Film wojenny opowiada o zdarzeniach, które rozgrywają się XX wieku i XXI wieku musi prezentować działania zbrojne większych lub mniejszych jednostek wojskowych bądź partyzanckich, względnie utworzonych ad hoc grup żołnierzy lub jeńców wojennych.

Powinien pozostawać w zgodzie ze swoiście rozumianą prawdą historyczną, może opowiadać o fikcyjnych wydarzeniach, mogą w nim występować fikcyjne postacie, prawdziwy musi być jednak kontekst historyczny.

Elementy składające się na specyfikę ikonograficzną filmu wojennego to:

• elementy lokalizacji: okopy, zasieki z drutu kolczastego, bunkry, umocnienia, tropikalne krajobrazy południowo – wschodniej Azji i wysp Pacyfiku, równiny zachodniej Rosji, Ukrainy i Białorusi, pustynne pejzaże Sahary, morskie przestrzenie i głębiny, bezchmurne lub zachmurzone niebo; kostiumy: mundury; rekwizyty: broń, sprzęt wojskowy.

Główne opozycje fabularne to: My/Oni, Dobro/Zło, Prawość/Niegodziwość, Humanitaryzm/Brutalność, Odwaga/Tchórzostwo, My + sojusznicy.

Fabuły filmów wojennych pokazują: walki toczone na froncie; militarne misje specjalne; działania zbrojne na morzu działania w powietrzu; proces przemiany rekrutów – indywidualistów w odpowiedzialnych członków oddziału; operacje oddziałów partyzanckich lub grup dywersyjnych, motyw poszukiwania i wędrówki, życie w obozach jenieckich, zwykle pod kątem organizacji ucieczki; rekonstrukcje historycznych wydarzeń militarnych; biografie znanych dowódców wojskowych; fabuły komediowe.

Film „Dzieci Ireny Sendlerowej” wydaje się filmem wojennym, gdyż jego akcja rozgrywa się w czasie II wojny światowej, pokazuje okropności wojny, zbrodnie wojenne Niemców, występują w nim żołnierze, zestawia dobrych bohaterów ze złymi, pokazuje humanitaryzm, ale także brutalność wojny, opowiada o autentycznych postaciach.

Nie ma w nim jednak sekwencji walk na froncie, wielkich scen batalistycznych, nie pojawiają się okopy, czołgi. Mundury noszą tylko żołnierze niemieccy, przeciwnikami Niemców nie są umundurowani żołnierze, ale cywile, głównie kobiety, nie walczą z bronią w ręku, film eksponuje tragiczne losy cywilów, koncentruje się na tragedii dzieci żydowskich, pokazuje życie codzienne w getcie i okupowanej Warszawie.

Sam fakt umieszczenia akcji filmu podczas II wojny światowej nie oznacza, że nazwiemy taki obraz filmem wojennym

Film „Dzieci Ireny Sendlerowej” opowiada o doświadczeniu Holokaustu. W 1978 r. amerykański mini serial telewizyjny „Holokaust”, opowiadający o losach rodziny Weisów – berlińskich Żydów pochodzących z Polski, zainicjował znaczny wzrost zainteresowania problematyką Holokaustu w USA podobną rolę – w skali światowej – odegrał film Stevena Spielberga „Lista Schindlera” z 1993 r.

Filmy holokaustowe rozgrywają się w czasie II wojny światowej, ich akcja toczy się w gettach, obozach koncentracyjnych, obozach zagłady, miejscach ukrycia. Często obecne elementy to także druty kolczaste, mury, często obraz czarno-biały, mroczne wnętrza, częste jest wykorzystywanie zdjęć i filmów dokumentalnych z czasów Holokaustu. Filmy te opowiadają o losach autentycznych postaci, ale także fikcyjnych bohaterów i wydarzeń, w bardzo różny sposób odwołując się do kontekstu historycznego – od realizmu po eksperymenty formalne. Fabuły koncentrują się na pokazywaniu walki więźniów, eksterminacji, miłości w czasach Zagłady, relacji kat – ofiara, ofiara – świadek, różnych postaw wobec Zagłady, dziedzictwa Zagłady, zapowiedzi Zagłady, wreszcie filmy biograficzne, jak film Harrisona.

