Wybrane wątki z historii kina

Kto i jak tworzy film?

Twórcy filmowi

Obraz czy też symfonia to zwykle dzieło jednego autora – malarza, kompozytora. W przypadku filmu sprawa przedstawia się nieco inaczej. Powstaje on dzięki pracy zespołu złożonego z wielu osób takich, jak: scenarzysta, reżyser, operator filmowy, aktor, scenograf, kostiumograf, charakteryzator, kompozytor czy montażysta. To oczywiście nie koniec. Zespół ludzi pracujących nad filmem, począwszy od momentu rozpoczęcia przygotowań do jego realizacji aż do chwili, gdy będzie go mógł zobaczyć widz, jest znacznie większy! Są także osoby, które pomagają wybrać do ról odpowiednich aktorów (dyrektor obsady), jest kierownik produkcji, który czuwa nad wszystkimi sprawami organizacyjnymi, związanymi powstawaniem danego filmu. Nie należy również zapominać o producencie filmu. Taka osoba, będąca przedstawicielem wytwórni filmowej, sprawuje generalny nadzór nad całością przedsięwzięcia, jakim jest powstawanie filmu. Bez producenta zrobienie filmu nie byłoby możliwe. To on dba o to, by były fundusze na jego realizację. Powstanie filmu kosztuje. Trzeba zapłacić wszystkim osobom zatrudnionym przy jego realizacji, kosztowne jest stworzenie kostiumów czy dekoracji, niemałe kwoty mogą pochłonąć efekty specjalne, które trzeba niekiedy zastosować. Czasami chodzi tu o naprawdę bardzo duże sumy (najdroższe filmy potrafią dziś kosztować nawet 300 milionów dolarów!). O to, żeby na wszystko, co jest potrzebne, były pieniądze, dba właśnie producent. Oczywiście, przeznaczając pieniądze na realizację danego filmu, producent ma nadzieję, że będzie on dobry i ciekawy, a my widzowie chętnie będziemy go oglądać. Dzięki temu producent nie tylko odzyska pieniądze, które przeznaczył na jego stworzenie, ale nawet jeszcze coś na tym zarobi. A wtedy będzie mógł ten zarobek spożytkować także na powstanie kolejnego filmu.

Wiemy już, jakie jest zadanie producenta. Spróbujmy teraz przyjrzeć się nieco dokładniej kilku najważniejszym osobom w zespole filmowym oraz zadaniom, które mają one do wypełnienia.

Na początek scenarzysta, czyli jeden z najważniejszych twórców filmu. Zadaniem scenarzysty jest napisanie tekstu zwanego scenariuszem, który stanie się następnie podstawą pracy and filmem.

W scenariuszu znajduje się bardzo wiele ważnych informacji takich, jak: fabuła, charakterystyka postaci, przebieg akcji oraz oczywiście dialogi.

Bywa tak, że scenariusz ma kilku autorów, którzy pracują nad nim równocześnie jako zespół. Niekiedy też różne osoby pracują nad kolejnymi jego wersjami, aż do momentu, gdy zyska on swój ostateczny kształt. Czasami różne osoby pracują nad różnymi fragmentami (częściami) scenariusza. Są na przykład osoby, które pracują tylko nad dialogami!

Tu możecie zobaczyć, jak wygląda i jakie informacje zawiera strona ze scenariusza filmowego. To scena dialogowa nr 43 z filmu „Gabriel” w reżyserii Mikołaja Haremskiego. Autorami scenariusza są Radosław Hendel i Piotr Chrzan (materiał: Studio Filmowe Anima-Pol).

Scenariusz filmowy może być oparty na oryginalnym pomyśle scenarzysty; może również opierać się na utworze innego autora (najczęściej literackim takim, jak powieść lub opowiadanie), który zostaje odpowiednio przetworzony. Wtedy mamy do czynienia ze scenariuszem adaptowanym, a o zrealizowanym na jego podstawie filmie mówi się, iż jest on adaptacją. Na przykład o filmie „Opowieści z Narnii. Lew, Czarownica i stara szafa” w reżyserii Andrew Adamsona możemy powiedzieć, iż jest on adaptacją powieści C.S. Lewisa, która nosi taki sam tytuł, zaś o filmie „Most do Terabithii” w reżyserii Gabora Csupo, że to filmowa adaptacja powieści Katherine Paterson pod tym samym tytułem.

Kadr z filmu „Most do Terabithii” z 2007 roku w reżyserii Gabora Csupo będącego filmową adaptacją powieści Katherine Paterson (dystrybucja Monolith Films).

Na podstawie scenariusza tworzony jest scenopis, czyli techniczny plan realizacji filmu, w którym pojawiają się już tak szczegółowe informacje, dotyczące poszczególnych scen, jak przewidywana długość poszczególnych ujęć, które złożą się na każdą ze scen filmu, czy dokładny sposób, w jaki będą one filmowane. Scenopis jest podstawą konkretnych działań reżysera, operatora czy też scenografa już bezpośrednio na planie filmowym.

Reżyser to osoba, pod kierunkiem której powstaje film. Reżyser jest jak dyrygent, który musi poprowadzić orkiestrę złożoną z wielu muzyków tak, aby wspólnie zagrali jak najwspanialej. To dlatego w osobie reżysera powinna połączyć się twórcza wrażliwość z umiejętnością dobrego zarządzania. Reżysera uważa się za najważniejszego twórcę i autora filmu. To jego nazwiskiem podpisywany jest film (często mówimy też na przykład: „Alicja w Krainie Czarów Tima Burtona”, co znaczy, że film pod tytułem „Alicja w Krainie Czarów” wyreżyserował Tim Burton). W praktyce rola reżysera i zakres jego odpowiedzialności za ostateczny kształt filmu może być różny. Możemy mieć do czynienia z sytuacją, gdy reżyser to będzie przede wszystkim realizator, osoba wynajęta przez studio filmowe do kierowania procesem realizacji zdjęć. Taka sytuacja miała miejsce na przykład w tradycyjnym hollywoodzkim systemie produkcji filmów, gdzie prawo do nadania filmowi ostatecznego kształtu (takiego, w którym zostanie on pokazany publiczności) przysługiwała wcale nie reżyserowi, a producentowi lub niekiedy dystrybutorowi filmu! Także dziś kontrakt zawarty z reżyserem może określać, czy to reżyser będzie miał prawo do nadania filmowi autorskiego kształtu w ostatecznym montażu.

Reżyser może być również autorem filmu w pełnym znaczeniu tego słowa, a zakres jego zadań może obejmować obszar bardzo duży i rozciągać się na wszystkie etapy powstawiana filmu. Taka sytuacja ma miejsce częściej w przypadku, gdy filmy powstają poza wielkimi studiami filmowymi i strukturami dużego przemysłu filmowego. Oprócz kierowania samym procesem realizacji zdjęć, a następnie montażem filmu w jego ostatecznym kształcie, reżyser-autor może być również zaangażowany w fazę wstępną pracy na filmem, blisko współpracując z twórcami scenariusza przy powstawaniu jego ostatecznej wersji (czasem jest i tak, że reżyser realizuje swój własny, napisany przez siebie scenariusz) oraz fazę przygotowań do realizacji filmu, gdy podejmowane są decyzje na przykład co do obsady aktorskiej, dokonywany jest wybór członków ekipy realizującej itd. Biorąc pod uwagę tak szeroki zakres obowiązków i odpowiedzialności, można faktycznie uznać reżysera za osobą będącą autorem dzieła filmowego, rzeczywiście odpowiedzialną za jego kształt.

