Krótka informacja o filmie

Stworzona przez Edgara Rice’a Burroughsa sylwetka konfederaty kapitana Johna Cartera to jedna z najbardziej archetypicznych postaci w fantastyce. Także wiele rozwiązań fabularnych, wątków, typów bohaterów, ukazanych w literackiej wersji „Johna Cartera” – „Księżniczce Marsa”, stało się kanonem współczesnej fantastyki – wielokrotnie potem naśladowanym, kopiowanym, przetwarzanym.
Film gwarantuje dobrą zabawę widzom w różnym wieku, ale przede wszystkim ucieszy zdeklarowanych fanów tego gatunku.

Związki z podstawą programową

klasy IV–VI

Język polski

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Czytanie i słuchanie. Uczeń:

• określa temat i główną myśl tekstu;
• identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi (autora, narratora, czytelnika, słuchacza);
• odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od informacji drugorzędnych;
• wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (ukryte);
• dostrzega relacje między częściami składowymi wypowiedzi (tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie, akapity).

Świadomość językowa. Uczeń:

rozpoznaje znaczenie niewerbalnych środków komunikowania się (gest, wyraz twarzy, mimika, postawa ciała).

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wrażenia, emocje);
• konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami;
• wyraża swój stosunek do postaci.

Analiza. Uczeń:

• dostrzega swoistość artystyczną dzieła;
• odróżnia fikcję artystyczną od rzeczywistości;
• odróżnia realizm od fantastyki;
• wyodrębnia elementy dzieła filmowego i telewizyjnego (scenariusz, reżyseria, ujęcie, gra aktorska);
• wskazuje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego), potrafi nazwać ich tworzywo (ruchome obrazy, warstwa dźwiękowa);
• omawia akcję, wyodrębnia wątki i wydarzenia;
• charakteryzuje i ocenia bohaterów;
• identyfikuje: baśń, legendę, mit, bajkę, komiks.

Interpretacja. Uczeń:

• odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym;
• objaśnia morał bajki oraz samodzielnie formułuje przesłanie baśni.

Wartości i wartościowanie. Uczeń odczytuje wartości pozytywne i ich przeciwieństwa wpisane w teksty kultury (np. przyjaźń – wrogość, miłość – nienawiść, prawda – kłamstwo, wierność – zdrada).

Tworzenie wypowiedzi.

Mówienie i pisanie. Uczeń:

• tworzy spójne teksty na tematy poruszane na zajęciach – związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury;
• formułuje pytania do tekstu;
• tworzy wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: opowiadanie z dialogiem (twórcze i odtwórcze), pamiętnik i dziennik (pisane z perspektywy bohatera literackiego lub własnej), list oficjalny, proste sprawozdanie (np. z wycieczki, z wydarzeń sportowych), opis postaci, przedmiotu, krajobrazu, ogłoszenie, zaproszenie, prosta notatka;
• uczestnicząc w rozmowie, słucha z uwagą wypowiedzi innych, mówi na temat; prezentuje własne zdanie i uzasadnia je.

Wybór mitów greckich, baśni i legend.

Etyka

• Człowiek jako osoba; godność człowieka.
• Przyjmowanie odpowiedzialności za siebie.
• Uczestnictwo w grupie, porozumiewanie się z innymi.
• Wolność i jej różne rozumienie, autorytety i wzory osobowe.

Edukacja przyrodnicza

Ziemia we Wszechświecie. Uczeń:

• opisuje kształt Ziemi z wykorzystaniem jej modelu – globusa;
• wymienia nazwy planet Układu Słonecznego i porządkuje je według odległości od Słońca;
• wyjaśnia założenia teorii heliocentrycznej Mikołaja Kopernika;
• prezentuje za pomocą modelu ruch obiegowy i obrotowy Ziemi.

Gimnazjum

Język polski

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Czytanie i słuchanie. Uczeń:

• odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych – rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte
• w dźwięku i obrazie;
• wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu;
• porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie;
• rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem;
• rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym;
• rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację);
• dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji.

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło;
• rozpoznaje problematykę utworu.

