Cele lekcji

Uczeń:

• doskonali umiejętność analizy i interpretacji dzieła filmowego
• ćwiczy umiejętność współpracy
• prezentuje swoje stanowisko
• doskonali umiejętność wnioskowania i uogólniania
• doskonali umiejętność dyskusji
• wykorzystuje znajomość filmowych środków wyrazu
• odczytuje i interpretuje znaczenia metaforyczne

Przebieg lekcji

Lekcję możemy rozpocząć od swobodnych wypowiedzi uczniów na temat filmu i przedstawienia podstawowych informacji na temat wojny w Wietnamie. (załącznik 3)

Prosimy uczniów o wskazanie scen i sekwencji, które ich zdaniem są najbardziej istotne ze względu na sposób przedstawienia wojny, i krótkie uzasadnienie wyboru, następnie proponujemy uważniejsze przyjrzenie się wskazanym fragmentom:

1. Sceny z oddziałem porucznika Kilgora 33 min – 43 min filmu (10 minut)
2. Scena rewizji cywilnej wietnamskiej dżonki 1h 31 min – 1h 36 min (5 minut)
3. Sekwencja przy moście Du Long 1h38 min – 1h 44 min (6 minut)

Rozdajemy uczniom arkusze obserwacyjne (załącznik 1) i odtwarzamy ponownie wskazane fragmenty, polecając zanotowanie spostrzeżeń.

Praca w grupach (po dwie grupy na jedno zadanie) – prosimy uczniów, aby porównali w grupach swoje notatki i wypełnili karty pracy (załącznik 2) (10 min)

Prezentacja wyników pracy (ok. 15 min) i wspólne sformułowanie wniosków – jaki obraz wojny wykorzystanymi środkami wykreował reżyser. Zwracamy uwagę na różnice między pierwszym a ostatnim z omawianych ujęć [sekwencja nakręcona w pełnym świetle; wygląd żołnierzy Kilgora (mundury, kapelusz dowódcy przywołujący tradycje kawalerii, relacje między Kilgorem a jego żołnierzami (bezwzględne posłuszeństwo i oddanie), elementy ceremoniału wojennego (trąbka przed atakiem), metodyczność działań – chaos i zamęt w drugim fragmencie, sceny filmowane w ciemności rozjaśnianej błyskami świateł mostu, blaskiem rac i wybuchów, działania pojedynczych żołnierzy, brak dowódcy], niezwykłą spektakularność i specyficzny realizm pierwszego fragmentu przeradzający się w teatralność – odrealnienie, oniryzm w drugim fragmencie. To zestawienie podkreśla narastający absurd wojny, a także obrazuje wpływ wojny na jej uczestników (można zacytować fragment wypowiedzi reżysera – załącznik 3). Sekwencja konfrontacji z cywilami płynącymi dżonką pokazuje z kolei, co dzieje się z członkami załogi Willarda, ujawnia ich reakcje na wydarzenia, w których uczestniczą (zagubienie i bunt Chefa, przerażenie i napięcie Czyściocha skutkujące rozpoczęciem niekontrolowanej strzelaniny, próba zachowania wierności zasadom i bezradność kapitana łodzi, chłodny dystans Willarda).

Wojna ukazana w filmie Coppoli jawi się jako absurdalny spektakl, którego uczestnicy skazani są na degradację i obłęd. Podczas wojny podważone zostają wszelkie wartości, dezaktualizują się wszelkie zasady (warto zwrócić uwagę na scenę konfrontacji Willarda z kapitanem łodzi w momencie spotkania z dżonką – kapitan to człowiek trzymający się zasad, dochowujący wierności żołnierskiemu etosowi, jego wola zrewidowania dżonki wynika z przekonania o konieczności postępowania zgodnie z regulaminem, zdaje się on przypominać bohaterów – marynarzy Conrada w nakazie wierności odnajdujących sens i prawo, będące gwarancją ładu; tu przegrywa – jego wierność prowadzi do tragedii, jego słowa o regulaminie nakazującym odwieźć ocalałą z rzezi kobietę do szpitala przerywa strzał Willarda).

Pytamy uczniów, czy z filmu dowiadujemy się czegoś o przyczynach wojny w Wietnamie? Czy i w jaki sposób reżyser ukazuje obie strony konfliktu? (film nie mówi o przyczynach wojny, Wietnamczycy pokazywani są sporadycznie, nie ma w filmie personalizowanych postaci „wrogów”, zgodnie z zamysłem reżysera – patrz załącznik 3).

