Krótka informacja o filmie

Marisa należy do skrajnego ugrupowania, w którym przemoc, alkohol i bójki są codziennością. Nienawiść do obcokrajowców, do innego koloru skóry, czy wyznania, jest wpisana w jej życie.

Na jej fascynację neonazizmem wpływ miało surowe wychowanie u boku dziadka, byłego żołnierza Wehrmachtu oraz kontakty z młodocianym gangiem neonazistów.

Równolegle z historią Marisy toczy się historia młodej Niemki Svenji, która dopiero co wkracza na ścieżkę neonazistowskich ideologii. Uciekając przed despotycznym ojczymem, zachłystuje się pozorną wolnością i swobodą.

Pewnego dnia na drodze Marisy, a później Svenji, staje Afgańczyk, z którym kontakt zmienia spojrzenie dziewcząt na wyznawaną ideologię i w ostateczności doprowadza do tragedii jednej z nich….

Związki z podstawą programową

Język polski

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Czytanie i słuchanie. Uczeń:

• rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), politycznych (przemówienie) i popularnonaukowych; wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte; (przemówienie) i popularnonaukowych; wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte;
• rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu;
• wyróżnia argumenty, kluczowe pojęcia i twierdzenia w tekście argumentacyjnym, dokonuje jego logicznego streszczenia;
• rozróżnia w dialogu odpowiedzi właściwe i unikowe.

Zakres rozszerzony:

• czyta utwory stanowiące konteksty dla tekstów kultury poznawanych w szkole;
• twórczo wykorzystuje wypowiedzi krytycznoliterackie i teoretycznoliterackie (np. recenzja, szkic, artykuł, esej);
• rozpoznaje mechanizmy nowo mowy charakterystyczne dla systemów totalitarnych.

Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń:

• szuka literatury przydatnej do opracowania różnych zagadnień; selekcjonuje ją według wskazanych kryteriów (w zasobach bibliotecznych korzysta zarówno z tradycyjnego księgozbioru, jak i z zapisów multimedialnych i elektronicznych, w tym Internetu);
• korzysta ze słowników i leksykonów, w tym słowników etymologicznych i symboli.

Zakres rozszerzony:

• samodzielnie wybiera do lektury teksty, stosując różne kryteria wyboru, które potrafi uzasadnić.

Świadomość językowa. Uczeń:

• analizuje i definiuje (w razie potrzeby z pomocą słowników) znaczenia słów;
• rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną);
• odróżnia słownictwo neutralne od emocjonalnego i wartościującego, oficjalne od swobodnego.

Zakres rozszerzony:

• dostrzega związek języka z obrazem świata.

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki;
• określa problematykę utworu.

Analiza. Uczeń:

• rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja).

Zakres rozszerzony:

• wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym).

Interpretacja. Uczeń:

• wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wyznaczniki kompozycji);
• wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne).

Zakres rozszerzony:

• konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury, np. plastycznymi, teatralnymi, filmowymi.

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu, (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości, takich jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja, miłość; wolność, równość, braterstwo; Bóg, honor, ojczyzna; solidarność, niepodległość, tolerancja);
• dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne;
• dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów.

Zakres rozszerzony:

• wskazuje różne sposoby wyrażania wartościowań w tekstach.

Tworzenie wypowiedzi.

Mówienie i pisanie. Uczeń:

• tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organiza-cji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej;
• przygotowuje wypowiedź (wybiera formę gatunkową i odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo);
• tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie);
• wykonuje różne działania na tekście cudzym (np. streszcza, parafrazuje).

Zakres rozszerzony:

• tworzy wypowiedzi ze świadomością ich funkcji sprawczej.

Świadomość językowa. Uczeń:

• operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się prze de wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat – współczesność i przeszłość; kultura, cywilizacja, polityka).

Wiedza o społeczeństwie

Młody obywatel w urzędzie. Uczeń:

• wyjaśnia, jak nabywa się obywatelstwo polskie i unijne.

Prawo i sądy. Uczeń:

• wyjaśnia, co to jest prawo i czym różnią się normy prawne od norm religijnych, moralnych i obyczajowych;
• wymienia główne prawa, jakie przysługują ofierze, sprawcy i świadkowi przestępstwa.

Bezpieczeństwo. Uczeń:

– wymienia przestępstwa, których ofiarą najczęściej padają młodzi ludzie;

– wie, jak można próbować ich uniknąć i przestrzega zasad bezpiecznego zachowania się w sytuacji zagrożenia.

Prawa człowieka. Uczeń:

• wymienia podstawowe prawa i wolności człowieka; wyjaśnia, co oznacza, że są one powszechne, przyrodzone i niezbywalne;
• znajduje w środkach masowego przekazu (w tym w Internecie) informacje o przypadkach łamania praw człowieka na świecie.

Ochrona praw i wolności. Uczeń:

• rozpoznaje przejawy rasizmu, szowinizmu, antysemityzmu i ksenofobii; uzasadnia potrzebę przeciwstawiania się im oraz przedstawia możliwości zaangażowania się w wy brane działania na rzecz równości i tolerancji.

Zakres rozszerzony:

Życie zbiorowe i jego reguły. Uczeń:

• charakteryzuje wybrane zbiorowości, społeczności, wspólnoty, społeczeństwa, ze względu na obowiązujące w nich reguły i więzi.

Grupa społeczna. Uczeń:

• przedstawia cechy i funkcjonowanie małej grupy społecznej (liczebność, więź, trwałość, role grupowe, wspólne wartości i cele, poczucie odrębności, współdziałanie);
• omawia na przykładach różne rodzaje grup i wyjaśnia funkcjonowanie wskazanej grupy;
• wyjaśnia znaczenie grup odniesienia pozytywnego i negatywnego w procesie socjalizacji.

Naród, ojczyzna i mniejszości narodowe. Uczeń:

• omawia czynniki sprzyjające asymilacji oraz służące zachowaniu tożsamości narodowej;
• charakteryzuje mniejszości narodowe, etniczne i grupy imigrantów żyjące w Polsce (liczebność, historia, kultura, religia itp.); wymienia prawa, które im przysługują;
• rozpoznaje przejawy ksenofobii, antysemityzmu, rasizmu i szowinizmu i uzasadnia potrzebę przeciwstawiania się tym zjawiskom.

Procesy narodowościowe i społeczne we współczesnym świecie. Uczeń:

• wyjaśnia, dlaczego w Europie integracja imigrantów z państw poza-europejskich rodzi trudności; ocenia sytuację imigrantów w Polsce.

Kultura i pluralizm kulturowy. Uczeń:

• rozróżnia tolerancję od akceptacji; ocenia ich znaczenie dla życia społecznego;
• charakteryzuje subkultury młodzieżowe w Polsce i Europie.

Obywatel i obywatelstwo. Uczeń:

• wyjaśnia, czym obywatelstwo różni się od narodowości.

Polityka, doktryny, ideologie i programy polityczne. Uczeń:

• charakteryzuje ideologie totalitarne (komunizm, nazizm), odwołując się do przykładów historycznych.

Obywatel wobec prawa. Uczeń:

• odnajduje w odpowiednim akcie prawnym przepis dotyczący wybranego kazusu prawnego i interpretuje go.

Wychowanie do życia w rodzinie

• Tożsamość i wielowymiarowość człowieka. Poczucie sensu życia.
• Tolerancja wobec odmienności kulturowych, etnicznych, religijnych i seksualnych.
• Funkcje rodziny, ze szczególnym uwzględnieniem wychowania dzieci w rodzinie. Znaczenie prawidłowych postaw rodzicielskich dla rozwoju dziecka. Samotne rodzicielstwo.
• Konflikty w rodzinie i ich przyczyny. Sposoby rozwiązywania konfliktów.
• Zagrożenia życia społecznego: alkoholizm, agresja, narkomania, sekty, pornografia.