Analiza. Uczeń:

• przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście;
• charakteryzuje postać mówiącą w utworze;
• rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze;
• rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieść lub opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;
• znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich
• i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków;
• uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne.

Interpretacja. Uczeń:

• przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją;
• uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny;
• interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we fragmentach).

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm – nacjonalizm, tolerancja – nietolerancja, piękno – brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach;
• omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne;
• dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość.

Świadomość językowa. Uczeń:

• operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społeczeństwo i kultura).

William Szekspir „Romeo i Julia”

Henryk Sienkiewicz – „Quo vadis”

Wybrane mity greckie.

Wiedza o społeczeństwie

Podstawowe umiejętności życia w grupie. Uczeń:

• omawia i stosuje zasady komunikowania się i współpracy w grupie (np. bierze udział w dyskusji, zebraniu, wspólnym działaniu);
• wymienia i stosuje podstawowe sposoby podejmowania wspólnych decyzji;
• przedstawia i stosuje podstawowe sposoby rozwiązywania konfliktów
• w grupie i między grupami;
• wyjaśnia na przykładach, jak można zachować dystans wobec nieaprobowanych przez siebie zachowań grupy lub jak im się przeciwstawić.

Życie społeczne. Uczeń:

• wyjaśnia na przykładach znaczenie podstawowych norm współżycia między ludźmi, w tym wzajemności, odpowiedzialności i zaufania.

Etyka

• Człowiek jako osoba; natura i godność człowieka.
• Rola i znaczenie sumienia w ocenie moralnej i dla wewnętrznego rozwoju człowieka.
• Człowiek wobec wartości; człowiek wobec cierpienia i śmierci.
• Moralność a religia, wiedza i polityka.

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

	TAK	NIE
Praca z filmem stwarza możliwości rozwoju kompetencji kluczowych uczniów	x
Film motywuje uczniów do samodzielnego uczenia się i poznawania	x
Film sprzyja rozwojowi wyobraźni uczniów	x
Film inspiruje do wykorzystania niestandardowych i oryginalnych metod pracy z uczniami	x
Film pozwala zaprojektować cykl zajęć wokół przedstawionego problemu	x
Film zawiera sceny przemocy		x
Film zawiera sceny erotyczne		x
Projekcja filmu musi być poprzedzona zajęciami wprowadzającymi		x
Analiza filmu wymaga obecności na zajęciach specjalisty (psychologa, pedagoga, innych)		x

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Lekcja języka polskiego.

Poszukiwanie cech przynależnych różnym gatunkom filmowym: westernowi, melodramatowi, fantasy i science-fiction. Uczniowie zapoznają się z definicjami: gatunku filmowego oraz wybranych gatunków filmowych. Następnie w 3 grupach, na podstawie filmu „John Carter”, szukają i wypisują cechy westernu, melodramatu, fantasy i s-f obecne w filmie (więcej informacji na ten temat w tropach interpretacyjnych). Zajęcia można zakończyć zapoznając uczniów z pojęciem synkretyzmu gatunkowego czy megagatunku.

Kino gatunków: czym jest? Z jakimi potrzebami odbiorczymi jest związane? Gatunek jako utrwalony społecznie rodzaj wypowiedzi artystycznej, zespół cech charakteryzujący strukturę i dramaturgię utworu. Związany m.in. z przyjemnością odbiorczą, ucieczką od rzeczywistości, kompensacją, identyfikacją z bohaterem, wyrażaniem wartości i potrzeb, które zostały stłumione przez kulturę czy dominującą ideologię. Charles F. Altman podaje następujące cechy kina gatunków: dualizm, powtarzalność, kumulacyjność, przewidywalność, nostalgiczność, symboliczność/charakterystyczna ikonografia, funkcjonalność.

Ewolucja gatunków filmowych. Przyczynkiem do dyskusji nad współczesnym obliczem gatunków filmowych może być analiza zmian zachodzących np. w westernie, gatunku bardzo silnie skonwencjonalizowanym.

