Adresat zajęć:

Uczniowie szkoły podstawowej (kl. 7-8)

Rodzaj zająć:

język polski, koło filmowe

Cele lekcji:

• rozwijanie umiejętności wypowiadania własnego zdania i oceny dzieła filmowego
• kształtowanie umiejętności interpretacji tekstów kultury
• doskonalenie narzędzi analizy (porównawczej) tekstów
• przyswojenie wiedzy na temat technik filmowych
• uwrażliwienie na różnorodność propozycji z zakresu teorii kina

Czas pracy: 2 lub 3 godziny lekcyjne Środki dydaktyczne: fragment tekstu Georgesa Mélièsa „Obrazy kinematograficzne” (załącznik) fragment książki Mathiasa Malzieu „Mechanizm serca” (załącznik) ilustracje z książki Briana Selznicka „The Invention of Hugo Cabret” karty pracy tablica

Formy pracy: praca indywidualna praca w grupach Metody pracy: pogadanka burza mózgów dyskusja mapa myśli praca z tekstem źródłowym

Przebieg lekcji:

Lekcja 1: Maszyneria kina (1 lub 2 jednostki lekcyjne)

Rozmowa wstępna:

Uczniowie dzielą się wrażeniami po projekcji filmu, wyrażają swoje opinie. Nauczyciel delikatnie kieruje rozmową, zadając pytania o: temat filmu, główne wątki, bohaterów, puentę, gatunek; proponuje sformułowanie kilku słów-kluczy pomocnych w dalszej pracy analitycznej i interpretacyjnej nad filmem, zapisuje je na tablicy. Ze strony uczniów mogą pojawić się np. propozycje: kino fantastyczne, efekty specjalne, roboty, maszyny, wynalazki, historia filmu, itp.

Rozmowa nauczająca

Nauczyciel sonduje wiedzę uczniów na temat początków kina i postacie Mélièsa. Przedstawia sylwetkę wyjątkowego twórcy, podkreślając biograficzny aspekt filmu Scorsese, w którym „życiorys” Mélièsa został jedynie nieznacznie zmodyfikowany. Takie elementy biografii reżysera jak: teatralne początki kariery w teatrze iluzji, zainteresowanie robotami i automatami, budowa szklanego studia w Montreuil, własnoręczne projektowanie i wykonywanie dekoracji, wymyślanie efektów specjalnych są zgodne z dokumentacją historyczną. Nauczyciel zwraca również uwagę uczniów na to, iż w filmie „Hugo…” mogli oglądać oryginalne rysunki i fragmenty jego zarchiwizowanych filmów, z których jedynie nieliczne miały szczęście się zachować do dnia dzisiejszego. Podczas swego „wykładu” nauczyciel może posłużyć się ilustracjami i fotosami z filmów Mélièsa, dostępnymi w Internecie, aby przypomnieć uczniom baśniowy i feeryczny styl tych obrazów.

Praca indywidualna z tekstem źródłowym – uczniowie otrzymują kartę pracy (Załącznik 1) z poleceniem, fragmentem tekstu Mélièsa „Obrazy kinematograficzne” oraz propozycją wypełnienia tabeli dotyczącej „trikowego” aspektu kinematografii Mélièsa. Uczniowie samodzielnie czytają tekst i na kartach pracy formułują swoje propozycje odpowiedzi i wypełnienia tabeli.

Praca całą klasą – po krótkim streszczeniu tekstu (wskazanie czterech typów obrazów oraz scharakteryzowanie obrazów transformacyjnych wg Mélièsa) nauczyciel przerysowuje tabelę z karty pracy na tablicę. Uczniowie podają swoje odpowiedzi na poszczególne pytania.

Dyskusja – Czy kino jest maszynerią? Méliès i „Hugo…”

Nauczyciel moderuje dyskusję, skłaniając uczniów do porównania kinematografii Mélièsa do konstrukcji i cyfrowych efektów specjalnych w filmie Scorsese. W wypowiadaniu opinii i wskazywaniu „maszynowych” elementów filmu „Hugo…” pomocne będą ilustracje (Załącznik 2.). Pytania pomocnicze do dyskusji zamieszczono w tabeli (Załącznik 3).

Podsumowanie lekcji: synteza odpowiedzi i wniosków z dyskusji. Próba odpowiedzi na pytanie, czy współczesne filmy fantastyczne mogą zostać uznane obrazy transformacyjne w rozumieniu Mélièsa.

Zadanie domowe: lektura fragmentu książki „Mechanizm serca” Mathiasa Malzieu (Załącznik 4.)

Lekcja 2: Maszyny, magia i serce

Rozmowa wstępna: charakterystyka postaci Georgesa Mélièsa w filmie „Hugo i jego wynalazek”: biografia, zainteresowania, usposobienie, stosunek do techniki i starych filmów, fascynacja automatycznymi zabawkami i robotami (automatonami).

