Cele lekcji

Cel ogólny:

• dzięki zrozumieniu tła historycznego, odkryciu konstrukcji filmu oraz analizie postaw bohaterów uczeniowie podejmują refleksję na temat uniwersalności wyborów moralnych, funkcji prawdy w życiu człowieka oraz wpływu czasów komunistycznych na współczesność krajów Europy Środkowo-Wschodniej

Cele szczegółowe:

uczniowie:

• (o ile zostali wybrani lub zgłosili się) przygotowują referat lub prezentację, dokonując selekcji i opracowania materiału, a tym samym doskonalą techniki samokształcenia
• analizują i interpretują różne aspekty dzieła filmowego (tło historyczne, scenariusz, bohaterowie, elementy symboliczne, zdjęcia, montaż itd.)
• interpretują wymowę dzieła filmowego, wyrażają o nim swoje zdanie
• rozumieją i wskazują wpływ kontekstów (historycznych, społecznych, etycznych, biblijnych) na kształt artystyczny filmu
• pracują samodzielnie i w zespole, podejmując m. in. działania twórcze
• poznają elementy tworzące rzeczywistość w kraju komunistycznym na przykładzie Czechosłowacji, tj. funkcjonowanie aparatu bezpieczeństwa oraz działanie opozycji wobec władzy
• rozumieją wyrażenie „aksamitna rewolucja”/przewrót roku 1989 i podają zaczerpnięte z filmu przykłady dalszych losów opozycjonistów (profesor) oraz przedstawicieli władzy (Kafka) w kraju postkomunistycznym
• analizują wzajemne relacje pomiędzy bohaterami filmu i wyciągają wnioski na temat uniwersalności problemu prawdy i kłamstwa oraz postaw moralnych
• konfrontują własną postawę moralną z postawami bohaterów filmu.

Środki dydaktyczne płyta DVD z filmem „Czeski błąd”, Czechy 2009 kserokopie załączników (wg wyboru nauczyciela) komputer z dostępem do Internetu, projektor

Formy pracy praca indywidualna praca zbiorowa: w grupach i całej klasy Metody pracy wchodzenie w rolę (inscenizacja / gra psychologiczna) burza mózgów elementy projektu elementy heurezy prezentacja (peer teaching) rozwiązywanie problemu elementy dyskusji

Przebieg lekcji

Lekcja 1.

Temat: O tym, jak nie popełnić „czeskiego błędu”, czyli przygotowanie do odbioru dzieła filmowego

Uwaga 1. Ze względu na mało znany uczniom kontekst historyczny i społeczny filmu „Czeski błąd” oraz poruszone w nim problemy etyczne, warto dobrze przygotować uczniów do odbioru tego dzieła, poświęcając na to osobną godzinę.

Uwaga 2. Co najmniej dwa tygodnie przed lekcją rozdajemy wybranym uczniom zagadnienia do opracowania na zajęcia (Załącznik nr 1). Podkreślamy, że wystąpienia mają być rzetelne i oparte na analizie różnych materiałów, a podany temat należy ująć w sposób krótki i rzeczowy. Sugerujemy, aby uczniowie skonsultowali z nami swoje prace.

1. Rozdajemy uczniom krótką anonimową ankietę na temat ich stosunku do prawdy oraz ogólnych poglądów w kwestii etyki (Załącznik nr 2). Po udzieleniu odpowiedzi grupa 2-3 uczniów zbiera kartki, aby w domu opracować wyniki badania.

2. Podajemy temat lekcji i wyjaśniamy użyty w nim frazeologizm–”to błąd polegający na przestawieniu liter lub cyfr, literówka”. Możemy przywołać różne wyjaśnienia etymologii tego wyrażenia (zob. http://poradnia.pwn.pl/lista.php?id=4436), podkreślając, że czeski błąd to także rodzaj nieporozumienia, wynikający najczęściej z pośpiechu lub nieuwagi. Nie podajemy w tym momencie tytułu filmu, który zamierzamy omówić z uczniami.

3. Dzielimy klasę na grupy 3-4 osobowe i formułujemy polecenie:

Wymyślcie i zapiszcie w kilku zdaniach ramowy scenariusz filmu, w którym wystąpią przedstawione postaci połączone przez Was wzajemnymi relacjami.

Każda grupa otrzymuje komplet krótkich opisów postaci (Załącznik nr 3) i ma na wykonanie zadania 10-12 minut.