Niekiedy oprócz głównego reżysera w ekipie filmowej pojawia się także tzw. drugi reżyser, kierujący pomocniczą ekipą zdjęciową, która jest odpowiedzialna za realizację części ujęć. Z taką sytuacją spotykamy się w przypadku filmów droższych w realizacji, których akcja dzieje się w kilku miejscach i obok głównego wątku obejmuje także dużą liczbę wątków dodatkowych, zwanych też pobocznymi, oraz dużą liczbę postaci pierwszo- i drugoplanowych. Taka pomocnicza ekipa zdjęciowa pracowała na przykład przy filmach z serii „Harry Potter”.

Na pewno potraficie wymienić kilka nazwisk znanych reżyserów. Na przykład, wspomniany już, Peter Jackson (reżyser serii filmów „Władca Pierścieni” oraz „Hobbit”), Chris Columbus („Kevin sam w domu”, „Pani Doubtfire”, pierwsze dwa filmy o Harrym Potterze) czy Andrew Adamson („Shrek” i „Shrek 2″, „Opowieści z Narnii. Lew, Czarownica i stara szafa” oraz „Opowieści z Narnii. Książę Kaspian”). A czy znacie jakichś polskich reżyserów? Jeśli nie, to trochę Wam podpowiem! Warto znać i zapamiętać takie osoby, jak na przykład: Agnieszka Holland, Roman Polański czy Andrzej Wajda. Agnieszka Holland wyreżyserowała między innymi „Tajemniczy ogród”, a Roman Polański „Oliviera Twista”. Andrzej Wajda to znakomity twórca filmowych adaptacji polskiej klasyki literackiej (na przykład „Pan Tadeusz”, „Zemsta”). Znakomitym twórcą książek, filmów oraz seriali dla dzieci jest Andrzej Maleszka („Magiczne drzewo”, „Maszyna zmian”), zapewne wielu z Was zna jego książki i filmy.

Dobra współpraca aktora i reżysera jest bardzo ważna. Aktorka Julia Roberts i reżyser Tarsem Singh na planie filmu „Królewna Śnieżka” z 2012 roku (dystrybucja Monolith Films).

O filmie mówi się czasem, że to ruchome obrazy. Za to, w jaki sposób te obrazy będą wyglądały, w dużym stopniu odpowiada operator filmowy, nazywany również autorem zdjęć filmowych. To niezwykle ważna funkcja, bo to właśnie autor zdjęć, we współpracy z reżyserem oraz scenografem, określa sposób, w jaki będą skomponowane i sfilmowane kolejne ujęcia, które składają się na film (na przykład, czy podczas filmowania danego ujęcia kamera będzie się poruszać czy też pozostanie nieruchoma, jakie zastosować oświetlenie). Kieruje on także całą ekipą zdjęciową (mówi się, że jest szefem tzw. pionu operatorskiego), w której pracują operatorzy kamer i ich asystenci, oświetleniowcy oraz szereg innych osób takich, jak na przykład wózkarze (odpowiedzialni za pracę specjalnego wózka, na którym zamieszczona bywa kamera).

Autor zdjęć filmowych to jeden z najważniejszych członków ekipy filmowej, ściśle współpracujący z reżyserem i aktorami. Operator Grzegorz Kędzierski i jego asystent Edward Makówka oraz Beata Tyszkiewicz i Paulina Tworzyańska na planie filmu w reżyserii Kazimierza Tarnasa „Awantura o Basię” z 1995 roku (materiał pochodzi ze zbiorów Filmoteki Narodowej w Warszawie, autor zdjęcia: Krzysztof Fus).

Wśród najlepszych, najbardziej cenionych w świecie autorów zdjęć filmowych jest wielu Polaków. Jednym z nich jest dwukrotny zdobywca Oscara – Janusz Kamiński, który od wielu lat współpracuje ze Stevenem Spielbergiem i jest autorem zdjęć do reżyserowanych przez niego filmów (na przykład „Zaginiony świat: Jurassic Park” oraz „Indiana Jones i Królestwo Kryształowej Czaszki”). Innym znanym i cenionym Polakiem pracującym za granicą jako autor zdjęć filmowych jest Sławomir Idziak. Na pewno znacie film „Harry Potter i Zakon Feniksa”. Zdjęcia do tego i wielu innych filmów stworzył właśnie on! Z kolei autorem zdjęć do serii „Piraci z Karaibów” oraz do „Alicji w Krainie Czarów” jest inny Polak – Dariusz Wolski.

Aktor to również jeden ze współtwórców filmu. To osoba, która gra postać oglądaną przez nas na ekranie. Na przykład aktor Johnny Depp zagrał kapitana Jacka Sparrowa w serii filmów „Piraci z Karaibów”, zaś aktorka Angelina Jolie postać Maleficent w filmie „Czarownica”. Oni zagrali oczywiście role główne, pierwszoplanowe (w końcu w filmie o czarownicy najważniejsza jest przecież tytułowa Czarownica), ale oprócz aktorów występujących w rolach pierwszoplanowych w filmie zazwyczaj pojawiają również aktorzy drugoplanowi. Choć akcent w filmie zawsze położony jest na główne postacie, to jednak te drugoplanowe są równie ważne. Ich relacje z głównym bohaterem filmu są często niezwykle istotne dla przebiegu akcji (tak jest choćby w przypadku kruka Diavala, czyli sojusznika Maleficent ze wspomnianej „Czarownicy”). Na pewno każdy z Was potrafi wymienić przynajmniej kilka nazwisk znanych aktorów filmowych. Zapewne są wśród nich Wasi ulubieńcy – ci, których oglądacie najchętniej. Wielu znakomitych, znanych na całym świecie aktorów to Polacy albo też osoby posiadające polskie korzenie. Jedną z najsłynniejszych aktorek starego, jeszcze niemego kina była Pola Negri (która tak naprawdę nazywała się Apolonia Chałupiec i urodziła w 1897 roku w Lipnie). Polskiego pochodzenia jest na przykład aktorka Mia Wasikowska (to ona zagrała tytułową rolę w filmie „Alicja w Krainie Czarów” z 2010 roku). Warto również byście zapamiętali inne nazwiska świetnych polskich aktorów takie, jak: Krystyna Janda, Agata Kulesza, Janusz Gajos czy Jerzy Stuhr (to ten aktor użyczył głosu doskonale Wam znanemu osiołkowi w polskiej wersji językowej filmów animowanych z serii „Shrek”).

Poza aktorami pierwszoplanowymi i drugoplanowymi w filmie występują również statyści, czyli osoby pojawiające się w tle, w scenach zbiorowych (na przykład bitew) i zazwyczaj niewypowiadające żadnego tekstu. Statystami w filmach są przeważnie osoby niebędące aktorami. Często wybiera się je ze względu na charakterystyczne cechy wyglądu. Na przykład rośli, dobrze zbudowani mężczyźni nadają się na statystów występujących w scenach bitew, gdzie naprzeciw siebie stają dwie zawodowe armie, zaś ludzie bardzo chudzi i bladzi będą występować w scenach, w których powinni pojawić się więźniowie czy jeńcy wojenni.

Oprócz statystów na planie filmowym mogą pojawić się również dublerzy, czyli osoby zastępujące aktorów w niektórych scenach filmowych, zwłaszcza takich, które wymagają specjalnych umiejętności (na przykład szermierka albo gra na jakimś instrumencie muzycznym). Gdy będą to sceny niebezpieczne dla zdrowia i życia (na przykład skok z dużej wysokości, wypadek samochodowy), takim dublerem będzie kaskader.