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Lekcje języka polskiego

Temat 1.

Nie wszystkie drogi prowadzą do neonazizmu, ale niektóre tak. Filmowe zdarzenia w filmowej czasoprzestrzeni.

Temat 2.

One neonazistki: Marisa i Svenja. Filmowe portrety.

Lekcje wychowawcze. Wychowanie do życia w rodzinie.

Temat 1.

Mechanizm działania grup subkulturowych, czyli jak gang/ sekta wchłania i pochłania jednostkę…

Temat 2.

W rodzinie tak naprawdę wszystko się zaczyna, czyli jak rodzina kształtuje i modeluje ideologicznie swoich członków…

Lekcje wiedzy o społeczeństwie.

Temat 1.

Neonazizm jako ideologia buntu. Neonaziści jak buntownicy. Przeciwko komu i czemu buntuje się neonazizm i buntują się neonaziści?

Temat 2.

Tolerancja nie znaczy zawsze akceptacja… (dla mniejszości narodowych, etnicznych, religijnych). Rzecz o pluralizmie kulturowym.

Zaproponowane tematy lekcji oscylują wokół przewodniego motywu tematycznego i problemowego filmu „Combat girls. Krew i honor”, jakim jest neonazizm. Stąd też na różnych przedmiotach i zajęciach szkolnych proponujemy różne perspektywy recepcji, a następnie analizy i interpretacji powyższego „słowa – klucza” w tym filmowym obrazie. Wszystko, co w tym filmie opowiedziane, jest zarówno podporządkowane, jak i pochodne wobec hasła: „nazizm” i pokrewnych wobec niego znaczeniowo wyrazów. Film w reżyserii Davida Wnendta jest narzędziem edukacyjnym, mającym w sobie ogromny potencjał dydaktyczny i wychowawczy, a tym samym pozwalającym w sposób interesujący i twórczy dla ucznia na realizację tych treści programowych, które we współczesnym wielokulturowym świecie zdają się być szczególnie ważne, bo aktualne przez swą obecność i doświadczane w wyniku dokonujących się wciąż i ciągle procesów migracji i emigracji różnych kulturowo nacji do różnych kulturowo krajów.

Proponowane metody pracy z filmem:

– burza mózgów i pytań,

– mapa mentalna,

– dyskusja (ukierunkowana, moderowana)

– rozmowa nauczająca,

– piramida priorytetów,

– ukierunkowana praca z dziełem filmowym,

– analiza i interpretacja filmu,

– szkolny projekt filmowy.

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

Neonazizm – genealogia i ideologia.

Analizę filmu „Combat Girls. Krew i Honor” należy rozpocząć od analizy zjawiska, którego ten film dotyczy.

Neonazizm to ideologia, u podstaw której leży dążenie do przywrócenia lub ustanowienia ustroju opartego na niemieckiej wersji narodowego socjalizmu. Neonaziści gloryfikują własny naród, będący dla nich najwyższym dobrem oraz jego kulturę. Neonazizm jest współczesną wersją nazizmu (i tak tez był nazywany do lat 80-tych XX wieku), odwołującego się do Hitlera, faszyzmu i czasów III Rzeszy. Wyznawcy neonazizmu swoim strojem, fryzurą, zachowaniem, stosowaną symboliką, obchodzeniem ustalonych rocznic starają się podkreślać swój związek z hitlerowskimi Niemcami. Neonazistów cechuje kult siły, rasizm i antysemityzm. Współczesne hasła rasistowskie odnoszą się głównie do obcokrajowców i mniejszości narodowych, zamieszkujących w danym państwie. Szerzą swoją nienawiść wobec obcokrajowców oraz wobec tych, którzy akceptują demokratyczny, liberalny, wielokulturowy kierunek rozwoju kraju. Najsilniej neonazizm rozwinięty jest w Niemczech, Rosji, Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Występuje również w Polsce. W Europie i na świecie funkcjonuje wiele grup i ich odłamów neonazizmu. Różnią się one, między innymi, radykalizacją swoich poglądów. Do najszerzej rozpowszechnionych i rozwiniętych ugrupowań neonazistowskich należą: „Blood and Honour” oraz „Combat 18″.

„Blood and Honour” („Krew i Honor”) – organizacja przestępcza o podłożu neonazistowskim założona została w 1987 roku w Wielkiej Brytanii. Jej nazwa nawiązuje do niemieckiego motta „Blut und Ehre” bojówki młodzieżowej Hitlerjugend, promującej kult siły, kult jednostki i kult czystej rasy, a wszystko to wspierane żelazną dyscypliną i wojskowymi ćwiczeniami fizycznymi. Neonaziści zrzeszeni w organizacji „Krew i Honor” propagują antysemityzm, homofobię i rasizm. Członkowie mieszkają i działają w wielu krajach europejskich, w tym Polsce.

„Combat 18″ („C 18″) – to utworzona w 1992 roku organizacja terrorystyczna o charakterze neonazistowskim. Stworzona została w Wielkiej Brytanii przez członków grupy „Blood and Honour” w wyniku porozumienia miedzy bojówkami kibiców a Brytyjską Partią Narodową.

Nazwa grupy wywodzi się z angielskiego słowa „combat” i oznacza: walka, bitwa, bój, batalia. Cyfra 18, znajdująca się w nazwie, to symbol Adolfa Hitlera, a właściwie jego inicjałów, stanowiących 1 i 8 literę alfabetu łacińskiego.

Działania tej organizacji skierowane są głównie przeciw gejom, anarchistom, antynazistom i aktywnym działaczom partii lewicowych. „Combat 18″ podejrzewana jest o brutalne ataki, w tym podkładanie ładunków wybuchowych i wywoływanie eksplozji, w których śmierć ponoszą ludzie.

Obie opisane powyżej organizacje łączą się nierozerwalnie z ruchem skinheadów, szczególnie rozpowszechnionym w Niemczech i w Rosji. Skinheadzi to subkultura młodzieżowa, wywodząca się z Wielkiej Brytanii lat 60-tych XX wieku. Początkowo było to ugrupowanie charakteryzujące się krótko obciętymi włosami, zamiłowaniem do jazdy skuterem i eleganckim sposobem ubierania, zbliżonym do stroju klasy średniej robotniczej. Tworzyli zamknięte gangi, obejmujące określony teren oraz przejawiali pewne oznaki agresywności. Była to tzw. „pierwsza fala skinheadów”, nierozprzestrzeniająca się poza Wielka Brytanię.

Odrodzenie subkultury nastąpiło w połowie lat 70-tych, kiedy to działało ugrupowanie „skin punks”, najintensywniej funkcjonujące głównie wśród pseudokibiców piłki nożnej. Druga fala skinheadów obejmowała już swoim zasięgiem inne kraje i zaczęła przejawiać tendencję rasistowsko – nacjonalistyczną. W latach 80-tych i 90-tych rozprzestrzenia się wśród tej subkultury ideologia neofaszystowska i neonazistowska oraz zostają założone oba ugrupowania, o których wspomniano powyżej. Był to też początek tzw. trzeciej fali ruchu skinhead, funkcjonującej po czasy współczesne.

„Od początku działalności skini sami sobie wpajają, że walczą w słusznej sprawie. Ludzi postronnych, którzy nie deklarują się jako neonaziści, uznają za złych, zakłamanych i fałszywych. Istotna jest też rzecz następująca: skinheadzi w danym kraju werbują się tylko z jego rodowitych obywateli. Są przeświadczeni o wyższości swojego narodu, muszą zachować „czystość krwi”. Ich życie zdominowała walka o ten priorytetowy cel. Zdumiewające poświęcenie oraz oddanie uzyskuje poklask w grupie. Nierzadko wyzwala to w nich agresję, chęć wyeksponowania swojej wartości poprzez użycie siły fizycznej (przemocy).