Tak pomyślane ćwiczenie ma na celu uaktywnienie wyobraźni uczniów, wstępne zapoznanie ich z bohaterami oraz zwrócenie ich uwagi na kompozycję filmu, który obejrzą i będą interpretować. Chwila namysłu nad możliwymi związkami między ludźmi z pewnością uwrażliwi uczniów na wzajemne relacje bohaterów „Czeskiego błędu”.

4. Kilka grup prezentuje swoje pomysły – nieoceniamy ich, zwracamy jedynie uwagę na spójność wymyślonej historii. Na pewno warto docenić oryginalne, uciekające od schematów propozycje.

5. Wskazani wcześniej uczniowie wygłaszają referaty lub omawiają przygotowane przez siebie prezentacje o tematyce historyczno-społecznej.

Jeśli prace zostały wcześniej skonsultowane, powinien zostać osiągnięty zamierzony cel, czyli rzeczowe i ogólne zapoznanie młodych ludzi z pewnymi realiami życia w kraju komunistycznym oraz ze skutkami zmian politycznych w naszej części Europy po 1989 r. Nie chodzi o to, aby uczniowie zapamiętali szczegółowe informacje, lecz o to, aby uświadomili sobie, jak bardzo nękani, zastraszani i prześladowani bywali obywatele krajów podległych ZSRR oraz jaką cenę przychodziło im płacić za nieprawomyślność. Warto także przybliżyć uczniom złożoność problemu rozliczania się z komunistyczną przeszłością, który jest widoczny także w czasach nam współczesnych.

6. Po wysłuchaniu referatów krótko omawiamy ich mocne i słabsze strony, ewentualnie wystawiamy oceny. Sugerujemy wszystkim uczniom, aby zapytali starszych członków rodziny o ich wiedzę lub doświadczenia związane z przywołanym aspektem życia w czasach PRL-u.

7. Na koniec, bez podawania tytułu, zapowiadamy uczniom, że wkrótce obejrzą film, do którego zrozumienia przydadzą im się wiadomości i działania podjęte na właśnie zakończonej lekcji.

[projekcja filmu – czas trwania: 100 minut, zatem 2 godziny lekcyjne z przerwą]

Lekcja 2.

Temat: Między prawdą a pamięcią. Wybory moralne bohaterów filmu „Czeski błąd”.

Uwaga. Lekcja powinna odbyć się tuż po projekcji, aby uczniowie dobrze pamiętali szczegóły filmu i mogli wykorzystać swoje emocje związane z pokazaną w „Czeskim błędzie” historią. Jeśli to nie jest możliwe, przynajmniej 1. punkt lekcji warto zrealizować od razu po obejrzeniu filmu.

1. Prosimy uczniów, aby na gorąco wypowiedzieli się na temat swoich wrażeń na temat filmu lub prosimy, aby swoje odczucia zapisali na karteczkach.

Możemy podpowiedzieć pytania:

Czy podobał Ci się film? Czy konstrukcja filmu była jasna? Co sądzisz o zakończeniu? Którego wątku/sceny nie rozumiesz? Kto wzbudza twoją sympatię? Czyje postępowanie trudno Ci zaakceptować? O czym przede wszystkim jest według Ciebie ten film?

Zebrane opinie mogą być dobrym materiałem pomocniczym przy podsumowaniu pracy nad „Czeskim błędem”.

2. Uczniowie odliczają od 1 do 5, a następnie przydzielamy im role: jedynki wcielają się w rolę Pavla (profesora), dwójki – w rolę jego żony Jany, trójki – córki Lucie, czwórki – wnuczki Bary, piątki – rzeźbiarza Borka. Zadaniem każdej postaci jest sformułowanie w maksymalnie trzech zdaniach tego, o czym myśli i co czuje w ostatniej scenie filmu – podczas spotkania po wręczeniu nagrody profesorowi i jego publicznym wyznaniu, gdy wszyscy siedzący przy stole milkną po wypowiedzi Borka i zapalają papierosy. Prosimy, aby uczniowie wzięli pod uwagę wcześniej pokazane zachowanie i postawę bohaterów. Odtwarzamy fragment sceny finałowej i dajemy uczniom chwilę na wykonanie polecenia.

3. Uczniowie jako poszczególne postaci odczytują swoje przemyślenia. Zaczynamy od Jany, potem Lucie, Bara, Borek, na końcu „swoje” myśli ujawni sam profesor. Wskazujemy na podobieństwa i różnice w zaproponowanych przez uczniów refleksjach, wydobywamy ich główne wątki, podkreślamy dużą komplikację psychologiczną i moralną zaistniałej sytuacji. Dzięki takiemu ćwiczeniu uczniowie będą zmuszeni do nieuświadomionej charakterystyki i oceny bohaterów, także przez pryzmat swoich własnych poglądów.

