Krótka informacja o filmie

„Dzieci natury” to kino islandzkie, którego dostępność i znajomość w naszym kraju jest znikoma. Film, realistyczny w warstwie fabularnej, przesycony jest motywami magicznymi oraz pochodzącymi z mitologii skandynawskiej. Ukazuje on świat surowej i pięknej natury, w tym także człowieka, pierwotnie spojony elementami nawiązującymi do legend i mitów oraz lokalnych tradycji. Sposób obrazowania, którego dominantą są plany ogólne, sytuuje człowieka na pozycji „mikro” części złożonej, ponadczasowej machiny istnienia.

Film opowiada historię spotkania po latach i wspólnej ucieczki z domu spokojnej starości pary bohaterów, zmierzających do krainy dzieciństwa, ale i ku nieuchronnemu przeznaczeniu.

Związki z podstawą programową

Gimnazjum

Język polski

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Czytanie i słuchanie. Uczeń:

• odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych – rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie.

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło;
• rozpoznaje problematykę utworu.

Analiza. Uczeń:

• przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście;
• charakteryzuje postać mówiącą w utworze;
• znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków;
• uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne.

Interpretacja. Uczeń:

• przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją;

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm – nacjonalizm, tolerancja – nietolerancja, piękno – brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach;
• omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne;
• dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość.

Tworzenie wypowiedzi.

Mówienie i pisanie. Uczeń:

• tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: charakterystyka postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu.
• stosuje zasady etykiety językowej – wie, w jaki sposób zwracać się do rozmówcy w zależności od sytuacji i relacji, łączącej go z osobą, do której mówi (dorosły, rówieśnik, obcy, bliski).

Świadomość językowa. Uczeń:

• operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społeczeństwo i kultura; region i Polska).

Wiersz ks. Jana Twardowskiego, np. „Spieszmy się”.

Etyka

• Człowiek jako osoba; natura i godność człowieka.
• Rola i znaczenie sumienia w ocenie moralnej i dla wewnętrznego rozwoju człowieka.
• Człowiek wobec wartości; człowiek wobec cierpienia i śmierci.
• Moralne aspekty stosunku człowieka do świata przyrody.
• Praca i jej wartość dla człowieka, znaczenie etyki zawodowej.

Wychowanie do życia w rodzinie

• Rozwój człowieka: faza młodości, wieku średniego, wieku późnego.
• Życie jako fundamentalna wartość.
• Rola autorytetów w życiu człowieka.
• Relacje międzyosobowe i ich znaczenie. Przyjaźń, zakochanie, miłość; pierwsze fascynacje, miłość platoniczna, miłość młodzieńcza, miłość dojrzała.

Szkoła ponadgimnazjalna

Język polski

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Czytanie i słuchanie. Uczeń:

• rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu.

Świadomość językowa. Uczeń:

• rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną).

Zakres rozszerzony

• dostrzega związek języka z obrazem świata.

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki;
• określa problematykę utworu;
• rozpoznaje konwencję literacką (stałe pojawianie się danego literackiego rozwiązania w obrębie pewnego historycznie określonego zbioru utworów).

Analiza. Uczeń:

• rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja).

Zakres rozszerzony

• wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym);
• dostrzega przemiany konwencji i praktykę ich łączenia (synkretyzm konwencji i gatunków);
• rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. biblijne, romantyczne) oraz ich funkcję ideową i kompozycyjną, a także znaki tradycji, np. antycznej, judaistycznej, chrześcijańskiej, staropolskiej.

Interpretacja. Uczeń:

• wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne);
• porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich;
• odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.

Zakres rozszerzony

• konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury np. plastycznymi, teatralnymi, filmowymi.

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu, (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości, takich jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja, miłość; wolność, równość, braterstwo; Bóg, honor, ojczyzna; solidarność, niepodległość, tolerancja);
• dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne;
• dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów.

Zakres rozszerzony

• wskazuje różne sposoby wyrażania wartościowań w tekstach.

Tworzenie wypowiedzi.

Świadomość językowa. Uczeń:

• operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat – współczesność i przeszłość; kultura, cywilizacja, polityka).