Praca z tekstem („Mechanizm serca”) całą klasą:

• skonstruowanie portretu postaci Mélièsa w literackiej wizji Malzieu: wskazanie cech wyglądu, charakteru, zachowania, określeń, jakimi posługuje się narrator
• wskazanie elementów baśniowych i fantastycznych opowieści książkowej: czy można by sfilmować ją jako kinematograficzny obraz transformacyjny? Czy w danym fragmencie widzisz potencjał do zastosowania trików?
• próba porównania obu artystycznych wizji postaci Mélièsa: w jaki sposób przejawiała się jego fascynacja technologią? Sformułowanie spostrzeżeń w formie mapy myśli na tablicy.

Przypomnienie wynalazków i urządzeń mechanicznych, jakie pojawiają się w filmie Scorsese (zegary, automaton, nakręcane zabawki, pociąg, projektor kinowy, maszynerie teatralne). Wypisanie listy na tablicy. Krótki opis działania każdego z mechanizmów, z pomocą ilustracji z książki Briana Selznicka „The Invention of Hugo Cabret” (Załącznik 5.)

Burza mózgów: Co łączy kino i urządzenia mechaniczne? Zapisywanie odpowiedzi na tablicy.

Dyskusja: Maszyny i serce

Proponowane pytania moderujące dyskusję: Zwróć uwagę, iż w filmie Scorsese robot uruchamia się kluczem o kształcie serca; w książce Malzieu natomiast narrator ma w miejscu serca zegar. Skąd biorą się (w filmie i w książce) „ludzkie” cechy maszyn?

Filmowy i książkowy Méliès fascynuje się maszynami. Jaki charakter ma to zainteresowanie? Czy filmy Mélièsa to dla Ciebie wyłącznie popis zdolności mechanicznych i iluzjonistycznych, czy widzisz w nich odwołania do sfery emocji widza?

W jaki sposób mechanizm zegara łączy się z maszynerią kina, a w jaki – z funkcjonowaniem człowieka?

Podsumowanie: synteza wniosków z dyskusji, próba sformułowania (i np. rozrysowania) powiązań między kinem, mechaniką a sferą serca (emocji).

Zadanie domowe: w formie mapy myśli spróbuj przedstawić mechanizmy, które decydują o cudownym (magicznym) wymiarze maszynerii kina.

Załącznik 1. – karta pracy indywidualnej z tekstem źródłowym

KINO JAKO MASZYNERIA: GEORGES MELIES

POLECENIE:

Poniżej zamieszczono fragment tekstu Georgesa Mélièsa dotyczącego obrazów „fantastycznych”. Tekst źródłowy poprzedzony został krótkim wyjaśnieniem, jakie inne typy obrazów wyróżnił Méliès w odniesieniu do pierwszych filmów i jak je scharakteryzował.

Zapoznaj się z lekturą i zastanów się, czy w filmie „Hugo i jego wynalazek” Martina Scorsese wszechstronny reżyser działa i tworzy swoje filmy wedle postulatów sformułowanych przez „autentycznego” Mélièsa. Spróbuj utworzyć listę trików i teatralnych machinacji Mélièsa, jakie zostały ukazane w filmie „Hugo…”. Pomoże Ci w tym tabela pod tekstem.

Georges Méliès (1861-1938), reżyser filmowy, scenarzysta, scenograf, aktor, a także iluzjonista i domorosły wynalazca. Zbudował pierwsze historii studio filmowe, w 1897 r. w Montreuil pod Paryżem. Nakręcił tam ok. 500 swoich filmów, do których sam projektował i budował dekoracje; wynalazł wiele trików i efektów specjalnych. Po I wojnie światowej zakończył przygodę z filmem, przez wiele lat prowadził sklepik z zabawkami na dworcu Montparnasse w Paryżu. Starość spędził w dom opieki.

Najważniejsze filmy: „Podróż na Księżyc” (1902), „20 000 mil podmorskiej żeglugi” (1907), „Zdobycie bieguna” (1912). Specjalizował się w gatunku zwanym feeria – baśniowym widowisku, z bogatymi, wielokolorowymi dekoracjami i dynamicznymi efektami świetlnymi.