4. Podajemy temat lekcji. Pytamy uczniów, które fakty związane z przeszłością czterech osób: Pavla, Jany, Borka i śledczego Kafki możemy ustalić na pewno, a które informacje podlegają osobistej ocenie. Rozmowa zapewne zakończy się wnioskiem, że każda z osób inaczej interpretuje i inaczej pamięta wydarzenia z początku lat 70., co świadczy o relatywności i ułomności ludzkiej pamięci lub o celowym wypieraniu pewnych zdarzeń i budowaniu subiektywnej wizji przeszłości we własnych wspomnieniach (ta „przypadłość” wydaje się dotykać zwłaszcza Janę i śledczego Kafkę, może także Borka).

5. Prosimy wskazanych wcześniej uczniów o zaprezentowanie wyników ankiety przeprowadzonej w klasie. Pytamy o interpretację uzyskanych w badaniu wyników w kontekście problematyki filmu „Czeski błąd”. Tok rozmowy zależy od odpowiedzi udzielonych przez młodzież w ankiecie. Rola nauczyciela polega na doprowadzeniu do konfrontacji:

a) postaw deklarowanych przez uczniów w ankiecie z ich ewentualną zmianą po obejrzeniu filmu

lub:

b) postaw uczniów z postawami bohaterów filmu.

Warto uświadomić młodym ludziom, że Tyle wiemy o sobie, ile nas sprawdzono [Wisława Szymborska, „Minuta ciszy po Ludwice Wawrzyńskiej”], a ocena wyborów moralnych jest bardzo trudnym zadaniem i powinna być ostrożna – Nie sądźcie, a nie będziecie sądzeni; nie potępiajcie, a nie będziecie potępieni czytamy w Biblii [Łk 6, 37]. Można zapytać, czy uczniowie nie usłyszeli historii podobnych do tej z filmu w czasie rozmów z członkami rodziny o życiu w czasach PRL-u.

6. Przywołujemy fragment Ewangelii wg św. Jana: Poznacie prawdę a prawda was wyzwoli [J 8,32] i pytamy, jak zdaniem uczniów mają się te słowa do bohaterów:

a) Pavla, Jany i Borka?

Biorąca udział w dramatycznych wydarzeniach trójka wydaje się być najbardziej pogodzona z przeszłością. Jana wiedziała o tym, co zrobił Pavel i wybaczyła mu już dawno. Oboje w pewien sposób odkupili swoje winy, angażując się w działalność opozycyjną i ponosząc jej konsekwencje. Oboje dźwigali na swych barkach tajemnicę, starając się żyć jak najlepiej i wspierać nawzajem miłością, ale nie oszukali swojej pamięci i swoich sumień. Pavel prawdopodobnie poczuł dużą ulgę, gdy publicznie przyznał się do współpracy z władzą.

Borek na pewno długo nosił w sobie nienawiść do Pavla, ale z perspektywy czasu dostrzega pozytywne aspekty zaistniałej w latach 70. sytuacji – w Szwecji czuje się lepiej niż w ojczyźnie, deklaruje, że jest szczęśliwy. Na emigracji rozwinął swój talent i stał się znanym artystą, co w komunistycznej Czechosłowacji i przy zainteresowaniu StB jego osobą nie byłoby możliwe.

Wydaje się, że znajomość prawdy pozwala bohaterom żyć w miarę spokojnie, a nawet usiąść przy wspólnym stole.

b) córki Pavla i Jany – Lucie, ich zięcia Ludka oraz dziennikarki Radki?

Ludek, nienawidzący swojego teścia Pavla, za wszelką cenę chciał go skompromitować i gdy nadarzyła się okazja – znalezienie prawdziwej i pełnej teczki profesora w archiwach służby bezpieczeństwa – skwapliwie z niej skorzystał. Był tak zaślepiony chęcią zemsty, że sam donosił władzom telewizji na swoich kolegów – współpracowników przy kręceniu filmu o profesorze. Jako człowiek uwikłany w kłamstwa i podwójne życie (romans, oszukiwanie żony) ponosi klęskę – odkryta prawda o przeszłości nie wyzwala go, raczej oddziela od rodziny i znajomych.

Radka podchodzi do odkrywanych tajemnic mniej emocjonalnie, bardziej z zaciekawieniem. Dzięki rozmowom z byłym śledczym Kafką oraz z samym

profesorem stara się zrozumieć dawne czasy i motywy postępowania obu stron. Odkrycie prawdy pozwala jej na zachowanie obiektywizmu.