Etyka

• Człowiek jako osoba i jego działanie. Etyczna analiza aktywności ludzkiej.
• Motywy podejmowanych decyzji.
• Cel i sens ludzkiej egzystencji. Hierarchie celów. Szczęście w życiu ludzkim.
• Rozwój moralny i duchowy człowieka jako osoby. Rola oddziaływań wychowawczych.
• Dobro moralne i wartości moralne. Hierarchia wartości. Wartości autoteliczne i instrumentalne. Konflikt wartości. Wartości wybierane i realizowane.
• Prawo moralne, imperatyw moralny, w tym prawo naturalne. Dekalog jako podstawa życia moralnego. Problem relatywizmu moralnego i sposoby jego przezwyciężania. Nienaruszalne prawa istoty ludzkiej.
• Wymiar moralny życia człowieka. Zdolność rozpoznawania wartości i powszechne dążenie do dobra. Świadomość moralna. Rola sumienia w prawidłowym rozwoju wewnętrznym. Sądy i oceny moralne. Przykłady patologii w zakresie świadomości moralnej. Problem manipulacji. Obecność dobra i zła we współczesnej kulturze.
• Przykłady współczesnych przejawów kryzysu moralnego i dylematów w zakresie wyborów moralnych oraz sposoby ich rozwiązywania na gruncie etyki chrześcijańskiej oraz innych koncepcji etycznych.
• Moralne aspekty pracy i różnych dziedzin życia publicznego. Etyki zawodowe. Przykłady kodeksów etycznych.
• Moralny wymiar stosunku człowieka do świata przyrody.

Wychowanie do życia w rodzinie

• Tożsamość i wielowymiarowość człowieka. Poczucie sensu życia.
• Istota, rodzaje i etapy rozwoju miłości. Różnice w przeżywaniu miłości.
• Konflikty w rodzinie i ich przyczyny. Sposoby rozwiązywania konfliktów.
• Człowiek wobec niepełnosprawności, starości, choroby, umierania i śmierci, w tym w aspekcie życia rodzinnego.

Wiedza o kulturze

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

• zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki (literaturę, architekturę, plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych mediów) i dostrzega związki pomiędzy nimi;
• wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, użytkową, kultową, poznawczą, ludyczną);
• analizuje temat dzieła oraz treści i formę w kontekście jego różnych funkcji, wykorzystując podstawowe wiadomości o stylach i epokach z różnych dziedzin sztuki;
• analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu właściwej dziedziny sztuki;
• charakteryzuje podstawowe media kultury (słowo, obraz, dźwięk, widowisko);
• wymienia różne formy mediów kultury (słowo mówione, pismo, książka, obraz malarski, fotografia, film, program telewizyjny, spektakl teatralny) oraz użycia (nowe media, media masowe, media interaktywne, multimedia);
• lokuje wytwory kultury (zachowania, zwyczaje, normy moralne, wytwory materialne, dzieła sztuki) w kontekście grup społecznych, w których są tworzone i odbierane (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród).

Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

• określa swoje zainteresowania, potrzeby i preferencje kulturalne oraz uzasadnia je w dyskusji.

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• odróżnia pojęcie kultury rozumianej jako dorobek artystyczny od kultury rozumianej jako całokształt dorobku ludzkości, ze zrozumieniem używa określeń: kulturowy i kulturalny;
• odnosi elementy kultury (zachowania, zwyczaje, praktyki, przedmioty materialne, dzieła sztuki) do kategorii: czas, przestrzeń, ciało, grupa społeczna (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród);
• dostrzega i nazywa związek między dziełem a sytuacją społeczno-historyczną i obyczajami epoki, w której powstało;
• posługuje się pojęciami: kultura popularna, ludowa, masowa, wysoka, narodowa, zglobalizowana, subkultura w ich właściwym znaczeniu i używa ich w kontekście interpretowanych dzieł sztuki oraz praktyk kulturowych.

Filozofia

Filozofia współczesna

Problematyka filozofii człowieka w myśli XX w. Uczeń:

• rekonstruuje i porównuje wybrane dwudziestowieczne koncepcje człowieka, rekonstruuje wspierające je argumenty (freudowski model psychiki i funkcji kultury; egzystencjalistyczna koncepcja człowieka – J. P. Sartre, A. Camus – związki między wolnością, samotnością i odpowiedzialnością).

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

	TAK	NIE
Praca z filmem stwarza możliwości rozwoju kompetencji kluczowych uczniów	x
Film motywuje uczniów do samodzielnego uczenia się i poznawania	x
Film sprzyja rozwojowi wyobraźni uczniów	x
Film inspiruje do wykorzystania niestandardowych i oryginalnych metod pracy z uczniami	x
Film pozwala zaprojektować cykl zajęć wokół przedstawionego problemu	x
Film zawiera sceny przemocy		x
Film zawiera sceny erotyczne		x
Projekcja filmu musi być poprzedzona zajęciami wprowadzającymi		x
Analiza filmu wymaga obecności na zajęciach specjalisty (psychologa, pedagoga, innych)		x

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Język polski. Film bardzo dobrze koresponduje z wierszem ks. Jana Twardowskiego „Spieszmy się”. Zestawienie to może okazać się przydatne na lekcjach języka polskiego, wiedzy o kulturze czy wychowania do życia w rodzinie w kontekście omówienia uczucia, jakie pojawia się pomiędzy staruszkami oraz jego realizacji zakończonej śmiercią ukochanej kobiety.