Neonaziści w Niemczech są bardzo dobrze zorganizowani i trudno rozbić ich przestępcze struktury. Są podzieleni na 2-4-osobowe jednostki. Nawet, kiedy jeden z nich „wpadnie”, nie da to dojścia do jego kompanów, ponieważ do porozumiewania się między sobą skinheadzi używają jedynie pseudonimów. Posiadają własną muzykę, prasę, zakodowany żargon, serwisy internetowe i sklepy z różnego rodzaju „ekwipunkiem” (koszulki, flagi, przypinki, przepaski ze swastyką)”.

(Sławomir Gdyk, „Neonazizm”, (http://www.sztab.com/publicystyka-sztabowa,Neonazizm,1672.html, [dostęp: 11 lipca 2013]).

Ideologia neonazistowska jest magnesem przyciągającym młodych ludzi, którym przyszło żyć w niełatwych dla nich czasach. Przynależność do grupy budzącej ogólny respekt w społeczeństwie daje im poczucie wolności, siły i wiary we własne możliwości. Przemiany kulturowe, ekonomiczne i społeczne w Europie i na świecie przyczyniają się niejednokrotnie do spadku poziomu życia w danym państwie, warunkują znalezienie pracy i powodują migracje w celu jej znalezienia. Dlatego też grupy neonazistów kierują swoja nienawiść głównie w kierunku obcokrajowców, których obwiniają o zaistniałą sytuację.

Portret neonazistów w filmie „Combat Girls. Krew i Honor”.

Ruch neonazistowski kojarzy się większości z nas z grupą mężczyzn, ich łysymi głowami, glanami i wszechobecną agresją. Twórca filmu „Combat Girls. Krew i Honor” skupił się w swoim obrazie bardziej na kobietach – młodych dziewczynach, które pokazuje na tle ich zaangażowania w działalność ugrupowania. Przygotowując się do kręcenia filmu, jego reżyser – David Wnendt długo przenikał do świata skinów, szukając kontaktów z dziewczynami, które chciałyby opowiedzieć o swoim życiu w grupie nazistowskiej. Jak sam mówi: „To nie było łatwe. Swoje poszukiwania rozpocząłem od Internetu. Odkryłem stronę – uwaga, uwaga – dla singli, szukających partnerów na jedną randkę, lub na dłużej, ale kryterium, jakie trzeba było spełniać, to przynależność do jakiejś ekstremalnej formacji” [dostęp: 12 lipca 2013]). Jak się okazało: „Społeczność neonazistowska jest bardzo aktywna na takich portalach, ludzie nie kryją się ze swoimi przekonaniami, są dumni i otwarci. Neonazizm, czyli bardzo określone poglądy (…) to jest element, który ich wyróżnia, solidaryzuje. Nie tylko chodzi o randkowanie, także o agitowanie, o werbowanie do grup. Kiedy już poznałem system i o co chodzi, zarejestrowałem się na portalu” („Ja nie rezygnowałem. O „Combat girls w Stopklatce”. Wywiad z reżyserem filmu Davidem Wnendtem. http://stopklatka.pl/-/6655401,ja-nie-rezygnowalem-o-combat-girls-w-stopklatce). Znalezienie osób chętnych do opowiadania o swoim miejscu w grupie i podejmowanych działaniach nie było łatwe. Reżyser jednakże nie rezygnował. Wysyłał wiele maili, w których pisał o swoim zamiarze nakręcenia filmu, o jego treści, celu produkcji i podejmowanej tematyce. Ostatecznie udało mu się znaleźć kilka dziewczyn, które anonimowo przybliżyły mu środowisko neonazistów, a dodatkowo opowiedziały o tym, co wpłynęło na ich przyłączenie się do grupy. „Wiele z dziewczyn opowiadało o trudnym dzieciństwie, rozwodach rodziców, chłopakach, którzy je bili, zdradzali, alkoholizmie najbliższych. Na pewno takim wspólnym elementem jest patologia w rodzinie, molestowanie seksualne. Takie wspomnienia bardzo często się powtarzały. Często wchodzenie w ruch neonazistowski rozpoczynało się bardzo wcześnie – dziewczyny uciekały z domów, gdy miały 14, 15 lat, natrafiały na starszych mężczyzn, którzy pomagali im wejść do grupy. Nie chodziło o zgodność poglądów politycznych, ale o to, że te młode osoby wchodziły w społeczność, która wypełniała im pustkę po rodzicach, po najbliższych, dawała też możliwość odreagowania. Tworzyły się więzi w miejsce tych zerwanych, które definiowały, determinowały ich przyszłe wybory, w rezultacie i poglądy polityczne. Ale właśnie w tej kolejności, nie na odwrót. W pewnym momencie, gdy czytaliśmy ich zwierzenia, ktoś powiedział, że w gruncie rzeczy chodzi o osoby bardzo samotne, zakompleksione, przez lata poniżane. Ale nie chciałbym, aby moje bohaterki były postrzegane w kategorii ofiar.” („Ja nie rezygnowałem. O „Combat girls w Stopklatce”. Wywiad z reżyserem filmu Davidem Wnendtem. http://stopklatka.pl/-/6655401,ja-nie-rezygnowalem-o-combat-girls-w-stopklatce [dostęp: 12 lipca 2013]).

Bo i ofiarami nie są. Miały wolny wybór i wolną wolę. Ich przyłączenie się do grupy było świadome, a łączące się z tym zaangażowanie w politykę nieuniknione. Przyjęły pewną ideologię, która wymaga określonych zachowań i działań. Wspólnym elementem wszystkich frakcji neonazistów: „jest chęć zbudowania ustroju, który w pewnym procencie byłby oparty na narodowym socjalizmie. Czasami chodzi tylko o gloryfikowanie własnego narodu, kult siły, czy też „biały” internacjonalizm. Niektórzy idą dalej w przejmowaniu pewnych idei – dla nich podwaliną, najwyższymi wartościami stają się rasizm, antysemityzm, darwinizm społeczny, nacjonalizm.” Są też tacy, „którym chodzi tylko o zabawę, picie, akceptację.” („Ja nie rezygnowałem. O „Combat girls w Stopklatce”. Wywiad z reżyserem filmu Davidem Wnendtem. http://stopklatka.pl/-/6655401,ja-nie-rezygnowalem-o-combat-girls-w-stopklatce [dostęp: 12 lipca 2013]). Film Davida Wnendta jest obrazem niezwykle wiernie pokazującym neonazistowską codzienność. „Zachowania i pewne zdarzenia, większość zdarzeń, nawyków, codzienność portretowanej przeze mnie grupy neonazistów jest taka, jaki przekaz, który płynął z rozmów z prawdziwymi osobami, z tymi dziewczynami z portalu” („Ja nie rezygnowałem. O „Combat girls w Stopklatce”. Wywiad z reżyserem filmu Davidem Wnendtem. http://stopklatka.pl/-/6655401,ja-nie-rezygnowalem-o-combat-girls-w-stopklatce [dostęp: 12 lipca 2013]). Jak mówi sam reżyser nawet byli neofaszyści po obejrzeniu filmu potwierdzali, że „tak zapamiętali ten świat, że „Combat girls…” to bardzo wiarygodnie przedstawione postaci, psychologia, także wybory, czyli przyczyny, dla których zostaje się neonazistą, dlaczego trwa się w strukturach grupy. Przyznali, że tak to wyglądało w rzeczywistości za ich czasów. Nie było ważne, czy chodziło o mężczyznę, czy o kobietę, to był jeden zgodny głos, ludzie mówili, że ich codzienność, kiedy jeszcze byli czynnymi aktywistami, czynnymi neonazistami, właśnie tak wyglądała („Ja nie rezygnowałem. O „Combat girls w Stopklatce”. Wywiad z reżyserem filmu Davidem Wnendtem. http://stopklatka.pl/-/6655401,ja-nie-rezygnowalem-o-combat-girls-w-stopklatce [dostęp: 12 lipca 2013]). A jaka jest ta przedstawiona w filmie codzienność? Jakich nazistów obserwujemy na ekranie?

