Duża ryba i begonia to chińska animacja z gatunku fantasy, autorstwa  Xuan Liang i Chun Zhang. Prace nad nią trwały aż dwanaście lat i mówi się, że jest to odpowiedź na produkcje japońskiego studia Ghibli, dla którego tworzył sam niezrównany Hayao Miyazaki (Spirited Away: w krainie bogów, Ponyo). W animacji tej widać wiele nawiązań do twórczości tego autora, zarówno w warstwie wizualnej, jak i na poziomie fabuły, lecz pomimo to istnieje zasadnicza różnica między dziełami: sposób, w jaki angażuje się widza. Podczas gdy japoński mistrz zachowuje dystans, unikając sentymentalnych rozwiązań, chiński duet co rusz zrzuca na barki odbiorcy emocjonalny balast.

Animacja to zawsze bardzo wdzięczny temat na zajęcia z uczniami, przede wszystkim dlatego, że jest to rodzaj sztuki synkretycznej, posługującej się środkami wyrazu charakterystycznymi zarówno dla filmu, jak i szeroko rozumianych sztuk plastycznych. Często dochodzi tutaj również trzeci filar, jakim jest literatura (tak jest w Katedrze Tomka Bagińskiego, opartej na opowiadaniu Jacka Dukaja o tym samym tytule), więc pole tematów, do których można się odwołać jest naprawdę obszerne.

Interesującą kwestią są niewątpliwie rodzaje animacji i różnice w sposobach jej powstawania. Duża ryba i begonia łączy tradycyjne techniki 2D z animacją komputerową, co pomogło twórcom uniknąć wielu niedociągnięć czy też po prostu ograniczeń wynikających z rysowania wszystkich faz ruchu. Co ciekawe, aby odwzorować scenerię – w tym tulou, czyli wielopiętrowy, tradycyjny budynek mieszkalny – twórcy wykorzystali właśnie modelowanie 3D. Powstałe w ten sposób obiekty łączyli natomiast z ręcznie narysowanymi scenami. Sama częstotliwość wyświetlania klatek wymaga przecież syntezy technik 2D i 3D, co jest dość trudnym zadaniem dla artysty, i wykonuje się to zazwyczaj na etapie postprodukcji. Warto przy tym poinformować uczniów, jak wielu twórców jest zaangażowanych w proces powstawania animacji. W jednym z wywiadów Xuan Liang powiedział, że przy tworzeniu Dużej ryby i begonii brało udział ponad 400 osób. Wskazał także elementy produkcji, które sprawiły im najwięcej trudności: zbiórki crowdfundingowe, aby móc wcielić projekt w życie oraz znalezienie utalentowanych osób, które projekt ten mogłyby zrealizować. Kiedyś chińska animacja stała na bardzo wysokim poziomie, zachwycała tradycyjnym wykonaniem i intersującymi fabułami, współcześnie jednak przeżywa kryzys i na tle amerykańsko-japońskiej konkurencji wypada po prostu blado. Nic więc dziwnego, że skoro nie było zainteresowania tą dziedziną sztuki, zawęziło się grono specjalistów ją tworzących. Autorzy Dużej ryby i begonii pełen metraż mogli zaplanować dlatego, że za jej pierwowzór, siedmiominutową animację o tym samym tytule, otrzymali nagrodę na jednym z prestiżowych chińskich festiwali, zdobywając tym samym rozgłos i uznanie (po kilku latach w projekt zainwestowała duża szanghajska firma Enlight Media).

Wspomniałam wcześniej, że animacje (podobnie zresztą jak filmy aktorskie) często opierają się na pierwowzorze literackim. Tak też było w przypadku Dużej ryby i begonii. Po analizie formalnej i samej charakterystyce gatunku warto zapoznać uczniów bliżej z kulturą Chin, szczególnie że największą inspirację dla twórców stanowiły mity z taoistycznej księgi myśliciela i pisarza Zhuangzi, Księgi Gór i Mórz oraz niezwykłe podania przekazywane z pokolenia na pokolenie. Stamtąd zostały zaczerpnięte imiona głównych bohaterów: Chun, Qiu oraz Kun, a jedna z końcowych scen, w których dziewczynka poświęca swoje życie, zmieniając się  w drzewo begonii, nawiązuje do mitu o bogini Nuwie. W chińskiej mitologii to właśnie ona ulepiła ludzi z gliny, a potem opiekowała się nimi i dbała, żeby niczego im nie zabrakło. Takie nawiązania do legend i tradycji chińskich nadają animacji niezwykły, melancholijny nastrój. Sama staje się przypowieścią, nie tylko poprzez przywoływanie etosów, które znamy z baśni, ale także dzięki pięknie opowiedzianej historii miłości, która nie ogranicza się tylko do tej między dwojgiem zakochanych w sobie ludzi. Duża ryba i begonia portretuje ideę miłości platonicznej, zdolnej do największych poświęceń, nieoczekującej niczego w zamian. To także pochwała indywidualizmu, samodzielnego myślenia i odwagi w kierowaniu się osobistymi imperatywami, które mogą okazać się sprzeczne z opiniami większości. Pojawia się tutaj także figura „Innego”, „Obcego”, który jest obiektem lęku i który dosłownie sprowadza na społeczność Chun apokalipsę. To metafora, która doskonale ukazuje groźny w konsekwencjach ostracyzm społeczny oraz dyskryminację z powodu odmienności. Twórcy rozwijają ją w sposób, jaki znamy z powieści o Frankensteinie Mary Shelley: Chun „podarowuje” chłopcu drugie życie, po czym musi się nim opiekować, dopóki ten nie urośnie, by mógł samodzielnie wrócić do domu – tę odpowiedzialność można porównać do stosunku (s)twórcy do swojego dzieła. Gdy natomiast jej bliscy dowiadują się o chłopcu, próbują go zabić i nazywają potworem – brzmi znajomo, prawda?

Podsumowując, Duża ryba i begonia to produkcja, którą można wykorzystać na wielu lekcjach – nie tylko języka polskiego, przy okazji analizy porównawczej europejskiej i chińskiej mitologii czy też refleksji nad animacją jako gatunkiem, ale także historii, religii/etyki czy nawet godziny wychowawczej. Dobrym rozwiązaniem byłoby pokazanie uczniom Ponyo lub Spirited Away: w krainie bogów Miyazakiego (fragmentów lub całości) i odbycie rozmowy na temat podobieństw oraz różnic między tymi dwoma dziełami. Myślę, że dla uczniów będzie to naprawdę ciekawe doświadczenie odbiorcze, głównie dlatego, że produkcje te nie pochodzą z naszego kręgu kulturowego. Ukazują jednak uniwersalne prawdy, które odnajdziemy w znanych nam systemach filozoficznych i etycznych – różnią się tylko formą, dzięki której są przecież tak wyjątkowe.