„Kultura jako źródło cierpień” – lekcja języka polskiego, filozofii lub etyki. Przed obejrzeniem filmu uczniowie zapoznają się z trzecią częścią rozdziału pracy Zygmunta Freuda „Kultura jako źródło cierpień” [Pisma społeczne, przeł. Aleksander Ochocki, Marcin Poręba, Robert Reszke, Warszawa 1998, s. 182 – 191]. Następnie poproszeni zostają, aby oglądając film, zwrócili szczególną uwagę, na te wszystkie mechanizmy i instytucje kultury, które unieszczęśliwiają tytułowe „Dzieci natury”. Aby młodzież przez cały ogląd filmu pamiętała, na co zwraca uwagę, warto rozdać im kartki z freudowską definicją kultury, która po w zwięzły sposób referuje to, czym zdaniem ojca psychoanalizy jest kultura, przed którą staramy się bronić.

„Kultura określa całą sumę dokonań i instytucji, za sprawą których nasze życie oddaliło się od życia naszych zwierzęcych przodków i które służą dwóm celom: ochronie człowieka przed naturą i regulacji stosunków międzyludzkich.”[Zygmunt Freud]

Lekcja wychowania do życia w rodzinie lub etyki poświęcona okresowi później starości, sposobów radzenia sobie z nią oraz przyjmowania tego okresu życia z pełnym dobrodziejstwem ofert, które za sobą niesie. W celu przeprowadzenia lekcji, dla której materiałem egzemplifikacyjnym jest para filmowych staruszków, warto uświadomić uczniom szereg fałszywych stereotypów, które przypisuje się osobą starszym. Można zaproponować uczniom pracę w małych grupach, gdzie każdemu z zespołów zostanie przypisany jeden z opisanych poniżej stereotypów dotyczących osób starszych, a zadaniem uczniów będzie obalenie go przy pomocy argumentów zaobserwowanych podczas oglądania filmu.

1. W zaawansowanym wieku podupada się na zdrowiu.
2. Wszyscy starsi ludzie mają takie same potrzeby.
3. Poświęcenie i kreatywność jest domeną wyłącznie ludzi młodych.
4. Po przejściu na emeryturę ludziom starszym potrzeba jedynie „ciszy i spokoju”.
5. Główna kwestia dotycząca opieki nad osobami starszymi dotyczy zapewnienia odpowiedniej liczby łóżek w szpitalach i domach spokojnej starości.
6. „W języku angielskim funkcjonuje żargonowe powiedzenie, które w dosłownym tłumaczeniu oznacza „nie można nauczyć starego psa nowych sztuczek”. Idiom ten figuruje na liście mitów WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) i odnosi się do sprawności intelektualnej osób starszych.”
7. Przechodząc w wiek emerytalny należy ustąpić miejsca młodym.

[wybór stereotypów na podstawie, Kaja Zapędowska, „Pogodna starość – czy to możliwe?” [w:] „Pozytywna starość”, pod red. Katarzyny Wieczorowskiej-Tobis i Doroty Talarskiej, Poznań 2010.]

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

Film operuje kulturowym schematem konfliktu kultury i natury.

Powrót do krainy dzieciństwa, powrót do „punktu wyjścia” (narodziny – śmierć). Symboliczna i realna wędrówka bohaterów do ziemi, w której pochowani są ich bliscy, gdzie upływało ich całe życie. Wędrówka przez dżunglę wspomnień i roślin otaczających dom rodzinny bohaterki.

W omawianym filmie Stella i Thorgeir uciekają z domu spokojnej starości w Reykjaviku, aby wrócić do źródeł swojego życia, indywidualnej i ich wspólnej historii. Wyruszają z miasta, które jest im wrogie – puste, jałowe, pozbawione głębi i emocji, nie tak, jak kamienne wzgórza, bezmiar wody, czy nieba, które znają i rozumieją od dzieciństwa. Przemierzają Islandię kierując się na północ, obserwują chaos i brzydotę, związaną z budową dróg; mijają opuszczone fabryki i samotne domki. Docierają w końcu do miejsca, gdzie jedynie łódź motorowa, którą przypłynęli jest znakiem cywilizacji. Wracają do domu dzieciństwa, domu gdzie obecna była rodzinna tradycja i swoiste piękno prostych, gospodarskich czynności. Rozpalają ogień w kominku. Cieszą się jego ciepłem. „Ostateczny” powrót pokazany został poprzez montaż równoległy fragmentów archiwalnych, dotyczących życia na Islandii przed II wojną światową (co przypomina sobie Stella) i jej wędrówkę poprzez dżunglę roślin wokół domu, które rozpoznaje z czasów młodości po wyglądzie i zapachu. Thorgeir znajduje ją leżącą nad brzegiem morza.