Western to jeden z pierwszych gatunków filmowych (1903 r., „Napad na ekspres” reż. Edwin S. Porter). Były to najczęściej filmy kowbojskie z udziałem gwiazd – Tomem Mixem, Broncho Billym.

Western klasyczny głównie lata 40. i 50. (np. „Rio Bravo” w reż. Howarda Hawksa z 1959 r., z udziałem Johna Wayne lub „W samo południe” w reż. Freda Zinnemanna z 1952 r.) dzieje się w XIX w. i na początku XX w. na Dzikim Zachodzie, opowiada o czasach pionierskich społeczeństwa amerykańskiego, ufundowanych na wartościach – honorze, poświęceniu, prawdzie, solidarności. Na drugim biegunie sytuuje Indian i ich prawa. Nie pozostawia marginesu na dyskusję o minionych zdarzeniach.

Antywestern z lat 70.-90., albo western rewizjonistyczny, w którym odbrązawiano legendę Dzikiego Zachodu oraz starano się ukazać Indian, Murzynów, kowbojów, rewolwerowców w mniej stereotypowy sposób (np. „Mały Wielki Człowiek” w reż. Arthura Penna z 1970 r., „Bez przebaczenia” w reż. Clinta Eastwooda z 1992 r., „Dzika banda” w reż. Sama Peckinpaha z 1969 r., „Tańczący z wilkami” w reż. Kevina Costnera z 1990 r.).

Spaghetti western kręcony we Włoszech lub w Hiszpanii przez włoskich reżyserów (np. Sergia Leone „Za garść dolarów” z 1964 r., „Za kilka dolarów więcej”, 1965 r., „Dobry, zły i brzydki” z 1966 r., „Pewnego razu na Dzikim Zachodzie” z 1968 r.).

Współczesne westerny mieszające cechy tego gatunku z wieloma innymi np. horrorem, thrillerem, gore, fantasy, filmem detektywistycznym, kryminalnym, wojennym.

W obrębie fantastyki. Lekcja na temat specyfiki takich odmian fantastyki, jak fantasy, S-F, horror. Na podstawie licznych przykładów filmowych i literackich (np. „Opowieści z Narni”, „Test pilota Pirxa”, „Mumia”) można łatwo pokazać uczniom różnice gatunkowe oraz podobieństwa.

Lekcja poświęcona Ziemi i jej miejscu we wszechświecie. Uczniowie ponownie oglądają scenę, w której księżniczka Dejah i John Carter w schematyczny sposób opisują rozmieszczenia planet w układzie słonecznym.

W dalszej kolejności uczniowie próbują zrekonstruować ów schemat na kartkach bądź w zeszytach przypisując planetom odpowiednie nazwy. Jeżeli pozwalają na to warunki, lekcja może być połączona z wizytą w planetarium lub z zaproszeniem do szkoły przenośnego planetarium w formie dmuchanego namiotu. Lekcję można urozmaicić też pogadanką na temat Marsa jako planety układu słonecznego i popularnego motywu kultury popularnej. Podczas zajęć uczniowie pod kierunkiem nauczyciela rekonstruują fakty i obalają kulturowe mity związane z czerwoną planetą.

Zajęcia plastyczno-filmowe. Przed rozpoczęciem zajęć, nauczyciel powinien zorientować się w zainteresowaniach uczniów oraz ich znajomości ikonicznych superbohaterów kultury popularnej. Dobrze jest także przygotować miniaturowe ilustracje stanowiące wskazówkę dla dzieci, w jaki sposób odtworzyć plastycznie wizerunek ulubionego bohatera. Praca w grupach dwu-, trzyosobowych. Stworzenie klasowej galerii superbohaterów. Nauczyciel wypisuje na tablicy nazwiska (nazwy) największych herosów popkultury: Superman, Batman, Spiderman, Hulk, Punisher, Kapitan Ameryka, Blade – Wieczny Łowca, Daredevil, Ghost Rider, Iron Man, Catwoman, Flash, Conan czy John Carter i inne – zgodnie z zainteresowaniami uczniów (najlepiej gdy uczniowie sami podają przykłady superbohaterów, których chcą opisać i namalować na swoich plakatach). Każda z grup wybiera jednego z bohaterów i w formie wyliczenia wypisuje na karcie dużego formatu (po bokach) zasadnicze cechy danego bohatera, ze szczególnym uwzględnieniem cech nadprzyrodzonych. Następnie w centralnej części karty uczestnicy rysują omawianego bohatera. Na zakończenie zajęć nauczyciel zawiesza na ścianach klasy przygotowane przez uczniów plakaty, tworząc tym samym swoistą galerię superbohaterów.

