Cele lekcji

Cel ogólny zajęć:

• Analiza filmu w kontekście tekstu filozoficznego.
• Dyskusja o problemach egzystencjalnych, poznawczych i etycznych współczesnej młodzieży w kontekście filmu Krzysztofa Skoniecznego.

Cele szczegółowe:

Uczeń:

• pracuje w zespole, kształci umiejętność udziału w dyskusji;
• analizuje treść i strukturę dzieła filmowego;
• analizuje dzieło filmowe w kontekście tekstu filozoficznego;
• podejmuje rozważania na temat postaw współczesnego młodego człowieka wobec zastanej lub oczekiwanej rzeczywistości materialnej i aksjologicznej;
• dostrzega przydatność wiedzy filozoficznej jako narzędzia pomagającego w interpretacji dzieła filmowego.

Czas pracy 3 godziny lekcyjne + projekcja filmu Środki dydaktyczne karty pracy, załączniki dostarczone przez nauczyciela.

Formy pracy praca z grupą, praca z całą klasą, praca indywidualna. Metody pracy praca z materiałami audiowizualnymi, dyskusja.

Przebieg lekcji

Przed projekcją nauczyciel dzieli uczniów na grupy i rozdaje karty pracy (Załącznik nr 1). Uczniowie zapoznają się z kartą pracy. W trakcie projekcji filmu robią notatki związane z treścią zadania I (stawianie pytań) i zadania II. Nauczyciel prosi uczniów, by zapoznali się z sylwetką reżysera Krzysztofa Skoniecznego (np. w oparciu o artykuł z Wikipedii, który zawiera krótką notkę biograficzną oraz filmografię).

Lekcja nr 1

Najlepiej, jeśli lekcja odbywa się kilka dni po projekcji filmu. Przed lekcją 1. uczniowie opracowują zadania karty pracy.

1. Nauczyciel prowadzi rozmowę z całą klasą. Pytanie na otwarcie dyskusji: Jak rozumieć tytuł „Hardkor disko”?

2. Uczniowie przechodzą do omówienia pierwszej części karty pracy. Przedstawiają swoje pytania, ich filmowe źródła. Dopisują do swoich kart pytania postawione przez innych uczniów, jeśli uznają je za ciekawe, intrygujące.

3.Uczniowie przedstawiają wyniki swoich analiz, przemyśleń i dyskusji związanych z zadaniem grupowym kart pracy. Uzupełniają swoje spostrzeżenia w drodze dyskusji, dodatkowych komentarzy z uczniami innych grup.

4. Nauczyciel przytacza wypowiedź K. Skoniecznego i zapisuje ją na tablicy: „Hardkor disko to film, w którym fabuła jest drugorzędna, a najważniejsze są przeżycia i emocje odbiorcy”[1].
Nauczyciel zachęca uczniów do wspólnej refleksji nad ogólniejszym pytaniem: Jaki wpływ na przeżycia i emocje odbiorcy ma fabuła i jej konstrukcja w filmie?

5. Podsumowanie pracy. Uczniowie wskazują najważniejsze wnioski odnośnie budowy filmu i jej wpływu na odbiór oraz odczytanie głównych myśli zawartych w filmie.

Przykładowe wnioski:
Film Skoniecznego jest dziełem tajemniczym, „niezrozumiałym”, ukierunkowanym na wywołanie reakcji emocjonalnych.

Połączenie elementów tragedii greckiej (trzy akty oznaczone planszami) z kinem realizmu wprowadza konfuzję i trudności w recepcji filmu. Widz pozostawiony jest samemu sobie.

Wprowadzenie widza w stan emocjonalnego pobudzenia i niepokoju wynika zarówno z ograniczenia fabuły — brak przedstawienia czytelnego uzasadnienia działań bohaterów, otwarte zakończenie filmu, jak i stylu opowiadania — wielość form audiowizualnych, mieszanie sposobów opowiadania wizualnego (ujęcia długie, krótkie, efekty specjalne, np. zdjęcia w zwolnionym tempie), wykorzystanie materiałów vhs (paradokumentalizm), agresywny, potoczny, wulgarny język.