(rys. A. Krella-Moch)

Scenograf to również niezwykle ważny twórca dzieła filmowego. Jest on autorem scenografii, czyli oprawy plastycznej filmu. W oparciu o scenariusz i scenopis, współpracując z reżyserem oraz autorem zdjęć i producentem, scenograf planuje wygląd, a następnie projektuje przestrzenie, w których rozgrywać się będzie akcja filmu. Scenograf nadzoruje prace zespołu, którego zadaniem jest wykonanie scenografii. Współpracuje także ściśle z dekoratorem wnętrz, który, jak sama nazwa wskazuje, bezpośrednio odpowiada za dekoracje, czyli wygląd poszczególnych wnętrz (a w nich za rozmaite przedmioty, na przykład: meble, dywany, obrazy) pojawiających się w filmie.

W każdym filmie scenografia jest bardzo ważna. Od tego, czy scenografia będzie dobrze zaprojektowana i wykonana w dużym stopniu zależy to, czy świat, który oglądamy na ekranie, wyda nam się wiarygodny, czy „wejdziemy” w niego, zapominając na chwilę, że oglądamy film. Domyślacie się zapewne, iż są takie filmy, w których scenografia jest elementem szczególnie istotnym, jest wyjątkowo bogata i rozbudowana. Z taką sytuacją spotykamy się na przykład w filmach historycznych, fantasy czy fantastycznonaukowych. Cofnięcie się w przeszłość, wyczarowanie baśniowych światów, zamieszkiwanych przez elfy czy krasnoludy, albo odległych planet, na których żyją obce cywilizacje, to prawdziwe wyzwanie dla każdego scenografa! W przypadku filmów historycznych trzeba, na przykład, zdobyć autentyczne meble czy inne przedmioty z danego okresu albo też, korzystając ze źródeł (starych książek, obrazów czy fotografii), w których można znaleźć wskazówki co do tego, jak one wyglądały – stworzyć ich dobrze wyglądające kopie. Filmy fantastyczne i fantastycznonaukowe wymagają z kolei od scenografa ogromnej wyobraźni, by powstało coś, co tak naprawdę nie istnieje (albo może zaistnieć w przyszłości). Oczywiście, współcześnie wielką pomocą w tworzeniu tych niezwykłych scenografii są komputery. Dzięki zaawansowanej grafice komputerowej można dziś zastąpić część dekoracji obrazami stworzonymi w komputerze.

Z czego wysiadł właśnie pan Kleks i jego towarzysze?
Oto przykład ciekawej scenografii, stworzonej jeszcze bez użycia komputera.
Fotos pochodzący z filmu w reżyserii Krzysztofa Gradowskiego „Podróże Pana Kleksa” z 1985 roku
(materiał pochodzi ze zbiorów Filmoteki Narodowej w Warszawie, autor zdjęcia: Roman Sumik).

W ten sam sposób można zresztą wykreować nie tylko scenografię lub jej elementy, ale również ludzi – na przykład widzów na stadionie piłkarskim czy stających do bitwy żołnierzy wielkiej armii! Nie trzeba już korzystać z ogromnej liczby statystów do tworzenia scen masowych, czyli takich, w których występuje mnóstwo ludzi. Można zaangażować mniejszą liczbę prawdziwych ludzi bezpośrednio na planie filmowym, a potem posłużyć się komputerem i przy jego pomocy stworzyć pozostałych (zwłaszcza tych znajdujących się z tyłu, na dalszym planie).

Wiemy już, czym zajmują się scenograf i jego współpracownicy. Inną ważną osobą, bez której trudno byłoby stworzyć film, jest kostiumograf. Jego zadaniem jest projektowaniem kostiumów – strojów, w których występują postacie oraz rekwizytów związanych bezpośrednio z ich ubiorem (na przykład parasol, laska), a także nadzorowanie zespołu odpowiedzialnego za ich wykonanie. Kostiumograf współpracuje ze specjalistami od charakteryzacji, scenografem oraz innymi członkami zespołu realizującego film (reżyser, autor zdjęć). Mimo iż mówi się, że to „nie szata zdobi człowieka”, kostiumy to, podobnie jak scenografia, niezwykle ważny element filmu, który buduje jego stronę wizualną (czyli to, co widzimy). Kostiumy pełnią podobną rolę jak scenografia. Dzięki dobrze zaprojektowanym i wykonanym kostiumom to, co oglądamy na ekranie, będzie nam się wydawało bardziej wiarygodne, prawdziwe. Kostium bardzo pomaga również aktorom we „wczuwaniu się” w rolę, w tworzeniu postaci. Aktorowi grającemu średniowiecznego rycerza, ubranemu w zbroję, łatwiej jest wyobrazić sobie, iż podczas granej sceny jest taką właśnie postacią. Kostium do pewnego stopnia wymusi na nim również sposób zachowania i poruszania się. Dla aktora to wielka pomoc w jego pracy. A dla kostiumografa wielkie wyzwanie! Gdy chodzi o kostiumy to, podobnie jak w przypadku scenografii, najtrudniejsze jest zwykle stworzenie odpowiednich strojów do filmów historycznych, których akcja rozgrywa się w minionych epokach, a także do filmów fantastycznych i fantastycznonaukowych. Takie filmy, w których kostiumy odwzorowujące jakąś epokę historyczną są jednym z najważniejszych elementów dzieła i stanowią szczególną atrakcję wizualną dla widza, noszą nazwę filmów kostiumowych. Określenie to pasuje do wielu filmów przygodowych takich, jak choćby seria „Piraci z Karaibów”, „Robin Hood” (2010) czy też „Trzej muszkieterowie” (2011) albo do wielkich widowisk historycznych.

W filmie „Trzej muszkieterowie” z 2011 zarówno scenografia, jak i kostiumy są wyjątkowo bogate i efektowne (dystrybucja Monolith Films).

Do najbardziej znanych i cenionych współczesnych twórców kostiumów filmowych należy Polka – Anna Biedrzycka-Sheppard. Jest ona autorką kostiumów do filmów „W 80 dni dookoła świata” (2004), „Oliver Twist” (2005), „Fred Claus – brat Świętego Mikołaja” (2007) i „Czarownica” (2014).

„W 80 dni dookoła świata” z 2004 roku i „Oliver Twist” z 2005 roku. To między innymi do tych filmów znakomite kostiumy stworzyła Anna Biedrzycka-Sheppard (dystrybucja Monolith Films).

Oczywiście uzupełnieniem kostiumu jest charakteryzacja. Za nią odpowiedzialny jest charakteryzator. To dzięki zabiegom charakteryzatorów, którzy wykorzystując różnorodne techniki, potrafią zmienić wygląd aktora, możliwe jest, aby aktorka, która na początku filmu grała młodą dziewczynę, pod koniec filmu wyglądała jak dużo starsza kobieta. To dzięki charakteryzacji czarownica ma wielki, garbaty nos, a wampir ostre kły. Charakteryzatorzy przygotowują wcześniej elementy charakteryzacji (wszystkie te nosy, sztuczne blizny, zęby), ale potem, już na planie filmowym, muszą nałożyć je na aktorów oraz statystów. Często trwa to wiele godzin i potrzeba do tego wielu osób. Pracą tych ludzi kieruje mistrz charakteryzacji, który odpowiada za całość wizerunku, jaki w filmie tworzony jest dzięki zabiegom charakteryzatorskim. Oczywiście, podobnie jak choćby w przypadku scenografii, da się dziś pewne elementy charakteryzacji zastąpić efektami generowanymi komputerowo. Nie znaczy to jednak, że przy tworzeniu filmu można się obyć bez charakteryzatora i jego wyjątkowych umiejętności!