Na początku lekcji, nauczyciel podaje uczniom całkowitą kwotę przeznaczoną na produkcję, promocję i dystrybucję filmu „John Carter” – 250 milionów dolarów. Uczniowie rozmawiają na temat wysokości tej kwoty, próbując uzmysłowić sobie jej wielkość. W dalszej części lekcji uczniowie zapoznają się z zasadami, jakimi kieruje się współczesne kino popularne w zakresie produkcji, promocji i dystrybucji filmu. Starają się zestawić poznane fakty z formami dystrybucji i promocji „Johna Cartera” oraz schematów wykorzystanych w jego warstwie fabularnej. W toku zajęć mogą okazać się przydatne plansze lub slajdy zawierające podstawowe informacje na temat strategii blockbusterów:

Cechy charakterystyczne blockbustera:

Promocja

• Szum medialny przed premierą (kreowanie premiery jako wydarzenia wysokiej rangi)
• Wszechobecna reklama filmu

Schemat fabularny

• Fabuła zazwyczaj oparta na tradycyjnych historiach
• Fabuła ulokowana na tle wydarzeń historycznych
• Oparcie fabuły na kombinacji fantastyki lub science-fiction z archetypicznymi bohaterami zachodniej mitologii
• Wykorzystanie tradycyjnych struktur gatunkowych
• Brak „uniezwykleń stylu”
• Często hybryda różnych klasycznych gatunków (film przygodowy, komedia romantyczna)
• Wielki temat
  • Wojna światowa
  • Katastrofa
  • Zagłada planety
  • Monstrum z otchłani
  • Holocaust
  • Śmiertelna walka w odległej galaktyce

• Młody Bohater (zazwyczaj płci męskiej)
  • Z ogromną siłą
  • Sekretną wiedzą

• • Z niemożliwą do wykonania misją
  • W obsadzie gwiazdy z pierwszych stron gazet!

• Najnowsze efekty specjalne

Uwarunkowanie ekonomiczne

• Wielki budżet!
• Podstawa ekonomicznej organizacji (sprzedaż pakietowa)
• Zapowiedź nieprzeciętnych zysków
• Atut danego kina wobec konkurencji
• Przewaga nad konkurencją (innymi studiami)

Zajęcia warto uzupełnić o ciekawostki uświadamiające uczniom koszt wyprodukowania blockbustera:

„Przeciętny koszt superprodukcji równałby się kosztom wyprodukowania helikoptera bojowego albo łodzi podwodnej lub też zorganizowania testów atomowych na dogodnej do tego wyspie, a sam proces produkcji takiego filmu wysokością kosztów, rozmachem, logistyczną i organizacyjną skalą przedsięwzięcia oraz precyzją planowania przypominałby właśnie kampanie militarną”.

Thomas Elsaesser

„Film kosztuje obecnie tyle, iż za kwotę tę można wybudować 4 tysiące domów lub też przez rok dostarczać czystą wodę 600 tysiącom ludzi albo zainstalować od podstaw sieć telefoniczną w mieście wielkości Rzymu”.

Thomas Elsaesser

„Kilka największych blockbusterów sezonu przyciąga do kina więcej niż kilkaset niezależnych produkcji, a co roku 5 procent filmów przynosi około 80 procent zysku przemysłu kinematograficznego”. [opracowanie na podstawie: Marcin Adamczyk, „Globalne Hollywood, filmowa Europa i polskie kino po 1989 roku”, Gdańsk 2010]

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

Pierwszy odcinek przygód Johna Cartera opublikowany został w 1912 roku jako „Under the Moon of Mars”, pod obowiązującym obecnie tytułem „Księżniczka Marsa” ukazał się w 1917 r.

