Bliskość Kantemira Bałagowa jest dziełem niezwykle dojrzałym jak na debiut pełnometrażowy tak młodego twórcy (rocznik 1991). Film, współprodukowany przez Fundację Aleksandra Sokurowa, został dostrzeżony i doceniony podczas kilku międzynarodowych festiwali, m.in. otrzymał nagrodę FIPRESCI w Cannes. Uderza w nim uniwersalność przekazu mimo silnego zakorzenienia fabuły w realiach maleńkiej Republiki Kabardyjsko-Bałkarskiej. Reżyserowi udało się także zamknąć w obrębie stosunkowo prostej opowieści wiele tematów istotnych dla człowieka, nie tylko współczesnego. Bliskość jest ponadto filmem interesującym formalnie, intensywnym i wyrazistym, jak mówi w wywiadach sam Bałagow (https://www.nowehoryzonty.pl/artykul.do?id=2439), inspirację stanowiła francuska Nowa Fala, dzieła braci Dardenne czy Mouchette Roberta Bressona. W Bliskości niewiele opowiada się słowami, za to bardzo dużo obrazem. Dominują ciasne kadry, uporczywe zbliżenia bohaterów przeplatają się z ich paradokumentalną obserwacją. Niezwykle istotną rolę odgrywa w filmie barwa. Za pomocą kolorów Bałagow charakteryzuje bohaterów, ich wzajemne relacje i stany emocjonalne. Mimo że Bliskość dotyczy problematyki, która zawiera w sobie ¾ zagadnień z podstawy programowej dla szkoły ponadgimnazjalnej – dorastania, inicjacji w dorosłość, trudnych życiowych wyborów, sytuacji granicznych, lojalności, walki o godność, obcości, inności, człowieczeństwa – to z uwagi na wyraziste sceny przemocy można go polecić tylko widzom dorosłym.

Fabuła Bliskości, oparta na zdarzeniach zapamiętanych przez reżysera filmu z jego własnego dzieciństwa, ma miejsce w latach 90. XX w. Północny Kaukaz, naturalna granica pomiędzy Starym Kontynentem a Azją. Niewielkie miasto Nalczyk, które jest stolicą Republiki Kabardyjsko-Bałkarskiej będącej częścią Federacji Rosyjskiej – stąd pochodzi Bałagow. Surowy klimat, uboga przyroda, trudne warunki do życia dla ludzi. Bieda. Tygiel kulturowy i narodowościowy: Kabardyjczycy, Rosjanie, Bałkarzy, Żydzi – różne „plemiona” (jak często mówią o sobie i sąsiadach bohaterowie filmu) uwikłane w walkę o przetrwanie. Kolejnym podziałem okazuje się religia – egzystują obok siebie wyznawcy islamu, osoby należące do kościoła prawosławnego, żydzi żyjący w diasporze. Wszyscy cierpią niedostatek, ale to nie spaja społeczności w walce o lepszy los, przeciwnie, potęguje podziały na tle narodowościowym i religijnym. Przewagę zyskują rdzenni mieszkańcy, za którymi stoi tradycja i etos. W najgorszym położeniu znajduje się grupa napływowa – Żydzi, których los jest zależny od postawy tubylców. Bałagow umieścił swoich bohaterów w ciasnych, opresyjnych przestrzeniach i sytuacji moralnie bez wyjścia – jak w tragedii antycznej. Osacza ich nie tylko nieprzyjazne miejsce, w którym żyją, ale także panujące tam „pierwotne” reguły współistnienia. Nieprzypadkowo na drzwiach obskurnego warsztatu samochodowego prowadzonego przez ojca głównej bohaterki Ilany widnieje plakat przedstawiający tygrysa z młodym. Jesteśmy w dzikim miejscu, w którym prawem jest siła i ekonomia przetrwania. O słabszych nikt się nie upomni, stanowią pożywienie dla drapieżników, jeśli decydują się zamieszkać na ich terytorium.

Fabuła Bliskości jest sensacyjna. W noc zaręczyn Dawida, młodszego brata Ilany, narzeczeni zostają porwani dla okupu. Diaspora żydowska organizuje zbiórkę funduszy, ale zadeklarowane środki nie są wystarczające, aby uwolnić obie uprowadzone osoby. Ta sytuacja stanowi punkt wyjścia do zaprezentowania stanowisk czy interesów poszczególnych członków rodziny i lokalnej społeczności. W pewnym momencie kartą przetargową staje się Ilana, która musi dokonać tragicznego wyboru dotyczącego własnej przyszłości i losu brata.

Bliskość i jej antonimy to słowa-klucze do zrozumienia samego filmu i specyfiki naszych czasów. Często diagnozujemy, że z powodu oddalenia następuje rozpad więzi rodzinnych czy społecznych, nadmierny dystans pomiędzy ludźmi prowadzi do ich wyobcowania i osamotnienia. Poprzez zbyt daleko posuniętą odrębność można zerwać kontakt z rzeczywistością, zamknąć się na odmienność kulturową, etniczną etc. czy też zatracić empatię. W swoim filmie Kantemir Bałagow proponuje różne odczytania tego pojęcia. Bliskość, która jest naturalną potrzebą człowieka, może być nie tylko zbawcza, ale również przytłaczająca, niebezpieczna, niechciana, destrukcyjna, poszukiwana ze wszelką cenę, egzekwowana bez zgody drugiej osoby, związana ze śmiercią i przemocą.

Scen, w których bliskość zdradza lub tylko sygnalizuje swoje potencjalne drugie oblicze, jest w filmie wiele. Ilana całuje w usta swojego młodszego brata – już zaręczonego mężczyznę. Dawid z kolei w ciemnym zaułku, w dużej konfidencji, chwali się przed siostrą swoją męskością. W jednej z końcowych scen Bliskości matka – po raz pierwszy z twarzą rozpromienioną miłością do córki – obejmuje ją zapaśniczym chwytem, z którego nie sposób się wyzwolić. Bliskość niechciana wzbudza strach, tak czuje się Ilana pod spojrzeniem porywacza jej brata. Budzi obrazę i wstyd, jak w scenie nieprzemyślanego zbliżenia seksualnego bohaterki ze swoim chłopakiem. Wreszcie – jak podczas oglądania egzekucji jeńców wojennych na przypadkowo włączonej kasecie wideo – wprawia z osłupienie i przerażenie. Bliskość, kojarzona przede wszystkim z ukojeniem i intymnością jest także konieczna do złamania największych kulturowych zakazów, tabu.