Charakteryzacja jest równie ważna jak kostium. Peruka, broda, wąsy oraz okulary i… aktor Piotr Fronczewski zmienia się w Ambrożego Kleksa z filmu „Podróże Pana Kleksa” z 1985 roku
w reżyserii Krzysztofa Gradowskiego
(materiał pochodzi ze zbiorów Filmoteki Narodowej w Warszawie, autor zdjęcia: Roman Sumik).

Kompozytor muzyki filmowej to również jedna z osób, które mają swój wkład w powstawanie dzieła filmowego. Trudno dziś wyobrazić sobie film bez muzyki, bo we współczesnym filmie dźwięk jest równoprawnym wobec obrazu elementem dzieła. Zresztą muzyka towarzyszyła filmowi od początku. Nawet wtedy, gdy filmy były jeszcze nieme, bo nie potrafiono rejestrować dźwięku na taśmie filmowej, wyświetlano je z akompaniamentem muzycznym (więcej na ten temat dowiecie się później). Osobą, która pisze oryginalną muzykę do filmu jest kompozytor (czasem nad muzyką do jednego filmu pracuje kilku kompozytorów). Tworzy on utwory, które swoim brzmieniem budują atmosferę filmu, podkreślają kluczowe momenty akcji, a niekiedy także stanowią same w sobie ważny jej element (tak, jak piosenki w musicalu). Kompozytor zwykle przystępuje do pracy, gdy film jest już nakręcony i został wstępnie zmontowany. Współpracuje z reżyserem filmu i tworzy swoją muzykę tak, by jak najlepiej współgrała ona z całościową wizją filmu określoną przez reżysera.

Niekiedy do danego filmu nie tworzy się oryginalnej, unikalnej muzyki, ale dobiera do niego utwory muzyczne już istniejące (na przykład z muzyki klasycznej lub rozrywkowej). Często pomaga to zbudować obraz konkretnego okresu historycznego, w którym rozgrywa się akcja filmu (na przykład, gdy akcja filmu rozgrywa się w latach 70. XX wieku, to jako muzykę do filmu można wykorzystać popularne i naprawdę słuchane w tamtym czasie przeboje disco).

Jednym z najsławniejszych i najczęściej nagradzanych kompozytorów muzyki filmowej jest John Williams. To on napisał muzykę do tak znanych filmów i serii filmowych, jak: „Gwiezdne wojny”, „E.T.”, „Indiana Jones” czy „Harry Potter” (do 3 pierwszych części). Inny uznany na całym świecie kompozytor muzyki filmowej to Hans Zimmer (skomponował muzykę do wielu znanych Wam filmów animowanych, na przykład „Król Lew” czy „Rybki z ferajny”). Znakomitymi twórcami muzyki filmowej są również Polacy — Wojciech Kilar skomponował muzykę do filmu „Pan Tadeusz”, Zbigniew Preisner do „Tajemniczego ogrodu” a Jan A.P. Kaczmarek jest autorem muzyki do filmu „Marzyciel” (otrzymał za to Oscara).

Montażysta to osoba, która również pełni bardzo ważną funkcję w zespole ludzi tworzących film. To za sprawą pracy montażysty z nakręconego materiału filmowego powstaje film w swoim ostatecznym kształcie. Dopiero montaż powoduje, że pojedyncze sceny łączą się w całość i dzieło filmowe zaczyna nabierać kształtu, staje się mającą sens opowieścią. Pracę montażysty można by porównać do pracy szwacza, który zszywa kawałki tkaniny w jedną całość tak, aby powstał z ich jeden strój (z tą wprawdzie różnicą, że montażysta nie tylko zszywa w jedną całość ten materiał filmowy, który do niego trafia, ale także, a może przede wszystkim, dokonuje wyboru, selekcji tego, co ostatecznie zostanie wykorzystane). W wyniku pracy montażysty (zwanej oczywiście montażem) pozostają różne niewykorzystane ścinki i wycinki – ujęcia, sceny czy fragmenty filmu, które ostatecznie nie zostają użyte. Być może słyszeliście kiedyś, jak ktoś mówił, iż jakiś fragment filmu został „wycięty w trakcie montażu” (najczęściej skarżą się na to aktorzy grający epizodyczne role, bo choć bardzo się starali, aby dobrze zagrać swe niewielkie rólki, to i tak może okazać się, że ich występy w ogóle nie pojawią się w ostatecznej wersji filmu). Oczywiście, nie chodzi tu o wycinanie przy pomocy nożyczek (tak było dawniej, kiedy praca montażysty faktycznie polegała na cięciu i łączeniu kawałków taśmy filmowej). Dziś praca ta jest wykonywania przy pomocy komputerów ze specjalnym oprogramowaniem. Rzecz jasna, montażysta nie pracuje sam i nie decyduje sam o tym, jak zmontowany ma być film. Robi to w ścisłej współpracy z reżyserem, a często także producentem filmu, jeśli to on ma decydujący głos w kwestii tego, jak ma wyglądać film w swej ostatecznej wersji (była już o tym mowa wcześniej, gdy wspominałam Wam o pracy reżysera). Niemniej jednak umiejętności samego montażysty są bardzo ważne. Przy pomocy odpowiedniego montażu można bowiem z tych samych zdjęć zmontować zupełnie różne filmy (tak połączyć wszystkie elementy, by opowiedziana historia była straszna, albo przeciwnie – zabawna; by tempo akcji było powolne albo szybkie). Bywa, że doby montażysta potrafi „uratować” cały film, bo tak umiejętnie go zmontuje, że ze słabego materiału filmowego powstanie zupełnie dobre kino. Oczywiście nieumiejętny, niewłaściwy montaż może też wiele zepsuć. Dlatego nie ulega wątpliwości, iż praca i umiejętności montażysty mają ogromne znaczenie.

(rys. A. Krella-Moch)

To jeszcze nie wszystkie osoby, które biorą udział w tworzeniu filmu. Bezpośrednio na planie filmowym pracują również: realizator dźwięku, który rejestruje dźwięk (przy profesjonalnej produkcji filmowej dźwięk i obraz nagrywa się osobno – inaczej niż w naszych domowych kamerkach), sekretarz planu, który prowadzi dokładne notatki dotyczące przebiegu pracy nad filmem czy też klapser, który odpowiada za obsługę specjalnej tabliczki zwanej klapsem.

Klaps używany jest w trakcie kręcenia zdjęć do filmu. Jest to tabliczka połączona z deseczką. Na klapsie zapisuje się informacje (na przykład numer sceny i ujęcia), które pozwalają później, podczas montowania filmu w całość, rozpoznać i odnaleźć poszczególne fragmenty w nakręconym materiale zdjęciowym. Uderzenie deseczką o tabliczkę, od którego rozpoczyna się kręcenie każdego ujęcia, pozwala także podczas montażu zgrać obraz z dźwiękiem (bo moment uderzenia nie tylko widać na nakręconym obrazie, ale też słychać na zarejestrowanej na planie filmowym ścieżce dźwiękowej). Oczywiście, uderzenie klapsa się wycina, dlatego nie widzimy i nie słyszymy go w filmie. Dawniej na klapsie pisało się ręcznie (był to przeważnie rodzaj czarnej tablicy, więc używano po prostu kredy). Dziś często stosuje się już klapsy elektroniczne z kolorowym wyświetlaczem.