Stworzona przez Edgara Rice’a Burroughsa sylwetka konfederaty kapitana Johna Cartera to jedna z najbardziej archetypicznych postaci w fantastyce. Podobnie jak wiele rozwiązań fabularnych, wątków, typów postaci, które stały się kanonem współczesnej fantastyki wielokrotnie potem naśladowanym, kopiowanym, przetwarzanym. „Księżniczka Marsa” jest bazą dla wielu klisz i schematów, które zasiedliły kino i literaturę w XX i XXI w. W większości jednak, poza wąskim gronem wielbicieli i znawców fantastyki, motywy te kojarzone są z innymi utworami literackimi i filmowymi.

Z inspiracji motywami z „Księżniczki Marsa”:

• postacie super bohaterów: Buck Rogers, Flash Gordon, Conan Barbarzyńca, Solomon Kane i inni bohaterowie Roberta E. Howarda
• Frank Herbert „Diuna” i „Kroniki Diuny” (akcja rozgrywa się na pustynnej planecie Arrakis)
• Ray Bredbury „Kroniki marsjańskie” (pokrewna wizja umierającej planety, historia podboju Marsa przez Ziemian)
• Stephen King „Mroczna wieża” (cykl 7 powieści, które łącza elementy fantasy, S-F i westernu, główny bohater to rewolwerowiec i ostatni sprawiedliwy)
• George Lucas „Gwiezdne wojny” (krajobrazy Marsa, postać księżniczki, awanturnik Han Solo, sprawiedliwy rycerz Luke Skywalker, grupa kapłanów, istoty „obce”, walka o władzę, sojusze militarne, kosmiczne zwierzęta i stwory, kosmiczne miasta, tereny pustynne itp.)
• James Cameron „Avatar” (wizja prostego, barbarzyńskiego świata, rycerski, awanturniczy bohater, historia romansu)
• twórczość literacka autorów „złotego wieku” amerykańskiej fantastyki (lata 60. XX w.) Arthura C. Clarke’a, Roberta A. Hainleina.

Ten sam autor, Edgar Rice’a Burroughs, stworzył także postać Tarzana, która również należy do bohaterów archetypicznych na gruncie literatury i filmu.

„Księżniczka Marsa” jako świadectwo poszukiwania przez Burroughsa interesujących rozwiązań fabularnych, formuły wielkiego widowiska rozrywkowego, a nie głębokich rozważań nad naturą wszechświata i jego przyszłością.

Po raz pierwszy zaistniało w „Księżniczce Marsa” połączenie na gruncie fabuły:

• westernu (konfederacki weteran powracający po wojnie secesyjnej, sceneria i rekwizyty Dzikiego Zachodu – bezkresne tereny pustynne i górzyste, rewolwery, kapelusze kowbojskie, buty, konie, pędzący oddział żołnierzy, strzelanina, bójka, obecność Indian, ich konflikt z „Białymi Ludźmi”, pokazana w retrospekcjach śmierć rodziny Johna Cartera, która spowodowała jego przemianę w nieustępliwego wojownika, desperacka walka, awanturniczy duch przygody, wyraźny podział na bohaterów pozytywnych i negatywnych, jednoznaczność moralna, świat mężczyzn)
• motywów walki o wolność (Tharkowie)
• romansu czy nawet melodramatu (złamane życie rodzinne Johna, miłość od pierwszego wejrzenia Johna i Dejah Toris, miłość jako wartość najwyższa i główny motyw działania bohatera, uczucie zwyciężające wszystkie przeciwności i przeszkody – nawet odległość pomiędzy planetami, romantyczna sceneria – grobowiec/piramida/krypta, „gotyckie” domostwo, pamiętnik Johna Cartera, siostrzeniec jako powiernik tajemnicy – towarzysząca powrotowi na Marsa)
• fantastyki (podróż na inną planetę, teleportacja dzięki użyciu talizmanu w portalu, transmisja danych, fantastyczne rasy zamieszkujące Marsa, obce cywilizacje, nieznane technologie – 9. promień, futurologiczne miasta i urządzenia, zmiennokształtne postacie).

