Cele lekcji

Cel ogólny zajęć:

• Analiza i interpretacja tekstów kultury mówiących o cierpieniu.
• Ukazanie cierpienia jako zjawiska dotykającego każdego człowieka oraz sposobów na „radzenie” sobie z cierpieniem.

Cele szczegółowe:

Uczeń:

• utrwala sobie podstawowe pojęcia związane z filmem;
• rozróżnia plany filmowe i wskazuje ich funkcje;
• poznaje rodzaje dokumentów filmowych;
• analizuje wiersz (podaje informacje o podmiocie lirycznym, adresacie itd);
•  wie, czym jest wiersz wolny;
• znajduje środki stylistyczne w wierszu;
• wyciąga wnioski z utworu lirycznego;
• rozróżnia uczucia od emocji.

Przebieg lekcji

1.Nauczyciel zadaje pytanie uczniom: Co według Was jest problemem współczesności? Weźcie pod uwagę takie problemy, które dotyczą przede wszystkim Was, są Wam bliskie. Nauczyciel zapisuje propozycje uczniów na tablicy. Wszelkie wątpliwości są wyjaśniane (10 min).

2.Po omówieniu zagadnień nauczyciel zapowiada, że nastąpi projekcja filmu Anety Kopacz pt. Joanna. Nauczyciel w kilku słowach omawia genezę filmu. Wspomina, że film był nominowany do Oscara (3 min).

3.Projekcja filmu (45 min).

4.Po projekcji filmu następuje czas na wstępne refleksje. Uczniowie wypowiadają się swobodnie, czy film im się podobał. Nauczyciel zwraca uwagę na argumentację (30 min).

5. Analiza filmu pod kątem budowy w związku z tematem.
Nauczyciel zadaje pytanie uczniom: Jak „oko” kamery przedstawia bohaterkę? Z jakiej perspektywy ukazana jest bohaterka? Na czym skupiania jest uwaga widza?
Nauczyciel podczas odpowiedzi uczniów porządkuje informacje, wprowadzając jednocześnie nazwy planów filmowych: detal, zbliżenie; półzbliżenie; plan średni; plan amerykański; plan pełny.
Nauczyciel zadaje pytanie uczniom: Dlaczego bohaterka jest ukazana za pomocą planów „bliskich”, a nie „dalekich”? Co daje taka perspektywa? Jaki efekt uzyskalibyśmy, gdyby bohaterka została ukazana za pomocą planów „dalekich”?

Funkcje planów filmowych w Joannie A. Kopacz:

a) zbliżenie widza do bohatera;

b) ukazanie emocji, jakie targają bohaterami;

c) ukazanie codzienności, monotonni, powszedniości;

d) skupienie na twarzy, gestach przy codziennych czynnościach, które bohaterka wykonuje z zaangażowaniem. Ukazanie tym samym roli, jaką one pełnią w życiu bohaterki;

e) wskazanie dwóch światów, które się przenikają — natura i człowiek. Radość człowieka w czasie obcowania z naturą;

Nauczyciel zadaje pytanie uczniom: Jak został nakręcony film? (Czy reżyserka zostawiła bohaterce kamerę? Jak nakręcono sceny intymne? Czy reżyserka mówiła, co bohaterka ma robić? Czy ten film miał scenariusz?). Gdzie był reżyser podczas kręcenia poszczególnych scen? Nauczyciel porządkuje odpowiedzi. Zapisuje na tablicy rodzaje dokumentów i wyjaśnia, na czym polegają.

a) dokument obserwacyjny — kamera stara się jak najmniej ingerować. Kamera jest nieruchoma. Widz „podgląda” życie bohaterki;

b) obserwacja sprowokowana — reżyser tworzy świat, by pokazać pewien problem. Jak zachowa się bohaterka w trudnej sytuacji? Omówienie bohaterki z perspektywy matki;

c) rekonstrukcja (bohater wypowiada się z off-u) — scena w gabinecie lekarza. Joanna słucha lekarza, z off-u widz słyszy głos syna Joanny.

Nauczyciel wskazuje, że istnieją inne rodzaje dokumentów:

a) rekonstrukcja z bohaterem aktywnym — widz poznaje bohatera w jego zwykłych czynnościach, jednak reżyser „zleca” mu zadanie, więc bohater mówi do nas jednocześnie będąc w „swoim świecie”;

b) impresja;

c) dokument osobisty — bohater i reżyser są jednym;

d) dokument reporterski — wielowarstwowość form: wywiady, archiwalia, animacje, notatki na bokach.