W jaki sposób bohaterowie filmu, Amerykanie, mówią o przeciwnikach? (żółtki, dzikusy – zawsze z pogardą, charakterystyczna wypowiedź Kilgora). Ich sposób traktowania Wietnamczyków wynika z sytuacji, ale wiąże się też z przekonaniem o własnej cywilizacyjnej wyższości.

Jaki tymczasem obraz cywilizacji Zachodu przedstawia film? Prosimy uczniów o wymienienie pojawiających się w filmie elementów charakteryzujących cywilizację i kulturę zachodnią (np. wyposażenie techniczne, nowoczesny sprzęt wojskowy, media – obecność telewizji podczas działań wojennych, system informacji, ale i muzyka – od opery Wagnera (sztuka wysoka) po rockowe przeboje Rolling Stones’ów (sztuka popularna), „króliczki” Playboya (kultura masowa), surfing (podczas nalotu), narkotyki. Tandetny show z udziałem dziewczyn Playboya znajduje swoją kontynuację – sceny w pogrążonym w błocie, obozie, gdzie znalazły się na skutek awarii helikoptera i traktowane są jak towar, zamknięte we wnętrzu maszyny z ciałem martwej koleżanki w skrzyni.

Z kolei operowa muzyka Wagnera towarzyszy metodycznie prowadzonej eksterminacji cywilnej ludności. Obraz wojny wietnamskiej w filmie Coppoli zdaje się obnażać słabość i obłudę cywilizacji Zachodu. (Wg słów reżysera „film mówi o moralności, a w szczególności o hipokryzji, która była głównym podłożem wojny wietnamskiej: hipokryzja to najbardziej groźny z czterech jeźdźców Apokalipsy”).

Praca domowa

Korzystając ze „Słownika symboli”, zapoznaj się z znaczeniami motywu łodzi i rzeki. Przedstaw własną interpretację tych motywów w filmie Coppoli.

Załączniki

Załącznik 1

Arkusz obserwacji filmu.

Obejrzyj ponownie fragment filmu, swoje spostrzeżenia zanotuj w tabeli

Załącznik 2

Karta pracy grupy

Załącznik 3

„Amerykanie obawiali się, że zajęcie przez komunistów całego Wietnamu będzie krokiem na drodze do stopniowego opanowania przez nich całej Azji. Początkowo Stany Zjednoczone udzielały wsparcia pod postacią wysłania doradców wojskowych, jednak z czasem przerodziło się ono w rosnące zaangażowanie militarne. W wyniku zorganizowanego przez CIA w listopadzie 1963 puczu wojskowego zgładzono niepopularnego w społeczeństwie Ngô Đình Diệma jednak nie udało się ustanowić stabilnej władzy w państwie. W lipcu 1964 nowy amerykański prezydent Lyndon B. Johnson wydał rozkaz zwiększenia obecności militarnej w Wietnamie Południowym. Wysłano tam doradców wojskowych zwiększając łączną liczbę wojsk USA w tym kraju do 21 tys.).”

Wypowiedzi reżysera [w:] „Film na świecie” 2-3, Warszawa luty-marzec 1980

„(…) Postanowiłem zrobić film nierealistyczny, stylizowany(…) Porównałem go do opery, ponieważ uważam, że jest nieco teatralny (…) Realistyczny film o Wietnamie byłoby to zbyt wielkie ograniczenie, zbyt ciasna formuła. Oto dlaczego postanowiłem zrobić film teatralny – pragnąłem by widz mógł bardziej odczuć i lepiej zrozumieć, czym była wojna w Wietnamie. (…)”

„Uważam, że nie mam prawa wypowiadać się w imieniu Wietnamczyków. W kilku sekwencjach pokazałem, jaki był – w moim odczuciu – ich los. Wyobraziłem sobie ich pracujących w polu, podczas gdy ich dzieci znajdowały się w szkole i oto nagle trzydzieści helikopterów pojawia się nad ich głowami i zaczyna się bombardowanie. (…) Mogłem ich sobie wyobrazić, jak na nas Amerykanów patrzyli, gdy serwowano nam wykwintne jedzenie i dziewczyny. Ale poza tym wiem o nich niewiele i nie sądzę, bym znał i rozumiał to wszystko, czego w tej wojnie naprawdę doświadczyli. Można by słusznie zarzucić mi pretensjonalność, gdybym próbował to pokazać. Byłby to zresztą zupełnie inny film i ten film powinien zrobić Wietnamczyk.”