John Carter, jako postać pomostowa pomiędzy fantastyką w wydaniu baśniowym i magicznym, a S-F.

Lata powstania „Księżniczki Marsa” jako okres „eksplozji” fantastyki filmowej i literackiej. Do zestawienia z twórczością Herberta George’a Wellsa (1895 – „Wehikuł czasu”, 1896 – „Wyspa doktora Moreau”, 1897 – „Niewidzialny człowiek”, 1898 – „Wojna światów”), Howarda Phillipsa Lovecrafta (1926 – „Zew Cthulhu”), Roberta Ervina Howarda (twórca postaci Conana Barbarzyńcy) – pisarze publikujący w amerykańskim magazynie „Weird Tales”, drukującym powieści z gatunków fantasy, science fiction, horror. Pierwsze wydanie nastąpiło w marcu 1923.

Postać Johna Cartera jako jedna z najbardziej archetypicznych w fantastyce. Pionier podróży międzyplanetarnej, jeden z pierwszych bohaterów kontaktujących się z inną cywilizacją – kwestia zachowań, języka, lęku, kodeksu etycznego, niezłomny wojownik walczący o wolność i sprawiedliwość dla różnych ras, wyraziciel ponad rasowej więzi pomiędzy istotami żywymi, eksplorator i badacz, otwarty na inność, elastyczny, w pewien sposób naiwny i niewinny, w każdych okolicznościach do zidentyfikowania jako Ziemianin, posiada super moce, przystojny, atrakcyjny mężczyzna. (Archetyp wg Carla Gustava Junga „praobraz”, „obraz pierwotny”, który występuje np. w dziełach artystycznych w postaci typowych i powtarzających się motywów. Treści nieświadome reprezentowane są w świadomości przez wyraziste ich ujęcia. Archetypy to utrwalone w psychice zapisy powtarzające się w doświadczeniach wielu pokoleń. Są odbiciem instynktownych reakcji na określone sytuacje. Archetypy przejawiają się w postaci symboli – ich treść wyrażana jest metaforycznie, nie dając się w pełni zwerbalizować. Symbole obecne są w mitach, snach, wizjach, sztuce).

„John Carter” jako kolejna bajka dla starszych dzieci studia Disneya wpisująca się w politykę produkcyjną blockbusterów.

Tajemniczy sarkofag kapitana Johna Cartera z inskrypcją „Inter Mundos” (między światami), otwierany jedynie od wewnątrz, nawiązuje do tradycji życia pośmiertnego z możliwością (w zależności od wierzeń) zmartwychwstania bądź reinkarnacji. Istnieje tu nawiązanie do starożytnych grobowców i piramid znanych z kultury Egiptu bądź cywilizacji Majów.

Motyw utraconej kobiety oraz związanego z tym poczucia niespełnienia i chęci zemsty. Od czytujemy go z retrospekcyjnych wspomnień bohatera, stanowi napęd do działania w imię „dobrej sprawy” – z jednej strony w imię miłości do czerwonej księżniczki, z drugiej zaś w imię ratunku dla całej planety. Staje się istotnym elementem umożliwiającym logiczny rozwój fabuły.

Poszukiwanie najmocniejszej broni (dziewiątego promienia) w celu sprawowania władzy nad Marsem, to analogia do sytuacji na Ziemi, gdzie rządy poszczególnych państw prześcigają się w wymyślaniu nowych broni dających im przewagę nad rzeczywistym bądź jedynie hipotetycznym wrogiem. Sytuacja ta najbardziej widoczna była podczas tzw. „wyścigu zbrojeń” w okresie Zimnej Wojny między Związkiem Radzieckim a Stanami Zjednoczonymi.

Wojny na Marsie a wojny na Ziemi. Uniwersalny problem nienawiści i wzajemnego krzywdzenia się w imię żądzy władzy, pieniędzy czy innych dóbr – do zestawienia kontekst historyczny (wojna secesyjna), w którym rozgrywa się podstawowa (rzeczywista) warstwa filmu.