„Nie przesadza się starych drzew”. Ziemie rodzinna, jako jedyne odpowiednie miejsce odpoczynku, przeżywania starości a nawet pochówku. Miejsce symbolicznego spotkani z osobami bliskimi, rodzinnej atmosfery, wspomnień z okresu całego życia. Związane jest to z tradycyjnym przywiązaniem rolnika do swojej ziemi, jako swoistego dziedzictwa, które sam pielęgnował, a odziedziczył po swoich przodkach. Poruszając podczas lekcji ten, przedstawiony w filmie nad wyraz poważnie problem, można wykorzystać też popularną piosenkę Krzysztofa Krawczyka „Nie przesadza się starych drzew”, która w swoiście radosny sposób traktuje o podobnym przywiązaniu do miejsca:

Świat zmierzchu, schyłku tonący w deszczu i mgle. Im dalej na północ, tym deszcz się nasila, odrealnia mijane miejsca i obrazy; łączy rzeczywiste i magiczne.

Ostatni etap podróży to przeprawa łodzią motorową. Pełna patosu i poezji scena, w której bohaterowie płyną na tle skał, wody, jakby już nieobecni, znajdujący się w innym wymiarze rzeczywistości. Scena przywodzi na myśl np. „Czas Apokalipsy” w reż. Francisa Forda Coppoli lub „Misję” w reż. Rolanda Joffe, „Powrót” w reż. Andrieja Zwiagincewa.

Obraz „świata w budowie” (drogi, aglomeracje miejskie). W mitologiach skandynawskich obecne są motywy budowy, przebudowy świata przez bogów lub herosów, w taki sposób, jak robią to rzemieślnicy (np. kowal, cieśla). Atrybutem Thora (bohater ma na imię Thorgeir) jest młot. Mitologie te wypełnione są także postaciami olbrzymów, dzieci bogów. W filmie odnajdujemy braci – olbrzymów, kierowcę ciężarówki, który podwozi bohaterów nad morze, opowiadając przy tym, o miejscu, w które chcą się udać (zapomniane przez ludzi, pustkowie, pełne ptasich gniazd, ryb, dolatują tam tylko kruki – dwa kruki Myśl i Pamięć, to atrybuty najwyższego boga Odyna) oraz jego brata przewoźnika i konstruktora. Tego olbrzyma poznajemy, w trakcie pracy (spawania) na starym rumowisku bezużytecznych przedmiotów. Scena ta jest wyjątkowo piękna wizualnie, poetycka. Generuje metaforyczne obrazy i skojarzenia (np. możliwość powtórnego wykorzystania, przekucia w nową jakość, rzeczy niepotrzebnych już nikomu).

Z innej jednak strony, jeżeli weźmiemy pod uwagę, że film traktuje o życiu „oddanych do domu starców niepotrzebnych ludzi”, scena ta nabiera dodatkowego znaczenia – podróży do przeszłości, z której bohaterowie ukują swą nową przyszłość. Na taką interpretację pozwalają pojawiające się w dalszej części wspomnienia Stelli, która uświadomiwszy sobie „wielkość” i „godność” swego życia gotowa jest na nowe wyzwania jakim jest śmierć, przejście (przepłynięcie) na drugą stronę życia.

Thor – syn Odyna, „jeden z bogów mitologii skandynawskiej, bóg piorunów, zbrojny w Młot, Pas i Żelazną Rękawicę, opiekun domu i rodziny, urodzaju i trzody, małżonek chłopki Sif, reprezentującej Ziemię” [za: Władysław Kopaliński, „Słownik mitów i tradycji kultury”, Warszawa 1991]. Bohater filmu Thorgeir (imię pochodne skandynawskiemu bogu) posługuje się pistoletem niczym piorunem – jest panem życia i śmierci swego jedynego towarzysza – starego wiernego psa. Pojawia się w Reykjaviku, jako opiekun rodziny, która ewidentnie przezywa kryzys (brak w niej przede wszystkim rodzinnego ciepła) jednak odrzucony przez swą córkę zostaje oddany do domu spokojnej starości. Na początku widzimy go zaś jako opiekuna trzody, która jakby za magicznym wezwaniem, pokornie wchodzi na ciężarówkę. Młodym widzom Thor kojarzyć się może także z komiksowym bohaterem ze stajni Marvel Comics, zekranizowanej w 2011 roku przez Kennetha Branagha. Pierwowzorem komiksowego bohatera był oczywiście także bóg pochodzenia mitologicznego.