W pierwszych minutach filmu widzimy jak kilkunastoletnia dziewczynka niesie z wysiłkiem wypełniony plecak. Trudno jej iść, bo musi pokonać opór piaszczystej plaży. Kroczy w stronę starszego mężczyzny. To główna bohaterka Marisa i jej dziadek. „Zaciśnij zęby, jeszcze trochę. Chodź tu. „ – zachęca wnuczkę. Jest z niej bardzo zadowolony. „Indianie nie znają bólu. Brawo.” I wysypuje z jej plecaka kilogramy piasku. „Byłaś dzielna” – mówi – „Moja wojowniczka.”

Scena druga przedstawia Marisę kilka lat później. Preferuje męski styl. Ma krótko obcięte włosy z dłuższymi kosmykami, wygląda mało kobieco, nosi ciężkie buty i koszulkę z napisem: „Skingirls”. Na jej ciele jest wiele tatuaży. Odwiedza w szpitalu swojego chorego dziadka. W oczekiwaniu na windę słyszymy jej myśli: „Wszystko się zmieni, to wojna, wszystkie chwyty dozwolone. Nie obędzie się bez ofiar.”

Pomiędzy dziadkiem a Marisą widać nierozerwalną więź. Ona jest w stosunku do niego bardzo opiekuńcza, szanuje go i stara się zaspokoić jego potrzeby. On jest nią zachwycony. „Dziękuje aniołku” – mówi do niej. Przytulają się z miłością wnuczki i dziadka. I na tym kończy się sielanka. Zmienia się nastrojowe kino i na scenę wkracza kino mocne, któremu towarzyszy głośna i agresywna muzyka.

Widz widzi scenę w pociągu. Grupa prawie łysych skinheadów, wytatuowanych dziewcząt i chłopców, wędruje przez wagony. Na ich karkach, nadgarstkach i ramionach znajdują sie tatuaże o podłożu faszystowskim. Są tam napisy „Blut und Ehre” („Krew i Honor”), swastyki, krzyże celtyckie, napis „14 Words” (symbol tekstu opartego na słowach Hitlera, a zawierający właśnie 14 słów na temat rasizmu). Ubrani są w koszulki z nazistowskim napisami. Są agresywni i głośni. Atakują każdego, kto im się nawinie pod rękę. Pierwszą ofiarą jest chłopak spokojnie jedzący kanapkę. „Co tu robisz? Śmierdzisz.” Popychają go między sobą, zadając mu przy tym ból. Na koniec wciskają mu do ust kanapkę i zamykają w ubikacji. Przemieszczając się dalej, wyrzucają z pociągu dobrze ubranego mężczyznę, który w niczym im nie zawinił. Może tylko tym, że był dobrze ubrany. Następnie ich uwagę skupia para młodych Wietnamczyków. „Jesteśmy w Wietnamie? Nikt nie będzie kupował waszych fajek. To nie Wietnam” – krzyczą i skupiają się wokół ofiar napaści. „To Niemcy, spływajcie!” i uderzają najpierw mężczyznę, potem kobietę. Szczególnie aktywny udział w tych aktach przemocy ma chłopak Marisy i ona sama. Kopią leżących, z wszystkich skinów epatuje nienawiść, złość, agresja. Bawi ich to, co robią i podnieca do dalszego działania. „Nie gap się!” – krzyczą do kolejnego pasażera. Całą akcję rejestrują kamerą w celu umieszczenia filmu w sieci.

Kolejna scena to scena „miłosna” pomiędzy Marisą a jej chłopakiem. Nie widać w niej jednak miłości, nie ma czułości, ciepła; jest za to ostry seks i niemalże zwierzęce pożądanie. Na ciałach bohaterów widzimy symbole III Rzeszy, swastyki, cyfry 88 (symbol kolejności litery H w alfabecie, a tym samym zawołania Heil Hitler) oraz inne nawiązania do faszyzmu. Tatuaże mają wszędzie. Na plecach, na barkach, na lędźwiach, brzuchu, pępku i nogach. Pokój, w którym przebywają udekorowany jest wielką flagą ze swastyką, która wisi nad łóżkiem, a tuż obok portret Hitlera. Na ścianach noże, orzeł niemiecki i inne symbole SS. Co najciekawsze, tuż obok, za ścianą mieszka i żyje matka Marisy, akceptująca styl bycia i styl życia córki.

Scena w sklepie doskonale odzwierciedla poglądy neonazistów na obcokrajowców. Kiedy do kasy, którą obsługuje Marisa zbliża się dwóch Afgańczyków i chce zapłacić za towar, dziewczyna ignoruje ich, udając, że czyta gazetę. Na pytanie szefowej – matki: „Co tam się dzieje?”, odpowiada: „Nie obsługuję takich jak oni”.

Ciąg dalszy realizacji tego poglądu widzimy w scenie na plaży, gdzie przy dźwiękach głośnej muzyki, alkoholu i narkotykach bawi się grupa dziewcząt i chłopców z nazistowskiego ugrupowania. Zaskakuje fakt, że w zasadzie nie łączą ich bliższe więzi. Doskonale widać to podczas wyśmiewania jednej z uczestniczek balangi, Tiny. „Klozetowa Tino, jak dziś sprzątanie?” – pytają ją ze śmiechem, a następnie udzielają jej cennych rad: „Płacz, zdychaj lub rzuć się z mostu zawinięta w dywan”. Kiedy na plażę przyjeżdżają Afgańczycy i zaczynają rozmawiać ze sobą, jeden ze skinów krzyczy: „Zamknij się”. Drugi dodaje: „Wracajcie do swojej nory” i oddaje mocz na odzież przybyłych. Wszystko oczywiście uwieczniane jest na taśmie filmowej. Podczas protestu jednego z obcokrajowców dochodzi do przepychanki, w której Marisa ze złością kopie ich sprzęt. Afgańczycy odchodzą żegnani okrzykami: „Uciekajcie kundelki. Gnojki małe”. W drodze powrotnej ofiary w odwecie łamią lusterko w samochodzie Marisy, czym wywołują jej ogromną wściekłość. Dziewczyna dogania ich i powoduje wypadek.

Osobnym tematem, który doskonale obrazuje środowisko neonazistów, są sceny ze spotkań formacyjnych. Odbywają się one w mieszkaniach, w których spotykają się członkowie ugrupowania. Oczywiście są to spotkania suto zakrapiane alkoholem, papierosowym dymem i narkotykami. Biorą w nich udział nie tylko młodzi ludzie, ale i starsi panowie, którzy wywodzą się prawdopodobnie z bojówek młodzieżowych Hitlerjugend, a może sami byli w szeregach wojsk niemieckich w czasie wojny. Wywnioskować to można z materiałów propagandowych, które udostępniają młodym, z ich wspomnień i stosunku do kobiet. W dalszej części opracowania przytoczymy przykłady popierające naszą tezę.

To właśnie ci starsi panowie w jednym z pomieszczeń przeprowadzają inicjacje alkoholowe nowych członków. Kiedy na spotkaniu pojawia się Svenja, słyszy: „Plujesz czy połykasz? i wlewają w jej gardło butelkę alkoholu. „Śliczna dziewczynka. Weź butelkę” – z aprobatą podsumowują.