(rys. A. Krella-Moch)

Jeśli w filmie występują zwierzęta, to oczywiście na planie filmowym nie zabraknie ich opiekunów oraz treserów. Za prawidłowo i bezpiecznie przygotowane wybuchy odpowiada z kolei pirotechnik. Zresztą nad przygotowaniem efektów specjalnych do filmu pracuje zwykle cały zespół osób. Są to zarówno ludzie przygotowujący rozmaite sterowane modele (na przykład pojazdów), jak i ci, którzy tworzą efekty wizualne przy pomocy komputerów.

Można wyobrazić sobie film zrealizowany przez zaledwie kilka osób, które wezmą na siebie wszystkie niezbędne zadania (takie filmy też powstają). Niekiedy również poszczególni twórcy decydują się łączyć kilka funkcji przy jednej produkcji filmowej i są jednocześnie, na przykład: scenarzystą i reżyserem (najczęściej), aktorem i reżyserem (rzadziej, bo to trochę dziwna i trudna sytuacja, gdy trzeba na planie filmowym reżyserować swoją własną grę!) albo reżyserem i jednym z producentów. Przeważnie jednak jedna osoba nie pełni zbyt wielu funkcji (zwłaszcza tych technicznych). Ale i tutaj są wyjątki! Jest na przykład taki amerykański reżyser – Steven Soderbergh, który często nie tylko reżyseruje swoje filmy, ale pełni również funkcję autora zdjęć oraz montażysty (przy czym jako autor zdjęć widnieje w napisach początkowych i końcowych filmu pod nazwiskiem Peter Andrews, a jako montażysta podpisuje się imieniem oraz nazwiskiem swojej mamy – Mary Ann Bernard!). Zazwyczaj jednak w profesjonalnej produkcji filmowej każdy skupia się tylko na jednym zadaniu, a zespół ludzi tworzących film to niemała grupa. Bywa tak, że sama ekipa realizatorska (bez aktorów i statystów) może liczyć ponad sto osób. W przypadku dużych widowisk filmowych te liczby są jeszcze większe (na przykład przy filmie „Iron Man 3″ pracowało łącznie ponad 3 tysiące osób!). Zresztą warto, abyście kiedyś spróbowali przyjrzeć się napisom końcowym filmów, gdzie osoby pracujące przy jego tworzeniu są wymienione z imienia i nazwiska. Przekonacie się, jak bywa ich dużo.

Etapy powstawania filmu

Skoro wiemy już, czym zajmują się poszczególni twórcy filmu i jaka jest ich rola w jego powstawaniu, spróbujmy teraz prześledzić kolejne etapy tworzenia dzieła filmowego. Generalnie, można wyróżnić trzy główne fazy powstawania filmu: preprodukcja, produkcja, postprodukcja.

O fazie preprodukcji można powiedzieć, iż jest to bardzo wczesny etap pracy nad filmem, który obejmuje wszystkie działania poprzedzające przystąpienie do pracy nad nim. Najpierw pojawia się temat, pomysł na film. Następnie trzeba napisać scenariusz. Oczywiście, do działania przystępuje także producent, którzy ocenia, ile trzeba mieć pieniędzy na realizację danego filmu i stara się je zgromadzić. Na tym etapie następuje także wybór głównych członków ekipy, która będzie pracowała przy realizacji filmu. Najważniejszy jest oczywiście reżyser. Trzeba również wybrać autora zdjęć filmowych i kierownika produkcji. Ten wstępny etap pracy and filmem może niekiedy trwać bardzo długo (nawet kilka lat)!

Gdy pomyślnie zakończy się okres preprodukcji, zostaje podjęta decyzja o skierowaniu filmu do produkcji. Zanim jednak rozpoczną się zdjęcia, znów musi minąć trochę czasu (zwykle od kilku tygodni do kilku miesięcy w zależności od tego, jaki film będzie kręcony), który trzeba poświęcić na dalsze, już bardziej szczegółowe i konkretne przygotowania. Trzeba skompletować całą pozostałą ekipę, przede wszystkim zaś wybrać aktorów (często służy temu tzw. casting oraz zdjęcia próbne, podczas których można sprawdzić, czy dany aktor pasuje do roli). Na tym etapie przygotowuje się również całą dokumentacją niezbędną do realizacji zdjęć filmowych, między innymi dotyczącą konkretnych miejsc, w których będą one kręcone. Projektuje się i buduje scenografię, przygotowuje kostiumy, rekwizyty, opracowuje charakteryzację. Także aktorzy przygotowują się do ról (często muszą na potrzeby filmu trochę przytyć albo schudnąć, a czasami również poćwiczyć pewne umiejętności, na przykład jazdę konną). Przed rozpoczęciem zdjęć do filmu powstaje także scenopis oraz tzw. terminarz dni zdjęciowych, czyli taki „rozkład jazdy”, określający ile dni jest przewidzianych na realizację zdjęć do poszczególnych scen, kiedy będą potrzebni na planie konkretni aktorzy itp.

Gdy już wszystko zostało zaplanowane, przygotowane i dopięte na ostatni guzik, można przystąpić do realizacji zdjęć. To tzw. okres zdjęciowy. Okres zdjęciowy może trwać dłużej lub krócej, w zależności od tego, ile czasu potrzeba na nakręcenie całego materiału potrzebnego do późniejszego zmontowania danego filmu (niekiedy jest to nawet kilka miesięcy). Okres zdjęciowy mierzy się liczbą dni zdjęciowych. Zdjęcia kręci się w plenerze (na zewnątrz) lub we wnętrzach (prawdziwych albo stworzonych w studiu filmowym specjalnie na potrzeby danego filmu). Jeśli akcja filmu dzieje się w wielu różnych miejscach, często w plenerze i to w różnych porach roku, wówczas potrzeba więcej czasu, by uzyskać cały niezbędny materiał. Dlatego czasami lepiej jest nawet zawiesić na jakiś czas zdjęcia i poczekać do momentu, gdy będą odpowiednie warunki, aby je wznowić. Zresztą przy kręceniu zdjęć w plenerze zwykle bierze się pod uwagę to, że akurat może się przytrafić nieodpowiednia pogoda i trzeba będzie na jakiś czas wstrzymać pracę.

Co ciekawe, zdjęć do filmu zwykle nie kręci się w sposób chronologiczny, to znaczy w takim porządku, jak przedstawione są wydarzenia w scenariuszu i jak my widzowie będziemy je potem oglądać na ekranie. Przeważnie wszystkie sceny, które rozgrywają się w danym miejscu kręci się od razu, a potem cała ekipa filmowa przenosi się w inne miejsce, albo następuje zmiana dekoracji i kręcone są już inne sceny. Chodzi o to, żeby wszystko zrobić bardzo sprawnie i okres zdjęciowy skrócić do niezbędnego minimum.

Praca na planie filmowym rozpoczyna się zwykle wcześnie rano. Aby rozpocząć kręcenie zdjęć przewidzianych w planie na dany dzień zdjęciowy, trzeba najpierw wszystko przygotować. Zarówno miejsce, w którym zdjęcia będą kręcone, jaki i potrzebny sprzęt. Przygotować muszą się również aktorzy. Często, gdy w grę wchodzi szczególnie skomplikowana charakteryzacja, takie przygotowanie aktorów może trwać nawet kilka godzin!

