Cele lekcji

Cel ogólny:

Młodzież poznaje film Good bye Lenin! pokazujący jedną z perspektyw widzenia transformacji ustrojowej w NRD oraz uczy się świadomego i refleksyjnego odbioru filmu.

Cele szczegółowe:

uczniowie:

• poznają film „Good bye Lenin!” W. Beckera i jego twórców
• korzystają z różnych źródeł wiedzy w poszukiwaniu potrzebnych informacji
• poznają fakty historyczne stanowiące tło wydarzeń filmowych
• doskonalą umiejętność analizy i interpretacji filmu
• doskonalą umiejętność rozpoznawania i określania funkcji środków wyrazu dzieła filmowego
• określają przydatność filmu fabularnego jako źródła wiedzy historycznej
• doskonalą umiejętność pracy w zespole
• doskonalą umiejętność formułowania i wypowiadania własnych opinii

Czas pracy 3 godziny lekcyjne (bez projekcji) Środki dydaktyczne płyta z filmem „Good bye Lenin!” w reż. W. Beckera duży karton lub tablica kartki samoprzylepne instrukcja pracy dla grup (Załącznik nr 1) definicja pojęcia utopia (Załącznik nr 2)

Formy pracy praca w grupach praca z całym zespołem Metody pracy metoda stolików eksperckich burza mózgów analiza filmu elementy projektu edukacyjnego (fotocast)

Przebieg lekcji

I. Przygotowanie do projekcji filmu.

Do świadomego i wnikliwego odbioru filmu „Good bye Lenin!” niezbędna jest uczniom podstawowa widza na temat ustroju NRD, jej relacji z RFN, realiów życia w socjalistycznych Niemczech oraz historii podziału Niemiec.

Wiedzę tę może nauczyciel przekazać za pomocą krótkiego wykładu, prezentacji itd. Można też poprosić uczniów o zebranie i przedstawienie potrzebnych informacji, wykorzystując metodę stolików eksperckich.

1. Na dwa tygodnie przed zajęciami nauczyciel dzieli uczniów na grupy i prosi o przygotowanie następujących zagadnień:

grupa 1 – Przyczyny i okoliczności podziału Niemiec oraz powstania muru dzielącego świat komunistycznego Wschodu oraz wolnego Zachodu.

grupa 2 – Życie codzienne obywateli NRD.

grupa 3 – Założenia ideologiczne socjalizmu i komunizmu.

grupa 4 – Okoliczności zburzenia muru berlińskiego oraz zjednoczenia Niemiec. (Instrukcja pracy dla grup – Załącznik nr 1)

2. Na początku zajęć poświęconych przygotowaniu do odbioru filmu „Good bye Lenin!”, nauczyciel prosi uczniów w poszczególnych grupach eksperckich, aby zweryfikowali przygotowane wiadomości i wybrali najważniejsze informacje. Następnie dzieli uczniów na grupy tak, aby w każdej znaleźli się eksperci od poszczególnych tematów (najprostszy sposób to „ponumerowanie” ekspertów w poszczególnych grupach opracowujących dane tematy, a następnie zmiana grup tak, aby „jedynki” z poszczególnych grup eksperckich stanowiły pierwszą grupę, „dwójki” drugą itd.). W następnym etapie lekcji poszczególni eksperci przekazują zgromadzone informacje pozostałym członkom grupy. Ze zdobytych wiadomości tworzą tabelę (którą wklejają do zeszytu). Propozycja zapisu graficznego:

W trakcie podsumowania pracy przedstawiciele poszczególnych zespołów przekazują całej klasie zdobyte informacje, nauczyciel komentuje, ewentualnie uzupełnia, akcentując treści szczególnie istotne dla zbudowania obrazu socjalistycznych Niemiec, który następnie zostanie skonfrontowany z tym, który został ukazany w filmie W. Beckera.