W innym pomieszczeniu inna grupa narkotyzuje się. „Tak się nawaliłeś, że zamiast mydłem umyjesz się kretem” – żartują sobie.

Trzeci pokój, trzecia grupa. Tutaj słucha się wykładu ideologicznego podczas oglądania archiwalnych wystąpień Hitlera. W ciszy słuchają o wyższości Niemców nad innymi narodami, bez zmrużenia oka oglądają krwawe sceny z uboju owiec, którym oprawcy podrzynają gardło. Są tym zafascynowani i zainteresowani. Nawet bójka, która w międzyczasie wywiązuje się w pomieszczeniu, nie wzbudza ich emocji i nie wywiera na nich żadnego wrażenia. Ich reakcję obserwuje starszy mężczyzna i jest bardzo zadowolony z tego, co widzi. Jego radość widać też w scenie końcowej orgii, która kończy się głośną skinheadowską muzyką, wspólnym dzikim tańcem w maskach gazowych i hełmach z rogami wikingów, przepychankami i demolką pomieszczenia.

Ciekawa jest również scena na balkonie, w której chłopak Marisy wyrzuca zabrane Svenji materiały propagandowe, mówiąc: „To tylko słowa. Czyny chcę zobaczyć, czyny. Jestem gotowy do walki. Nie ma innego sposobu. Bezrobocie, bezdomnie Niemcy, uciekinierzy, Turcy. Bomba niedługo wybuchnie. Sprawię, że żadne ścierwo nie przeżyje.”

Kolejna sekwencja to handel bronią. Starszy mężczyzna prezentuje broń chłopakowi Marisy: „To Walter T 38. Używany przez Wehrmacht w 1938″. Podczas targowania ceny Marisa próbuje się włączyć w rozmowę, ale słyszy: „Nie umiesz jej utrzymać w ryzach? Musisz przeszkadzać mężczyznom w interesach? Wiesz, jaki los czekał takie jak ty? Szły prosto do gazu.”

W trakcie spotkania skinów niektórzy z nich wypalają sobie nowe tatuaże. Cyfra 88 (czyli symbol litery H w alfabecie oznacza początek zawołania Heil Hitler) to „deklaracja polityczna”, jak objaśnia Svenja swojej matce.

Od pseudomiłości do nienawiści, od pozornej przyjaźni do nienawiści jest bardzo blisko. Doskonale widać to w scenie, kiedy chłopak bije Marisę, mówiąc: „Chrzań się!”. A także, kiedy ona atakuje jego i innych skinów kijem bejsbolowym i kiedy zostaje zdradzona przez osobę, którą chciała wyciągnąć z bagna, w którym sama się znajdowała. I w końcu w scenie ostatniej, kiedy zostaje pozbawiona życia przez tego, którego kiedyś kochała, przez swojego chłopaka. Wykonał wyrok bez zastanowienia i z zimną krwią. Dla niego ideologia była ważniejsza od niej.

I tak właśnie przedstawiony został świat neonazistów. Świat przemocy, złości, agresji, walki, wojskowego rygoru. Świat alkoholu i narkotyków. Świat braku uczuć i miłości. Braku więzi międzyludzkich i przyjaźni.

W drodze do neonazizmu.

„Demokracja to najlepsze, co przydarzyło się Niemcom. Wszyscy jesteśmy równi. Nie ma lepszych ani gorszych. W demokratycznym państwie wszyscy mają władzę. Ty, ja, alkoholicy, narkomani, pedofile, murzyni, nieuki, ludzie mający gdzieś swój kraj, którym nie zależy. Mnie zależy. Kocham swój kraj”. Tę wypowiedź głównej bohaterki filmu Marisy, „dobiegającą z offu”, słyszymy w pierwszej sekwencji filmu, rozpoczynającej film. W sekwencji ostatniej, kończącej film brzmią one nieco inaczej: „„Demokracja to najlepsze, co przydarzyło się Niemcom. Wszyscy jesteśmy równi. Nie ma lepszych ani gorszych. W każdej chwili może się to zmienić. Każdy ma na to wpływ”. Frazy te są nie tylko celowym zabiegiem artystycznym, spinającym klamrą kompozycję filmu, ale przede wszystkim mogą być odebrane jako motto filmu, zapowiadające i definiujące, a następnie opisującego ukazane w tym filmie tematy i problemy, które mają wymiar i społeczny, i narodowy, i ogólnoludzki.

Współczesne Niemcy. Dawna Niemiecka Republika Demokratyczna. Jedno z wielu niemieckich miast. Dwie młode Niemki: Marisa i Svenja. Ta pierwsza jest już neonazistką. Ta druga wkrótce się nią stanie.

Droga nr 1. Portret 1. Marisa.

Dwudziestoletnia Niemka, mieszkająca z matką i pracująca z nią w jej sklepie. Odwiedza regularnie, chyba codziennie, w szpitalu chorego dziadka, który „odcisnął” na życiu swej wnuczki swe piętno żołnierza Wehrmachtu, którym był w czasie II wojny światowej. To on jej wpajał od dziecka filozoficzne „zalecenia” Fryderyka Nietzschego” „Sei hart” („Bądź twardy”), kiedy kazał jej biegać po morskiej plaży z plecakiem wypełnionym piaskiem, gdy była małą dziewczynką. To on jej mówił, kiedy ledwie żywa z wysiłku ponad miarę i możliwości fizycznej wytrzymałości kilkuletniej dziewczynki dobiegała do niego: „Zaciśnij zęby. Już prawie jesteś. Indianin nie zna bólu. Sukces to wielki wysiłek i poświęcenie. Brawo, świetnie się spisałaś. Moja wojowniczka” (retrospekcyjna sekwencja jedna z pierwszych w tym filmie). To on jej zapewne wpajał niztscheańską koncepcję „nadczłowieka”, która to: „…została zwulgaryzowana przez hitlerowców pod postacią Ubermenschen (nadludzi), którzy wyznając swoiście pojmowaną przez nazistów „moralność panów”, mają prawo być władcami życia i śmierci Untermenschen (podludzi)”. ( „Nadczłowiek” http://nietzsche.kulturalna.com/a-45.html[dostęp: 11 lipca 2013]).

Stąd zapewne i jej alergiczne wręcz „uczulenie” na obcokrajowców, szczególnie tych o ciemnym zabarwieniu skóry (dla niej „podludzi”). Zdarzenie w sklepie. Marisa w pracuje w sklepowej kasie, do której podchodzi z zakupami spożywczymi dwóch młodych Afgańczyków. Marisa na ich widok mówi: „Co ty tu robisz? Ty brudasie. Jesteś tylko kawałkiem gówna. Skurwysyn”, nie sprzedając chłopcom towaru. Stąd i zapewne jej „nadaktywnośc” w biciu, poniżaniu, terroryzowaniu spotykanych w swym życiu kolejnych innych „podludzi”. Jest dziewczyną Sandra – szefa nacjonalistycznego gangu młodzieńców, którzy wcielają nazistowską ideę „czystości rasowej” i ideę „Niemiec dla Niemców”. Sandro, który mieszkał z Marisą w domu jej matki, za rozboje i napady na obcokrajowców został aresztowany i zamknięty w więzieniu, które ma wkrótce opuścić, o czym matkę informuje córka, dodając, że postarają się z Sandro o dziecko, kiedy ten tylko wyjdzie z przymusowego zamknięcia. Matka, Bea, jej na to odpowiada: „Dziecko wymaga zmian i odpowiedzialności w życiu”; córka pyta matkę: „Nie uważasz, że byłabym dobrą matką?”; matka odpowiada córce: „Niewiele jest rzeczy, w których jesteś dobra”. I znów sekwencja w sklepie: znów ci sami dwaj afgańscy chłopcy robiący zakupy i chcący w kasie znów obsługiwaną przez Marisę za te zakupy zapłacić. I znów dziewczyna nie chce im towaru sprzedać, motywując to stwierdzeniem: „Tego typu ludzi nie obsługuję”. I nie obsłuży. Zrobi to dopiero jej matka.