Chyba najbardziej daleka od wyzwolenia przez prawdę jest na razie Lucie – odkrywa bowiem, że ukochani rodzice ukrywali przed nią istotne fakty: profesor jest bowiem jej przybranym ojcem, a ponadto przyczynił się do usunięcia z jej życia i z kraju Borka – jej biologicznego ojca; matka zaś wiedziała o wszystkim i nie zamierzała wyjawiać tego, co się kiedyś zdarzyło.

c) Bary, wnuczki dwóch dziadków – Pavla i Borka?

Bara wydaje się być obojętna wobec oceny zaistniałych wydarzeń. Wspólna przeszłość babci i dwóch dziadków jest dla niej zbyt odległa, nie widzi powodu do roztrząsania dawnych wydarzeń. Dostrzega natomiast plusy teraźniejszej sytuacji: była w Goeteborgu, poznała ekscentrycznego artystę, z którym łączą ją więzy krwi; gdy wpadła w tarapaty z powodu kradzieży, znalazła wspólny język z dziadkiem – profesorem.

7. Na zakończenie pytamy uczniów o trafność polskiej wersji tytułu filmu, która nie ma nic wspólnego z tytułem oryginalnym. Może pojawić się spostrzeżenie, że jeśli mało uważnie obejrzymy to dzieło, łatwo popełnimy błąd przy jego interpretacji. Ewentualnie prosimy, aby uczniowie zaproponowali własny tytuł dla obejrzanego filmu.

Lekcja 3.

Temat: jak wykonać różę Kawasaki? Od origami do filmu, czyli konstrukcja dzieła jana Hrebejka.

1. Podajemy uczniom informację o oryginalnym tytule filmu, który brzmi: „Róże Kawasakiego”. W miarę możliwości pokazujemy, jak wygląda róża orgiami lub wyświetlamy fragment filmiku pokazującego żmudne składanie kawałków papieru w kształt pięknej róży, która także w przyrodzie składa się z wielu misternie nachodzących na siebie płatków (odpowiednie materiały można bez trudu znaleźć w internecie). Figura o nazwie róża Kawasaki jest uznawana za jedną z najtrudniejszych w sztuce orgiami.

2. Jak zatem odnieść te informacje do tytułu i treści czeskiego filmu? Prosimy uczniów o swobodne wypowiedzi (burza mózgów). Jeśli nikt tego nie zauważył, informujemy, że jeden z bohaterów – japoński malarz – nosi nazwisko Kawasaki, a jego obrazy przedstawiają kwiaty (róże?).

Odwołujemy się do ćwiczenia z lekcji wstępnej, kiedy uczniowie układali scenariusz z udziałem podanych postaci i łączyli ich losy w spójną całość. Może ludzkie losy składają się tak trudno jak róża orgiami, ale efekt jest zachwycający? A może każdy człowiek jest tak skomplikowany jak ta figura? Lub róże – kwiaty malowane przez Kawasaki – stają się symbolem poradzenia sobie z traumatyczną przeszłością (malarz stracił żonę i córkę podczas zamachu w tokijskim metrze, przestał wtedy malować i opuścił Japonię) i powrotem do życia z całym jego pięknem?

3. Podajemy temat i zapowiadamy, że celem lekcji jest odkrycie możliwie wielu elementów tworzących misterną konstrukcję filmu. Uczniowie mogą przypomnieć swoje pierwsze spostrzeżenia po projekcji. Być może, jak wielu jednokrotnych widzów, mieli wrażenie pewnej niespójności filmu, zbyt długiej ekspozycji (wątek trójkąta miłosnego) czy zbyt dużego nagromadzenia wątków z ich jednoczesnym porzucaniem bez wyraźnego rozwiązania (np. wątek Ludka oraz romansu Ludka i Radki).

4. Odtwarzamy scenę rozmowy dziennikarki Radki z profesorem w jego mieszkaniu, prosimy uczniów o jej analizę oraz interpretację. Ważne, aby uczniowie zauważyli napięcie emocjonalne bohaterów oraz podjęcie w rozmowie istotnej problematyki moralnej: Dlaczego człowiek taki jak pan zrobił coś podobnego? – pyta młoda dziennikarka. W scenie tej następuje zestawienie roli dziennikarza szukającego prawdy (sensacji?) z rolą śledczego. Profesor broni się przed osądzaniem go przez ludzi, którzy nie znaleźli się w jego sytuacji. Trudność w jednoznacznej ocenie omawianych kwestii potęguje operowanie podwójnymi odbiciami obu postaci – ich głowy rozmywają się w szybie, co może sugerować dualizm każdego człowieka i niemożność formułowania o kimkolwiek czarno-białych sądów, a także sugeruje „podglądanie” sceny przez kogoś z zewnątrz.