Wprowadzenie do lektury:

Méliès w swoim tekście wyróżnia cztery rodzaje obrazów kinowych:

1. obrazy plenerowe – ujęcia z natury, w plenerze, „ożywiające” cykl fotografii
2. obrazy naukowe – filmy tworzone na potrzeby nauki: studia ruchu w jego poszczególnych fazach, rejestracje operacji medycznych, eksperymentów naukowych, przemówień itp. Zaletą filmu jest tu uchwycenie ruchu i/oraz możliwość ukazywania sporych zbliżeń, a wiec detali
3. obrazy kompozycyjne – czyli w zasadzie filmy fabularne, które opowiadają jakąś historię, czy to na podstawie powieści/dramatu, czy też wymyśloną przez reżysera
4. obrazy z transformacjami – inaczej obrazy fantastyczne; poniżej – fragment tekstu dotyczący tego właśnie typu obrazów:

OBRAZY KINEMATOGRAFICZNE[…] Obrazy z transformacjami. – Dotykam wreszcie czwartego rodzaju obrazów kinematograficznych nazywanych przez różne osoby obrazami z transformacjami, uważam jednak, że nazwa ta jest niewłaściwa. Może będzie mi wybaczone, zwłaszcza że ten specjalny rodzaj obrazów kinematograficznych sam, osobiście wynalazłem, jeśli powiem, że nazwa „obrazy fantastyczne” bardziej jest tu odpowiednia. W samej rzeczy bowiem spora liczba tego obrazów zawiera metamorfozy i transformacje, i wymaga też specjalnej aparatury teatralnej oraz znajomości sekretów, które w ogólności nie mogą być nazwane inaczej niż „trikowaniem”. To słowo niezbyt akademickie, ale trudno je zastąpić innym. Cokolwiek by się powiedziało, ta właśnie kategoria jest ze wszystkich najbardziej rozległa, jako że wszystko ogarnia – od niepreparowanych, a wziętych prosto z natury widoków plenerowych, do bardzo skomplikowanych i ogromnych kompozycji teatralnych, poprzez wszelkiego rodzaju efekty iluzji, jakich tylko sztuka prestidigitatorska może dostarczyć; potem należy wymienić triki fotograficzne, najprzedziwniejsze dekoracje, używanie maszynerii teatralnej, kunszt manipulowania światłem, obrazy znikające […] i w ogóle cały arsenał kompozycji fantastycznych i „abrakadabrycznych”, które nawet najbardziej niewzruszonych mogą przyprawić o zawrót głowy.

[w:] A. Gwóźdź (red.), „Europejskie manifesty kina. Od Matuszewskiego do Dogmy, Antologia”, Warszawa 2002, s.241-250.

Zadania:

1. Wymień triki, o których pisze Méliès w swoim tekście:
2. Po lekturze i przemyśleniu polecenia spróbuj uzupełnić tabelę, najpierw samodzielnie, a potem wspólnie z całą klasą:

GEORGES MELIES – KINO JAKO MASZYNERIA

Wygląd i wystrój studia w Montreuil w filmie

Jak wyglądały dekoracje? Jak je tworzono?

Aktorzy: jakie mieli kostiumy? Jakie rekwizyty?

W jaki sposób filmowy Méliès kręcił swoje filmy?

Jakie sztuczki magiczne na planie stosował filmowy Méliès?

Załącznik 2 – Ilustracje: makiety planów i wersje ostateczne

Źródło: http://www.fxguide.com/featured/hugo-a-study-of-modern-inventive-visual-effects/

Załącznik 3. – tabela do dyskusji kończącej lekcję 1

Jakie typy obrazów kinematograficznych (spośród wymienionych w tekście Mélièsa) obecne są wg Ciebie w filmie „Hugo i jego wynalazek”?

W filmie „Hugo…” chłopiec zafascynowany jest kinem. Czy pamiętasz, jak to uzasadnia? Czy film „Hugo…” dał Tobie podobne wrażenia?

Czy widzisz podobieństwo między współczesnymi cyfrowymi efektami specjalnymi a trikami opisanymi przez Mélièsa?

Czy studio Mélièsa mogłoby służyć produkcji współczesnych filmów? Jakie rozwiązania techniczne w studiu w Montreuil uważasz za najbardziej innowacyjne?

Skąd brała się magia wczesnego kina, a skąd bierze się magia filmów dzisiejszych?

Załącznik 4. – „Mechanizm serca” (fragment)

Mathias Malzieu, „Mechanizm serca”, z francuskiego przełożyła Magdalena Krzyżosiak, Warszawa 2010.

