Cele lekcji

W trakcie zajęć uczniowie:

• Poznają cechy dawnego niemego kina i stylu Chaplina
• Stosują pojęcia: gag, burleska, slapstick, vis comica
• Doskonalą umiejętność świadomego, krytycznego odbioru i analizy dzieła filmowego
• Charakteryzują bohatera filmu
• Rozwiązują problemy w kreatywny sposób
• Ćwiczą umiejętność współpracy w grupie
• Doskonalą umiejętność dyskusji i prezentowania swojego stanowiska

Przebieg lekcji

Lekcję poprzedza praca domowa, która polega na obejrzeniu jakiegoś krótkiego filmiku z Chaplinem na You Tube oraz wspólne gromadzenie elementów stroju bohatera.

Przed projekcją „Gorączki złota”:

Wcześniej wyznaczony uczeń krótko przedstawia sylwetkę artystyczną Chaplina (mile widziana prezentacja w Power Point stylizowana na „stare kino”), zwracając uwagę na etap aktorski w jego życiu, wędrówkę z teatrzykiem rewiowym, autorski charakter jego twórczości: pisał scenariusze, grał główne role, opracowywał ilustracje muzyczne swoich filmów, był producentem. Działalność w kinie zaczął od realizacji filmów krótkich, a od 1920 r. – „Brzdąc” – tworzył pełnometrażowe. Filmy Chaplina obfitują w pomysłowe gagi, (Gag – komediowy lub farsowy chwyt, zaskakujący koncept lub efekt sytuacyjny. Wykorzystywany był głównie w komediach filmowych kina niemego. Gagi można znaleźć m.in. w komediach Maxa Lindera, Macka Sennetta. Stosowali je także ich uczniowie i następcy (również w filmach współczesnych): Charlie Chaplin, Buster Keaton, Harold Lloyd, Flip i Flap, Jacques Tati, Pierre Etaix, Louis de Funès, Mel Brooks i inni. Do typowego zbioru chwytów gagowych należą szaleńcze gonitwy, komiczne upadki, obrzucanie się tortami itp.), bohater zostaje obdarzony niezwykłą vis comica.(vis comica [wis komika] (łac.) siła komiczna, talent wzbudzania śmiechu (np. u aktorów komediowych).

Nauczyciel dzieli klasę na grupy eksperckie, którym wręcza napisane na kartkach polecenia, aby zwrócili szczególną uwagę na:

• Grupa 1: kostium bohatera, jego charakteryzację
• Grupa 2: gesty, mimikę, sposób poruszania się
• Grupa 3: scenariusz, fabułę, tragizm i komizm
• Grupa 4: pracę i ustawienie kamery, sposób filmowania
• Grupa 5: dźwięk i muzykę oraz jej funkcje

Na kartach umieszczone są również definicje pojęć: gag, burleska, slapstick, vis comica. Nauczyciel informuje uczniów o tym, że wiadomości te potrzebne będą do wykonania zadania twórczego, czyli nakręcenia jednej sceny w stylu Chaplina.

Projekcja „Gorączki złota”, 1925.

Po obejrzeniu filmu grupy ustalają, co muszą zrobić, aby zrealizować zadanie, dyskutują, sumują obserwacje, przystępują do realizacji.

Grupa 1. i 2. „ tworzą Chaplina”, czyli charakteryzują kolegę lub koleżankę (lepiej wypadają!), zwracając uwagę na szczegóły: melonik, zbyt duże buty, spodnie, za mały surdut, wąsik, laseczkę, wyraziste oczy, mimikę, grymasy, nadekspresyjność, zdziwione oczy, specyficzny chód, wymachiwanie laseczką, śmiech, smutne miny, oczy, opieranie rąk na biodrach, splatanie ich, zakładanie nogi na nogę, itp. Uczeń ma „być Charliem”, musi go zagrać, słuchając wskazówek grupy, np.: (człowiek nieszczęśliwy, zakochany, włóczęga, żebrak, śmieszny, nieporadny).

Grupa 3. analizuje kompozycję, wskazuje na szereg luźnych epizodów, nawiązanie do burleski, w której dominują autonomiczne gagi, skojarzenia z pantomimą, komedią slapstickową, skeczem.

Burleska to forma teatralna używająca w ograniczonym zakresie muzyki – głównie recitativo i pieśni. Powstała w XVIII wieku jako parodia poważnych tematów, często dzieł operowych lub operetkowych. W formie plebejska, nierzadko wulgarna. Burleska pojawia się w drugiej połowie XIX wieku w Stanach Zjednoczonych jako odmienna forma, nazywana także British girls. Przedstawienia tej formy burleski miały silnie erotyczne podłoże. Opierała się na grupowych tańcach, śpiewach i skeczach, młodych, skąpo ubranych aktorek, zwykle brunetek. W XX wieku burleskę wzbogacono o striptease),

(Slapstickowa komedia, komedia filmowa okresu kina niemego oparta na gagach. Wyznacznikami jej były ustawiczne pościgi, ucieczki, potknięcia, obrzucanie się tortami, itp. dowcipy wizualne. Za twórcę slapsitckowej komedii uchodzi M. Sennett, a czołowymi przedstawicielami gatunku byli: Ch. Chaplin, B. Keaton, H. Lloyd, O. Hardy i S. Laurel, B. Abbott i L. Costello, J. Tati, P. Etaix, M. Brooks).

Kontrasty zasadą konstrukcyjną oraz generatorem tragizmu i komizmu: mały – duży, bieda – bogactwo, naiwność – przebiegłość.

Sceny, które przeszły do historii kina: „taniec bułeczek”, „spaghetti” z gwoździ i sznurowadeł, halucynacje – pogoń za „kurczakiem”.

Grupa układa scenariusz jednej sceny.

Grupa 4. przygotowuje plan filmowy, aranżuje przestrzeń w sposób teatralny, ustawia nieruchomo, frontalnie kamerę, informuje, że filmuje ruch w kadrze, dowiaduje się, co to jest diafragma iris (śledzenie przez kamerę wybranych detali). Wspólnie z grupą trzecią ustala szczegóły.

Grupa 5. wybiera tapera, który zagra na pianinie na żywo, (jeśli to możliwe) lub wyszukuje i przygotowuje muzykę w funkcji ilustracyjnej, pamiętając o jej roli w filmie niemym.

Wszystkie grupy pracują jednocześnie, na koniec filmują jedną przygotowaną scenę. „Na gorąco” odtwarzamy ją w klasie, omawiając cechy kina niemego.

Praca domowa

Rozwiń scenę, czyli nakręć ze swoją grupą 2-3 sceny rozwijające w dowolny sposób treść zawartą w pierwszej zrealizowanej wspólnie.