5. Dzielimy klasę na 6 grup i każdej grupie przydzielamy zadania związane z analizą oraz interpretacją wybranych elementów filmu (Załącznik nr 4). Po około 10 minutach następuje prezentacja poczynionych przez uczniów ustaleń, np.

grupa A

Pavel Josek popełnił poważny błąd, wchodząc w układ z władzą. Nie miał złych intencji. Kochał Janę i chciał z nią być. Chciał wierzyć, że w swoich raportach dla służby bezpieczeństwa nie podaje istotnych informacji i nie skrzywdzi tym Borka. Szybko jednak zreflektował się („zwariował” zdaniem Kafki) i podjął działalność opozycyjną. Po latach widać, że nie zapomniał o dawnych wydarzeniach i mimo wszystko żyje z brzemieniem winy. Potrafi przyznać się do błędu.

Kafka sprawia wrażenie dumnego ze swojej pracy w służbie bezpieczeństwa. Podkreśla swoje niezwykłe zdolności psychologicznego rozpracowania przesłuchiwanych. Nic nie zakłóca jego pewności siebie i samozadowolenia.

Historię obu postaci poznajemy dzięki pracy dziennikarzy-filmowców, którzy odkrywają nowe fakty i drążą temat w czasie nagrywania rozmów z obu mężczyznami. Co ciekawe, Kafka mówi sam, natomiast o profesorze opowiada przede wszystkim jego żona. Ważne elementy: charakteryzacja Kafki, liczne ujęcia jego twarzy – uśmiech! i dłoni; profesor pokazywany w „naturalnych” sceneriach – także w kościele, zamyślony, wycofany.

grupa b

Profesor mieszka z żoną w zwyczajnym mieszkaniu w kamienicy, prowadzi dość skromne życie. Ma tylko jedno dziecko – żona tłumaczy, że podjęli taką decyzję dlatego, żeby dzieci nie musiały żyć w „tym strasznym systemie”.

Kafka mieszka w otoczonej wysokim murem willi, ma wiele różnych kolekcji, wydaje się, że żyje wystawnie. Ma liczną rodzinę – czyżby jego nie przerażały warunki życia w komunistycznym kraju?

Żony obu mężczyzn są bardzo troskliwe, „pilnują” swoich mężów w czasie nagrań. Jana dużo opowiada, żona Kafki milczy i siedzi na uboczu.

Okoliczności poznawania życia postaci – jw. oraz kwestia upublicznienia sprawy w kontekście nagrody dla profesora, umowy z autorami filmu, reżyserowanie dokumentu, którego tak naprawdę nie poznajemy w ostatecznym kształcie (wiemy tylko, że zamysł nie podobał się Ludkowi).

W kreacji obu bohaterów wyraźnie jest widoczny kontrast.

grupa C

Treść wiersza, planowanego jako element przemówienia podczas odbioru nagrody, uniwersalizuje kondycję ludzkiego losu – dokonywanie złych moralnie wyborów, popełnianie błędów, żal z powodu uczynionego zła. Nikt nie może w nikogo „rzucić kamieniem”, bo każdy zrobił coś niemoralnego i żyje (powinien żyć) ze świadomością winy (przykłady w odniesieniu do poszczególnych postaci). Wiersz staje się rodzajem metafory, podsumowania postaw bohaterów.

grupa D

Postaci można zestawiać w pary lub grupy na podstawie ich podobnych doświadczeń, czynów czy decyzji, np. mamy dwa trójkąty miłosne; Jana i Lucie wybaczyły swoim mężom różnego rodzaju zdrady (z tym, że Pavel odkupił winę, a Ludek nadal oszukiwał żonę); japoński malarz i czeski rzeźbiarz żyją na emigracji (wiele ujęć Goeteborga), obaj mają za sobą traumatyczne doświadczenia, itp.

Mamy zatem paralelizm w konstrukcji losów bohaterów oraz kolejny element uniwersalizacji ludzkiego życia, w którym wszyscy na różne sposoby wciąż stykają się ze złem lub doświadczają tragicznego losu.

grupa e

W komponowaniu podanych scen twórcy operują niejednoznacznością i pozostawiają niedomówienia, skłaniając widzów do refleksji i samodzielnego wyciągania wniosków. Nasze skojarzenia i szukanie znaczeń wykorzystanych symboli prowadzą do głębszego zrozumienia dzieła.

