Krótka informacja o filmie

Kryminalna intryga w średniowiecznym opactwie benedyktyńskim. Film umożliwia arcyciekawe wprowadzenie uczniów do barwnej epoki średniowiecza. Bogactwo środków filmowych, aluzji filozoficznych oraz genialna kreacja Seana Connery’ego sprawiają, że film swoją świetnością dorównuje literackiemu pierwowzorowi Umberto Eco.

Związki z podstawą programową

Język polski

Uczeń:

• odczytuje sens całego tekstu oraz wydzielonych przez siebie fragmentów; potrafi objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości (zakres podstawowy);
• czyta utwory stanowiące konteksty dla tekstów kultury poznawanych w szkole (zakres rozszerzony);
• szuka literatury przydatnej do opracowania różnych zagadnień; selekcjonuje ją według wskazanych kryteriów (w zasobach bibliotecznych korzysta zarówno z tradycyjnego księgozbioru, jak i z zapisów multimedialnych i elektronicznych, w tym Internetu) (zp)
• wskazuje w czytanych tekstach oraz wypowiedziach mówionych stylizację, rozróżnia jej rodzaje (archaizację, dialektyzację, kolokwializację) i określa funkcje (zp)
• dostrzega związek języka z obrazem świata (zakres rozszerzony);
• prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki (zp);
• określa problematykę utworu (zp);
• wykorzystuje do interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wyznaczniki interpretacji (zp)
• wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne) (zp);
• konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury np. plastycznymi, teatralnymi, filmowymi;
• dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne (zp);
• dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów.

Film może być omawiany jako kontekst do obowiązujących lektur: U. Eco „Imię róży”.

Wiedza o kulturze

Uczeń:

• zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki (literaturę, architekturę, plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych mediów) i dostrzega związki pomiędzy nimi;
• wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, użytkową, kultową, poznawczą, ludyczną);
• analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu właściwej dziedziny sztuki;
• wypowiada się na temat dzieła sztuki używając pojęć zarówno swoistych dla poszczególnych sztuk, jak i wspólnych (forma, kompozycja, funkcja, nadawca, odbiorca, użytkownik, znaczenie, kontekst, medium);
• dostrzega i nazywa związek między dziełem a sytuacją społeczno-historyczną i obyczajami epoki, w której powstało.

Historia

Zakres rozszerzony

Europa późnego średniowiecza. Uczeń:

• wyjaśnia przyczyny kryzysu idei władzy uniwersalnej w Europie późnego średniowiecza;
• charakteryzuje przemiany społeczne i gospodarcze w Europie w późnym średniowieczu;
• opisuje zmiany na mapie politycznej Europy w XIV–XV w.

Kultura średniowiecza. Uczeń:

• wyjaśnia uniwersalny charakter kultury średniowiecznej;
• identyfikuje dokonania kultury okresu średniowiecza w zakresie piśmiennictwa, prawa, filozofii, architektury i sztuki, z uwzględnieniem kultury polskiego średniowiecza.

Historia i społeczeństwo

Europa i świat. Uczeń:

• charakteryzuje wpływ cywilizacyjnego kręgu islamskiego na Europę w średniowieczu, w dziedzinie polityki, sztuki, filozofii;
• charakteryzuje przykłady zgodnego i wrogiego współżycia.

Język, komunikacja i media. Uczeń:

• ocenia rolę języka greckiego i łacińskiego dla rozwoju kultury w strefie śródziemnomorskiej i wyjaśnia znaczenie tej wspólnoty językowej dla kultury europejskiej.

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Dyskusja, debata, burza mózgów, planszowa synteza, metaplan, metoda projektów (temat: adaptacja filmowa, klasztor średniowieczny, spory filozoficzne epoki średniowiecza, heretycy i odstępcy od wiary w dobie średniowiecza), analiza i interpretacja działa filmowego i literackiego, praca z fragmentem filmu, elementy dramy, ćwiczenia redakcyjne: recenzja, scenariusz, scenopis.

Zagadnienia związane z konstrukcją dzieła filmowego:

• Plany filmowe a wartościowanie przestrzeni – panoramy – przestrzeń. otwarta – dobro, zbliżenia, plany pełne – przestrzeń naznaczona zbrodnią;
• Perspektywa z lotu ptaka – przybywający mnisi, modlący się Adso – rzeźba Matki Boskiej – perspektywa żabia.
• Muzyka Jamesa Hornera a budowanie nastroju w filmie.

Wilhelm i Adso jako średniowieczny Sherlock Holmes i doktor Watson – elementy filmu detektywistycznego, powieści detektywistycznej.