4. Przed projekcją nauczyciel prosi uczniów, aby szczególną uwagę zwrócili na:

a) narratora (kim jest, w jaki sposób opowiada o świecie),

b) sposób ukazania życia obywateli socjalistycznych Niemiec (rola scenografii i rekwizytów),

c) atrybuty świata Zachodu,

d) sposób przekazywania informacji na temat przemian: politycznych,

społecznych, kulturowych itd. w warstwie słownej, wizualnej i dźwiękowej.

II. Projekcja filmu „Good bye Lenin!” w reż. W. Beckera.

III. Praca z uczniami po projekcji.

1. Po projekcji nauczyciel inicjuje rozmowę, w czasie której młodzież „na gorąco” dzieli się swoimi uwagami, spostrzeżeniami, pierwszymi refleksjami.

2. Nauczyciel prosi, aby uczniowie porozmawiali o obejrzanym filmie w parach (grupach trzyosobowych) i spróbowali określić, o czym jest film Good bye Lenin!, a następnie zapisali swoje spostrzeżenia na samoprzylepnych kartkach (każde zagadnienie na osobnej). Uczniowie, pracując wspólnie z nauczycielem, określają główne tematy filmu i na tablicy lub na dużym kartonie zapisują hasłowo główne zagadnienia poruszone w filmie. Następnie uczestnicy zajęć kolejno podchodzą do „mapy” i przyklejają w odpowiednich miejscach wcześniej przygotowane kartki, uzupełniając w ten sposób stworzony obraz tematów/problemów. Propozycja zapisu graficznego haseł, przy których młodzież umieszcza wskazane przez siebie problemy:

Taki zapis pomoże uświadomić uczniom, że film ten jest bogaty pod względem problemów i znaczeń, a jego odbiór powinien być wielopłaszczyznowy.

3. W podsumowaniu tej części zajęć można omówić z uczniami konstrukcję fabuły filmu: wątki główne, poboczne i epizodyczne. Warto także zwrócić uwagę na kompozycję zdarzeń w filmie oraz na środki formalne, które zostały wykorzystane do ukazania upływu czasu (między innymi: chwyt montażowy dla przeniesienia w czasie o 10 lat, przyspieszony obraz, wykorzystanie zdjęć archiwalnych, pokazujących wydarzenia historyczne, komentarz z offu i inne), a także rolę motywu rakiety kosmicznej (prawdziwej i modelu) w kompozycji tego filmu.

4. Kolejna część zajęć poświęcona będzie omówieniu sposobów ukazania socjalistycznych Niemiec w filmie W. Beckera oraz transformacji ustrojowej, gospodarczej, społecznej i obyczajowej w tym kraju. Nauczyciel prowadzi rozmowę z uczniami, wykorzystując pytania:

a) W jakim momencie życia rodziny Kernerów rozpoczyna się film? W jakim kontekście historycznym to wydarzenie jest ukazane?

b) Jaką postawę wobec socjalistycznej ojczyzny przyjmuje matka Alexa? Jakimi przesłankami się kieruje?

c) Jaki obraz życia obywateli NRD ukazany jest w filmie oraz w opowieści głównego bohatera?

(Należy zwrócić uwagę na to, że świat NRD i RFN pokazany jest za pomocą stereotypowych rekwizytów, etykiet, sytuacji stanowiących epizody, „scenki” z życia Alexa i jego bliskich oraz opowieści bohatera, nacechowanej ciepłą ironią i humorem, będącej w niektórych momentach w kontrapunkcie do obrazów archiwalnych, np. dotyczących demonstracji czy zburzenia muru berlińskiego).

Nauczyciel prosi, aby uczniowie wpisali do tabeli słowa-klucze, które po obejrzeniu filmu Good Bye Lenin! kojarzą się z NRD i RFN.