Dwaj afgańscy chłopcy pojawią się nad jeziorem, gdzie Marisa z gangiem neonazistów urządzili sobie piknik. Afgańczycy szczuci i poniżani przez młodych Niemców muszą opuścić teren nad jeziorem. W odwecie jeden z nich, ten młodszy, Rasul, urwie lusterko w samochodzie Marisy, która, z premedytacją i z zemsty za zniszczenie pojazdu, potrąci jadących na skuterze młodych obcokrajowców, myśląc, że pozbawiła ich życia. Udaje się następnie do szpitala, by kolejny raz odwiedzić przebywającego w nim dziadka, który pyta, wnuczkę, czy jej matka, a jego córka nie chciała go przypadkiem odwiedzić, bo kiedy ten do niej dzwonił, ona mu powiedziała:, „Że przyjdzie, gdy wydam z siebie ostatnie tchnienie”, po czym dodaje: „Zrobiłem w życiu bardzo wiele złego. Wystarczająco za czterech osób”. Widząc, że wnuczka jest zasmucona, zamyślona, pyta jej, czy znów narozrabiała, a kiedy ta potwierdza, on jej doradza; „Bez względu na to, co zrobiłaś…

Nie mogło to być aż tak straszne, ale będziesz musiała zapłacić za wszystko, ponieść konsekwencje i posprzątać ten bałagan, który narobiłaś”. I zdaje się, że wnuczka bierze sobie do serca refleksyjną radę dziadka. Bo kiedy Afgańczyk ucieka z ośrodka dla emigrantów i przychodzi do sklepu po jedzenia, Marisa początkowo nie pozwala mu wziąć jedzenia („Brak pieniędzy, brak zakupów”), lecz kiedy dowiaduje się, że jego przyjaciel „odszedł” (myśli, że go śmiertelnie potraciła swoim autem), postanawia „Afgańcowi” pomóc: „Bierz, co chcesz, a potem odejdź”; ten chce jedzenia, które bierze za zgodą Marisy, nie zapłaciwszy za niego. Zostaje złapany przez matkę Marisy, która uważa, że chłopiec kradnie jedzenie. Marisa uderza matkę w twarz („Bijesz własną matkę? Będziesz tego żałować. Uschnie Ci ręka”), a w tym czasie Rasul ucieka ze sklepu i kryje się w opuszczonych zabudowaniach, gdzie przybywa również Marisa, zaczynając po raz pierwszy z chłopcem normalnie rozmawiać. Podczas kolejnych rozmów z Rasulem, dowiaduje się, kim on jest, jakie są jego pragnienia („Afganistan, tam jest mój dom. A to miejsce, do którego chcemy dotrzeć z bratem: Iran, Turcja, Grecja… Francja, Niemcy A mój wujek… Idę tam, Szwecja”),

Marisa pyta Rasula: „A tu, Niemcy dobre?”; a ten odpowiada: „Bardzo niedobre. Tęsknie bardzo za moją rodziną. Ludzie tutaj mogą pomóc doprowadzić mnie do Szwecji statkiem. Ty zadzwonić. Czy możesz mi pomóc?” Problemem są pieniądze, a właściwie ich brak, bo za nielegalny transport droga morską do Szwecji „przewoźnicy” żądają trzy tysiące euro. Dziewczyna postanawia pomóc Afgańczykowi, ukrywając go w przydomowym budynku gospodarczym, w którym przechowuje rzeczy zmarłego właśnie dziadka, ze śmiercią którego nie może i nie potrafi się pogodzić ( „Dziadek był zawsze przy mnie. Gdy rodzice byli w pracy, siadywaliśmy w salonie i rozwiązywaliśmy krzyżówki. Albo po prostu milczeliśmy”). Podczas spotkania neonazistów, które jest okazją do wspólnej ideologicznej zabawy, Svenja, w chwili szczerości mówi do Marisy, swojej przyjaciółki: „Nie chcę być jak moja matka. Jest cieniem. Nie ma życia. Jeśli będę mieć dzieci, wychowam je inaczej”. Kiedy Marisa, spakowana, chce opuścić dom, w drzwiach tego domu staje jej matka, prosząc ją, a następnie grożąc, by jej nie zostawiała samą, by została, wyjawiając jej całą okrutną prawdę o jej dziadku: „Zostajesz. Jeśli teraz wyjdziesz nie będziesz mogła wrócić. Przestaniesz być moją córką Rozumiesz? Nie możesz zostawić mnie TERAZ. Proszę, nie zostawiaj mnie.. Nie wiesz, co przeżyłam. Nie wiesz, jak mnie traktował. Twój ukochany dziadek. Traktował mnie jak śmiecia. Gdy dowiedział się, że jestem w ciąży, ciągnął mnie za włosy po schodach. Potem kopał w brzuch aż straciłam przytomność. Gdy się urodziłaś, wszystko się zmieniło. Jego mała księżniczka”. Jednak i pomimo Marisa odchodzi. Wsiada do swojego samochodu, zabierając ze sobą brutalnie pobitego przez swojego chłopaka Rasula, którego neofaszysta znalazł ukrywanego przez Marisę. Udają się na morską plażę, gdzie jest umówiona z „przewoźnikiem”, który zabierze Afgańczyka statkiem do Szwecji. Wcześniej jednak wstępuje na spotkanie neofaszystów, gdzie najpierw kijem bejsbolowym bije Sandro, by po chwili ze Svenją wsiąść w auto i odjechać na plażę, uciekając przed wściekłym, pobitym swoim, byłym już, chłopakiem. Zanim Rasul wsiądzie do łodzi, wyjaśni Marisie, że wcale nie zabiła jego brata wtedy, gdy potrąciła swoim autem jadących na skuterze chłopców, lecz ten, kiedy się udał do szpitala, został zatrzymany przez policję i deportowany do Pakistanu. Kiedy łódź odpływa z afgańskim chłopcem, Marisa mówi do Svenji: „Jesteś taka jak ja. Zawsze myślałam, że jeśli coś zmienię, zrobię coś ważnego. Poczuję, że żyję. W ten sposób życie przecieka nam między palcami”.

A po chwili jej życie zostaje brutalnie zakończone przez Sandro, który zabija swoją dziewczynę, strzelając do niej z pistoletu. I podobnie, jak to mam miejsce na początku filmu, tak i na końcu filmu jest przywołana retrospektywna sekwencja: Marisa jest uczennicą, która pyta swego dziadka: „Przyjdziesz w poniedziałek do szkoły?”, jednocześnie go informując: „Wygłaszam referat o Hitlerze, obozach koncentracyjnych… O tych strasznych wydarzeniach”. A ten ją poucza: „O tych czasach można by dużo opowiadać. Zastanów się, komu wierzyć. Oni mają ogromną władzę, szerzą swoje kłamstwa i jad”. „Kto taki?” – pyta Marisa. „Żydzi” – odpowiada dziadek.

I wszystko jest jasne… Neonazizm nie był wyborem Marisy. Została na niego skazana. Od dziecka.

Droga nr 2. Portret 2. Svenja.

Piętnastoletnia Niemka. Tak się definiuje i określa na internetowym portalu społecznościowym: „UŻYTKOWNIK: Svenja.

STAN CYWILNY: Sierota”. W ten sposób poznajemy Svenję – wzorową uczennicę, która osiąga świetne wyniki w nauce: „Gimnastyka: 1. Biologia, matematyka: 1.