Warto zadać pytanie, jaką „przyjemność”, jako widzowie możemy czerpać z oglądania filmów, które pokazują Zagładę? Po co takie filmy powstają? Holokaust to wydarzenie historyczne, które ciągle wywołuje emocje i pytanie „jak to było możliwe?”, poznanie mechanizmów tego wydarzenia może stać się podstawą refleksji na temat istoty natury ludzkiej, człowieczeństwa, godności ludzkiej i różnych postaw wobec zła. Filmy dotykające problematyki Zagłady pozwalają na osobistą i często emocjonalną konfrontację widza z postawami propagującymi nienawiść na tle rasowym, narodowym, czy etnicznym, budują poczucie więzi z ofiarami, przypominają o odpowiedzialności sprawców. Wszystkie te elementy znajdziemy w analizowanym filmie. Reżyser przedstawia od początku Sendlerową jako postać pomnikową. Pracuje w Wydziale Opieki Społecznej Zarządu Miejskiego, w konspiracji współpracuje z Radą Pomocy Żydom.

Reżyser podkreśla z jakiej rodziny pochodziła i w jaki sposób wychowanie w domu rodzinnym wpłynęło na jej postępowanie. Ojciec był lekarzem. Scena rozmowy Ireny z matką: „pamiętam, co tata mi powtarzał. Tonącemu daj rękę, wyciągnij ją do każdego, kto jest w potrzebie”, scena przesłuchania Ireny przez Brandta: Brand: „ojciec był lekarzem, leczył Żydów”. Irena: „leczył każdego, kto był chory.”

Film pokazuje różne formy eksterminacji narodu żydowskiego. Scena zebrania w Wydziale Opieki Społecznej „Dziś ogłoszono nowe racje żywnościowe: 2613 kalorii dziennie dla Niemców, 699 dla Polaków, 300 kalorii dziennie dla każdego z mieszkańców getta”. Obok epidemii tyfusu, plaga ginących z głodu, brak lekarstw, fatalne warunki sanitarne, bezdomność, szykany na ulicach, brak pracy, zabijanie Żydów na ulicach i przy próbie przekraczania muru getta, obławy, wywózka do obozu zagłady – wszystkie te elementy film pokazuje.

Reżyser pokazuje Sendlerową jako kobietę wrażliwą Przynosiła chleb i ubrania rodzinie rabina Rozenfelda, organizowała pomoc dla getta w ramach pomocy socjalnej dla całej Warszawy, pomogła znaleźć dom małej Anny.

Zmianę charakteru i skali jej działalności ma widzom wyjaśnia scena szczepień dzieci w getcie:

Maria: „Przytrzymaj rączkę, żeby nie wyrwała.”

Matka: „I po co to?”

Maria: „Żeby twoja córka przeżyła.”

Matka: „Jeżeli ma przeżyć, proszę weź ją ode mnie! Wynieś ja za mur, dobrze?” Błagam, „weźcie ją!”

Irena: „Przykro mi, ale nie mamy takich możliwości.”

W rozmowie z matką, która następuje po scenie szczepienia dziecka, Irena przyznaje się do swojej bezsilności. Dotychczasowe działania, o charakterze jednostkowym okazują się niewystarczające. Scena z rodzeństwem na ulicy. Irena podaje chłopcu kawałek chleba, ten oddaje go siostrze. Pierwszym dzieckiem, któremu postanowi pomóc, już po organizacji siatki konspiracyjnej, jest właśnie Miriam, której brat pomocy nie doczekał i zmarł z głodu.

Film pokazuje różne sposoby ratowania dzieci. Były wyprowadzane przez budynek sądu na ulicy Leszno, kanałami, w ciężarówkach, skrzynkach narzędziowych.

Powracający w filmie motyw wychodzenia z getta przez pomieszczenie, w którym modlą się religijni Żydzi to o symboliczne zerwanie ze starym światem, modlący się Żydzi symbolizują świat, który ginie, dla którego nie ma już nadziei.

Reżyser pokazuje, jakie warunki dziecko musiało spełniać, by przetrwać po aryjskiej stronie Przede wszystkim musiało nauczyć się mówić i modlić po polsku, nie zdradzić się ze znajomości jidysz, odpowiednio wyglądać lub ukrywać swój wygląd, nie wspominać o pobycie w getcie, rodzeństwa były rozdzielane, dzieci musiały nauczyć się nowych imion i nazwisk oraz właściwych odpowiedzi na pytania o nową rodzinę, sąsiadów, własne marzenia i plany.