Prawdopodobne odpowiedzi uczniów:

Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD)	Republika Federalna Niemiec (RFN)
Uniformizacja (ubrania, meble, aranżacja wnętrz) ogórki konserwowe ze Spreewaldu, kawa Mocca Fix, miód, samochody trabant, mur berliński, gospodarka planowa, ucieczki obywateli na Zachód, działacze socjalistyczni – zaangażowani ideowcy, charakterystyczna nowomowa (np. „wróg klasowy”, „egzekutywa”), spektakularne obchodzenie świąt państwowych (40 rocznica powstania NRD) itd.	Różnorodność, bogato zaopatrzone sklepy, coca cola, wypożyczalnie video z filmami erotycznymi, anteny satelitarne, modne ubrania, restauracje Burger King, gospodarka rynkowa itd.

d) W jaki sposób są ukazane przełomowe dla NRD wydarzenia? (z perspektywy głównego bohatera oraz przez pryzmat jego doświadczeń i losów rodziny),

e) Jak swoje miejsce w nowej rzeczywistości odnajdują bohaterowie?

• matka – aktywistka socjalistycznych Niemiec, zapadła w śpiączkę po tym, jak doznała zawału serca, oglądając demonstrację i aresztowanie swojego syna; nie wie o transformacji ustrojowej,
• Alex – rozumie wagę zachodzących przemian i docenia ich dobre strony, nie potrafi się jednak do końca odnaleźć w nowej rzeczywistości, stopniowo ucieka w iluzję, którą kreuje dla matki,
• Ariane – bardzo dobrze odnajduje się w nowej rzeczywistości, zmienia swoje życie, zachłystuje się nowymi możliwościami.

5. Nawiązując do wiadomości na temat NRD zdobytych przed projekcją, nauczyciel inicjuje dyskusję na temat sposobu ukazania socjalistycznych Niemiec w filmie „Good bye Lenin!”:

a) Czy jest to obraz analogiczny do tego, który wyłania się z podręczników historii i źródeł historycznych?

Uczniowie na pewno zwrócą uwagę na to, że obraz socjalizmu ukazany jest w filmie przez pryzmat losów rodziny Kernerów, a poprzez opowieść Alexa jest on złagodzony, momentami nawet ciepły i nostalgiczny. Ukazuje absurdy NRD, ale w tonie łagodnym, humorystycznym, niczym w polskich komediach Barei. Na ten obraz duży wpływ mają wysiłki bohatera, a następnie także jego siostry i innych osób z otoczenia, aby w obawie o zdrowie Christiane podtrzymać u niej przekonanie o tym, że jej ukochana socjalistyczna ojczyzna ma się dobrze. [1]

b) Czy film fabularny może być traktowany jako źródło wiedzy o historii, obyczajowości, życiu codziennym ludzi?

Warto uświadomić uczniom, że film fabularny nie może być źródłem historycznym w zakresie faktograficznym, jednak może sporo powiedzieć o sposobie życia ludzi, emocjach, klimacie wydarzeń, ale także na temat mody, wystroju wnętrz, środków komunikacji itd. – dotyczy to filmów, które niezależnie od tematu, w sposób realistyczny opowiadają o współczesnym świecie. [2]

6. Uczniowie, pracując wspólnie z nauczycielem, odtwarzają etapy budowania iluzorycznego, utopijnego [3] świata, zwracając przy tym uwagę, na środki wyrazu wykorzystane do tego celu. Warto też posłużyć się fragmentami filmowymi:

a) początkowo Alex i Ariane przemilczają przemiany polityczne i opowiadają o świecie za murami szpitala, jakby nic się nie zmieniło (przemilczenie faktów, lakoniczne opowiadanie o świecie zewnętrznym, którego już nie ma, drobne kłamstwa) – fragment filmu od 0:31:10 do 0:31:58,

b) na powrót matki do domu dzieci przywracają jej sypialni poprzedni wygląd, dbają też o odpowiednie „socjalistyczne” ubranie (rola scenografii, rekwizytów i kostiumów) – fragment filmu od 0:33:44 do 0:34:28,

c) przygotowują uroczystość jej urodzin (przygotowują swoisty spektakl, do swoich działań włączają dawnych znajomych matki) – fragment filmu od 0:55:56 do 1:00:55,