Język niemiecki, również: 1. (niemiecka „jedynka” to polska „szóstka” – A.Z., M.W.)”. Ojczym Swenji. Oliver, tak mówi do pasierbicy, chwaląc ją za osiągnięte wyniki w nauce: „Nie jest źle. Drugie najlepsze świadectwo w całej klasie. Zawsze mogło być lepsze” i wręcza jej prezent. Niby dobrze, lecz w ocenie ojczyma nie bardzo dobrze. Spełnia Swenja jego oczekiwania, jednocześnie nie do końca je spełnia. I dziewczynka to wyczuwa, czuje i przeżywa. Svenja pali papierosy, jak sama, przyznaje od trzynastego roku życia, lecz ukrywa to przed ojczymem, który jest wrogiem nikotyny, ponieważ jego pierwsza żona zmarła na raka płuc. Dlatego Svenja popala po kryjomu, byle ojczym nie widział, że pali ani też nie wyczuł/ poczuł, że paliła. Tak, ukrywając się z papierosem, poznaje chłopca, pracownika swego ojca, który jest właścicielem firmy, zapewniającej majętne i dostatnie życie jemu i jego rodzinie. Chłopiec ma lat dwadzieścia i ma na imię Markus, i ma na ciele wytatuowany napis: „Wszyscy gliniarze to skurwiele”. Markus, który przestaje z nazistami, zabiera ze sobą Svenję na spotkanie młodocianego gangu nad jezioro. Tam Svenja spotyka się po raz pierwszy z Marisą, która nie chce jej w „swej” grupie: „Myślisz że możesz tak po prostu się do nas przyssać? Co się patrzysz? Spierdalaj. Niech ona stąd spieprza. Weź ją stąd. Mówiłam żebyś ją stąd zabrał. Ona musi odejść. Ona ma stąd iść” – wykrzykuje oburzona obecnością Svenji. I Markus ją zabiera, lecz Svenja, której to „towarzystwo” się spodobało, chce, by chłopak zabrał ją ponownie na spotkanie neonazistów, szantażując go: „Jeśli nie zabierzesz mnie ze sobą, powiem mojemu ojcu ze się do mnie dobierałeś i wyrzuci Cię z roboty”. Kolejna filmowa sekwencja z udziałem Svenji to: rozmowa z matką, Andreą, przy papierosie, podczas której matka wypytuje córkę o jej relację z chłopakiem: „Wszystko w porządku z Twoim chłopakiem?”; córka odpowiada: „Tak, dziękuję. Jeszcze ze sobą nie spaliśmy”. Matka na to: „Ostatnia rzeczą, którą chcesz, jest młodo zajść w ciążę.

Kocham Cię bardzo, ale to było prawdziwe piekło”. I trudno zaprzeczyć temu, że matka kocha Svenję, tym bardziej, że będąc zależną od męża, nawet mu podrzędną, widzi trudne relacje córki z jej mężem. Znamienną ilustracją tych zależności i współzależności w rodzinie Svenji są zakupy, na które matka wybrała się z córką. Oto dialog między matką a córką podczas kupowania jedzenia: Matka: „Kupimy tylko to, co jest na liście. Poszukaj mięso mielone”. Córka: „Znów mielone z kapustą?” Matka: „Oliver to uwielbia”. Córka: „Kiedy ja będę w końcu mogła wybrać? Matka: „Codziennie pizza z ketchupem? Tak nie może być”. I jeszcze jedna filmowa sekwencja, w której pokazana zostaje wizyta Svenji w domu Markusa, który pokazuje dziewczynie „neonazistowskie akcesoria”, w tym maskę Hitlera, którą Svenja zakłada na głowę, pytając Markusa, kto to jest. Początkowo Svenja jest apolityczna, bo kiedy ojciec Markusa pyta ją, czy interesuje się polityką w takim stopniu, jak jej syn, dziewczyna odpowiada: „Polityka mnie nie obchodzi”. Więc, co jest powodem/ przyczyną, dla której Svenja ma tak wielkie parcie na neonazistów, że, mimo iż oni jej początkowo nie chcą, ona ich od początku chce? W dużej części odpowiedź na powyższe pytanie znaleźć można w scenie, jaka rozegra się pomiędzy pasierbicą, a ojczymem, kiedy ten przyłapawszy ją na tym, że go oszukuje, mówiąc, że nie pali, a pali, każe jej wypalić przy nim, bez możliwości wyjścia z pokoju, całą paczkę papierosów, mimo tego że dziewczyna zatruta nikotyną, zaczyna wymiotować. „Nic dziwnego, ze kłamiesz i oszukujesz. Każdy w tym kraju tak robi” – sarkastycznie stwierdzi ojczym. Po tym „zdarzeniu” Svenja, choć nieproszona, wprasza się na imprezę do neonazistów i tam nasiąka i przesiąka atmosferą nazistowskich zabaw, każąc sobie wytatuować na brzuchu liczbę „88″, która jest jej deklaracją polityczną. „ Jesteś za młoda na takie rzeczy” – mówi jej matka, patrząc na tatuaż. „Nie jestem. To deklaracja polityczna. Wiek nie gra roli”. Na drugi dzień podczas wspólnego rodzinnego posiłku dochodzi do awantury pomiędzy Svenją i jej ojczymem, podczas której ten roztrzaskuje o podłogę jej laptop, będący prezentem od jej ojca. Svenja ucieka z domu, zabierając pieniądze ojczyma i zostawiając na ścianach domu ślad czerwonej farby, której końcem jest namalowany tą farbą na ścianie pokoju napis: „NARODOWY RUCH OPORU – SIEG HEIL”. (Sieg Heil to również propagandowy slogan z czasów III Rzeszy oznaczający: Sława zwycięstwu! Niech żyją zwycięzcy! – A.Z., M.W) Mieszka u Marisy, a kiedy ta przyjeżdża na imprezę neofaszystów, aby pobić swego chłopaka za to, że ten zmasakrował afgańskiego chłopca, Svenja wsiada z nią do samochodu, ofiarując Marisie ukradzione rodzicom pieniądze, które zostaną wykorzystane do zapłaceniea za „morską podróż” do Szwecji Rasula. Cały czas myśli, że ucieknie z Marisą gdzieś tam… daleko od znienawidzonego ojczyma, by ukarać matkę, ale Marisa uświadamia jej brutalną prawdę: „Svenja, masz 15 lat. Nie rozumiesz? Niedługo i tak zjawi się policja przed twoim domem. Będziesz ze mną kilka dni, a potem wsadzę Cię do pociągu do domu”.

Po tej rozmowie Svenja „wykonuje” jeden telefon z toalety na postoju, gdzie się odpoczywają z Marisą. Nie robi tego publicznie, przy Marisie, co sugeruje, że jest to telefon zdradziecki. W tle słyszymy zadyszany męski głos. Nie wiemy, do kogo dzwoni dziewczyna. Możemy przypuszczać, że jest to Sandro, któremu Svenja zdradza miejsce ich pobytu. Sandro, upokorzony w obecności kolegów, szuka odwetu na Marisie. O jej nieprzychylności i zmianie stosunku do Marisy świadczą także jej pogardliwe słowa w momencie, gdy ta chce jej dać kosmetyk: „Dziękuję. To też kupiłaś za MOJE pieniądze?”

Svenja sympatyzowała z neofaszystami, początkowo nie z przekonania, lecz z poszukiwania bliskości i zrozumienia dla siebie w czasie nierozumienia siebie i niezrozumienia przez rodziców. Z czasem grupa ją wchłania. Sposób życia neonazistów bardzo jej się odpowiada, chce z nimi pozostać i dlatego w momencie, gdy słyszy prawdę od Marisy, gdy dowiaduje się, że nie ma szans na wspólny z nią pobyt, dokonuje wyboru. Wykonuje telefon…

Ostatecznie jej zachowanie podczas ostatniej rozmowy z Marisą na plaży, jej reakcja na morderstwo i jej zachowanie po nim nie jest dla widza jednoznaczne. Reżyser stawia odbiorcy jego filmu wielki znak zapytania i furtkę pozwalającą na różnorodne interpretacje.