Zestawienie świata wiecznego, rządzącego się porządkiem natury (starych wierzeń, tradycyjnych sposobów zarobkowania, moralności, miejsca rodziny w hierarchii wartości osobistych) ze światem współczesnego miasta (bezosobowym, sztucznym, bezdusznym, sterylnym, wypłukanym z emocji i uczuć). Bezosobowość, szarość i samotność współczesnego miasta podkreślona zostaje przez zastosowanie statycznych kadrów wskazujących poniekąd na „martwotę” filmowanych miejsc, ich „odczłowieczenie” (ludzkie postrzeganie związane jest z ruchem – choćby gałek ocznych), czy osamotnienia (w przedstawionych wizjach miasta występuje bardzo mało ludzi).

Rzeczywistość pierwotna – świat roślin, zwierząt i ludzi nie tylko pokazany jest w stanie naturalnym, surowym, dzikim, jak gdyby przedwiecznym, ale także w swoim naturalnym aspekcie magicznym i transcendentalnym. Warto też podkreślić że surowość ukazanej przyrody odzwierciedlają techniczne sposoby filmowania: kadrowanie, oświetlenie czy statyczność kamery „na surowo” rejestrującej obrazy natury.

Silne osadzenie bohaterów w islandzkiej tradycji – wierzeniach, mitach, obyczajowości, więzi ludzi z naturą. Islandia jawi się tutaj, jako miejsce magiczne, pełne zjawisk nadprzyrodzonych, niezrozumiałych dla przybyszów, za to zupełnie naturalnych i codziennych dla tubylców. Islandczycy łączą chrześcijańską obrzędowość z szeroko pojętym animizmem, stąd w tym filmie pojawia się szereg niezwykłych postaci (dziewczyna – syrena, bracia olbrzymy).

Motyw śmierci i związanych z nią rytuałów pogrzebowych. Śmierć – pokłosie tradycji chrześcijańskiej – nie jest końcem, jawi się jako odpoczynek po męczącym życiu, powrót do krainy przodków, gdzie można znów połączyć się z bliskimi. Ceremonie pogrzebowe są bogatymi w symbole rytuałami, wyrazem szacunku dla zmarłych. Właściwie, płynięcie do domu rodzinnego Stelli, to już ceremonia pogrzebowa, przeprawa na drugą stronę. Sposób pokazania głównych bohaterów odpływających w zadumie w dal, przypomina pochówki celtyckie czy wikińskie. W innej scenie Thorgeir z niezwykłym pietyzmem robi dla przyjaciółki trumnę, przypominającą czółno, którym kobieta odbędzie najważniejszą podróż. W kulturze najpopularniejszym motywem związanym z przepłynięciem na drugą stronę jest podróż przez Styks, jedną z rzek Hadesu, przez którą Charon przewoził zmarłych po uiszczeniu opłaty jednego obola (stąd tradycja wkładania do trumny zmarłego różnego typu monet).

Większość scen w filmie przesycona jest zimnymi, stalowymi kolorami surowego krajobrazu morskiego i górzystego lub szarościami miejskich blokowisk. Jedynie w jednej scenie pojawia się wyrazisty kolor, który przykuwa uwagę widzów. Jest to wyrazista, kontrastowa czerwień w scenie śmierci Stelli. Być może użycie tak wyrazistej barwy niesie za sobą dodatkowe konotacje symboliczne. Czerwień, po pierwsze kojarzona jest z kolorem miłości, która spełnia się poprzez godną śmierć w miejscu życia – spełnienia (przypuszczalnie) pragnienia kobiety, która nie chce umierać w bezdusznym domu spokojnej starości. Po drugie, czerwień to kolor pobudzenia zmysłów, wzmożonej czujności (na zasadzie: czerwone światło – uwaga niebezpieczeństwo). Owa czujność związana jest z poetyką całego filmu, która w momencie śmierci Stelli staje się – z jednej strony bardziej surowa (przygotowanie do pogrzebu), z drugiej zaś oniryczna (motyw Anioła i przejścia). Twórcy za sprawą koloru zdają się mówić wprost – uwaga, od tego momentu opowieść staje się, przy całej swej surowości, senna, symboliczna, metafizyczna. W końcu zaś czerwień to kolor buntu – w filmie buntu dokonanego. Stella przeżywa godnie swe życie, a w jego ostatnim etapie nie godzi się na schemat staruszki z domu spokojnej starości, buntuje się, choć w nieludzkich warunkach jej bunt pacyfikowany jest przez nieczułych pielęgniarzy. Ucieczka z Thorgeirem stanowić może dla niej kwintesencję jej dotychczasowego życia – bunt przeciwko zniewoleniu oraz godne i wolne życie. Dopiero, kiedy jej bunt staje się w pełni zrealizowany bohaterka może spokojnie umrzeć – przyodziewając czerwoną, „zbuntowaną” barwę. [dla zainteresowanych funkcją koloru w filmie przydatna może okazać się lektura książki Patti Bellantonii, „Jeśli to fiolet, ktoś umrze. Teoria koloru w filmie”, Warszawa 2010.]