d) kreują (w sfingowanych wiadomościach TV) wydarzenia wyjaśniające reklamę coca coli na bloku oraz to, co matka zobaczyła podczas nieprzewidzianego spaceru (wykorzystanie środków filmowych oraz manipulacji obrazem i słowem) – np. fragment filmu od 1:03.55 do 1:04:24,

e) kreują idealny, utopijny obraz życia w NRD z łagodnymi, mądrymi władzami, niosącymi pomoc uciekinierom z Zachodu – fikcyjne wiadomości telewizyjne (kreacja rzeczywistości za pomocą środków filmowych – wykorzystanie zdjęć dokumentalnych oraz specjalnie nakręconych) fragment filmu od 1:46:14 do 1:49:18.

7. Próba oceny postępowania Alexa:

a) dlaczego Alex nie poprzestaje na przemilczeniu zmian, lecz idzie dalej, kreując nieprawdziwy obraz rzeczywistości? (kreuje obraz świata, „naciągając” go do idealistycznej wizji, którą wcześniej kreowała NRD-owska propaganda),

b) komu najbardziej potrzebny był ten wymyślony świat? Dlaczego?

8. Z nostalgią za dawnym systemem można się także spotkać wśród Polaków z pokolenia 50+. Co jest powodem tej nostalgii? (Uczniowie zapewne wymienią: tęsknotę za młodością, za światem znanym i zrozumiałym, trudności w odnalezieniu się w nowej, rynkowej, konsumpcyjnej rzeczywistości itd.) Ta rozmowa, nawiązująca do tematu zajęć, jest także punktem wyjścia do pracy domowej.

Praca domowa

Alternatywne wersje:

1. Przeprowadź wywiad z kimś ze swojego otoczenia, kto pamięta dobrze czasy komunizmu w Polsce na temat jej/jego wspomnień i widzenia PRL z perspektywy ponad dwudziestu lat.

Druga propozycja może być zrealizowana w formie krótkiego projektu edukacyjnego, podczas którego uczniowie będą pracowali także pod opieką wychowawcy oraz informatyka.

Celem tego zadania jest nie tylko zebranie wiadomości na temat wydarzeń i zjawisk przeszłości, ale także budowanie dialogu międzypokoleniowego oraz inspirowanie młodzieży do twórczego wykorzystania dostępnych narzędzi multimedialnych.

2. Pracując w grupach (po 5-6 osób), przygotujcie fotocasty [4] (czyli fotoreportaże wzbogacone o nagrania dźwiękowe i filmowe) na temat: „PRL we wspomnieniach naszych bliskich„.

W tym celu:

a) podzielcie między siebie zadania (koordynator działań – czyli szef grupy, scenarzysta, operator dźwięku, operator obrazu, dziennikarz przeprowadzający wywiady, montażysta),

b) zastanówcie się, kto będzie bohaterem Waszego fotocastu? (może być kilka osób, które dobrze pamiętają czasy PRL),

c) opracujcie scenariusz,

d) zróbcie zdjęcia i zdobądźcie fotografie archiwalne,

e) nagrajcie wspomnienia Waszych bohaterów (przy użyciu kamery lub dyktafonu),

f) zastanówcie się, jaką muzykę wykorzystacie do fotocastu,

g) zmontujcie swój fotocast, wykorzystując darmowe oprogramowanie dostępne w Internecie, np. na stronie www.fotocasty.pl.

h) zaprezentujcie swój fotocast podczas zajęć podsumowujących pracę.

W trakcie pracy nad fotocastem możecie liczyć na pomoc Waszych nauczycieli. Na opracowanie fotocastów macie 3 tygodnie. Najlepsze prace zostaną opublikowane na stronie internetowej szkoły (za zgodą bohaterów prezentacji).

