Adresat zajęć:

uczniowie klas VII szkoły podstawowej i II-III gimnazjum

Rodzaj zajęć:

historia

Cele lekcji:

Cel ogólny:

powtórzenie i utrwalenie wybranych zagadnień dotyczących historii i kultury wieków średnich w Europie, określenie charakterystycznych cech epoki, przedstawienie procesu dziejowego jako zjawiska dynamicznego

Cele szczegółowe:

Uczeń:

• utrwala pojęcia z dziedziny nauk historycznych;
• doskonali umiejętność posługiwania się nimi we właściwym kontekście;
• utrwala informacje dotyczące periodyzacji wybranych wydarzeń;
• ćwiczy umiejętność obliczania ilości lat, które upłynęły między określonymi wydarzeniami;
• doskonali umieszczanie wydarzeń na osi czasu;
• nabywa kompetencje w zakresie samodzielnego definiowania pojęć;
• rozwija umiejętność pracy w oparciu o materiał filmowy;
• uczy się logicznego argumentowania;
• stosuje zasady obowiązujące w dyskusji;
• rozwija umiejętności związane z komunikacją międzyludzką i partnerstwem.

Czas pracy 1 godzina lekcyjna+ wcześniejsza projekcja filmu Środki dydaktyczne odcinek serialu Gra o tron (2011-2018), karty pracy, tablica, słowniki.

Formy pracy praca z całą klasą, praca w grupach. Metody pracy praca z dziełem sztuki — seans filmowy, elementy burzy mózgów, elementy debaty, elementy dyskusji ukierunkowanej.

Przebieg lekcji

Uczniowie zostali poinformowanie odpowiednio wcześnie o tym, że aby w pełni móc uczestniczyć w zajęciach powinni powtórzyć w domu informacje dotyczące średniowiecza i obejrzeć wybrany przez nauczyciela odcinek serialu telewizyjnego Gra o tron.

Uczestnicy zajęć zostają podzieleni na grupy. Nauczyciel prosi, aby zapoznali się z opisami i fragmentami recenzji wybranych filmów (ZAŁĄCZNIK NR 1), wśród nich również serialu Gra o tron, zwracając w trakcie lektury szczególną uwagę na to, do jakiego okresu historycznego odwołują się autorzy tekstów. Po wykonaniu polecenia uczniowie powinni wskazać średniowiecze jako poszukiwaną epokę.

Nauczyciel prosi, aby każda z grup przygotowała odpowiedzi na pytania:

1. Czym jest średniowiecze?
2. Jaka jest etymologia tej nazwy?
3. Jakie są ramy czasowe tego okresu historycznego?
4. Czy możemy ten okres podzielić na mniejsze przedziały czasowe? Jaka periodyzacja stosowana jest dla okresu średniowiecza?
5. Jak długi jest to okres?
6. Z jakim obszarem geograficznym łączymy zwykle termin średniowiecze?

Oczekujemy, że po zakończeniu pracy uczestnicy zajęć przedstawią odpowiedzi zbliżone do poniższych:

1. Średniowiecze to epoka w historii trwająca od V wieku do XV wieku. Jest środkowym okresem w tradycyjnym podziale historii na starożytność, średniowiecze i nowożytność.
2. Nazwa epoki wywodzi się od łacińskiego zwrotu media aetas, czyli „wieki średnie”. Powstała w okresie renesansu. Miała sugerować, że epoka ta jest okresem pośrednim między tym, co antyczne, a tym co renesansowe. Używano jej więc w sensie pejoratywnym.
3. Przyjmuje się, że średniowiecze rozpoczęło się wraz z upadkiem Cesarstwa Zachodniorzymskiego (rok 476 n.e.) i trwało do epoki renesansu i wielkich odkryć geograficznych. Za punkt graniczny przyjmuje się zwykle odkrycie Ameryki przez Kolumba (rok 1492 n.e.).
4. Średniowiecze dzieli się zwykle na wczesne, pełne (dojrzałe) i późne.
5. Blisko tysiącletni.
6. Termin ten stosowany jest przede wszystkim w odniesieniu do Europy.