Stosunek do tradycji narodowej i do rodziny. W miastach zanika więź z rodziną, przeszłością, tradycją, a także odwieczna więź z naturą i innymi istotami na świecie (rodzina Thorgeira, pracownicy domu spokojnej starości, ludzie na ulicach). Wnuczka głównego bohatera nie rozumie jego potrzeby zasiedlenia pokoju, w którym przebywa portretami bliskich i przedmiotami o wartości sentymentalnej. Momentami traktuje swego dziadka jak niepotrzebny przedmiot, jak powietrze, co widoczne jest szczególnie w scenie, w której przesadnie wzmacnia głośność muzyki i… wychodzi.

Elementy muzyczne w roli nastrojowego komentarza. Podniosła muzyka, jakby kościelna, liryczna, wykonywana bez towarzyszenia instrumentów, potęguje nastrój święta. Dotyczy to uroczystego celebrowania pracy, ważnych momentów dnia codziennego, chwil o znaczeniu fundamentalnym (śpiewanie przy spędzie owiec, przy pracy nad wodą, na pogrzebie Stelli). Śpiewanie jako integralna część życia, naturalna, potrzebna. Warto zwrócić przy tej okazji uwagę uczniów na różne kulturowe funkcje muzyki i śpiewu: od sakralnych i funeralnych po ludyczne, charakterystyczne dla kultury popularnej (tańce w domu spokojnej starości).

O ważności muzyki w życiu głównego bohatera świadczy też scena, w której odgrywa on na swym pianinie „ostatnią melodię” żegnając się w ten sposób z ulubionym instrumentem, który prawdopodobnie towarzyszył mu przez całe jego życie.

Anioł (w tej roli uśmiechnięty, w czarnym płaszczu Bruno Ganz) pojawiający się w starej fabryce i dający znać Thorgeirowi o poranionych człowieczą wędrówką stopach, że czas się wypełnił, to replika anioła Damiela z „Nieba nad Berlinem” w reż. Wima Wendersa. Motyw przeprowadzenia staruszka przez bramę wieczności przez anioła stróża jest zakorzeniony w tradycji chrześcijańskiej. Podobnie, bose stopy Thorgeira przypominają o drodze krzyżowej.

Motywy, elementy, rekwizyty rodem z filmu kryminalnego: pistolet, który posiada Thorgeir (zabija nim starego psa, opuszczając rodzinne strony), zawija ze znawstwem w gazetę, aby wytłumić dźwięk i nie wystraszyć wiekowego przyjaciela jego obecnością. Staruszek jest osobą nawykłą do posługiwania się bronią.

Samochód, który kradną staruszkowie (stary jeep w dwóch kolorach) przypomina auto Bonnie i Clyde’a z filmu Arthura Penna. Impulsywny charakter Stelli i żelazna, spokojna konsekwencja Thorgeira przywodzą na myśl klasyczne pary bohaterów kryminałów.

Kwestia pościgu policyjnego za parą zbiegłych staruszków. Niestrudzony detektyw tropiący zbiegów i docierający helikopterem na miejsce, z którego nie ma ucieczki (płaskowyż odcięty od świata, na którym niegdyś była stara fabryka) tuż przed przejściem bohatera przez „ostatnie wrota”.

Para detektywów analizujących ucieczkę.

Sposób podjęcia ucieczki przez staruszków (planowanie, wychodzenie chyłkiem, cienie, noc, napięcie towarzyszące oczekiwaniu bohaterów na odejście pary pijanych, młodych ludzi, nieoczekiwany ratunek – interwencja jednego z mieszkańców, uruchamianie auta).

Suspens związany z wkroczeniem policji do baru, gdzie bohaterowie jedzą obiad (chodzi o zatrzymanie jednego z robotników drogowych).

Likwidacja konta bankowego (wprawdzie własnego, ale znamienna i elektryzująca jest obecność bohaterów w gmachu banku).

Kino drogi – metafora wędrówki i losu człowieka, faktyczna podróż odbywana autobusami, samochodami, łodziami. Film dzieci natury stanowi pewien wyłom z tradycji kina amerykańskiego, ale i europejskiego. Kino drogi kojarzy się przede wszystkim z buntem – młodzieżowym lub z kryzysem wieku średniego – tu zaś bunt dotyczy osób starszych, zazwyczaj „powszechnie” kojarzonych ze stagnacją, rezygnacją i spokojem. Bohaterowie „Dzieci natury” odróżniają się też od innych znanych postaci filmów drogi. Dla tego gatunku filmowego charakterystyczni byli bohaterowie w jakimś stopniu wyalienowani społecznie: członkowie subkultur, przestępcy, kuglarze, wyjęci spod prawa kowboje. Thorgeir i Stella zaś to para spokojnych staruszków, którzy poza ramy „zdrowego” społeczeństwa zostali wyrzuceni jedynie przez swój wiek. Do zestawienia ze „świętym wędrowaniem” w poezji Edwarda Stachury, filmem „Prosta historia” w reż. Davida Lyncha.