Wyjaśnienie zjawiska grawitacji. Do zestawienia z dokumentalnymi zdjęciami kosmonautów na księżycu (charakterystyczne skoki podobne do tych, jakie John Carter wykonuje podczas pierwszych chwil na Marsie).

Wypalanie stygmatów na ciele córki Tarsa Tarkasa jako zwyczaj przeniesiony w czasów niewolnictwa w Stanach Zjednoczonych. Scena wypalania znamion Soli nabiera dodatkowego znaczenia, gdy uświadomimy sobie, że na Ziemi Kapitan John Carter walczył w wojnie secesyjnej po stronie konferderatów.

Walki na arenie Tharków przypominają te, znane z różnych przekazów kulturowych odnoszących się do starożytności, w szczególności zaś odbywających się na arenach Rzymu. Do zestawienia z: „Quo Vadis” Henryka Sienkiewicza lub filmem w reż. Jerzego Kawalerowicza czy Mervyna LeRoya, „Gladiator” w reż. Ridleya Scotta, „Spartacus” w reż. Stanleya Kubricka lub seria telewizyjna „Spartacus: Krew i piach”.

Patos oraz sposoby jego kreowania. Uczniowie wynotowują kwestie filmu, wskazujące na ich charakter: manipulacyjny lub emocjonalny oraz wykorzystujące emocjonalny ton w celu osiągnięcia manipulacji.

Stworzenie na potrzeby filmu specyficznego języka Marsjan przez lingwistów świadczy o dbałości realizatorskiej. Specyficzny język „dawnych ludów” został wykreowany także na potrzeby „Władcy pierścieni” przez Johna Ronalda Reuela Tolkiena.

Wykreowanie społeczności Tharków na wzór ziemskich „barbarzyńców”. Współczucie jako cecha wyróżniająca Solę i jej Ojca spośród istot pozbawionych wszelkich „ludzkich” uczuć.

Wykorzystanie struktur mitologicznych w kreowaniu świata przedstawionego i postaci (nadprzyrodzone moce, struktura władania wszechświatem). Wierzenia mieszkańców Barsoom nawiązują do wierzeń starożytnych Egipcjan, których naczelnym bóstwem była ISIS – Izyda: „wcielenie Wielkiej Macierzy, stanowiąca wraz ze swoim bratem – małżonkiem Ozyrysem i synem Horusem naczelną triadę bóstw. Czczona jako wzorowa żona i matka oraz jako bóstwo władające magią. Jej pozycja narodowego bóstwa Egiptu wzbogaciła się w czasach hellenistycznych – Izyda stała się główną boginią świata śródziemnomorskiego, źródłem siły twórczej, bóstwem ziemi, nieba, morza i świata zmarłych, boginią przyrody. Apulejusz w „Złotym ośle” nazywa ją „matką naturą”. Jako patronkę marynarzy aleksandryjskich często utożsamiano ją z księżycem. Jej świętym zwierzęciem była krowa; wyobrażano ją z rogami krowy i tarczą słoneczną, podwójną koroną, często z małym Horusem na kolanach. Grecy utożsamiali ją z Demeter, Persefoną, Ateną, Artemidą, Herą”. [Władysław Kopaliński, „Słownik mitów i tradycji kultury”, Warszawa 1991]

Do zestawienia z filmami: „Mroczne widmo”, „Atak klonów”, „Zamsta Sithów” – „Gwiezdne wojny” w reż. Georgea Lucasa, „Imperium kontratakuje” w reż. Irvina Kersnera „Powrót Jedi” w reż. Richarda Marquanda, „Avatar” w reż. Jamesa Camerona, „Kroniki Roddicka” w reż. Davida Twohy’a, „Mumia” w reż. Stephena Sommersa, „Indiana Jones” w reż. Stevena Spielberga, „Lara Croft: Tomb Rider” w reż. Simona Westa, „Lara Croft: Tomb Rider – Kolebka życia” w reż. Jana de Bonta, „Podróże Guliwera” w reż. Roba Lettermana.