Zanim cokolwiek zostanie nakręcone, przeprowadza się także próby. Trzeba się upewnić, że wszystko wygląda tak, jak powinno, a aktorzy wiedzą, co mają robić. Dopiero gdy reżyser uzna, że wszystko jest gotowe, przystępuje się do nakręcenia konkretnego ujęcia. Wydaje komendę do uruchomienia kamery; gotowość do pracy musi także zgłosić rejestrator dźwięku. Potem wkracza klapser ze swoją tabliczką i głośno informuje, który numer ujęcia będzie właśnie kręcony. Na koniec reżyser wypowiada słowo „akcja”, po którym plan filmowy ożywa i wszyscy robią to, co zostało wcześniej zaplanowane. Sygnał do zakończenia kręcenia danego ujęcia także daje reżyser.

Aktorzy: Julia Roberts, Lily Collins i Nathan Lane oraz reżyser Tarsem Singh na planie filmu „Królewna Śnieżka” z 2012 roku (dystrybucja Monolith Films).

Zwykle nie rejestruje się danego ujęcia tylko jeden raz, ale robi kilka powtórek. Taka powtórka ujęcia nazywa się dublem. Po co kręci się duble? Czasami ujęcie trzeba powtórzyć, bo po prostu zaszło coś niespodziewanego. Coś lub ktoś pojawił się znienacka w kadrze, aktor się pomylił, nastąpiła jakaś awaria. Niekiedy reżyser nie jest zadowolony z danego ujęcia i uznaje, że trzeba je powtórzyć, aby uzyskać lepszy efekt. Często powtórka jest więc pewną poprawką, zmianą (na przykład aktor nieco inaczej gra). Dzięki temu, że są duble, a więc kilka wersji danego ujęcia, można potem, podczas montażu filmu, wybrać to najlepsze, najodpowiedniejsze.

Podczas realizacji zdjęć na planie filmowym wykonywane są również tzw. fotosy – zdjęcia służące dokumentowaniu pracy ekipy filmowej, które wykorzystuje się często również w celu reklamowym.

Postprodukacja to faza, która następuje po zakończeniu realizacji zdjęć i nagrań dźwiękowych. Wtedy przegląda się cały uzyskany podczas okresu zdjęciowego materiał i następuje niezwykle ważny etap montażu oraz dodawania do filmu efektów wizualnych. Potem następuje udźwiękowienie filmu, a więc uzupełnienie obrazu o dźwięk, tj. nagrane dialogi bohaterów, muzykę oraz efekty dźwiękowe. Wprawdzie podczas kręcenia zdjęć na planie filmowym rejestruje się dźwięk, ale rzadko to właśnie ten dźwięk, pochodzący z filmowego planu, słyszymy potem w filmie (takie zdjęcia z dźwiękiem i obrazem zarejestrowanym jednocześnie na planie filmowym nazywają się zdjęciami stuprocentowymi albo w skrócie „setkami”).

Zazwyczaj jednak ten dźwięk zarejestrowany na planie nie jest zbyt dobrej jakości (bywa, że aktor powie coś niewyraźnie albo mikrofony wyłapią jakiś niepotrzebny, przypadkowy hałas). Dlatego w profesjonalnej produkcji filmów rozdziela się dziś proces tworzenia obrazu od procesu tworzenia dźwięku i stosuje się tzw. postsynchrony, czyli ponownie nagrywa wszystko (dialogi, efekty) w studiu dźwiękowym, a następnie dogrywa do ostatecznej wersji filmu. Do niedawna w studiu nagraniowym odtwarzano bardzo różne dźwięki znane nam z rzeczywistości: skrzypienie śniegu pod stopami idącej osoby, tętent końskich kopyt, szczęk broni, szum wiatru. Tworzono również dźwięki, które nie istnieją w świecie rzeczywistym. Wymagało to od specjalistów w dziedzinie efektów dźwiękowych ogromnej kreatywności i pomysłowości. Często do stworzenia efektów wykorzystywali oni rozmaite przedmioty domowego użytku oraz substancje (np. cukier czy mąkę – przy pomocy mąki ziemniaczanej można uzyskać znakomity efekt dźwiękowy skrzypienia śniegu pod butami). A może niektórzy z Was pamiętają ten straszliwy wrzask Nazguli z „Władcy Pierścieni”? To z kolei nagrany i poddany modyfikacji krzyk jednej ze scenarzystek a zarazem współproducentek filmu Fran Walsh! Obecnie wiele efektów dźwiękowych dodaje się do filmów, korzystając z komputerowych baz, w których zapisanych jest mnóstwo rozmaitych dźwięków albo też tworzy się je od nowa już nie przy pomocy domowych sprzętów i dzięki pomysłowości ludzi, ale właśnie przy użyciu komputerów.

(rys. A. Krella-Moch)

Podczas postprodukcji można dokonywać również różnego rodzaju korekt i poprawek, na przykład w zakresie kolorystyki obrazu. W fazie postprodukcji dodawane są również do filmu napisy (tzw. czołówka, czyli napisy pojawiające się na początku filmu, oraz tyłówka czyli napisy końcowe). Końcowym efektem wszystkich tych zabiegów jest powstanie ostatecznej wersji filmu, która zostaje zaakceptowana podczas pokazu z udziałem producenta, reżysera oraz innych głównych twórców filmu. Czasami okazuje się, że trzeba dokonać w filmie pewnych zmian, poprawek. Bywa nawet i tak, że trzeba „dokręcić” jakiś dodatkowy materiał, który wcześniej nie powstał, i dodać go do filmu! Dopiero gdy film zostanie ostatecznie ukończony oraz zaakceptowany, można przystąpić do wykonania jego kopii emisyjnych, czyli przeznaczonych do wyświetlenia.

Warto uważnie czytać napisy końcowe do filmu, by dowiedzieć się kto nad nim pracował. Tu widzicie mały fragment napisów końcowych do filmu „Gabriel” z 2013 roku (materiał: Studio Filmowe Anima-Pol).

Na tym kończy się praca nad tworzeniem filmu. Jak widać, jest jej całkiem sporo, a od pojawiania się pomysłu na powstanie filmu do momentu, gdy będzie on gotowy do pokazania widzom, może upłynąć bardzo dużo czasu (wiele miesięcy, a nawet wiele lat!).

Gdy wszystkie etapy realizacji filmu mamy za sobą, powstaje gotowe dzieło. Wreszcie przychodzi moment, gdy można pokazać je widzom.

W oczekiwaniu na premierę

Nie tak szybko! Zwykle film nie trafia tak od razu na ekrany, by mogła go obejrzeć publiczność. Premierę filmu i jego pojawienie się w kinach poprzedza dokładnie zaplanowana promocja (często zresztą planuje się ją, a nawet zaczyna prowadzić, jeszcze zanim powstanie ostateczna wersja filmu albo jeszcze wcześniej, – w okresie preprodukcji!). Trzeba przecież poinformować widzów o tym, że film wchodzi na ekrany i zachęcić do tego, żeby poszli go obejrzeć. Służą temu różne działania oraz materiały, takie jak choćby zwiastuny filmowe prezentowane w kinie, telewizji lub internecie, plakaty, a nawet specjalne strony internetowe poświęcone promowanemu filmowi.