Widz otrzymuje niezależność i swobodę w odczytywaniu wymowy filmu, lecz taka postawa reżysera może nieść negatywne konsekwencje. Nadmierne niedopowiedzenie i niejasność filmu mogą przyczynić się do braku zaangażowania u odbiorcy lub do rozwiązania problemu „relatywizmem” („wszystko jedno, co ten film/reżyser ma do powiedzenia”, każdy ma rację, itp.). Paradoksalnie, postawa intelektualnego odczytywania filmu w oparciu o nabytą wcześniej wiedzę filmoznawczą może okazać się w tym przypadku bardziej przydatna i angażująca emocjonalnie widza.

6. Po lekcji nauczyciel rozdaje (lub wysyła pocztą e-mail) kartę pracy nr 2 — fragment Tako rzecze Zaratustra F. Nietzschego wraz z dwoma pytaniami (Załącznik nr 2). Nauczyciel dzieli też klasę na dwie grupy, przydzielając im jedno z dwóch pytań obecnych na karcie pracy. Uczniowie opracowują odpowiedzi na pytania indywidualnie.

Lekcja nr 2

1. Uczniowie przypominają efekty pracy poprzedniej lekcji, wnioski płynące z dyskusji. Głównym zadaniem poprzednich zajęć była analiza samego filmu oraz zastanowienie się nad filmowymi sposobami tworzenia zaangażowania emocjonalnego u odbiorcy. Osią tej lekcji będzie analiza postaci głównego bohatera, jego postawy wobec świata w kontekście tekstu filozoficznego.
Nauczyciel krótko omawia najważniejsze elementy koncepcji nadczłowieka F. Nietzschego[2].

2. Uczniowie zapoznają się z wypowiedzią reżysera: „Kim jest twój bohater? Jak on się w tym świecie odnajduje? Mojego bohatera oparłem na zremiksowanej filozofii Nietzschego — widzę go jako takiego współczesnego nadczłowieka, z jednej strony żyjącego ponad prawem i wyzbytego ze strachu, zaś z drugiej strony — nadwrażliwego i introwertycznego”[3]

3. Nauczyciel dzieli uczniów na czteroosobowe zespoły. W każdym zespole powinny się znaleźć dwie osoby, którym przydzielono pytanie nr 1 oraz dwie, którym przydzielono pytanie nr 2. Praca uczniów przebiega w dwóch rundach (runda pytania 1. i runda pytania 2.). W trakcie danej rundy uczniowie wymieniają się refleksjami związanymi z konkretnym pytaniem.

4. Nauczyciel koordynuje podsumowanie prac. Prosi wybranych uczniów o publiczne podsumowanie efektów pracy swojej grupy.
Uwaga: Efekty pracy nad pytaniem nr 1 powinien zreferować uczeń, któremu przed lekcją przydzielono do przemyślenia pytanie nr 2. Analogicznie, efekty pracy nad pytaniem nr 2 przedstawia uczeń przydzielony pierwotnie do pytania nr 1.

5. Podsumowanie zajęć. Ustalenie najważniejszych argumentów stojących za wybranymi stanowiskami.

6.Nauczyciel przedstawia uczniom kolejne pytanie; będzie ono punktem wyjścia do debaty lub rozmowy na lekcji nr 3 (formę tej lekcji nauczyciel może ustalić samodzielnie lub z uczniami).

Jeśli będzie to debata, stanowiska uczniów będą ustalane tuż przed lekcją. Uczniowie powinni przygotować argumentację „propozycji” (przygotować argumenty budujące odpowiedź twierdzącą na postawione pytanie) lub „opozycji” (przygotować argumenty budujące odpowiedź negatywną na postawione pytanie). Przed rozpoczęciem przygotowań, nauczyciel wspólnie z uczniami ustala szczegółowe reguły debaty (czas wystąpień, ilość uczestników, rolę słuchaczy).

Pytanie: Zaratustra wymienia sześć tradycyjnych wartości, które nie dają ludziom prawdziwej satysfakcji („są ubóstwem i brudem, i żałosną błogością”[4]: dusza, szczęście, rozum, cnota, sprawiedliwość, współczucie). Czy wartości krytykowane przez Nietzschego mogą jeszcze fascynować współczesnego człowieka?[5]

Lekcja nr 3

1. Przypomnienie tematu dzisiejszej dyskusji.

2. Uczniowie przygotowują się do dyskusji.

3. Dyskusja. Nauczyciel sprowadza swoją rolę do obserwatora, doradcy do spraw technicznych, formalnych.

4. Podsumowanie. Praca z całą klasą. Uczniowie wskazują najmocniejsze argumenty danego stanowiska. Omawiają przebieg debaty.

