Krótka informacja o filmie

Kameralna historia Michała Bogusza (Tomasz Kot) opowiedziana autorskim, subtelnym językiem filmowego przekazu Marka Lechkiego zachwyca poetyckim stylem ujawniającym się przez cały czas projekcji. Podróż sentymentalna przez zapomniane rejony rodzinnego miasta przywołuje u Michała przykre wspomnienia, o których pragnął zapomnieć, i młodzieńcze marzenia, do weryfikacji których zmusiło go życie.

Związki z podstawą programową

Język polski

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• Prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki;
• Określa problematykę utworu;
• Rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, akcja);
• Wskazuje zastosowane w utworze środki wyrazu artystycznego i ich funkcje;
• Wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wyznaczniki kompozycji);
• Wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne).

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• Dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne
• Dostrzega w świecie konflikty wartości oraz rozumie źródła tych konfliktów.

Świadomość językowa. Uczeń:

• Operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat – współczesność i przeszłość; kultura, cywilizacja, polityka).

Zakres rozszerzony

Czytanie i słuchanie. Uczeń

• Czyta utwory stanowiące konteksty dla tekstów kultury poznawanych w szkole;
• Rozpoznaje mechanizmy nowomowy charakterystyczne dla systemów totalitarnych.

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• Wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym).

Wiedza o kulturze

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

• Zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki (literaturę, architekturę, plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych mediów) i dostrzega związki pomiędzy nimi;
• Wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, użytkową, kultową, poznawczą, ludyczną);
• Analizuje temat dzieła oraz treści i formę w kontekście jego różnych funkcji, wykorzystując podstawowe wiadomości o stylach i epokach z różnych dziedzin sztuki;
• Analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu właściwej dziedziny sztuki;
• Charakteryzuje podstawowe media kultury (słowo, obraz, dźwięk, widowisko).

Wychowanie do życia w rodzinie

• Tożsamość i wielowymiarowość człowieka. Poczucie sensu życia.
• Komunikacja interpersonalna, asertywność, techniki negocjacji, empatia.
• Konflikty w rodzinie i ich przyczyny. Sposoby rozwiązywania konfliktów.

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Dyskusja, analiza i interpretacja działa filmowego, praca z fragmentem filmu, metody dramowe, technika punktów widzenia, ćwiczenia literackie.

Film jest bardzo interesujący zarówno pod względem dramaturgicznym, jaki i w warstwie obrazu: to jeden z przykładów kina autorskiego na polskim gruncie.

Zagadnienia filmoznawcze

• Osobiste kino autorskie, poszukiwanie przez autora własnego filmowego języka.
• Niedopowiedzenia, przemilczenia, jako metoda wypowiedzi.
• Inspiracja kinem drogi i realizmem poetyckim.
• Nastrój jako bohater filmu, atmosfera z pogranicza świata realnego i koszmarnego snu.
• Wyczuwalne napięcie towarzyszące wędrówce bohatera.
• Próba uchwycenia w kadrze, bez zbędnych słów i fabularnych zwrotów, duchowej pustki, stanu zawieszenia między przeszłością i przyszłością – bycia „tu i teraz”.
• Duża skala nastrojów pokazana bardzo oszczędnymi środkami.
• Długie, precyzyjnie zaplanowane ujęcia, dopracowana w szczegółach scenografia.
• „Spłycenie” głębi ostrości daje efekt przybliżenia bohatera do widz i koncentruje uwagę odbiorcy na gamie emocji bohaterów.
• Gra ostrością pokazywanych obiektów w obrębie jednego ujęcia (np. w dialogach: raz ostra jest postać w pierwszym planie, raz w drugim).
• Realizm i poetyckość.
• Emploi Tomasza Kota (typ ról, w których wyspecjalizował się aktor, jego zawodowa specjalność, dla wielu odbiorców jest to bohater sitcomu np. „Niania”, romantycznych komedii i reklamy – twarz Nokii. Z drugiej strony aktor debiutował rolą Ryśka Riedla w „Skazanym na bluesa” w reż. reż. Jana Kidawy-Błońskiego).

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

Tytuł nawiązuje do erraty – wykazu błędów w treści publikacji, które zostały zauważone dopiero po wydrukowaniu nakładu. Podobnie w filmie – bohater, po latach, zyskuje perspektywę, z której jaskrawo widoczne stają się popełnione

w przeszłości błędy.

Motywy psychologiczne: dorastanie, powrót do emocjonalności (za cenę bólu, towarzyszącego powracaniu do trudnych momentów), odkrywanie siebie, dążenie do szczęścia i samorealizacji, bohater wyobcowany z rzeczywistości.

Relacje rodzinne: ojciec – nieprzejednany, skrzywdzony i krzywdzący, opuszczony, stary, słaby, spragniony uczucia, tęskniący do bliskości, syn (bohater filmu) – odtrącony, niezrozumiany, zbyt szybko dorosły.