Dyskusja: Co daje widzowi dany rodzaj dokumentu? Co zyskuje widz dzięki danej formie?
Nauczyciel pyta: Jaką rolę pełni muzyka w filmie Joanna? (20 min).

6.Analiza problemu ukazanego w filmie.

Ćwiczenie dramowe — pięć poziomów świadomości. Nauczyciel wybiera chętnych uczniów do wejścia w role bohaterów z filmu. Uczniowie (dwóch, maksymalnie trzech) wchodzą w rolę Joanny. Mają oni stanąć w pozycji (stworzyć rzeźbę), która według nich jest najbardziej wymowna, najbardziej oddaje osobowość, stan Joanny. Uczniowie stają w pozycji bohaterki i wypowiadają się z pozycji bohaterki (w pierwszej osobie), zaś nauczyciel zadaje 5 pytań:

— Co robisz? (w tym momencie, teraz)

— Po co to robisz? Jaki jest cel twojego działania?

— Dlaczego to robisz? Jaka jest przyczyna twojego działania?

— Skąd wiesz, że to, co robisz, jest dobre, skuteczne?

— Jaka jest twoja podstawowa zasada? Jaka jest twoja filozofia życiowa? Czym się kierujesz?

Ćwiczenie dramowe (to samo). Nauczyciel wybiera uczniów do wejścia w rolę męża Joanny.

Jeśli klasa pracuje metodą dramy, można wykorzystać inne ćwiczenie — gorące krzesło. Uczeń w roli bohatera odpowiada na pytania klasy. Nauczyciel powinien podpowiedzieć, jaki jest cel rozmowy. Celem ćwiczenia jest scharakteryzowanie bohaterów i wskazanie na to, jak radzą sobie z problemem choroby. Podsumowaniem ćwiczenia jest omówienie „recepty” bohaterki filmu i jej męża na życie z nieuleczalną chorobą. Ćwiczenie można zakończyć kolejnym ćwiczeniem dramowym: bohaterka (uczeń/uczniowie w roli Joanny/męża Joanny stają w środku, reszta klasy tworzy okrąg. Nauczyciel podaje zadanie: Co chcielibyście powiedzieć Joannie/ jej mężowi w tym momencie?) lub: Napiszcie komentarz (w grupach) na blogu Joanny.
Po zakończonych ćwiczeniach dramowych ważne jest, by „wyjść” z roli, by uczeń nie był identyfikowany i sam nie identyfikował się z bohaterem.

Wnioski z ćwiczenia — charakterystyka bohaterki. Nauczyciel zapisuje cechy charakteru Joanny i emocje, jakie jej towarzyszą — podane przez uczniów. Cały czas odwołując się do filmu. Odpowiedź na pytanie: jaką kobietą była Joanna?
Nauczyciel zadaje kolejne pytanie: Jakie są skutki nieradzenia sobie z chorobą? (ok. 30 min).

7. Analiza wiersza Zbigniewa Herberta Pan Cogito rozmyśla o cierpieniu[1].

a) kto mówi — typ podmiotu lirycznego i jego cechy;

b) temat utworu;

c) jaką postawę wobec cierpienia przyjął Pan Cogito?

d) porównanie Joanny z Panem Cogito? (10 min)

8.Podsumowanie zajęć: Czym jest cierpienie? Jak sobie z cierpieniem radzić? Czy cierpienie może być twórcze/budujące? Motyw cierpienia w tekstach kultury (10 min).

9.Nauczyciel rozdaje uczniom małe kartki i poleca: Napiszcie na kartkach, co sądzicie o dzisiejszej lekcji. Czy poruszony temat jest ważny? Co Wam się podobało, a co nie?
Gdy uczniowie skończą, wrzucają kartki do przygotowanego pojemnika. Nauczyciel stawia pojemnik nieopodal drzwi, by uczniowie, wychodząc z sali, zostawiali tam swoje kartki.

Praca domowa

„Bez cierpienia nie zrozumie się szczęścia”[1] — rozważ słuszność słów Dostojewskiego, odwołując się do filmu A. Kopacz i utworu Z. Herberta.