Sarmatyzm i obyczaje sarmackie. Zajęcia z wykorzystaniem filmu „Bitwa pod Wiedniem”
Maciej Dowgiel
Cele lekcji
Uczeń:
- rozumie pojęcie sarmatyzm i umie wskazać jego charakterystyczne cechy
- definiuje i utrwala pojęcia: kontusz, żupan, karabela, delia, hajdawery, szarawary
- określa ramy czasowe i geograficzne występowania ideologii sarmatyzmu
- opisuje typowy strój szlachecki oraz cechy charakterystyczne stylu życia szlachty w XVII wieku
- dostrzega wpływ kultury sarmackiej na życie polityczne Polski w XVII wieku
- doskonali umiejętność selekcjonowania i porządkowania zdobytych informacji
- rozwija umiejętności związane z komunikacją międzyludzką i partnerstwem
- zabiera głos w dyskusji
- prezentuje własny punktu widzenia i uczy się uwzględniania poglądów innych
Czas pracy1 godzina lekcyjna + projekcja filmu lub wybranych fragmentów filmu Środki dydaktyczne
|
Formy pracy
Metody pracy
|
Przebieg lekcji
Przed zajęciami młodzież zapoznaje się z informacjami na temat sarmatyzmu zawartymi w podręczniku do historii i ogląda film „Bitwa pod Wiedniem” (2012) w reż. Renco Martinellego, ewentualnie jego wybrane fragmenty.
Nauczyciel zaznajamia uczniów z celami i tematem lekcji.
Uczniowie zostają podzieleni na grupy, a następnie otrzymują od nauczyciela karty, na których przedstawione zostały charakterystyczne przejawy sarmatyzmu przemieszane z cechami i zachowaniami niezwiązanymi z ideologią szlachty polskiej wieku XVII. Zadaniem uczniów jest zaznaczenie charakterystycznych przejawów sarmatyzmu.
- przywiązanie do tradycji
- duma z ustroju państwa
- bezwzględne posłuszeństwo królowi
- przywiązanie do jednego określonego wyznania religijnego
- zamiłowanie do rozbudowanych ceremonii
- przesadna grzeczność
- wstrzemięźliwość w jedzeniu i piciu
- podkreślanie wagi i znaczenia innych stanów dla prawidłowego rozwoju państwa
- postawa szacunku i otwartości wobec innych nacji i kultur
- skromny strój
- zamiłowanie do balów, polowań i hulanek
- podkreślanie starożytnego pochodzenia całości szlachty polskiej jak też poszczególnych rodów
- kwiecisty język pełen łacińskich wtrętów
- dążenie do reformowania kraju i wprowadzania różnego rodzaju nowinek (ustrojowych, technologicznych itp.)
- dążenie do poprawy położenia przedstawicieli mieszczaństwa i chłopstwa.
Przedstawiciele poszczególnych grup zapisują na tablicy wybrane przez siebie elementy pod nagłówkiem CECHY SARMATYZMU.
Uczniowie, pracując całą klasą, sprawdzają poprawność zapisu na tablicy i dokonują niezbędnych poprawek.
Uczniowie pracują w grupach. Ich celem jest wskazanie charakterystycznych elementów wyglądu zewnętrznego przedstawicieli trzech różnych kultur (Europa Zachodnia, Rzeczpospolita, Turcja) występujących w filmie.
Przedstawiciele poszczególnych grup zapisują swoje spostrzeżenia na tablicy w tabeli.
| Rzeczpospolita | Europa Zachodnia | Turcja |
W tej części zajęć uczniowie nie muszą posługiwać się poprawną terminologią odnoszącą się do ubioru przedstawicieli poszczególnych nacji. Wystarczy, jeśli uczniowie w sposób ogólny opiszą cechy charakterystyczne danego ubioru i zauważą występujące między nimi różnice.
Uczniowie pracując w parach dopasowują nazwy charakterystycznych elementów stroju polskiego szlachcica z wieku XVII do podanych definicji. W trakcie tego ćwiczenia uczniowie mogą posiłkować się podręcznikiem lub innymi źródłami, jeśli będzie to konieczne (słowniki, encyklopedie, Internet – w zależności od możliwości).
| 1. kontusz | A) rodzaj płaszcza, w odróżnieniu od kontusza nie przepasywany, często noszony jak opończa – rozpięty i jedynie zarzucony na ramiona |
| 2. żupan | B) element stroju szlacheckiego wykonywany najczęściej z jedwabiu, bogato zdobiony, owijany wokół pasa kilka razy, przy czym końce zakładano misternie, by nie został pognieciony |
| 3. karabela | C) czapka bez daszka, obrzeżona futrem, z aksamitną główką, często zdobiona czaplimi piórami |
| 4. pas kontuszowy | D) szerokie, długie, bufiaste spodnie noszone powszechnie przez szlachtę ze względu na to, że były wygodne do jazdy konnej |
| 5. delia | E) lekka, bogato zdobiona szabla szlachty polskiej o rękojeści ukształtowanej na wzór głowy orła |
| 6. kołpak | F) staropolska męska szata, bardzo długa, z rękawami, zapinana na rząd drobnych guzików lub haftek, często dłuższa od kontusza, w żywych kolorach, z kosztownego materiału |
| 7. hajdawery / szarawary | G) szata wierzchnia, rodzaj płaszcza lub kamizelki, z charakterystycznymi rozciętymi od pachy do łokci rękawami, które albo luźno zwisały, albo, odrzucone do tyłu, odsłaniały żupan |
Po zakończeniu prac wybrani przez nauczyciela uczniowie lub ochotnicy przedstawiają swoje rozwiązania. Ich prawidłowość weryfikowana jest przez pozostałą część klasy i nauczyciela.
Uczniowie otrzymują od nauczyciela materiały ikonograficzne i pracują w grupach przygotowują opis stroju polskiego szlachcica przedstawionego w otrzymanych materiałach, w taki sposób, jak opisuje się stroje prezentowane przez modeli i modelki na pokazach mody.
Po zakończeniu pracy z materiałem ikonograficznym poszczególne grupy prezentują swoje opisy. Pozostali uczniowie (z pomocą nauczyciela, jeśli jest to konieczne) sprawdzają poprawność prezentowanych opisów i wprowadzają poprawki, jeżeli jest to konieczne.
Nauczyciel podsumowuje lekcję i przeprowadza ewaluację dokonań.
Zakończenie lekcji.
Załączniki
Załącznik nr 1
Printscreen ze zwiastuna filmu na www.filmweb.pl,
Zdjęcie powyżej z www.stopklatka.pl
Zdjęcie z www. film.dziennik.pl
Zdjęcie z www.mmwloclawek.pl
Zdjęcie z www.ddwloclawek.pl
