzi twórczych i pomysłowych. Zastanówcie się, czy Karski mógł postąpić inaczej, w inny sposób przeprowadzić swoją misję. Co by było, gdyby misja Karskiego przyniosła pożądane efekty? O co zapytalibyście Karskiego, gdybyście mogli się z nim spotkać?

Swoje spostrzeżenia zapiszcie na arkuszu papieru.

5. Przedstawienie efektów pracy grup. Podsumowanie pracy zespołowej.

Grupy kolejno prezentują wyniki swojej pracy (5 minut na wystąpienia prezentera, 2 minuty na ewentualne uzupełnienie wypowiedzi kolegi przez pozostałych członków grupy).

KAPELUSZ NIEBIESKI, oznaczający kontrolę, monitorowanie działań innych zakłada nauczyciel. To on podsumowuje wypowiedzi przedstawicieli poszczególnych grup. Nawiązując do tematu lekcji, zadaje pytanie: Kim jest dla Was główny bohater? W jakiej relacji z nim pozostajecie?

Jeśli wystarczy czasu, warto zainicjować krótką dyskusję: Według jakiego porządku został zorganizowany materiał filmowy? W jaki sposób łączenie różnych kodów filmowych (dokumentu i animacji) wpłynęło na kształt filmu? Jaką rolę odgrywają animacje? Czy można w przypadku tego filmu mówić o nowatorskiej formule? Z jakich perspektyw został ukazany główny bohater? Czy film można potraktować jako dokumentalny portret Karskiego? Kto jest narratorem w filmie? Co wnoszą do filmu te partie, w których inni wypowiadają się o Karskim i jego misji? Co oznacza tytuł filmu? Jaki ma charakter? Dosłowny, metaforyczny, symboliczny, ironiczny? Jakie przesłanie odnajdujesz w filmie?

6. Refleksja na temat zajęć.

Uczniowie dzielą się swoimi opiniami na temat lekcji. Można to zrobić, stosując „rundkę bez przymusu” — chętni uczniowie dopowiadają zaczęte przez nauczyciela zdania: Dzisiaj na lekcji zrozumiałem, że… Film, o którym dyskutowaliśmy, pozwolił mi… Jestem zadowolony z… Założenie kapelusza… pomogło mi…

7. Przedstawienie i omówienie i pracy domowej.

Praca domowa:

(do wyboru)

• Odpowiedz na pytanie zawarte w temacie. Uzasadnij swoje stanowisko.
• Sformułuj trzy argumenty, których użyłbyś, by zachęcić kolegów do obejrzenia filmu.
• Amerykański „Newsweek” uznał Jana Karskiego za jedną z najwybitniejszych postaci XX wieku. Jeśli zgadzasz się z tą opinią, zredaguje jej krótkie uzasadnienie.
• Z jakim bohaterem literackim (filmowym) porównałbyś Jana Karskiego. Krótko uzasadnij swój wybór.

ZAŁĄCZNIK NR 1

Scenariusz zaprezentowanej lekcji powstał pod wpływem książki Stanisława Bortnowskiego Nowe spory. Nowe polemiki, w której znajduje się opis bardzo ciekawych zajęć Doktor Judym w sześciu kapeluszach, jakie autor przeprowadził ze studentami polonistyki oraz omówienie metody pracy z młodzieżą z wykorzystaniem myślowych kapeluszy de Bono. Wykorzystanie tej techniki nie tylko aktywizuje uczniów, ale pozwala na uporządkowanie dyskusji, omówienie problemu z różnych punktów widzenia, oddzielenie faktów od uczuć, emocji od argumentacji. Dzięki tej metodzie uczymy pogłębionego spojrzenia na otaczającą rzeczywistość, szacunku dla cudzych przekonań, porzucania własnych uprzedzeń, rozbijania stereotypów myślowych.

Tok lekcji z wykorzystaniem myślowych kapeluszy nie jest skomplikowany, choć młodzież musi być wdrożona do pracy w grupach. Warunkiem powodzenia jest również zachowanie kolejności kapeluszy, która przedstawia się następująco:

• biały (zawsze na początku),
• czerwony,
• czarny,
• żółty,
• zielony,
• niebieski (koniecznie na końcu).

Pomocą w przeprowadzeniu zajęć mogą być również zamieszczone poniżej schematy[2] sześciu kapeluszy z dyspozycjami dla uczniów w postaci formuł „prowokujących” młodzież do samodzielnego myślenia i dyskusji. Kapelusze warto zaznaczyć przypisanym im kolorem i rozdać poszczególnym grupom.

[1] Karski i władcy ludzkości — film dokumentalny, reż. Sławomir Grynberg, produkcja — Polska, USA (2015), czas trwania — 72 min. Można skorzystać ze stron: http://filmpolski.pl/fp/index.php?film=1237373; http://logtv.com/films/jankarski; http://karski.muzhp.pl/

[2] Materiały uzyskane podczas konferencji organizowanej dla nauczycieli języka polskiego przez Stowarzyszenie Nauczycieli Polonistów.