„Dzieci natury”, jako melodramat. To gatunek literacki lub filmowy o sensacyjnej fabule, zwykle miłosnej, nasyconej patetyczno-sentymentalnymi efektami i kończącej się z reguły pomyślnie dla bohaterów szlachetnych, a źle dla tzw. „czarnych charakterów”. Melodramat to film o miłości trudnej lub niemożliwej do zrealizowania. Początki melodramatu sięgają XVIII wieku, kiedy był to utwór dramatyczny opatrzony muzyką.

Korzeni tego islandzkiego melodramatu można szukać także (a może przede wszystkim) w Eddzie poetyckiej, która jest najstarszym zabytkiem piśmiennictwa islandzkiego, datowanym na IX wiek n.e. Edda składa się z 29 pieśni, z których 10 było poświęconych bogom, a 19 bohaterom i wojownikom.

Ma także związek z recytacją w rytmie muzyki.

Tradycja picia herbaty ze spodka znana jest w różnych rejonach świata m.in. w Rosji, w wielu krajach arabskich oraz na Dalekim Wschodzie. Choć istnieje wiele kulturowych wyjaśnień owego zwyczaju, przyczyna takiego spożycia napoju jest bardzo prosta: wrzątek, którym zalewa się herbatę szybciej stygnie, gdy w małej ilości wylany jest na płaską powierzchnię spodeczka.

Jedna z pierwszych scen, w której poznajemy Thoregeira stanowi doskonały pretekst do przedstawienia młodzieży bliskich planów wykorzystywanych w kadrowaniu portretów ludzi oraz ich funkcji w filmie. Znamienna jest tu także specyficzne przybliżanie się kamery do twarzy bohatera, sugerujące zagłębienie się w historię przedstawianego za pomocą kamery bohatera i historii jego życia odznaczającej się na pooranej zmarszczkami, surowej twarzy.

O planie pełnym mówimy, gdy kadrowana osoba widoczna jest w całości, od stóp do głowy.

Gdy kadrowana osoba widoczna jest od pasa w górę mamy do czynienia z planem średnim, zwanym też pasowym lub półpełnym.

Plan, w którym widoczna jest twarz bohatera oraz jego ramiona nazywamy półzbliżeniem lub planem bliskim. Kiedy w kadrze widoczna jest jedynie twarz bohatera lub jej fragment (lub inny fragment ciała) mamy do czynienia ze zbliżeniem.

Dom spokojnej starości przedstawiony w filmie jest całkowicie odhumanizowany. Jawi się raczej jak miejsce oczekiwania na śmierć niż dom, w którym starsi ludzie w przyjaznej atmosferze spędzają czas na emeryturze. Współlokator głównego bohatera umiera w samotności, bez wsparcia medycznego personelu czy rodziny, a pielęgniarka przyzwyczajona do śmierci podopiecznych bezemocjonalnie odnotowuje tylko czas zgonu. Jedynie w „reklamie” dyrektora placówki panuje w nim rodzinna atmosfera. Każdy przejaw buntu podopiecznych jest w nim pacyfikowany przez pielęgniarki i pielęgniarzy. Dom spokojnej starości jawi się taż jako więzienie, z którego ucieka się nocą – co podkreślone zostało przez muzykę towarzyszącą ucieczce i zastosowaniu odpowiedniego oświetlenia. Choć warunki w domu spokojnej starości są wyższe niż te, znane z polskiej rzeczywistości, brak przyjaznej atmosfery nie rekompensuje wysokiego standardu socjalnego.

Współlokator Thorgeira „wymyśla” sobie syna, który pamięta o swym ojcu i przysyła mu kwiaty. Jego zachowanie, z jednej strony wskazuje na psychologiczną potrzebę zachowania pozoru bycia potrzebnym i pamiętanym, z drugiej, uświadamia widzom brutalny mechanizm „błyskawicznego” zapomnienia młodych ludzi o swych rodzicach, dziadkach i przodkach na rzecz kariery zawodowej czy nowej rodziny. Ten motyw filmu może być z powodzeniem wykorzystywany na zajęciach wychowania do życia w rodzinie, podczas których należy uświadomić uczniom obowiązki młodych wobec swej rodziny, także opieki nad rodzicami i dziadkami.