Rzeźbiarz tworzy kule – uznawane za figurę idealną. Rzeźba-nagroda przypomina dziennikarzowi wykrzyknik, który może stać się symbolem wykrzyczenia prawdy o przeszłości.

Czyje przebaczenie musi uzyskać profesor? Może wcale nie Borka, lecz swej przybranej córki – Lucie?

Jak to możliwe, że wszyscy siedzą razem? Czy widz wierzy w taką „sielankę”? Podczas czytania fragmentu słownika przez Borka (poszukiwanie słów na to, aby wyrazić słowami to, co się stało/do czego ludzie zostali doprowadzeni?) napięcie stale rośnie, a punkt kulminacyjny jest zaskakujący. Profesor nie pali, bo jest wewnętrznie „czysty” i uzyskał przebaczenie? A może ci, którzy palą, ukrywają w dymie swoje zażenowanie jego postawą?

Scena epilogu znów podkreśla kontrast między postawą Kafki i profesora. Może zło wciąż na nowo świętuje swoje „urodziny”?

Podpowiedź nauczyciela: Podczas urodzin Kafki „Sto lat!” jest śpiewane w wersji angielskiej oraz… rosyjskiej. Czy zatem komunizm się nie skończył, a dawne znajomości przetrwały czas transformacji? Wydaje się, że twórcy nie chcą, aby w widzu pozostał spokój, który mógłby mu grozić po „pozytywnym” rozwiązaniu głównego problemu filmu.

grupa F

„Czeski błąd” to także film o kręceniu filmu. Bohaterami są filmowcy-dziennikarze, być może tzw. dziennikarze śledczy. Początkowo chcieli stworzyć idealny portret profesora, ich plany pokrzyżowało odnalezienie dawnych dokumentów. Starają się zbadać sprawę. Ich intencje nie zawsze są czyste (Ludek), ale starają się docierać do źródeł i pokazywać racje wielu stron. Dla niektórych praca nad filmem, to podróż także w głąb siebie i próba zrozumienia trudnych czasów. Wykorzystanie filmu jako „narzędzia” do badania przeszłości wydaje się atrakcyjne z punktu widzenia odbiorcy i pozwala na fragmentaryczność w prezentowaniu fabuły, zderzanie wypowiedzi różnych postaci oraz uzyskanie efektu obiektywizmu.

6. Podsumowujemy spostrzeżenia na temat misternej i wielopłaszczyznowej kompozycji filmu. Podkreślamy, że ambitne filmy stopniowo odkrywają przed odbiorcą swoje tajemnice.

7. Jeśli zebraliśmy pisemne opinie uczniów po projekcji (lub je pamiętamy) i były wśród nich takie, które świadczyłyby o niezrozumieniu lub odrzuceniu filmu, możemy je teraz przywołać i zapytać, czy po omówieniu dzieła opinie te są podtrzymywane czy też uległy zmianie.

8. Ostatniączęśćlekcjipoświęcamynawyjaśnienietematóworazomówienienaszych wymagań wobec zadań domowych związanych z filmem „Czeski błąd”.

9. Uczniom zainteresowanym tematyką życia w kraju komunistycznym lub rozliczania się z przeszłością możemy polecić obejrzenie np. niemieckiego filmu Życie na podsłuchu oraz filmów polskich, np. „Różyczka”, „Kret”, „Rysa”.

Praca domowa

Różne poziomy trudności, do wyboru przez nauczyciela lub uczniów

1. Opisz przedstawioną w filmie „Czeski błąd” rzeczywistość kraju postkomunistycznego ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji osobistej i rodzinnej profesora Pavla Joska oraz byłego śledczego Kafki.

2. Zinterpretuj w formie eseju słowa padające w filmie „Czeski błąd”. W swoich rozważaniach przywołaj znane Ci przykłady z życia oraz rożne teksty kultury.

a) Współcześnie jesteśmy dotknięci utratą pamięci.

b) Pamięć nie jest doskonała.

c) W kontakcie z władzą totalitarną to nie ty dokonujesz wyboru.

d) Są winy, których nie można wymazać.

3. I Ty możesz zostać reżyserem filmu „Czeski błąd”. Materiał został nakręcony prawie w całości, pozostaje montaż i nadanie filmowi ostatecznego kształtu. Zaproponuj swoją wizję dzieła, uwzględniając podane sugestie:

a) Które wątki rozwiniesz?

b) Które sceny lub wątki usuniesz?

c) Jakie sceny dokręcisz?

d) Jak zakończysz swój film?

e) Jakie przesłanie będzie wypływać z Twojego filmu?