Film pokazuje różne postawy Polaków wobec losu Żydów i dzieci żydowskich.

Brak pomocy, strach przed represjami – scena rozmowy Zofii i Ireny „Jak Krzyś dzisiaj wracał do domu to sąsiedzi tak na niego patrzyli, że…. wiem, wydadzą nas. Przepraszam Irka. Niemcy znajdą u nas żydowskie dziecko, to… rozstrzelają nas”.

Obojętność, uleganie propagandzie – scena zebrania:

Irena: „Właśnie! Jeśli nadal będziemy obejmować opieką wszystkie dzielnice Warszawy, nie pomożemy nikomu. Od tej chwili musimy się skoncentrować na getcie.”

Danuta: „Przepraszam, pani Ireno, ale to chyba nie nasze zmartwienie?”

Irena: „Czemu?”

Danuta: „Niemcy umieścili ich tam, by nas chronić.”

Maria: „Przed czym, co?”

Danuta: „Marysiu, dobrze wiesz, jesteś pielęgniarką!”

Maria: „O czym wiem? Powiedz.”

Danuta: „Są zawszeni, zarażają chorobami. Same wiecie, o czym mówię.”

Maria: „Danusiu, jak ma zachować zdrowie pół miliona ciasno stłoczonych ludzi?”

Danuta: „Powód taki, czy inny, nie ma znaczenia. Jedno wiem, za żadne skarby nie zawlekę do domu tyfusu. Myślicie sobie, co chcecie. Przykro mi, ale na mnie nie liczcie.”

Irena: „Każdej, która ma wątpliwości załatwię przeniesienie do innego wydziału.”‚

Współpraca z okupantem: scena przesłuchania: Brandt do Sendlerowej :„Doniosło na panią parę osób. Na przykład z tej pralni; wie pani, której.”

Pomoc w różnym zakresie i postaci: Jadwiga, która ukrywa dzieci i wygospodarowuje środki na pomoc Żydom z pieniędzy wydziału, ksiądz Godlewski, prowadzi garkuchnię dla ubogich na terenie getta, pomaga w znalezieniu polskich rodzin, niszczy akty zgonu, by móc wystawić nowe metryki dla żydowskich dzieci. doktor Majkowski, który załatwia szczepionki przeciw tyfusowi, wystawia przepustki i organizuje fartuchy pielęgniarskie dla Sendlerowej i jej towarzyszek. Stefania i szofer Piotr Lipiński, którzy pomagają wywozić Irenie dzieci z getta, dom zakonny, który przyjmuje Karolinę, członkowie „Żegoty” – „Trojan” i „Wiktor”, którzy organizują fundusze, aryjskie dokumenty, karty pracy, odzież. Pomoc dla dzieci żydowskich wymagała zaangażowania wielu osób i to film pokazuje.

Ciekawe jest także pokazanie, jakie postawy wobec Zagłady i propozycji pomocy ze strony Sendlerowej przyjmują sami Żydzi

Odrzucanie pomocy, negowanie faktów, nadzieja do końca:

Ewa: „Tak sobie gadają! [Niemcy – przyp. A.W.] Na postrach! To kulturalny naród. To zachodnia cywilizacja. A w getcie jest nas już prawie pół miliona. Co niby mogą nam zrobić?”

Rabin: „Nie widzę potrzeby posyłania naszych dzieci do tego niepewnego świata. Ameryka przystąpiła do wojny. Jest nadzieja na wyzwolenie i na to powinniśmy czekać.”

Pogodzenie się z tragicznym losem, poddanie się, niechęć do oddania dzieci gojom, odrzucenie pomocy:

• Głosy podczas spotkania z Sendlerow u rabina: „I tak już nie ma dla nas ratunku? Jak nie umrzemy z głodu to nas wywiozą do obozów.; Ja już nie mam siły. Niech się to wszystko jak najszybciej skończy.”
• Chęć uratowania dzieci za wszelką cenę, przyjęcie pomocy:
• Głos podczas spotkania z Sendlerową u rabina: „Co po nas zostanie? Tylko te dzieci, jeżeli uda się im przeżyć. Ja się zgodzę.„
• Rabin: „Czyż możemy odmawiać młodym prawa do życia?”

