Adresat zajęć:

Uczniowie szkoły podstawowej (kl. 7-8)

Rodzaj zajęć:

język polski

Cel ogólny zajęć:

Celem nadrzędnym lekcji jest ukazanie uczniom w przystępny sposób początków kina, zapoznanie ich z technikami filmowymi stosowanymi w kinematografii dawniej i dziś.

Cele szczegółowe:

Uczeń:

• poznaje historię kina;
• rozróżnia sposoby komunikowania się werbalnego i niewerbalnego;
• analizuje fragment dzieła filmowego.

Czas pracy: 2 godziny lekcyjne Środki dydaktyczne: film „Artysta”, reż. M. Hazanavicius, 2011 materiały przygotowane przez nauczyciela (załączniki)

Formy pracy: praca indywidualna praca w parach/praca zespołowa Metody pracy: rozmowa nauczająca dyskusja inscenizacja praca z tekstem praca z materiałem audiowizualnym

Przygotowanie do zajęć:

Uczniowie na wcześniejszych lekcjach zostali zobowiązani do obejrzenia filmu „Artysta”. Dwie wybrane/chętne pary dostały także dodatkowe zadanie domowe (Załącznik I).

Przebieg zajęć:

Spytaj uczniów o ich wrażenia po obejrzeniu filmu. Czy był to pierwszy niemy film, jaki widzieli? Jakie były ich dotychczasowe wyobrażenia/doświadczenia związane z niemym kinem? Czy ten film je potwierdza, czy może łamie schematy? Zaznacz, że jest to produkcja współczesna, która inspiruje się tradycjami kina niemego. Po tym krótkim wprowadzeniu zapisz temat lekcji.

Poproś wyznaczonych do tego zadania uczniów o zaprezentowanie w obu wersjach przygotowanych przez nich scenek. Następnie spytaj aktorów, który wariant było im łatwiej przygotować, niemy czy z dialogami. Na jakie problemy napotkali, przygotowując niemą wersję scenki? Spytaj pozostałych uczniów, który wariant uznają za ciekawszy i dlaczego.

Zaprezentuj w klasie scenę z filmu, przedstawiającą wspólne śniadanie Doris i George’a (10:15-11:30; można też w tym celu wykorzystać też inne, wybrane przez nauczyciela, fragmenty filmu). Zadaniem uczniów jest dodać brakujące kwestie dialogowe. Odtwórz fragment, aby uczniowie mogli przygotować się do wykonania zadania. Podczas ponownego odtworzenia sceny wybrany uczeń podkłada słowa w miejscach, gdzie jego zdaniem powinny pojawić się kwestie wypowiadane przez bohaterów. Po przeprowadzeniu tego eksperymentu spytaj, dzięki czemu było wiadomo, jakie kwestie i kiedy należało dodać.

Wprowadź pojęcia „komunikat werbalny” i „komunikat niewerbalny”. Jakiego rodzaju komunikaty niewerbalne zastosowali twórcy filmu w tym fragmencie? Czy mimo braku dialogów występują tu także komunikaty werbalne? W jaki sposób zostały włączone w scenę? Możesz w razie potrzeby odtworzyć fragment raz jeszcze, aby uczniowie przyjrzeli mu się pod tym kątem. Poproś, aby odnosząc się już do całego filmu, uzupełnili tabelę.

Sposoby komunikowania treści w „Artyście”
werbalne	niewerbalne

Spytaj uczniów, czy brak słów można uznać za zaletę tego filmu? Zgromadźcie na tablicy argumenty za i przeciw, a następnie niech uczniowie zdecydują, które bardziej do nich przemawiają.

Rozdaj uczniom notatkę (Załącznik II), traktującą o początkach i rozwoju kina niemego. Po zapoznaniu się z tekstem uczniowie odpowiadają na umieszczone pod tekstem pytania. Sprawdź na forum klasy poprawność odpowiedzi.

Film niemy to nie tylko brak dialogów, ale też brak innych dźwiękowych znaków świata przedstawionego. Przypomnij uczniom, że „Artysta” jest filmem nowym, który świadomie rezygnuje z możliwości wprowadzenia dźwięków innych niż muzyka w tle. Jest jednak fragment (sen George’a – 31 minuta), w którym pojawiają się inne odgłosy. Odtwórz ponownie ten fragment, rozdawszy wcześniej uczniom materiały do ćwiczenia (Załącznik III). Poproś, aby w parach uporządkowali dźwięki według trzech kategorii i umieścili je w tabeli, a następnie zastanowili się, czemu w filmie służy każda grupa dźwięków (lub ich brak). Dyskusja nad funkcją kategorii dźwięków jako trudniejsza część zadania może zostać przeprowadzona wspólnie na forum klasy.

Podsumuj zajęcia, wspomnij o początkach kina, umieść w tym kontekście „Artystę” jako oryginalny film, prowadzący grę z konwencją. Przypomnij o werbalnych i niewerbalnych środkach komunikacji używanych w kinie niemym, o roli muzyki i ścieżki dźwiękowej w filmie. Zadaj pracę domową.

Załącznik I

Zadanie dla wybranych par uczniów, należy je przygotować przed zajęciami, omawiającymi film M. Hazanaviciusa „Artysta”.