Prowadzący zajęcia prosi, aby każda z grup zdecydowała, czy zapisane przez niego na tablicy, ważne dla historii Europy, wydarzenia polityczne miały miejsce w okresie średniowiecza (np. powstanie Spartakusa, koronacja Karola Wielkiego na cesarza, chrzest Polski, pierwsza wyprawa krzyżowa, bitwa pod Grunwaldem, zdobycie Konstantynopola przez Turków, wyprawa Vasco da Gamy, podróż Ferdynanda Magellana dookoła świata, wystąpienie Marcina Lutra). Do podanych wydarzeń, które wiążą się ze średniowieczem, uczniowie dopisują odpowiadające im daty, a następnie porządkują je w kolejności chronologicznej. Na zakończenie tego ćwiczenia wybrani przez nauczyciela członkowie poszczególnych grup umieszczają odpowiednie wydarzenia i daty na znajdującej się na tablicy osi czasu. Pozostała część klasy sprawdza poprawność odpowiedzi.

Prowadzący zajęcia zwraca uwagę uczniów, na to, że w tekstach, z którymi zapoznali się na wcześniejszym etapie zajęć, termin „średniowiecze” występuje wraz z pojęciem „realia”. Prosi uczniów o wyjaśnienie tego pojęcia. Propozycje uczniów zostają zapisane na tablicy, a następnie skonfrontowane z definicją słownikową celem sprawdzenia ich prawidłowości.

„Realia to:

1. rzeczy realne, konkretne, rzeczywistość, aktualna sytuacja;
2. w dziele literackim, filmie itp.: elementy tworzące tło historyczne, społeczne, obyczajowe itp.”[1].

Następnie uczniowie zostają poproszeni o zapisanie na tablicy synonimów pojęcia „realia”. Spodziewamy się, że zostaną zaproponowane terminy takie jak: warunki, uwarunkowania, okoliczności, stosunki, sytuacja, otoczenie, środowisko, tło. (Dla sprawdzenia poprawności przedstawionych propozycji uczniowie mogą posłużyć się słownikiem wyrazów bliskoznacznych.)

Nauczyciel prosi, aby uczniowie zastanowili się, na co powinni zwrócić uwagę, jeśli chcieliby sprawdzić, czy rzeczywiście, jak to napisał autor jednego z przeczytanych tekstów, „akcja serialu [Gra o tron] toczy się w średniowiecznych realiach”, a jeśli tak, to do której z faz średniowiecza uwaga ta się odnosi (wczesnego, pełnego, późnego). Oczekujemy, że przedstawione zostaną propozycje takie jak: stosunki społeczne, tło historyczne, warunki życia, uwarunkowania gospodarcze itp. (Jeżeli uczniowie mają problem z realizacją polecenia, prowadzący zajęcia powinien pomóc podopiecznym sformułować właściwe odpowiedzi, zadając serię pytań naprowadzających, np.: Jak nazywamy całość relacji pomiędzy poszczególnymi grupami społeczeństwa?)

Uczestnicy zajęć pracują w grupach. Każda grupa porównuje inny aspekt „średniowiecznych realiów” zaprezentowany w obejrzanym w domu odcinku serialu Gra o tron z informacjami znanymi im z podręcznika. (Jeżeli klasa jest bardzo liczna, jeden aspekt może być opracowywany przez więcej niż jedną grupę.) Zagadnienia dotyczą zarówno wytworów kultury materialnej, jak i niematerialnej, i są podzielone na następujące obszary:

1. stosunki społeczne;
2. spuścizna kulturowa (przekonania, obyczaje, wiara);
3. architektura;
4. broń, stroje, narzędzia i inne wytwory techniki użytkowej.

