Cele lekcji

Cel ogólny

• pokazanie młodzieży, która nie doświadczyła życia w rzeczywistości komunistycznej i nie przeżyła transformacji ustrojowo-ekonomicznej, czym był miniony ustrój, czym była transformacja i jakie były jej przyczyny, jakie przyniosła szanse i zagrożenia

Cele szczegółowe

• budowanie świadomość zaistniałej zmiany
• uświadamianie, że było inaczej, ale później niekoniecznie było lepiej, że zmiana miała miejsce, ale niekoniecznie jej skutki były/są tylko dobre; jak różnie ludzie ją odbierali; co to w ogóle jest zmiana, co niesie, o przyczynach i konsekwencjach; zewnętrznie pojawia się zmiana, ale mentalnie trwa to dłużej i dla pewnego pokolenia trwa to dłużej; trudniej im się odnaleźć, zmiana musi się dokonać w głowie; czasami zewnętrzne oznaki są trudne, nieoczekiwane; inne niż zakładano
• refleksja nad tym, że tym, co nas kształtuje są również miejsce i czas, w których się rodzimy i żyjemy
• nabycie konkretnej wiedzy dotyczącej faktów historycznych
• poznanie filmów reprezentujących kinematografie wybranych europejskich krajów postkomunistycznych
• doskonalenie umiejętności analizy i interpretacji rozmaitych filmów, ze szczególnym uwzględnieniem ukazanych w nich problemów współczesności
• doskonalenie umiejętności dyskusji, argumentowania, bronienia swoich poglądów
• rozwijanie umiejętności pracy w grupie, myślenia twórczego
• uwrażliwienie na problemy współczesności bardzo szeroko pojętej

Środki dydaktyczne film Wolfganga Beckera „Good Bye Lenin!” (2003) film Juliusza Machulskiego „Pieniądze to nie wszystko” (2001) film Dariusza Jabłońskiego „Wino truskawkowe” (2007) film animowany Andrzeja Barańskiego „Warzywniak 360 st.” (2003) film Doroty Kędzierzawskiej „Jutro będzie lepiej” (2010) pytania do filmów materiały plastyczne – flamastry, kolorowe karteczki, arkusze szarego papieru

Formy pracy  praca w grupie Metody pracy  wykład prezentacja dyskusja burza mózgów projekcje filmów

Przebieg lekcji

Scenariusz zajęć filmowych związanych z tematem: „Po transformacji – rzeczywistość przedstawiona w filmach krajów postkomunistycznych” (cały cykl zajęć przygotowany jest jako swoista refleksja nad „pożegnaniem Lenina”, czyli pewnego symbolu minionego ustroju i próba zastanowienia się, czy będzie/jest lepiej, gdy faktycznie rzeczywistość ulegnie zmianie; pięć bardzo różnych obrazów filmowych – zarówno pod względem poruszanej tematyki, jak i samej estetyki, sposobu narracji, gatunku – układamy w swoistą klamrę; chcemy podjąć refleksję nad transformacją, która w sposób symboliczny jest rozstaniem z ideologią, przypisywaną pewnym jednostkom i wprowadzeniem czegoś – w sposób bardziej czy mniej rewolucyjny – nowego, co tworzymy nadal i wciąż liczymy na to, że będzie lepiej).

ZAJĘCIA I

Krótkie wprowadzenie nauczyciela, wykład dotyczący następujących zagadnień:

• ustrój – założenia, struktury
• transformacja
• fakty historyczne na temat transformacji w krajach byłego bloku wschodniego (upadek muru berlińskiego, Okrągły Stół itd., itp.)

Ćwiczenie aktywizujące – praca w grupach. Nauczyciel dzieli klasę na grupy, połowa grup otrzymuje pytanie: Kiedy chcemy dokonać zmian?, druga połowa: Dlaczego wybuchają rewolucje? Uczniowie wspólnie próbują wypisać jak najwięcej przyczyn. Na tablicy zbieramy ich wypowiedzi i wnioski – te dotyczące jednostki (ja, my – pierwsza połowa) i te dotyczące większej grupy, społeczeństwa, narodu (pozostałe). Sprawdzamy, czy przyczyny są podobne.

Projekcja filmu „Good Bye Lenin!” – aktywne oglądanie, nauczyciel rozdaje przygotowane pytania i prosi, by uczniowie na te zagadnienia zwrócili uwagę podczas oglądania: „Jak było przed?” „Jak było po?” „Jakie rzeczy uległy zmianie?” „Dlaczego chcą stworzyć dla matki taką fikcje?” „Dlaczego ludzie boją się zmiany?” „Dlaczego tak ciężko pogodzić się ze zmianą?”