Sposób kreacji filmowego świata.

Film „Combat girls. Krew i honor” jako zamknięta treściowo i artystycznie filmowa całość rozumiana jako tekst kultury, a zarazem dzieło sztuki zdaje się być sumą pojedynczych, pozornie od siebie niezależnych, filmowych sekwencji pokazujących wycinki zdarzeń dziejących się w zmiennych, choć stałych, bo zamkniętych w określonych ramach czasoprzestrzennych; zdarzeń doświadczanych przez filmowych bohaterów. Ta fragmentaryzacja filmowej opowieści, osiągana przez zastosowanie montażu twardego, stwarza podczas odbioru tego filmu wrażenie, iż ten film to nic innego tylko bardzo długi szereg, uporządkowanych wedle niejednego klucza (kryterium) fotografii, ale fotografii filmowych, bo ruchomych. Kolejne pokazywane filmowe sekwencje, gwałtownie zaczynane, bez jakiegokolwiek wprowadzenia, czy też przygotowania widza do ich odbioru (widz zostaje jakby wrzucony w ich bieg, w ich środek dziania się), gwałtownie też kończone, (ale nie zawsze skończone, przeważnie niedokończone) bynajmniej nie poprzez zastosowanie „myślowego skrótu filmowego”, lecz jakby niedookreślone, stwarzające obietnicę na „zadzianie się” jeszcze czegoś interesującego i intrygującego filmowego odbiorcę, stwarzają wrażenie filmowych puzzli, które dopiero złożone w całość i „zobaczone” w całości i całościowo wyrażają zarówno zamysł twórczy, jak i ideę i artystyczną wizję filmowego twórcy i filmowego stwórcy. Te filmowe zdjęcia pokazują początkowo odrębne zdarzenia odrębnych bohaterów, by z czasem, będąc dalej filmowymi zdjęciami ukazywać już wzajemne przenikanie się i zachodzenie na siebie tego, co początkowo odrębnym było. Fotografie Marisy: to grupa neonazistów w różnych sytuacjach pokazana; to jej dom z matką i jej chłopakiem, szpital z dziadkiem, sklep i Afgańczycy w sklepie, spotkania z Rasulem. Fotografie Svenji to: samotność w domu z ojczymem i matką, zakupy z matką, „papierosowa” awantura z ojczymem, potajemne palenie papierosów, poznanie Markusa i przyjaźń z nim. Dwutorowość, przemienność i równoległość biegu i przebiegu dwóch fotograficznych dominujących motywów skupionych wokół dwóch dziewcząt. Jakby filmowe kompozycyjne preludium, które przygotowuje widza do złączenia i połączenia tych dwóch strumieni obrazów w jeden strumień obrazu i pokazywanie ich jako dziejących się na jednym torze, bo przenikających się poprzez wspólnotę i doświadczanych przez Marisę i Svenję wydarzeń. Pierwsze spotkanie dziewcząt, kiedy to Marisa gwałtownie i ordynarnie wyraża swą negację dla zaistnienia w gangu neonazistów Svenji. I spotkania kolejne, pokazujące proces zbliżania się emocjonalnego dziewcząt do siebie: od początkowego tolerowania siebie, poprzez wzajemne zwierzenia i potrzebę wspólnego ze sobą bycia, nawet zamieszkania, aż po jazdę razem samochodem nad morską plażę, skąd ma być „zabrany” do Szwecji afgański chłopiec. I wreszcie scena finalna, w której obie są razem ze sobą, tylko one, bez nikogo innego. Ale to jest tylko

krótki bardzo moment, gdyż śmierć Marisy, którą widzi Svanja, zdaje się niewidziana przez mordercę, zakończy i kończy wspólnotę filmowych zdjęć.

Warto analizując sposób kreacji filmowego świata w tym filmie, zwrócić uwagę na czas zdarzeń, które dzieją się prawie przez cały film tu i teraz, niejako bezpośrednio „na oczach widza”, dokonują się w czasie rzeczywistym, czasie teraźniejszym. Jedynie dwie filmowe fotografie są wspomnieniami. Ta retrospekcyjna fotografia, która film rozpoczyna i ta, również retrospekcyjna, która film kończy. Obie są bardzo ważne w odbiorze filmu jako sumy pojedynczych filmowych sekwencji tworzących logicznie ułożony porządek przyczynowo-skutkowy zdarzeń. Zdjęcia z przeszłości, mocno tkwiące w fotograficznym albumie wspomnień Marisy, są dopełnieniem, uzupełnieniem teraźniejszości, ale przede wszystkim jej wyjaśnieniem i objaśnieniem. Dzięki zdjęciom z „przeszłości” Marisy (jedynie dwóm), oglądając zdjęcia z „dzisiaj” Marisy, widz pełniej, może i w zupełności rozumie przyczyny i skutki takich, a nie innych wyborów życiowych filmowej bohaterki.

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Nazizm i pochodny od niego neonazizm jest motywem, który w różnych odniesieniach i w różnych kontekstach funkcjonuje w kinie. Warto byłoby poddać krytycznej analizie ten filmowy topos, ukazując jego zmienność w czasie historycznym i w sposobie jego artystycznego kreowania. Stąd też i propozycja

filmów, które nie tylko, że wpisują się w przedmiotowy motyw, ale potraktowane jako pewna całość znaczeniowa, mogą stanowić próbę syntetycznego ujęcia tego toposu. Kryterium wyboru i doboru filmów jest takie, by poprzez filmowe obrazy ukazać to, w jaki sposób nazizm się rodził, jak w czasie podlegał zmianom, przekształceniom, podlegając z czasem różnym wariacjom i jaki jest jego obraz dzisiaj. Lista filmów, które została zaproponowana, jest fabularną, ale i dokumentalną filmową ilustracją nazizmu i neonazizmu głównie w Niemczech, ale nie tylko w Niemczech. Takie potraktowanie zagadnienia pozwala ująć go w szerokie ramy czasoprzestrzenne, a nie tylko czasowe.

Proponowane filmy, wpisujące się w filmowy topos nazizmu i tego, co z niego wyniknęło i wynika do dzisiaj:

• „Biała wstążka” (reż. Michael Haneke, 2009),
• „Fabryka zła” (reż. Denis Gansel, 2004),
• „Europa, Europa” (reż. Agnieszka Holland, 1990),
• „Sophie Scholl – ostatnie dni” (reż. Marc Rothemund, 2005),
• „Jabłka Adama” (reż. Anders Thomas Jensen, 2005),
• „Skin” (reż. Hanro Smitsman, 2008),
• „Fanatyk” (reż. Henry Bean, 2001),
• „To właśnie Anglia” (reż. Shane Meadows, 2006),
• „Więzień nienawiści” (reż. Tony Kaye, 1998),
• „Romper Stomper” (reż. Geoffrey Wright, 1992),
• „Rosja 88″ (reż. Pavel Bardin, 2009),
• „Fala” (reż. Denis Gansel, 2008),
• „Wataha białych wilków” (reż. Yorgos Avgeropoulos, 2008),
• „Wszystko o gangach: Rosja” (reż. Anthony Philipson, 2006),
• „Cato i faszyści” (reż. Dagmar Brendecke, 2009).

Przypisy

Cytaty zamieszczone w niniejszym opracowaniu, jeśli nie zawierają informacji o źródle, pochodzą z filmu „Combat girls. Krew i honor”