Świadomość tragicznego końca, ograniczonego – mimo determinacji Sendlerowej – charakteru pomocy, ochrona najsłabszych, poświęcenie swojego życia:

• Stefan o Korczaku „Przewiduje najgorsze, ale nie chce, żeby dzieci dowiedziały się o tym.”
• Scena w pociągu – Michał Łaski, który zmusza syna do ucieczki z transportu do obozu zagłady.
• Próba przetrwania za wszelką cenę i pomocy najbliższym:
• Jasio i Stefan – szmuglerzy, pomagają bezdomnym dzieciom i sierotom, Jasio na ulicy, Stefan jako współpracownik Janusza Korczaka.

Powracający w filmie motyw szklanych naczyń zapełnianych karteczkami z danymi personalnymi ukrywanych dzieci to zabieg służący pokazaniu skali działalności Sendlerowej. W filmie pokazano jedynie kilka sytuacji oddawania dzieci przez rodziców Sendlerowej i jej towarzyszkom, w ten sposób twórcy filmu chcieli pokazać liczbę uratowanych, których było ok. 2 500.

Scenariusz podkreśla także cenę, którą bohaterka zapłaciła za pomoc żydowskim dzieciom: tortury, skazanie na karę śmierci, egzekucja Stefanii, konieczność ukrywania się pod przybranym nazwiskiem i rozłąka z ciężko chorą matką.

Zasadnicze pytanie, na które odpowiada film, dlaczego Irena Sendlerowa pomagała żydowskim dzieciom? Były to chęć pomocy rodzinie żydowskiej przyjaciółki, wpływ wychowania w domu rodzinnym, przykład ojca, poszanowanie dla godności człowieka, chęć pomocy najsłabszym i najbardziej bezbronnym, miłość do mężczyzny.

Reżyser siłą rzeczy dokonuje wyboru określonych wątków z życia bohaterki, pokazuje ją jako postać „pomnikową”, brak w tym filmie dylematów i wątpliwości. Jednoznaczne definiowanie postaci i narzucanie sposobu ich oceny przez widza, patos w dialogach, sentymentalizm, historia miłosna jako jeden z wątków filmu, tradycyjny sposób filmowania i wykorzystania koloru do budowy dramaturgii utworu to słabości tego filmu. Pozostaje on jednak wartościowym punktem wyjścia na temat postaw i zachowań ludzkich w sytuacjach ekstremalnych.

John Kent Harrison – kanadyjski reżyser i producent telewizyjny. Debiutował w 1995 r. filmem „Córeczka Johnny’ego”. W tym samym roku powstał Strażnik, kucharz i dziura w niebie. W 2003 r. zrealizował „Helene Trojańską”, dwa lata później film biograficzny „Jan Paweł II”. W 2009 powstały „Dzieci Ireny Sendlerowej”.

Pytania:

1. Wyjaśnij, jakie formy eksterminacji Żydów pokazuje film „Dzieci Ireny Sendlerowej”.
2. Scharakteryzuj postawy Polaków wobec losu Żydów, które pokazuje film „Dzieci Ireny Sendlerowej”, przedstaw jaka motywacja mogła nimi kierować?
3. Wymień cechy kina holokaustowego na przykładzie filmów „Dzieci Ireny Sendlerowej” i „W ciemności” Agnieszki Holland.
4. Porównaj postaci głównych bohaterów filmów „Dzieci Ireny Sendlerowej” i „W ciemności”, sformułuj wnioski.
5. Jakie postawy Polaków wobec Zagłady Żydów pokazują filmy „Dzieci Ireny Sendlerowej” i „Pokłosie” Władysława Pasikowskiego? Wyjaśnij, dlaczego te postawy były tak zróżnicowane?
6. Film „Pokłosie” wywołał w Polsce bardzo burzliwą dyskusję, wyjaśnij, dlaczego premiera filmu „Dzieci Ireny Sendlerowej” takiej dyskusji nie spowodowała?
7. Przygotuj argumenty w debacie – pokazywanie Holokaustu w filmach fabularnych uwłacza pamięci ofiar.
8. Wyjaśnij, dlaczego film o życiu i działalności Ireny Sendlerowej powstał dopiero w 2009 r.
9. Wyjaśnij pojęcie: antysemityzm. Scharakteryzuj przyczyny i skutki tego zjawiska dawniej i współcześnie.
10. Wyjaśnij, dlaczego słowo Żyd ciągle funkcjonuje w społeczeństwie polskim jako obelga?