Relacja z żona i synem – pozbawiona ciepła, oparta na relacjonowaniu wydarzeń, łączy ich codzienność, nie emocje, życie obok siebie, pustka emocjonalna, brak radości życia. Rozmowy męża i żony przypominają dialogi bohaterów dramatu Tadeusza Różewicza „Świadkowie albo nasza mała stabilizacja”, tę analogię potwierdza priorytetowe traktowanie wygody życiowej, konformizm i relatywizm moralny bohatera (zabicie człowieka nie jest dla niego tragedią).

Portret pokolenia – wypalenie zawodowe i emocjonalne bardzo młodych ludzi (tuż po 30.), „zamknięty życiorys”, brak marzeń i perspektyw, poprzestawanie na dążeniach materialnych, egzystencja biurowo-domowa, pozbawiona smaku życia, poruszanie się po cudzych, utartych szlakach postępowania, kompromisy, strach przed zmianą,.

Ukazane różne wybory dróg życiowych: zgodnie z głównym nurtem rozwoju społeczeństwa (bohater), ciesząc się z drobnych rzeczy i poprzestając „na małym”, a jednoczesne choć częściowa realizacja ideałów młodzieńczych (przyjaciel), bycie autsajderem (złomiarz).

„Twarzą w twarz” z problemami, jako początek wychodzenia z impasu, odnalezienie radości życia w drobnych sprawach, kontaktach z ludźmi, zwykłych sytuacjach, szukanie i dostrzeganie piękna w rzeczywistości (płonąca wieża, pogoń za łabędziem).

Poszukiwanie informacji o bezdomnym – ofierze wypadku jest próbą oddania szacunku zmarłemu i przywrócenia pamięci o nim (a jednocześnie rodzajem kary, która nie zostaje nałożona administracyjnie). To poszukiwanie jest równoległe z odkrywaniem przez głównego bohatera prawdy o sobie samym, przypominanie marzeń i ideałów z przeszłości i konfrontowanie ich z teraźniejszością i marzeniami oraz planami na przyszłość (czy je posiada?).

Ważna dla interpretacji filmu jest ostatnia scena filmu (ojciec i syn, stoją po dwóch stronach drzwi, pukają w nie, jakby znanym sobie kodem): czy Michał może jeszcze wprowadzić erratę do swojego życia?

Na uwagę zasługuje uważne nakreślenie postaci drugoplanowych (Zbyszek – przyjaciel z młodości, żyjący jeszcze w tamtym świecie, Policjant – meloman, właściciel warsztatu samochodowego – który w pewnym stopniu prowadzi Michała przez świat z przeszłości, bezdomny – Bohun, leśniczy – strażnik).

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Problem czasu: cofanie czasu, jako koniecznego elementu dorastania

i zyskiwania samoświadomości, wędrówka w czasie; powrót do młodzieńczych marzeń i lat dziecięcych, ale także do problemów, które miały destrukcyjny wpływ na osobowość i wybory życiowe (por. Wojciech Jerzy Has „Jak być kochaną”, „Sanatorium pod klepsydrą”).

Przykładowe konteksty filmowe dla zagadnień związanych z bilansem dotychczasowego życia, rozrachunkiem z przeszłością, poszukiwaniem tożsamości: „Zmruż oczy” w reż. Aandrzeja Jakimowski, „Struktura kryształu” w reż. Krzysztofa Zanussi.

W kontekście fabuły nośny znaczeniowo jest też pies, który przylgnął do Michała (pies symbolizuje między innymi: wierność, ochronę, odwagę, przyjaźń, czujność, usłużność, wartę, straż).

Przewijający się motyw wody (wzburzone fale, płynąca rzeka przy pomoście, na którym leży Michał, mycie rąk, kąpiel). Według Słownika symboli literackich: woda to symbol chaosu, zmienności, niestałości, przeobrażenia, odrodzenia ciała i ducha, zmartwychwstania, płodności, potęgi, oczyszczenia, chrztu, mądrości, prawdy, dobra i zła, cnoty, łaski, zapomnienia, kosmicznego umysłu, magii.

Droga-podróż, jako ucieczka od siebie samego i kłopotów, a jednocześnie odnajdywanie siebie poprzez drogę.

Bohater w stanie specyficznego snu, bezruchu, zaklętego kręgu własnych uprzedzeń, leków i blokad (por. „Anioł zagłady” w reż. Luisa Bunuela, „Bezsenność” w reż. Chrisophera Nolana, „Pętla” w reż. Wojciecha Jerzego Has).

Walka z duchami z przeszłości: nigdy niewyjaśnione rodzinne konflikty, porzucone ambicje (por. „Sekrety i kłamstwa” w reż. Mike’a Leigha, „Tam, gdzie rosną poziomki” w reż. Ingmara Bergmana), poczucie porażki.