4. Stwórz historię alternatywną. W kilkunastu zdaniach napisz, jak potoczyłyby się losy głównych bohaterów filmu „Czeski błąd”, gdyby młody psychiatra Pavel Josek zdecydowanie odmówił jakiejkolwiek współpracy ze służbą bezpieczeństwa.

5. Dokonaj interpretacji oryginalnego tytułu filmu: „Róże Kawasakiego”.

6. Zapisz swój głos w dyskusji na temat „Lustracja to bezwzględna konieczność”. Wykorzystaj wnioski z analizy filmu „Czeski błąd” oraz innego filmu o podobnej tematyce.

7. Dokonaj pisemnej interpretacji wiersza Jana Skacela „Pieśń o najbliższej winie” jako uniwersalnej refleksji o kondycji ludzkiego życia.

Jan Skacel, „Pieśń o najbliższej winie”

Jest takie źródło, pełne krwi,

i każdy choć raz z niego pił,

bo ktoś małego zabił ptaszka, ktoś inny – z piętnem zbrodni żył.

A potem, gdy brał w dłonie wodę, i gdy mu było strasznie żal,

i patrzył w górę, w stronę światła, to tylko wciąż i wciąż się bał.

Trzymał ją, ale nie zatrzymał,

Bóg go nie skarał swym ramieniem, więc marnie błagał ludzi wkoło,

by choć rzucili weń kamieniem.

I błagał, ale nie ubłagał

i tylko wciąż i wciąż się bał, jest takie źródło, pełne krwi i każdy kiedyś przy nim stał.

[Tłumaczenie: Magdalena Domaradzka, źródło: http://www.goldenline.pl/forum/1833806/gratka-dla-fanow-h-ebejka]

Dalsze wskazówki

Uwagi końcowe

1. Dodatkowe materiały dotyczące poruszonej w filmie problematyki oraz samego dzieła można znaleźć pod następującymi adresami:

http://www.filmweb.pl/film/Czeski+b%C5%82%C4%85d-2009-521879#

http://wiadomosci.wp.pl/kat,1342,title,Havel-Czechy-tez-nie-rozwiazaly-dobrze-problemu-lustracji,wid,9173457,wiadomosc.html

http://www.osw.waw.pl/sites/default/files/RAPORT_lustracja09.pdf

2. Opisany sposób analizy i interpretacji filmu „Czeski błąd” to jedynie propozycja, z której każdy może wybrać dowolne elementy i ułożyć z nich zajęcia zgodne z własnymi upodobaniami lub dostosowane do potrzeb konkretnego zespołu klasowego. Zaprezentowane działania i ujęcia problematyki poruszonej w filmie nie roszczą sobie ambicji do nazwania ich pełnymi czy skończonymi, są raczej ograniczonym czasowo wyborem spośród wielu możliwości. Czeski błąd to przecież m. in. także piękny i poruszający film o miłości, której na drodze staje jak nie ustrój totalitarny, to pseudobuddyjska ideologia, a która i tak potrafi zwyciężyć wszelkie przeciwności, o czym świadczy rewelacyjna scena na wsi, w której Jana wyznaje córce prawdę.

Na osobną uwagę zasługuje także warstwa muzyczna filmu, w tym znaczenie wykorzystania arii z opery „Ariodante” Haendla.

Załączniki

załącznik nr 1

a) Przygotuj krótki referat lub prezentację (ok. 5 minut), w której scharakteryzujesz funkcje i działanie tzw. aparatu bezpieczeństwa w PRL-u oraz innych krajach komunistycznych (np. Czechosłowacji, NRD). W swoim wystąpieniu uwzględnij wyjaśnienie następujących określeń: SB (wcześniej UB), TW, StB, Stasi, esbek (ubek), agent.

b) Przygotuj krótki referat lub prezentację (ok. 5minut), w której scharakteryzujesz działanie opozycji w krajach komunistycznych, szczególnie w Czechosłowacji. W swoim wystąpieniu uwzględnij wyjaśnienie następujących kwestii: inwigilacja, internowanie, strajk, List 77, KOR, Solidarność, aksamitna rewolucja.

c) Przygotuj krótki referat lub prezentację (ok. 5 minut), w której scharakteryzujesz sposoby rozliczania się z komunistyczną przeszłością przez społeczeństwa krajów Europy Środkowo-Wschodniej. W swoim wystąpieniu uwzględnij wyjaśnienie następujących kwestii: lustracja, IPN, gruba kreska, były esbek, teczka w IPN, Instytut Gaucka, dzika lustracja.

załącznik nr 2

Przeczytaj uważnie wszystkie stwierdzenia i pytania, a następnie wybierz tę odpowiedź, która jest najbliższa Twoim przekonaniom.