Załączniki

Załącznik nr 1

Karta pracy nr 1, część I (indywidualna)

Odpowiedz na pytania:

1. Jakie pytania zadawałeś sobie podczas oglądania filmu? Podaj 3–5 pytań, które przyszły Ci na myśl w trakcie projekcji.

2. Co było przyczyną ich formułowania?

………………………………………………………………………………………………..

3. Co odczuwasz, gdy pytania te pozostają bez odpowiedzi?

…………………………………………………………………………………………………

Karta pracy nr 1, część II (zespołowa)

Krzysztof Skonieczny uprzedzał przyszłych widzów filmu, iż kluczowym twórczym założeniem filmu będzie szeroko pojęty radykalizm. Zastanówcie się i przygotujcie wypowiedź, w jaki sposób reżyser ów radykalizm uzyskał. Obszarem Waszej analizy będzie:

Grupa nr 1 — NARRACJA

Pytanie główne: Na czym polega radykalizm narracji „Hardkor disko”?

Pytania pomocnicze: Kto opowiada historię filmu? Czy jest jeden narrator, wielu? Jeśli narratorów jest wielu, podajcie przykłady (sceny), w których to zauważyliście. Dlaczego takie rozwiązanie uznane jest za radykalne?

Zastanówcie się, dlaczego dana scena ma taki, a nie inny sposób narracji.

Scena do analizy: wspólne śniadanie Marcina i rodziców.

Grupa nr 2 — STYL/MONTAŻ

Pytanie główne: Na czym polega radykalizm stylu „Hardkor disko”?

Pytania pomocnicze: Czy film jest jednorodny stylistycznie? Jakiego rodzaju materiały można wyodrębnić w tym filmie? Wyjaśnijcie, dlaczego dane sceny pokazane (nakręcone, zmontowane) są w taki, a nie inny sposób.

Sceny do analizy: materiały z młodą dziewczyną; scena zabójstwa ojca.

Grupa nr 3 — WARSTWA DŹWIĘKOWA

Pytanie główne: Na czym polega radykalizm ścieżki dźwiękowej „Hardkor disko”?

Pytania pomocnicze: Jaką rolę w „Hardkor disko” odgrywa muzyka? Jakiego rodzaju muzyka jest wykorzystana w filmie? Czy jest jednorodna? Czy jest wpisana w świat filmu (słuchają jej bohaterowie), czy ma charakter niediegetyczny (nie jest związana z rzeczywistością filmu)? Czy ma to jakieś znaczenie? Jak opisalibyście efekty dźwiękowe filmu?

Załącznik nr 2

Karta pracy nr 2

Zapoznaj się z fragmentem tekstu Fryderyka Nietzschego, następnie przemyśl odpowiedź na jedno z poniższych pytań (konkretne pytanie przydzieli Ci nauczyciel).

„Oto co wielkim jest w człowieku, iż jest on mostem, a nie celem; oto co w człowieku jest umiłowania godnym, że jest on przejściem i zanikiem.

Kocham tych, którzy żyć nie umieją inaczej niż w zaniku, albowiem oni są tymi, którzy przechodzą.

Kocham wielkich wzgardzicieli, gdyż to są wielcy wielbiciele i strzały tęsknoty na brzeg przeciwny.

Kocham tych, którzy nie szukają aż poza gwiazdami powodów, aby zaniknąć i ofiarą się stać, lecz ziemi się ofiarują, aby ziemia własnością nadczłowieka kiedyś się stała.

Kocham tego, który żyje, aby poznawał, i który poznawać chce, aby kiedyś nadczłowiek żył. Tako pragnie on swego zaniku. (…)

Kocham tego, który pracuje i odkrycia czyni, aby nadczłowiekowi dom wystawił oraz mierzwę, zwierzę i roślinę jemu zgotował: gdyż tako chce on swego zaniku.

Kocham tego, co Boga swego gromi, ponieważ Boga swego kocha: gdyż on od gniewu swego Boga zaginąć musi. (…)

Kocham tego, co wolnego jest ducha i wolnego serca; głowa takiego jest tylko trzewiem serca, serce wszakże prze go ku zagładzie.