Zwiastun filmowy to krótki film reklamowy, który jest zapowiedzią wejścia na ekrany jakiegoś filmu. Zwykle zwiastuny tworzy się poprzez zmontowanie kilku krótkich fragmentów danego filmu. Sposób montażu oraz wybór tych fragmentów nie jest przypadkowy. Ma przyciągnąć uwagę widza, zainteresować go reklamowanym filmem. Zwiastuny pokazuje się w kinach przed filmem, który przyszli obejrzeć widzowie, umieszcza się je na płytach DVD i Blu-ray, aby ich użytkownikom zareklamować także inne, mogące ich zainteresować filmy. Można je znaleźć również w internecie.

Plakat do francuskiego filmu „Bella i Sebastian” z 2013 roku. Tytuł filmu wypisany jest największymi literami. Mamy też wymienione dużym drukiem nazwiska aktorów grających główne role oraz reżysera Nicolasa Vaniera. Jest również slogan reklamujący film: „Przyjaźń to wielka przygoda”, nazwiska kolejnych osób tworzących film oraz termin, w którym trafi on do kin. Uwagę patrzących przykuwa piękne zdjęcie (dystrybucja Monolith Films).

Plakat filmowy to taki rodzaj grafiki, który ma swoją wyraźnie określone funkcje. Są to funkcje informacyjna i reklamowa. Elementy informacyjne plakatu to przede wszystkim tytuł filmu oraz imiona i nazwiska jego realizatorów. Elementem reklamowym może być natomiast jakieś hasło zachęcające do obejrzenia filmu (tzw. slogan), a także celowo wyeksponowane nazwiska znanych i popularnych gwiazd filmowych. Centralnym punktem plakatu jest zwykle jakieś atrakcyjne zdjęcie (na przykład kadr z filmu) lub interesujący rysunek. Takie rysowane plakaty, których autorami bywają wybitni artyści, traktowane są niekiedy jak dzieła sztuki (odbywają się na przykład wystawy plakatów filmowych, wydawane są również albumy z takimi plakatami). Dla wielu fanów danego filmu plakat, nawet nie będący dziełem jakiegoś znanego twórcy, ma często wartość szczególną, pamiątkową. Niektórzy ludzie kolekcjonują plakaty filmowe.

Dziennikarze, którzy zajmują się pisaniem lub opowiadaniem o kinie, są zapraszani na specjalne pokazy prasowe, podczas których mogą obejrzeć film nieco wcześniej niż inni widzowie. Dzięki temu mogą oni napisać lub opowiedzieć w swoim programie o filmie, co może zachęcić (a czasem, niestety, także zniechęcić) widzów do tego, by i oni poszli go zobaczyć. Ważnym elementem promocji są także spotkania aktorów występujących w danym filmie z dziennikarzami oraz publicznością. Promocji filmu służy również zgłaszanie go do udziału w różnych festiwalach filmowych czy przeglądach (zdobycie nagrody czy wyróżnienia na takim festiwalu to przecież coś, z czego można być dumnym, czym można się pochwalić). Elementem promocji filmu jest także jego uroczysta premiera. Przybywają na nią twórcy filmu i zaproszeni goście. Premierze filmu, zwłaszcza jeśli wystąpiły w nim popularne gwiazdy, towarzyszy zazwyczaj duże zainteresowanie mediów, dzięki czemu relacje z tego wydarzenia znajdą się w prasie, telewizji czy internecie.

A dlaczego wiele zagranicznych filmów my, widzowie w Polsce, możemy obejrzeć dopiero kilka tygodni, a nawet miesięcy po tym, gdy miały one swoje premiery w innych krajach, na przykład w USA? Otóż film, aby trafił do kina, musi najpierw mieć tzw. dystrybutora, czyli firmę lub instytucję, która na terenie danego kraju będzie odpowiedzialna za jego promocję i rozpowszechnienie. Innymi słowy, będzie dbać o odpowiednią reklamę filmu i o to, by pojawiał się on w kinach. Czasami podpisanie przez producenta umowy z dystrybutorem w danym kraju, a następnie wykonanie przez niego całej pracy związanej z promocją i wprowadzeniem filmu na ekrany trwa nawet wiele miesięcy. Oczywiście, nieco czasu zabiera również przygotowanie odpowiedniej wersji językowej filmu (czyli przetłumaczenie go, na przykład, na język polski i opracowanie napisów), a jeszcze więcej jego zdubbingowanie (zwłaszcza filmy dla najmłodszych widzów poddawane są dubbingowi).

Dubbing polega na zmianie ścieżki dźwiękowej filmu i zastąpieniu oryginalnej wersji językowej filmu tekstem przetłumaczonym na inny język. Wygłaszają go aktorzy mówiący w tym nowym języku, starając się dopasować swoją interpretację do tego, co widać na ekranie (przede wszystkim zaś zgrać się z ruchami warg aktora, który występował w filmie lub animowanej postaci, bo dubbinguje się też przecież filmy animowane). Wbrew pozorom nie jest to łatwe zadanie. Wymaga wysokich umiejętności zarówno od samych wykonawców, jak i od realizatorów dubbingu (w szczególności zaś od osoby pełniącej funkcję reżysera dubbingu).

Zazwyczaj w przypadku wielkich produkcji i głośnych filmowych hitów takich, jak na przykład seria „Hobbit”, wszystko to nie trwa zbyt długo. Takie filmy bez trudu znajdują dystrybutorów na całym świecie. Nie potrzebują też dodatkowej, wzmożonej promocji w każdym z krajów, gdzie będą wyświetlane, bo i tak wszyscy od dawna wiedzą, że filmy te powstają i wprost nie mogą się doczekać, aż pojawią się one w kinach. Gorzej bywa z mniej znanymi filmami, których powstawaniu nie towarzyszyło aż takie zainteresowanie. Wówczas może upłynąć więcej czasu, nim film w danym kraju znajdzie dla siebie odpowiedniego dystrybutora i będzie pokazywany. Czasem, niestety, bywa i tak, że jakiś film w ogóle nie jest wyświetlany w kinach w danym kraju albo można go oglądać wyłącznie podczas jakiegoś specjalnego pokazu czy przeglądu. Niekiedy takie filmy, które nie trafiły do kin, są potem wydawane na płytach DVD i Blu-ray lub udostępnione na specjalnych platformach internetowych.

Gdzie oglądamy filmy?

Skoro przed chwilą była mowa o płytach czy platformach internetowych, dzięki którym możemy oglądać filmy w domu, to skupmy się na chwilę na tym, gdzie i w jaki sposób możemy oglądać filmy.

Na początek oczywiście kino. Czyli budynek, w którym mieści się sala (lub kilka sal) z krzesłami dla widzów ustawionymi przed dużym, prostokątnym ekranem, na którym wyświetlane są filmy. W sali kinowej znajduje się również odpowiedni system nagłośnieniowy. Powinna być ona wyciszona (żeby nie docierały do niej hałasy z zewnątrz). To właśnie ze względu na to, jak urządzona jest sala kinowa i w jakich warunkach oglądamy film w kinie (gdy zasiadamy w swoim fotelu, gaśnie światło, a na dużym ekranie pojawia się obraz), mamy wrażenie, jakbyśmy byli sami – sam na sam z bohaterami filmu. A przecież zwykle chodzimy do kina w towarzystwie rodziny lub przyjaciół i wraz z nami w jednej sali mogą oglądać film nawet setki innych osób! My i tak skupiamy się na tym, co widzimy na ogromnym ekranie, a z głośników dochodzi przestrzenny dźwięk, który dodatkowo zwiększa nasze odczucie bycia sam na sam z postaciami z filmu. Oczywiście tylko do czasu, gdy nagle wszystko przerwie dzwoniąca komórka sąsiada z czwartego rzędu albo koleżanka siedząca obok, która zacznie szeleścić folią od cukierków! To właśnie dlatego trzeba koniecznie wyciszać telefony podczas kinowego seansu, a jedzenie i picie najlepiej ograniczać do minimum. Nie psujmy sobie i innym uczestnikom projekcji wrażeń, jakie daje oglądanie filmu w kinie. Pozwólmy sobie oraz pozostałym zatopić się w oglądanej historii!

