Krótka informacja o filmie

„Gabinet doktora Caligari” to prekursorskiego dzieło niemieckiego ekspresjonizmu, a także jeden z pierwszych filmowych horrorów, który wywarł znaczący wpływ na rozwój tego gatunku filmowego. Film utrzymany w nastroju somnambulicznej sennej mary napawającej widzów niemal dotykalnym, gęstym strachem.

Związki z podstawą programową

Język polski

Uczeń:

• odczytuje sens całego tekstu oraz wydzielonych przez siebie fragmentów;
• potrafi objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości (zakres podstawowy)
• czyta utwory stanowiące konteksty dla tekstów kultury poznawanych w szkole (zakres rozszerzony);
• szuka literatury przydatnej do opracowania różnych zagadnień; selekcjonuje ją według wskazanych kryteriów (w zasobach bibliotecznych korzysta zarówno z tradycyjnego księgozbioru, jak i z zapisów multimedialnych i elektronicznych, w tym Internetu) (zp);
• prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki (zp);
• określa problematykę utworu (zp);
• wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne) (zp);
• konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury np. plastycznymi, teatralnymi, filmowymi.

Wiedza o kulturze

Uczeń:

• zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki (literaturę, architekturę, plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych mediów) i dostrzega związki pomiędzy nimi;
• wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, użytkową, kulturową, poznawczą, ludyczną)
• analizuje temat dzieła oraz treści i formę w kontekście jego różnych funkcji, wykorzystując podstawowe wiadomości o stylach i epokach z różnych dziedzin sztuki;
• analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu właściwej dziedziny sztuki;
• wypowiada się na temat dzieła sztuki używając pojęć zarówno swoistych dla poszczególnych sztuk, jak i wspólnych (forma, kompozycja, funkcja, nadawca, odbiorca, użytkownik, znaczenie, kontekst, medium);
• dostrzega i nazywa związek między dziełem a sytuacją społeczno-historyczną i obyczajami epoki, w której powstało.

Historia

Zakres rozszerzony

Kryzys demokracji i systemy totalitarne. Uczeń:

• wyjaśnia społeczne, gospodarcze, polityczne i kulturowe uwarunkowania panowaniem rządów autorytarnych w Europie Środkowo-Wschodniej, faszyzmu włoskiego i nazizmu oraz charakteryzuje aktywność międzynarodową Włoch i Niemiec w latach trzydziestych XX w.;
• porównuje systemy totalitarne oraz charakteryzuje ich imperialne cele;
• prezentuje stanowiska nauk społecznych na temat genezy i mechanizmów działania systemów totalitarnych.

Europa i świat między wojnami. Społeczeństwo, gospodarka, kultura.

Uczeń:

• rozpoznaje dorobek kulturowy okresu międzywojennego.

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Dyskusja, burza mózgów, metoda projektów (np.temat: Motyw szaleństwa w tradycji kultury-literatura, filozofia, sztuki plastyczne, film), praca z fragmentami filmu i obrazami ekspresjonistów, ćwiczenia redakcyjne: recenzja, scenariusz, scenopis.

Romantyczne wątki sobowtóra, rozdwojenie osobowości w literaturze XIX w. XX wieku i w filmie.

Niemy film grozy a współczesne kino popularne – horror, thriller.

Wpływ psychoanalizy Zygmunta Freuda na kreacje postaci filmowych.

Powieść gotycka.

Zagadnienia związane z konstrukcją dzieła filmowego:

istotna rola scenografii i charakteryzacji podkreślającej nastrój grozy. Rola scenografii w filmie/iluzja zdeformowanego świata, nierealistyczna perspektywa, deformacja przedmiotów oddających stan ducha bohatera, operowanie światłem, jako element służący spotęgowaniu ekspresji, subiektywizm kamery będącej wzrokiem bohatera. Wyzwolenie filmu z konwencji teatru, tworzenie dzieła tylko przy użyciu filmowych środków wyrazu. Kompozycja szkatułkowa dzieła

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

Związki filmu Roberta Vienego z tradycją romantyzmu – subiektywizm narracji, makabryczna fantastyka, groza, okrucieństwo, motyw szaleństwa, oniryzm.

Różne sposoby interpretacji fabuły filmu – Francis – bohater – narrator – szaleniec czy ofiara szalonego tyrana – doktora Caligari?

Relacje – doktor Caligari – somnabulik Cesar a mechanizm zbrodni. Sztuka jako wyrazicielka niepokojów generacyjnych uwarunkowanych biegiem historii, film jako zapowiedź nadejścia Adolfa Hitlera i totalitarnego państwa.

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

„Gabinet doktora Caligari” jako manifest ekspresjonizmu, pojęcie stylu jako zespołu środków służących wypowiedzeniu treści związanych z tendencjami epoki. Poetyka ekspresjonizmu w literaturze, malarstwie i filmie, np. w zestawieniu z filmami „Student z Pragi” w reż. Stellan Rye i Paula Wegenera czy „Portier z hotelu Atlantic” w reż. Friedricha Wilhelma Murnaua, twórczością Marca Chagalla, Oskara Kokoschki, Ludwiga Meidnera, Salvadora Dali.