Omówienie, dyskusja, rozmowa moderowana

• Uwzględnić odpowiedzi na pytania postawione na początku zajęć – kiedy chcemy dokonać zmian – zarówno „jednostkowo”, jak i społecznie – przyczyny bardzo często bywają podobne – nie jesteśmy szczęśliwi, czegoś nam brakuje
• Nagła transformacja ustrojowa jest szczególnie trudna dla jednostek zaangażowanych w mijający system – różnica pomiędzy grupą a jednostką jest taka, że w grupie nie wszyscy muszą się godzić na zmianę, ale większość decyduje, wciąż pozostaje grupa ludzi, która się nie godziła, ale musiała przyjąć i dlatego jest im trudno przyjąć zmianę

Praca domowa – na zadanie uczniowie mają się zastanowić i zapisać, jakie widzą zagrożenia transformacji, zmiany ustroju

ZAJĘCIA II

Omówienie zadania domowego o dostrzeżonych zagrożeniach

Np.: „w społeczności nie wszyscy muszą być za zmianą (bo niektórzy byli zaangażowani i nie chcieli zmian); nieumiejętność odnalezienia się w rzeczywistości przez jednostkę zaangażowaną, brak powszechnej zgody na zmianę zawsze rodzi konflikty, konieczność budowania od zera, względy ekonomiczne, finansowo jest trudno, trudność w budowaniu od nowa struktur: instytucji, konstytucji, mechanizmu władzy, prawa; oparcie wszystkiego na nowych założeniach, wartościach, bo zmianie ustroju towarzyszą zmiany wartości, na których buduje się ustrój”.

Dyskusja i zapisanie wszelkich dostrzeżonych – choćby najbardziej abstrakcyjnych – zagrożeń.

Ćwiczenie aktywizujące – praca w grupach. Każda grupa ma wymyślić i zapisać zasady, które powinny panować w dobrze prosperującym ustroju, społeczeństwie, argumenty, przykłady. Uczniowie powinni umieć bronić swoich zasad. Wspólnie wybieramy – dyskutując, odrzucając, odpowiednio argumentują pięć najlepszych, najważniejszych (np., zaangażowanie wszystkich członków społeczeństwa, wybór lidera, podział zysków, równe szanse).

Projekcja filmu „Pieniądze to nie wszystko” (nie przez przypadek wybrana komedia, dosadnie pokazuje mentalność, rzeczywistość, potrzebę przewodnictwa). Prosimy, żeby uczniowie sprawdzili, jak w nowej rzeczywistości kreowanej przez Juliusza Machulskiego, funkcjonują zasady naszego klasowego ustroju idealnego. Po filmie refleksje i dyskusja właśnie na ten temat.

ZAJĘCIA III

Wprowadzenie – wyznaczony wcześniej uczeń przygotowuje prezentację na temat twórczości Andrzeja Stasiuka. Dbamy o to, by uwzględnić w prezentacji pojęcie realizmu magicznego.

Projekcja filmu Dariusza Jabłońskiego „Wino truskawkowe”.

Musimy ukierunkować oglądanie, porównanie rzeczywistości poprzedniego filmu z tą kreowaną przez poetycki obraz Jabłońskiego. Prosimy, żeby uczniowie przygotowali w grupach zestawienie: „ludzie, relacje, jak zbudowana jest przestrzeń i czas, czym się równi narracja, podejście do świata, do pieniędzy, jak myślą bohaterowie, jak się zachowują; dlaczego tam się udało podjąć działania a tu nie” (rola lidera, równe szanse, zadania dla każdego; szanse na wykorzystanie zdolności i umiejętności, w „Winie truskawkowym” nie mają szansy na wykorzystanie potencjału);

Zadanie domowe – Jakie są różnice wieś – miasto (jakie są możliwości, jak się je wykorzystuje; itp.)?

ZAJĘCIA IV

Omówienie wniosków z pracy domowej – „różnice pomiędzy wsią a miastem, zachowania, jak ludzie myślą, jak się zachowują tu i tu; dlaczego tak jest; ludzie uciekają ze wsi do miasta, ale czasem im się nie chce (szukają lepszej rzeczywistości, ale problem nie tkwi w rzeczywistości, ale w ludziach; jak im się nie chce to nigdzie nie znajdą lepszej rzeczywistości; sami ją sobie mogą stworzyć, jeżeli da się im możliwości i szanse)”.

Przed projekcją wybrany uczeń przygotowuje informacje na temat filmu i jego twórców, ze szczególnym uwzględnieniem twórczości Edwarda Dwurnika (cechy jego malarstwa, miasto, kolory).

Ćwiczenia na „wejście”. Nauczyciel rozdaje każdemu uczniowi po 2 karteczki samoprzylepne w dwóch kolorach (np. żółty i granatowy). Prosi o dokończenie/uzupełnienie dwóch zdań:
„To, co robię, co się ze mną dzieje, zależy od mnie gdy …………………………… ponieważ………………………………………….” (kolor „jasny”).
„To, co robię,co się ze mną dzieje, nie zależy od mnie gdy ……………………………………….., ponieważ …………………………………………………” (kolor „ciemny”).