Taki wystrój kina to dziś rzadkość. To sala kinowa w Szkole Filmowej w Łodzi (autor zdjęcia: Jadwiga Mostowska).

Pierwsze stałe kina powstawały na początku XX wieku. Dzisiejsze kina różnią się oczywiście od tych sprzed ponad stu lat. Obecnie możemy pójść do wielkich, wielosalowych kin zwanych multipleksami, które często mieszczą się na terenie centrów handlowo-rozrywkowych w większych miastach. W takich kinach obejrzymy przede wszystkim największe superprodukcje i kinowe hity (często także w wersji 3D). Możemy jednak wybrać również mniejsze kina. Są to kina studyjne, które znajdują się nie tylko w dużych miastach, ale i w mniejszych miejscowościach, gdzie często są częścią lokalnego centrum kultury. Takie kina mają nieco inny, szerszy repertuar. Będą to nie tylko najbardziej aktualne, hitowe produkcje, ale także mniej reklamowane, za to bardzo dobre i ciekawe filmy (niekiedy również dla dzieci oraz młodzieży) pochodzące z całego świata. W kinach studyjnych odbywają się także różne ciekawe imprezy filmowe i przeglądy. Można w nich obejrzeć filmy nieco starsze, czyli tzw. klasykę kina. Młodzi widzowie, tacy jak Wy, mogą wziąć udział (wraz ze szkolną klasą albo indywidualnie, po zajęciach szkolnych) w warsztatach lub zajęciach z edukacji filmowej i nie tylko obejrzeć ciekawy film, ale również dowiedzieć się czegoś o filmach oraz ich tworzeniu.

Kina studyjne to miejsca, w których odbywa się wiele ciekawych imprez i działań. Warto do nich zaglądać. Na zdjęciu największa z sal łódzkiego kina Charlie (Sala Studyjna) podczas adresowanej do młodzieży imprezy „Filmowe pojedynki VIII” z 2015 roku (materiał: Kino-Galeria Charlie)

Innym miejscem, w którym oglądamy filmy jest nasz dom. Możemy je oglądać w telewizji albo dzięki domowym sprzętom takim, jakimi są np. odtwarzacze. Telewizja pojawiła się później niż kino (w latach 40. XX wieku). W telewizji możemy oglądać nie tylko programy (informacyjne, rozrywkowe) czy seriale, ale właśnie także filmy. Istnieją nawet specjalne kanały, które właściwie pokazują niemal wyłącznie filmy. Coraz popularniejsze stają także oferowane przez sieci kablowe systemy tzw. telewizji na żądanie (VOD), gdzie użytkownicy mogą wybrać film z bazy dostępnych tytułów i obejrzeć go w wybranym przez siebie momencie.

Oprócz filmów, które emituje telewizja oraz tych dostępnych w systemach VOD, możemy również oglądać filmy w domu dzięki płytom DVD lub Blu-ray oraz ich odtwarzaczom, a także przy wykorzystaniu internetu, gdzie dostępne są serwisy oferujące darmowy lub płatny dostęp do filmów. Taki film odtworzony z płyty albo pochodzący z internetu również najczęściej zobaczymy na monitorze telewizyjnym (lub komputerowym), ale nie będzie to już przekaz telewizyjny. Sygnał płynąć będzie z naszego domowego odtwarzacza albo też film będziemy mogli zobaczyć dzięki strumieniowi danych dostarczonych nam poprzez internet.

Płyty DVD pojawiły się pod koniec XX wieku. Wcześniej były kasety wideo (VHS), jeszcze wcześniej domowe projekcje robiło się dzięki specjalnym, przeznaczonym do prywatnego użytku projektorom pozwalającym wyświetlać filmy zapisane na taśmach filmowych (nieco innych, niż te używane do kręcenia i wyświetlania filmów w kinach). Zresztą przy pomocy takich domowych projektorów wyświetlano raczej filmy samodzielnie zrobione (na przykład podczas jakiejś uroczystości rodzinnej). Obecnie większość z nas korzysta z odtwarzaczy DVD i Blu-ray lub internetu. Mimo że dziś telewizory potrafią być całkiem duże, a w wielu domach pojawiły się nawet całe zestawy kina domowego, które mają sprawić, iż oglądnie filmu w domowym zaciszu będzie przypominało oglądanie filmu w kinie, to jednak film w domu ogląda się trochę inaczej niż w kinie. Przede wszystkim w domu nie zawsze możemy wyłączyć wszystkie lampy, a także całkowicie zaciemnić i wyciszyć pokoju, w którym oglądamy film. Poza tym nawet największy telewizor czy domowy ekran jest jednak dużo mniejszy od ekranu kinowego, który, jak wiecie, potrafi wypełnić niemal całą, ogromną ścianę takiej kinowej sali. No i na taki domowy seans nie da się zaprosić zbyt dużej liczby osób – nie zmieściłyby się w pokoju i nie miałyby dość dobrego miejsca, żeby oglądać film tak jak w kinie, czyli siedząc na wprost ogromnego ekranu. Za to przy takim domowym oglądaniu filmu można swobodniej wymienić się uwagami na jego temat, a nawet zrobić sobie małą przerwę w projekcji, żeby coś zjeść czy czegoś się napić (filmy emitowane przez telewizję też bywają przerywane reklamami). Zatem warunki, w jakich oglądamy film w domu, są jednak inne od tych kinowych i warto o tym pamiętać.

(rys. A. Krella-Moch)

Dziś coraz częściej oglądamy też filmy na różnych urządzeniach przenośnych (laptop, tablet, a nawet telefon komórkowy czy smartfon). W takim przypadku w miarę komfortowo film może oglądać już tylko jedna osoba, choć i jej raczej trudno będzie zupełnie odciąć się od wszystkiego (nawet gdy używa słuchawek) oraz całkowicie zanurzyć się oglądanej historii. Poza tym na niewielkim ekranie takiego urządzenia nie widać zbyt dobrze wszystkich szczegółów, a efektowne sceny akcji nie wyglądają już tak wspaniale. Do oglądania długiego filmu z całą gamą widowiskowych efektów specjalnych komórka raczej się nie przyda! Przy pomocy takiego przenośnego sprzętu można za to bez problemu obejrzeć jakiś filmik pochodzący z internetowego serwisu albo najnowszy teledysk ulubionej gwiazdy. Oczywiście w przyszłości, wraz z dalszym rozwojem nowoczesnych technologii, mogą upowszechnić się jeszcze inne narzędzia i sposoby, dzięki którym będzie można oglądać filmy w dowolnym czasie oraz miejscu (może będą to na przykład specjalne okulary, dzięki którym ich użytkownik będzie mógł zanurzyć się w filmowy świat jak nigdy wcześniej?).