Wprowadzenie do lektury:

Narrator tej „baśni dla dorosłych” (jak zapisano na okładce polskiego wydania) ma na imię Jack. Opowiada historię swego życia: urodził się w Edynburgu 16 kwietnia 1874 roku, w dniu, który być może był najzimniejszym dniem świata. Ogromny mróz powoduje, że serce nowonarodzonego zamarza. Jednak Madeleine, akuszerka – niezwykła kobieta o zamiłowaniu do mechaniki – znajduje sposób, by przywrócić chłopcu życie: wmontowuje w jego ciało zegar, by urządzenie swym tykaniem pobudzało serce do działania. Jack spędza dzieciństwo pod opieką Madeleine, która ciągle pilnuje, aby chłopiec nie narażał się na zbyt wielkie emocje – silne uczucia mogłyby uszkodzić zegar i doprowadzić nawet do śmierci Jacka. Jednak pewnego dnia chłopiec z zegarem w miejscu serca spotyka Miss Acacię… Po kilku latach skrytej miłości Jack postanawia odnaleźć ukochaną dziewczynę. Wyrusza w daleką podróż. W drodze do Hiszpanii zatrzymuje się w Paryżu. Poszukując zegarmistrza-lekarza, który mógłby sprawdzić jego zegarowe serce, Jack trafia do słynnego iluzjonisty i wynalazcy Georgesa Mélièsa. Poniższy fragment z książki Malzieu to opis pierwszego spotkania chłopca z magikiem, spotkania, które połączy ich losy fantastyczną przygodą. Dwaj bohaterowie odbędą wspólną podróż do Hiszpanii, gdzie Méliès będzie podejmował też swoje pierwsze próby filmowe.

„Mechanizm serca” – fragment (s. 63-64)[Georges Méliès] „Przemieszcza się jak automat, ruchami nieskoordynowanymi, a zarazem pełnymi gracji. Mówi szybko, a jego palce niczym wykrzykniki akcentują słowa. Kiedy jednak opowiadam mu moją historię, słucha bardzo uważnie. Zakończenie kieruję wprost do niego:- Chociaż ten zegar służy mi za serce, przysługa, o jaką pana proszę, nie wykroczy poza pańską rolę zegarmistrza.Zegarmistrz iluzjonista otwiera tarczę, osłuchuje mnie za pomocą urządzenia, które pozwala łatwiej dojrzeć malutkie elementy, i rozczula się, jakby przed oczami stanęło mu dzieciństwo. Wprawia mechanizm w ruch, naprawia kukułkę i wyraża podziw dla dzieła Madeleine.- Jak ty to zrobiłeś, że duża wskazówka jest aż tak powyginana?- Jestem zakochany, ale w ogóle nie znam się na miłości. Złoszczę się, kłócę, a czasem nawet próbuję przyspieszyć lub zwolnić czas. Jestem w bardzo złym stanie? […]- Posłuchaj mnie uważnie, jesteś gotów? Słuchaj uważnie: jedyną rzeczą, jak powiadasz, która pozwoli ci uwieść kobietę twoich marzeń, jest twoje serce. Nie to w postaci zegara, które wstawiono ci w dniu urodzin. Mówię o tym prawdziwym, z ciała i krwi, które całe aż drży. To właśnie o nie chodzi. Zapomnij o problemach z mechanizmem, staną się wtedy mniej ważne. Bądź nieostrożny, a przede wszystkim dawaj, oddawaj się bez reszty!Méliès jest bardzo ekspresyjny. Kiedy mówi, na jego twarzy poruszają się wszystkie mięśnie. Kiedy się uśmiecha, jego wąsy uwydatniają się jak u kota. […]Ten iluzjonista, którego niektórzy uważają za geniusza, udzielił mi właśnie wykładu z magii miłosnej, a na końcu wyznał, że jego najnowsza mikstura wybuchła mu na twarz. Muszę jednak przyznać, że mi pomógł. Nie tylko naprawiając zębatki, ale przede wszystkim dlatego, że ze mną porozmawiał. To wrażliwy człowiek, który umie słuchać. Wyczuwa się, że zna się na ludziach. Być może udało mu się zgłębić tajniki mechanizmów ludzkiej psychiki.” […]

Załącznik 5. – ilustracje z książki Briana Selznicka „The Invention of Hugo Cabret”, Scholastic 2007.

http://relentlesspursuit.wordpress.com/2011/04/08/book-review-the-invention-of-hugo-cabret-brian-selznick//

https://www.theguardian.com/books/gallery/2012/feb/12/hugo-martin-scorsese-brian-selznick#img-5

http://superradnow.files.wordpress.com/2011/03/hugo-2.jpg

http://2.bp.blogspot.com/_UeYSv_n2J_Q/SxNhIOkwmzI/AAAAAAAAQfk/NPTjakDQRmw/s1600/Hugo+Cabret+2.jpg

http://robynfraser.files.wordpress.com/2011/11/hugo-cabret-2.jpg

http://thebooksmugglers.com/wp-content/uploads/2011/08/Hugo-Cabret.jpg

http://25.media.tumblr.com/tumblr_l8nfna50a21qzd8dgo1_500.jpg

http://4.bp.blogspot.com/-pLEnLjee1yk/TrXSgrNwSxI/AAAAAAAAB8U/JlqwCL8cfgM/s1600/Hugo-Cabret-2.jpg