Uczniowie uzupełniane zdanie umieszczają w dwóch kręgach, grupując je według kolorów. Następnie próbujemy wspólnie postawić pytania, które nasuwają się po tym ćwiczeniu, ewentualnie wyciągnąć częściowe wnioski.

Np.: – „Co nas ogranicza? Jakie są przyczyny tych ograniczeń? Co powoduje, że czujemy się wolni? Jakie są granice wolnego wyboru? Czy więcej zależy ode mnie czy od okoliczności zewnętrznych, ludzi dookoła?” (ilość karteczek w danym kręgu)

Projekcja filmu „Warzywniak 360″ – scenariusz według opowiadania Krzystofa Jaworskiego, reżyseria Andrzej Barański, malował Edward Dwurnik, polski film animowany, materiały o filmie dostępne na stronie www.warzywniak.smf.com.pl.

Nauczyciel prosi, by uczniowie w trakcie oglądania zwrócili uwagę na następujące problemy:

• „O czym jest ten film?”
• „Czy się podoba i dlaczego?”
• „O jakich granicach mówi?”
• „Czy ludzie w tym filmie są szczęśliwi?”
• „Jak wygląda miasto?”
• „Czym zajmują się bohaterowie?”
• „Jaki jest świat – kształty, dźwieki, kolory, perspektywy, ograniczenia?”
• „Jaka jest sytuacja egzystencjalna bohaterów – co z ich wyborami, możliwościami, przyszłością?”
• „Co ukształtowało postawy bohaterów (rodzina? środowisko? kraj? miasto? osiedle?)”.

Następnie zbieramy informacje i refleksje. Warto podkreślić wątek „granic własnego podwórka”, zamykania się w określonym środowisku, potrzebę poszerzania horyzontów i szukania wyzwań jako sposób na rozwój, sposób na życie, sposób na szczęście („z dotychczasowej pracy z młodzieżą wiem, że film – choć w pierwszym momencie wywołuje uśmiechy i dowcipne komentarze – może być punktem wyjścia do bardzo poważnych rozważań i dyskusji, często bardzo bolesnych i osobistych”).

Praca domowa (jeśli scenariusz realizujemy na zajęciach szkolnych) – nauczyciel prosi uczniów o przygotowanie projektów zatytułowanych „Ja, mój dom, moja rodzina, moje środowisko, mój kraj – co mnie buduje, ogranicza, kształtuje?”

ZAJĘCIA V

Omówienie pracy domowej: „podział na warunki zewnętrzne i wewnętrzne, które nas kształtują; relacja zwrotna, ja kształtuję przez wartości, które mam w sobie, ale mnie kształtuje otoczenie, miejsce, czas, środowisko; uciekamy od warunków zewnętrznych, bo nam się wydaje, że nas determinują; ludzie się przenoszą, licząc na perspektywy, czasem robią to w szerszej perspektywie np. zmieniając kraj, ale wciąż nie mają perspektyw”.

Prosimy uczniów o krótkie wypowiedzi na temat marzeń, tego, czego poszukują w życiu, co dla nich jest „ziemią obiecaną”. (podkreślić, że na poprzednich zajęciach mówiliśmy o tym, że zmiany wynikają przede wszystkich z braku, teraz będziemy mówić o tym, że każda zmiana do czegoś dąży, ściga jakieś marzenia; to nie jest zero-jedynkowe; niekoniecznie zewnętrzne warunki dadzą nam to, czego szukamy, bo to jest w nas, niezależnie od tego gdzie będziemy).

Projekcja filmu „Jutro będzie lepiej” – uczniowie mają porównać obraz Rosji, którą widzimy na ekranie i „domyśleć” obraz Polski, wyidealizowany, który chłopcy mają w głowach, który za wszelką ceną chcą znaleźć.

Praca w grupach – jak mogłyby się potoczyć losy chłopców, gdyby ich nie deportowano; scenariusze alternatywne tej historii, co by się mogło wydarzyć – w nowej Polsce, po transformacji; na podstawie tego, czego dowiedzieliśmy się wcześniej; jutro będzie lepiej – nie od razu, ale za jakiś czas może być, ta konkretna transformacja daje nadzieję na to, że jutro będzie lepiej.

„Poszczególne moduły cyklu można realizować osobno, bez odnieś do poprzednich obrazów. Wtedy prawdopodobnie inne problemy staną się dominantą – przy „Warzywniaku” kwestia naszego miejsca na ziemi, przy filmie Kędzierzawskiej – marzenia i ich realizacji, itp.”