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Budowa szkatułkowa – typ opowieści, gdzie na pełną fabułę składa się kilka niezależnych historii, ale dopiero ich połączenie daje pełny obraz danej opowieści i szerszy kontekst odbioru. Np.: „Księga 1001 nocy”, „Rękopis znaleziony w Saragossie” Jana Potockiego, „Wieża”, „Pierścień” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, „Wichrowe wzgórza” Emilie Brönte, „Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa.

W opisywanym filmie: przyjazd siostrzeńca Jona Cartera młodego Neda Burroughsa (nieprzypadkowa zbieżność z nazwiskiem autora powieści „Księżniczka Marsa”) do posiadłości wuja, aby objąć po nim spadek, czytanie sekretnego pamiętnika Cartera; na kartach pamiętnika, ścigany przez Indian kapitan Carter szuka schronienia w grocie „pająka”; z groty, w której pozostaje doczesne ciało Cartera, jego klon zostaje przetransmitowany na Marsa, gdzie przeżywa wiele przygód i miłość swojego życia.

Motyw superbohatera, supermana (nadnaturalne moce Cartera ujawniające się na Marsie) do zestawienia z galerią postaci wykreowanych przez twórców skupionych wokół DC Comics i Marvel oraz ich filmowymi wizerunkami.

Motyw miłości pokonującej wszelkie bariery. Miłość ojca – wodza Tarków – do córki, związana z postepowaniem wbrew zasadom społeczności.

Samotny wojownik walczący przeciwko grupie lub nawet całej cywilizcji. Do porównania z westernem, filmem przygodowym, horrorem.

Charakterystyczny dla fantastyki motyw jedności istot w kosmosie, współistnienia i współodczuwania. Jedyną barierą komunikacyjną jest język (zawsze występuje jednak środek, który znosi to ograniczenie np. specjalne mleko).

Fałszywa (pozorna) śmierć jako popularny wątek znany z wielu tekstów kultury, a najbardziej upowszechniony dzięki „Romeo i Julii” Wiliama Szekspira oraz różnych filmowych adaptacji tej sztuki.

Poszukiwanie złota (skarbu) jako punkt wyjścia wielu filmów przygodowych. Prowadzi do odnalezienia o wiele bardziej wartościowego skarbu: miłości, przyjaźni lub własnej tożsamości. Do zestawienia np. z: „Poszukiwacze zaginionej Arki” (1981), „Indiana Jones i Świątynia Zagłady” (1984), „Indiana Jones i ostatnia krucjata” (1989), „Indiana Jones i Królestwo Kryształowej Czaszki” (2008) w reż. Stevena Spielberga.

Matai Shang jako „szara eminencja” sprawująca władzę nad wszechświatem. Potrafi zmieniać swą postać w zależności od potrzeb związanych z wykonaniem danej misji. Podobni bohaterowie, określani niekiedy mianem „zmiennokształtnych” występują w wielu filmach zawierających elementy fantastyki (choć zazwyczaj związani są oni z symboliczną reprezentacją wszechobejmującego spisku). Do zestawienia z serią filmów „Z archiwum X” autorstwa Chrisa Cartera i serią telewizyjną „Fringe: Na granicy światów”.

Mars – czerwona planeta. Popularny motyw filmowy oraz miejsce akcji wielu filmów scince-fiction. Do zestawienia z: „Misja na Marsa” w reż. Briana De Palmy, „Czerwona Planeta” w reż. Anthonego Hoffmana, „Marsjanie atakują” w reż. Tima Burtona, „Duchy Marsa” w reż. Johna Carpentera.

Geometryczna budowa miasta Helium budzi skojarzenia z miastem wykreowanym przez Fritza Langa w filmie „Metropolis”.

Motyw magicznego medalionu – klucza umożliwiającego podróż między światami (wymiarami).

Oddanie ręki księżniczki przez króla-ojca w zamian za ocalenie królestwa Helium – to popularny motyw bajek i baśni stanowiący uniwersalny element fabularnej budowy wielu baśni.