Ukazane w filmie wspomnienia Stelli mogą być zinterpretowane jako swoiste preludium do śmierci bohaterki. Podobno ludzie przed śmiercią przypominają sobie życie, które przemyka przed ich oczami niczym film zmontowany z „życiowych kadrów”. Być może to właśnie ta myśl przyświecała twórcom filmu, którzy w ciekawy sposób wykorzystali kadry przedśmiertnej reminiscencji.

Bardzo ważną rolę w filmie odgrywają trzy rekwizyty: zegar, barometr i zdjęcie żony, które Thorgeir przewozi najpierw do mieszkania swej córki, później zaś do domu spokojnej starości. W każdej przestrzeni mieszkalnej, w której przyjdzie mu się znajdować umieszcza je na honorowym miejscu (co świadczy o emocjonalnym przywiązaniu do owych przedmiotów). O ile zdjęcie bliskiej osoby darzonej wielkim sentymentem jest pamiątką, z którą nie rozstaje się wielu ludzi, o tyle pozostałe rekwizyty pełnią swego rodzaju symboliczne wskazówki naprowadzające widza na priorytetowe kwestie obecne w życiu bohatera. Barometr jest tu przedmiotem, który pełnił w jego życiu istotną funkcję – pamiętać bowiem należy, że Thorgeir był „człowiekiem znad morza”, być może z nim związana była jego praca, dlatego też od ciśnienia i pogody zależało całe jego życie. Sprawdzanie ciśnienia i pogody może być tu zatem interpretowane jako próba sprawdzenia, „sprawowania kontroli” nad swym życiem także i wieku emerytalnym. Podobną funkcję pełni też zegar, który pomimo, że bohater początkowo waha się, czy zabrać go z opuszczanego domu, nie przestaje odmierzać czasu… czasu, który pozostał mu do śmierci, ale i czasu, który pozostał mu do przeżycia.

W filmie wyraźnie zarysowane zostało symboliczne znaczenie pracy na roli w społecznościach tradycyjnych, przywiązanie do ziemi i życiodajna moc płynąca z samej pracy ale i jej owoców. Ukazani w filmie pracujący ludzie są dumni, samowystarczalni i silni (co szczególnie dobrze ilustruje postać głównego bohatera, który sam wykonuje wszystkie czynności pogrzebowe związane z pochówkiem ukochanej kobiety – heblowanie trumny, kopanie grobu, ciągnięcie trumny – niczym koń – w miejsce spoczynku, opuszczenie trumny do grobu).

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Motyw drogi, wędrówki – do zestawienia z „Dzienniki motocyklowe” w reż. Waltera Sallesa, „Prosta historia” w reż. Davida Lyncha, „Bonnie i Clyde” w reż. Arthura Penna, „Easy Rider” w reż. Dennisa Hoppera, „La Strada” w reż. Frederico Felliniego i wiele innych powielających schemat gatunkowy filmu drogi wyrażający się zarówno w opowiedzianej historii jak przemianach wewnętrznych bohaterów ową historią motywowanych.

Anioł – symbolizuje czystość, niewinność, potęgę, nieśmiertelność, duszę, duchowość, doskonałość, nieskazitelność, sztukę.

Aniołowie pełnią różne role, najczęściej jednak wykonują swoją misję na ziemi z polecenia Boga. Są strażnikami, zwiastunami szczęśliwych wiadomości, przewodnikami, wysłannikami.

Drzwi, brama – symbolizują przejście z jednego stanu w drugi, a więc mogą oznaczać narodziny, odrodzenie, stan między życiem a śmiercią.

Bramy nieba, bramy słoneczne oznaczają przejście do sfery boskiej. W Apokalipsie św. Jana bramy symbolizują perły, nad każdą jest anioł… W wielu religiach kraina zmarłych również znajduje się za wielką bramą. Otwarte drzwi oznaczają rozwiązanie tajemnicy, gościnność, dobre przyjęcie.

Drzwi są podobnie jak brama symbolem przejścia między dwoma światami: między światłem a ciemnością, życiem a śmiercią, światem ziemskim a światem sakralnym, biedą i bogactwem, wyobrażają początek i koniec. Drzwi oznaczają też wyjście na świat, narodziny, poród. W chrześcijaństwie symbolizują duszę ludzką i zbawienie.

[Za: „Słownik symboli literackich” pod red. Radosława Kuleszewicza]

Kraina dzieciństwa, do zestawiania z: „Dolina Issy” Czesława Miłosza oraz film w reż. Tadeusza Konwickiego, „Wenecja” w reż. Jana Jakuba Kolskiego, „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza i film w reż. Andrzeja Wajdy, „Żywot Mateusza” w reż. Witolda Leszczyńskiego,