Kocham tych wszystkich, co są jako ciężkie krople, spadające pojedynczo z ciemnej chmury zawisłej nad człowiekiem: zwiastują one błyskawicę i jako zwiastuny giną.

Patrzcie, jam jest zwiastunem błyskawicy, jam jest ciężką kroplą z chmury: ta błyskawica zwie się nadczłowiekiem. (…)

Niegdyś było bluźnierstwo wobec Boga największym zuchwalstwem, lecz Bóg umarł, a z nim zmarli i ci bluźniercy. Ziemi bluźnić jest rzeczą najstraszniejszą, jako też cenić bardziej wnętrzności niezbadanego, niźli treść tej ziemi.

Niegdyś spoglądała dusza wzgardliwie na ciało; naonczas była ta wzgarda czymś najwyższym; chciała mieć dusza ciało chudym, wstrętnym, zagłodzonym. Tako myślała, iż się ciału i ziemi umknie.

O, ta dusza była sama jeszcze chuda, wstrętna i zagłodzona i okrucieństwo było rozkoszą tej duszy.

Lecz wy nawet jeszcze, bracia moi, powiedzcież wy mi: co wam ciało wasze o duszy waszej zwiastuje? Nie jestże wasza dusza ubóstwem i brudem, i żałosną błogością?

Zaprawdę, brudnym stworzeniem jest człowiek. Trzeba być morzem, aby brudne strumienie w siebie przyjmować i samemu się nie zakalać.

Patrzcie, ja was uczę nadczłowieka: ten jest morzem, w nim wasza wielka wzgarda zatonąć zdoła.

Co jest największym z ducha, czego wy doświadczyć możecie? Jest to godzina wielkiej wzgardy.

Godzina, w której wasze szczęście wstrętem was przejmie, zarówno jak rozum wasz oraz cnota wasza.

Godzina, kiedy powiecie: »I cóż z mego szczęścia! Jest ono ubóstwem i brudem i żałosną błogością. Lecz me szczęście powinno samo istnienie usprawiedliwiać!«

Godzina, kiedy powiecie: »I cóż z mego rozumu! Pożądaż on wiedzy, jako lew karmu. Ubóstwem jest on i brudem, i żałosną błogością«.

Godzina, kiedy powiecie: »I cóż z mej cnoty! Jeszcze mnie ona o szaleństwo nie przyprawiła. Jakżem umęczony mym złem i dobrem! Wszystko to — ubóstwo i brud, i błogość żałosna!«

Godzina, kiedy powiecie: »I cóż z mej sprawiedliwości! Nie baczę, abym się żarem, i węglem stał. Lecz sprawiedliwy jest żarem i węglem!«

Godzina, kiedy powiecie: »I cóż z mego współczucia! Nie jestże współczucie krzyżem, do którego przygwożdżony zostaje ten, co ludzi ukochał. Lecz me współczucie nie jest ukrzyżowaniem (…)«.

Gdzież jest ten piorun, który by was liznął swym językiem? Gdzież jest ten obłęd, który by wam zaszczepić należało?

Patrzcie, ja was uczę nadczłowieka. On jest tym piorunem, on jest tym obłędem!”[1].

Pytania:

1. Która (które) z godzin wskazywanych przez Zaratustrę jest szczególnie bliska Marcinowi, bohaterowi filmu? Uzasadnij wypowiedź.

2. Czy postać Marcina ucieleśnia człowieka, którego „kochałby” Zaratustra? Uzasadnij wypowiedź.

---

Bibliografia

J. Wojtysiak, Pochwała ciekawości, Znak, Kraków 2005

E. Jarząb, Pokolenie „Hardkor disko” — rozmowa z K. Skoniecznym, http://www.portalfilmowy.pl/wydarzenia,31,11735,1,1,Pokolenie-Hardkor-Disko.html

F. Nietzsche, Tako rzecze Zaratustra, tłum. W. Berent, Fundacja Nowoczesna Polska, wolnelektury.pl

M. Kuziak, S. Rzepczyński, D. Sikorski, T. Sucharski, T. Tomasik, Słownik myśli filozoficznej, PWN, Warszawa 2011

www.hardkordisko.com; dostęp 16.06.2015.