Załączniki

załącznik nr 1, instrukcje pracy dla grup

INSTRUKCJA DLA GRUPy 1

1. Wybierzcie spośród siebie szefa grupy.

2. Zapoznajcie się dokładnie z tematem do opracowania.

3. Przedyskutujcie sposób poszukiwania informacji oraz źródła, do których warto sięgnąć.

Temat: Przyczyny i okoliczności podziału Niemiec oraz powstania muru dzielącego świat komunistycznego Wschodu oraz wolnego zachodu.

Zalecenia:

1. Sięgnijcie do podręczników do historii oraz książek dostępnych w bibliotece szkolnej.

2. Skorzystajcie ze źródeł internetowych, pamiętając jednak o weryfikacji wiarygodności

tych źródeł. Np.
http://www.infoniemcy.eu/historia/niemcy-wschodnie-nrd5

http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/418159,Berlin-murem-podzielony

3. Zbierzcie wiadomości na temat przyczyn podziału Niemiec, a następnie budowy muru dzielącego Berlin na dwa odrębne światy.

4. Postarajcie się dotrzeć do zdjęć obrazujących budowanie muru berlińskiego.

5. Z zebranego materiału wybierzcie tylko najważniejsze, najbardziej interesujące fakty.

Na przygotowanie do zajęć macie 2 tygodnie.

Pamiętajcie, że jesteście ekspertami, którzy przekażą zgromadzone informacje pozostałej części klasy, dlatego każdy w Was powinien być bardzo dobrze przygotowany. Powodzenia!

INSTRUKCJA DLA GRUPY 2

1. Wybierzcie spośród siebie szefa grupy.

2. Zapoznajcie się dokładnie z tematem do opracowania.

3. Przedyskutujcie sposób poszukiwania informacji oraz źródła, do których warto sięgnąć.

Temat: Życie codzienne obywateli NRD.

Zalecenia:

1. Sięgnijcie do podręczników do historii oraz książek dostępnych w bibliotece szkolnej.

2. Skorzystajcie ze źródeł internetowych, pamiętając jednak o weryfikacji wiarygodności

tych źródeł. Np.: http://wyborcza.pl/duzy_kadr/1,97904,7220375,NRD___kraj_mlekiem_i_miodem_ plynacy.html,

http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114881,12285280,Erich_Honecker_mial_sluzacego__Nie_zamienil_z_nim.html

3. Postarajcie się przygotować informacje związane z warunkami życia zwykłych ludzi oraz wiadomości na temat ograniczeń i represji, jakim podlegali.

4. Z zebranego materiału wybierzcie tylko najważniejsze, najbardziej interesujące fakty.

Na przygotowanie do zajęć macie 2 tygodnie.

Pamiętajcie, że jesteście ekspertami, którzy przekażą zgromadzone informacje pozostałej części klasy, dlatego każdy w Was powinien być bardzo dobrze przygotowany. Powodzenia!

INSTRUKCJA DLA GRUPy 3

1. Wybierzcie spośród siebie szefa grupy.

2. Zapoznajcie się dokładnie z tematem do opracowania.

3. Przedyskutujcie sposób poszukiwania informacji oraz źródła, do których warto sięgnąć.

Temat: założenia ideologiczne socjalizmu i komunizmu.

Zalecenia:

1. Sięgnijcie do podręczników do historii oraz książek dostępnych w bibliotece szkolnej.

2. Skorzystajcie ze źródeł internetowych, pamiętając jednak o weryfikacji wiarygodności

tych źródeł. Np.: http://www.infoniemcy.eu/historia/niemcy-wschodnie-nrd.

3. Przedstawcie główne założenia ideologiczne i ich autorów.

4. Zastanówcie się, jak wyglądało praktyczne wdrażanie tych idei.

5. Z zebranego materiału wybierzcie tylko najważniejsze, najbardziej interesujące fakty.

Na przygotowanie do zajęć macie 2 tygodnie.

Pamiętajcie, że jesteście ekspertami, którzy przekażą zgromadzone informacje pozostałej części klasy, dlatego każdy w Was powinien być bardzo dobrze przygotowany.

Powodzenia!