		A	B	C	D	E
1	Zawsze należy mówić prawdę.	Tak	Nie	Nie mam pewności
2	Każdą winę można odkupić.	Tak	Nie	Nie mam pewności
3	Bardzo bliskiej osobie można wybaczyć nawet najgorszy czyn.	Tak	Nie	Nie mam pewności
4	W niejasnej sytuacji w pierwszej kolejności wierzy się:	rodzicom	bliskim krewnym, np. rodzeństwu, dziadkom	przyjacielowi	obcym ludziom	przedstawicielom władzy
5	Z myślą o Twoim dobru rodzina zataja przed Tobą ważną rodzinną sprawę. Zgadzasz się z tym?	Tak	Nie	Nie mam pewności

załącznik nr 3

Wymyślcie i zapiszcie w kilku zdaniach ramowy scenariusz filmu, w którym wystąpią przedstawione postaci połączone przez Was wzajemnymi relacjami.

Profesor i jego żona – kochające się małżeństwo w starszym wieku. Wiele przeszli w swoim życiu, ale teraz cieszą się szacunkiem otoczenia.

Kobieta – radość z pokonania choroby psuje jej mąż, który przyznaje się do kontynuowania dawnego romansu z koleżanką z pracy.

Starszy człowiek, rzeźbiarz – jako emigrant mieszka w obcym kraju.

Zbuntowana nastolatka.

Dziennikarka – zafascynowana ideą pełnej wolności, według której wszystko jest dozwolone oraz nie ma czynów dobrych i złych.

Mężczyzna – niezrównoważony emocjonalnie, pełen kompleksów i niechęci wobec swoich najbliższych.

załącznik nr 4

grupa A

Scharakteryzujcie postawę profesora Pavla Joska oraz śledczego Kafki. Weźcie pod uwagę intencje działania bohaterów w latach 70. oraz ich obecną ocenę dawnych wydarzeń. Zastanówcie się, w jaki sposób poznajemy wydarzenia z ich przeszłości – kto o nich mówi, jak to robi, w jakich to się odbywa okolicznościach?

grupa B

Opiszcie sytuację życiową profesora Pavla Joska oraz śledczego Kafki. Weźcie pod uwagę: warunki mieszkaniowe obu bohaterów, liczebność ich rodzin i wyjaśnienie tego faktu, postawę obu żon. W jaki sposób dowiadujemy się o życiu tych postaci? W jakich się to odbywa okolicznościach?

grupa C

Zastanówcie się, jaką rolę w filmie pełni czytany przez profesora wiersz. Jak jego treść odnosi się do poszczególnych bohaterów? Czy profesor, jego żona, córka, zięć, wnuczka, a także rzeźbiarz i dziennikarka Radka mają prawo do „rzucenia kamieniem” w kogoś innego?

grupa D

Przemyślcie sobie, jakie czyny lub decyzje łączą podane pary postaci. Jak można zinterpretować takie zestawienie wątków?

• profesor Josek – jego wnuczka, Bara
• córka profesora, Lucie – żona profesora, Jana
• profesor Josek – jego zięć, Ludek
• profesor, jego żona i rzeźbiarz – Lucie, Ludek i Radka
• japoński malarz – rzeźbiarz Borek

grupa E

Zastanówcie się nad interpretacją podanych scen. Co je wyróżnia spośród innych? Jakie pozostawiają wrażenie u odbiorcy?

• Scena wywiadu dziennikarza z rzeźbiarzem i omawianie sensu stworzonej rzeźby – nagrody.
• Koniec przemówienia profesora, kiedy, prosząc o wybaczenie, kieruje wzrok na miejsce, w którym stał Borek. Kogo widzi zamiast niego?
• Scena ostatnia, kiedy na spotkaniu po wręczeniu nagrody Borek czyta fragmenty „Smirbucha jazyka ceskeho” autorstwa Patrika OurednIka, czyli swoistego słownika współczesnego języka czeskiego, a potem jedyną niepalącą osobą jest profesor Josek.
• Epilog, czyli uroczystość urodzinowa dawnego śledczego, Kafki.

grupa F

Określcie, w jaki sposób film „Czeski błąd” podejmuje wątki autotematyczne. Czemu one służą? Kim są filmowcy? Jakie racje nimi kierują? Sformułujcie wnioski.