Wilhelm i Adso – dwa stanowiska – rozum i serce – można zestawić z „Romantycznością” Adama Mickiewicza, „Królem Olch” Johanna Wolfganga Goethego.

Miłość Adsa do nieznajomej dziewczyny – można zestawić z romantyczna koncepcją miłości, IV cz. „Dziadów” Adama Mickiewicza, „Lalka” Bolesława Prusa.

Wizerunek kobiety w średniowieczu – feministyczne koncepcje kultury patriarchalnej – Izabela Filipiak „Absolutna amnezja”, Sylwia Chutnik „Kieszonkowy atlas kobiet”, twórczość Zofii Kulik.

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

Egzemplifikacja treści związanych z kulturą średniowiecza, działalność zakonów: franciszkanie, benedyktyni.

Wielka Inkwizycja i jej działalność w Europie – spór o ubóstwo Chrystusa, sprzeciw wobec bogacenia się Kościoła kosztem najuboższych.

Przestrzeń średniowiecznego klasztoru sacrum i profanum refektarz, kaplica, katakumby, dormitoria, skryptorium, biblioteka, kuchnia, spiżarnia, kuźnia, stajnia.

Styl romański i gotycki w architekturze i rzeźbie.

Motyw vanitas w sztuce średniowiecznej – bestiarium, katakumby.

Chorał gregoriański jako wybitne osiągnięcie muzyki średniowiecznej.

Hierarchia obowiązująca w Kościele, obyczajowość mieszkańców średniowiecznego opactwa (pocałunki na powitanie, całowanie ręki, biczowanie).

Stroje obowiązujące w poszczególnych zakonach, sugerujące przynależność do określonej grupy społecznej – można wykorzystać do tematów realizowanych na wiedzy o kulturze – „strój jako komunikat”.

Charakterystyka wyrazistych typów bohaterów – Salvatore, Remigiusz z Varagine, Berengar, postać historyczna inkwizytora – Bernarda Gui.

Konflikt cesarstwa z papiestwem – historia brata Dulcyna.

Relacja pomiędzy bohaterami: mistrz Wilhelm z Baskerville – uczeń Adso z Melku.

Analiza narracji w filmie – ramy kompozycyjnej – pamiętnik, pisany przez Adsa, pod koniec życia, można zestawić z literacką formą pamiętnika, np. Pamiętnik Rzeckiego w „Lalce” Bolesława Prusa, Jana Chryzostoma Paska „Pamiętniki”, pamiętnik pisany przez Joasię Podborską – „Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego.

Scena w bibliotece a rysunki Giambattisty Piranesiego – niezwykłe ujęcia perspektywiczne, nastrojowość rysunków i przestrzeń biblioteki – labiryntu w filmie.

Powstawanie ksiąg w średniowieczu, iluminacje, inicjały, manuskrypty.

Nawiązanie do księgi Apokalipsy św. Jana – morderstwa wg, Hubertyna z Casale miały być inspirowane biblijną „Księgą Apokalipsy”.

Sztuka prowadzenia dyskusji, elementy erystyczne – scena sporu pomiędzy przedstawicielem papieża a franciszkanami.

Kultura śmiechu – każda epoka ma swój rodzaj komizmu. Śmiech jako wyraz wolności w epoce średniowiecza.

Filozofia Arystotelesa i jej wpływ na filozofię średniowieczną.

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Postać Matki Boskiej w filmie i w średniowiecznych tekstach literackich – „Bogurodzica”, „Posłuchajcie, bracia miła…”, plastycznych motyw deesis, Stabat Mater Dolorosa, pieta.

Motyw lustra w literaturze i malarstwie – Sylvia Plath „Lustro”, Jan van Eyck „Małżeństwo Arnolfinich”.

Motyw róży w kulturze – róża mistyczna w „Widzeniu Ewy” w III cz. „Dziadów” Adama Mickiewicza i tytułowa Róża w filmie.

Motyw kathabasis – przejścia przez podziemia – „mit o Tezeuszu”, „Odyseusz”, film „Władca pierścieni” – na podstawie powieści J.R.R. Tolkiena.

Motyw księgi w opowiadaniach Brunona Schulza, w opowiadaniach Jorge Luisa Borgesa.

Motyw labiryntu w filmie i innych tekstach kultury np., w opowiadaniach

Jorge Luisa Borgesa „Dwaj królowie i dwa labirynty”, „Dom Asteriona”, rzeczywistość labiryntowa w opowiadaniach Brunona Schulza, w powieści Bolesława Prusa „Lalka”, w „Ludziach bezdomnych” Stefana Żeromskiego, w powieści Franca Kafki „Proces”.

Kobieta jako źródło zła – film w reż. Larsa von Triera „Antychryst”.