Członkowie każdej z grup zapisują, na otrzymanych od nauczyciela kartach pracy, zarówno podobieństwa jak i rozbieżności. Oczywiście, przed realizacją zadania nauczyciel informuje klasę, że elementy fantastyczne występujące w filmie nie powinny być brane pod uwagę.

Po zakończeniu pracy uczniowie analizujący dany aspekt tła historycznego i przedstawiają swoje spostrzeżenia na forum klasy. Oczekujemy, że wypowiadający się będą odnosić się przede wszystkim do zagadnień takich jak:

— cechy feudalizmu jako systemu społeczno-ekonomicznego (rycerstwo, feudalizm, senior, wasal, lenno);

— sposób życia mieszkańców średniowiecznego zamku, wsi i miasta (pańszczyzna, trójpolówka, patrycjat, pospólstwo, plebs, cech, gildia, głód, zaraza);

— rola Kościoła katolickiego w kształtowaniu średniowiecznego poglądu na świat (cezaropapizm, zakon rycerski, asceza, heretyk, inkwizycja);

— cechy architektury średniowiecznej (styl romański i gotycki);

— rozwój techniki (kolczuga, zbroja płytowa, kopia, kusza, wiatrak, młyn wodny, chomąto, przyłbica);

 — prawa i obyczaje (sąd boży, trubadur/minstrel, pręgierz, dyby, ekskomunika, żebrak, pielgrzymka);

— istotne wydarzenia o charakterze politycznym (wędrówka ludów, krucjaty, wojna stuletnia, schizma, antypapież).

Inni uczniowie mogą na tym etapie lekcji zgłaszać uwagi i przedstawiać kontrargumenty. Nauczyciel powinien kierować pytania do uczniów (tak analizatorów, jak i obserwatorów) jeżeli uznaje, że analiza nie jest wystarczająco pogłębiona. Ten etap zajęć poświęcony jest prezentacji argumentów i spostrzeżeń. Nie powinien więc zamienić się w dyskusję, której celem jest przekonanie innych do wyrażanych przez siebie poglądów.

Nauczyciel dziękuje uczestnikom zajęć i prosi, aby na podstawie przedstawionych na lekcji spostrzeżeń napisali rozprawkę nt.. „Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że akcja serialu Gra o tron toczy się w średniowiecznych realiach?”.

ZAŁĄCZNIK NR 1

„Konwent czarownic to osadzona w średniowiecznych realiach produkcja fantasy zrealizowana na zlecenie SyFy Channel”. http://www.canalplus.pl/film-konwent-czarownic_39875

„Tym samym [Guy] Ritchie udowadnia, że bynajmniej nie ma zamiaru rezygnować ze swojego specyficznego stylu, a ze swojej wersji Króla Artura pragnie uczynić osadzony w gatunku fantasty film gangsterski rozgrywający się w średniowiecznych realiach”. http://okiemfilmoholika.pl/filmy/krol-artur-2017-recenzja-filmu/

„Miasto psów to dylogia fantasy osadzona w średniowiecznych realiach. Za niesamowite, mroczne ilustracje odpowiada Jakub Rebelka, jeden z najlepszych polskich rysowników, a scenariusz napisał Yohan Radomski, Francuz polskiego pochodzenia”. https://www.swiatksiazki.pl/ksiazki/miasto-psow-czesc-1-jakub-rebelka-4922161/

„Akcja serialu toczy się w średniowiecznych realiach na dwóch fikcyjnych kontynentach — Westeros i Essos. Ich mieszkańcami są królowie, rycerze, damy, dworzanie, a także biedni wieśniacy, jak przystało na panujący ustrój feudalny. Status społeczny jest tak silnie wiążący dla postaci, że muszą one być bezwzględnie posłuszne skomplikowanym zasadom wypracowanym przez środowisko, do którego należą”. http://www.magiel.waw.pl/2016/05/kultura/film/tron-jest-tylko-jeden/

[1] Internetowy słownik języka polskiego.