INSTRUKCJA DLA GRUPY 4

1. Wybierzcie spośród siebie szefa grupy.

2. Zapoznajcie się dokładnie z tematem do opracowania.

3. Przedyskutujcie sposób poszukiwania informacji oraz źródła, do których warto sięgnąć.

Temat: okoliczności zburzenia muru berlińskiego oraz zjednoczenia Niemiec.

Zalecenia:

1. Sięgnijcie do podręczników do historii oraz książek dostępnych w bibliotece szkolnej.

2. Skorzystajcie ze źródeł internetowych, pamiętając jednak o weryfikacji wiarygodności

tych źródeł. Np.:
http://www.polskieradio.pl/39/1240/Artykul/476066,Jak-Guenther-Schabowski-obalil- mur-berlinski,
http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/418159,Berlin-murem-podzielony,
http://www.rok1989.pl/portal/r89/1172/8599/Historia.html

3. Zbierzcie informacje na temat przyczyn upadku NRD, ucieleśnionego symbolicznie w zburzeniu muru berlińskiego.

4. Postarajcie się dotrzeć do zdjęć (filmów) obrazujących burzenie muru berlińskiego i oddających nastrój tamtych dni.

5. Z zebranego materiału wybierzcie tylko najważniejsze, najbardziej interesujące fakty.

Na przygotowanie do zajęć macie 2 tygodnie.

Pamiętajcie, że jesteście ekspertami, którzy przekażą zgromadzone informacje pozostałej części klasy, dlatego każdy w Was powinien być bardzo dobrze przygotowany.

Powodzenia!

załącznik nr 2

Utopia – utwór literacki o charakterze fantastyczno-dydaktycznym, określający wizję idealnego społeczeństwa (…), nazwa pochodzi od tytułu dzieła T. More’a, który gatunek ten zapoczątkował, opisując wymyślony przez siebie idealny ustrój społeczny na fantastycznej wyspie Utopii (z gr. ou topos – „miejsce, którego nie ma”). Świat przedstawiony w utopii jest rodzajem repliki na niedoskonałość rzeczywistości realnej, a zarazem dyrektywą jej naprawy zgodnie z przedstawionymi wzorcami rozwiązań idealnych. Wzorce takie konstruowali: F. Bacon w Nowej Atlantydzie, H. G. Wells w Ludzie jak bogowie, (…) I. Krasicki w Mikołaja Doświadczyńskiego przypadkach (…)”.

Hasło opracowane na podstawie: „Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny”, Warszawa 1985

Motyw utopii w filmie, np.:

• „Na srebrnym globie”, reż. Andrzej Żuławski (utopijna wizja przyszłości)
• „Piotruś Pan”, reż. P. J. Hogan (utopijna kraina – Nibylandia)
• „Przedwiośnie”, reż. Filip Bajon (utopijna idea szklanych domów)
• „Seksmisja”, reż. Juliusz Machulski (utopijna wizja podziemnego świata kobiet)
• „Upadek”, reż. Oliver Hirschbiegel (utopijna wizja aryjskiego świata)
• „Wyspa”, reż. Michael Bay (utopijne państwo)
• „Żony ze Stepford”, reż. Frank Oz (idealny świat małego miasteczka kryjącego tajemnicę)

Bibliografia

[1] Warto zaproponować uczniom obejrzenie filmów, które pokazują rzeczywistość NRD z innych perspektyw: „Życie na podsłuchu” w reż. F. Henckel von Donnersmarcka, „Słoneczna aleja” w reż. L. Hausmanna, „Królik po berlińsku” w reż. B. Konopki.

[2] Nawiązanie do artykułu K. Minkera „Film fabularny jako źródło wiedzy społeczno-politycznej”, w „Filmoteka Szkolna. Pakiet Edukacyjny. Scenariusze zajęć i materiały pomocnicze dla nauczycieli”. Warszawa 2012.

[3] W zależności od grupy warto przypomnieć lub wyjaśnić pojęcie utopii, osadzając je w tradycji literackiej (Załącznik nr 2).