Przygotujcie w dwóch wersjach krótką jednominutową scenkę przedstawiającą jeden
z poniższych tematów:

• reklamację w sklepie z powodu wydania niesprawnego sprzętu,
• spotkanie starych znajomych po latach,
• wizytę u ortopedy ze skręconą kostką u nogi.

Pierwsza wersja scenki powinna być niema. Jak w starym filmie wolno wam grać mimiką twarzy, gestem, możecie używać rekwizytów, ale całość powinna odbyć się bez ani jednego słowa. Możecie przygotować planszę początkową, która wprowadzi widzów w tematykę scenki:

Reklamacja

Spotkanie po latach

U lekarza

Druga wersja powinna zawierać dialogi. Uzupełnijcie swój występ słowami, możecie teraz dodać do scenki to, czego nie udało się wam wyrazić w inny sposób. Przebieg odgrywanego wydarzenia zależy tylko od waszej pomysłowości i wyobraźni. Pamiętajcie o ograniczeniu czasowym!

Załącznik II

Historia kina niemego

X muza długo była sztuką niedocenianą przez bardziej wymagających odbiorców. Od pierwszego pokazu filmowego braci Lumiere w roku 1895 filmowano przede wszystkim sceny z życia codziennego, banalne, nieskomplikowane historyjki, pokazywane dla rozrywki za niewielką opłatą. Z czasem bardziej skomplikowanych fabuł zaczął filmowi dostarczać m.in. teatr. Nieruchomo ustawioną kamerą nagrywano spektakle. Pierwsze produkcje filmowe o ambicjach artystycznych wciąż niewiele różniły się od inscenizacji teatralnych („Zabójstwo księcia Gwizjusza”, 1908). Dopiero z czasem kino wykształciło swój własny, niezależny od technik stosowanych w teatrze, język. Tworzyły go elementy takie jak ruch kamery, plany filmowe, montaż, plansze z napisami, zaczęto eksperymentować z oświetleniem.

W Stanach Zjednoczonych na zachodnim wybrzeżu w Hollywood (Kalifornia) powstały wielkie wytwórnie filmowe, które stawiały na dostarczenie rozrywki masowemu odbiorcy. Tam też rozwinęło się zjawisko kina gwiazdorskiego: nazwiska wielbionych i suto opłacanych aktorów (m.in. Greta Garbo, Rudolf Valentino, Pola Negri) przyciągały przed ekrany rzesze fanów. Brak dźwięku w filmach spowodowany był trudnościami technicznymi, synchronizacja dźwięku z gramofonu z materiałem filmowym wciąż pozostawiała wiele do życzenia. Ciszę podczas pokazów wypełniała muzyka, odgrywana na żywo. Kwestie wypowiadane przez bohaterów można było odczytać z plansz z napisami. Pod koniec lat dwudziestych powstał pierwszy częściowo udźwiękowiony film („Śpiewak jazzbandu”, 1927). Nowinka ta została początkowo przyjęta sceptycznie, jednak dość szybko liczba filmów mówionych rosła, wypierając całkowicie kino nieme. Ostatnim głośnym filmem niemym, zrealizowanym już w epoce powszechnego udźwiękowienia, były „Dzisiejsze czasy” Charlsa Chaplina z 1936 roku.

Rychło okazało się, że wiele gwiazd kina niemego nie odnajduje się w filmie dźwiękowym. Aktorzy nie mieli właściwej dykcji, nie potrafili wygłaszać swoich kwestii. Wraz z nowym wynalazkiem do kina wkroczyła więc plejada całkiem nowych gwiazd. Co ciekawe, dźwięk przyczynił się do zahamowania rozwoju technik filmowych. Nie trzeba już było szukać wyrafinowanych sposobów wyrazu, wszystko można było powiedzieć wprost. Dla wielu filmowców dźwięk okazał się pułapką, a nowe filmy często były przegadane i monotonne.

Polecenia do tekstu
A. Uzupełnij:
Mitologiczny grecki bóg o imieniu ___________ był przewodnikiem orszaku dziewięciu ___________- opiekunek sztuk. Starożytni nie mogli jednak znać powstałej na przełomie XIX i XX wieku nowej dziedziny sztuki, a mianowicie ______________, które zyskało współcześnie miano _____________.

B. Wypisz punkty zwrotne w rozwoju kina od jego narodzin do 1936 roku. Nie podawaj tytułów filmów, a jedynie tendencje i zjawiska z nimi związane.
1895
1908
1927
1936

C. Które z informacji zawartych w tekście powyżej znalazły swoje odzwierciedlenie w filmie M. Hazanaviciusa „Artysta”? Uzupełniając tabelę, podaj trzy przykłady.

cytat z tekstu	film „Artysta”
„rozwinęło się zjawisko kina gwiazdorskiego”
	nagłe załamanie kariery George’a Valentina

Załącznik III

Dopasujcie odgłosy ze sceny snu George’a do odpowiednich rubryk w tabeli poniżej.

• szczekanie psa;
• uderzenie piórka o chodnik;
• mowa ludzka;
• śmiech;
• brzęk szklanego kubka;
• dzwonek telefonu.

realistyczne odgłosy otoczenia	nierealistyczne odgłosy otoczenia	odgłosy, które nie występują we fragmencie filmu
funkcja, jaką spełnia obecność lub brak dźwięków

Propozycja odpowiedzi:

realistyczne odgłosy otoczenia	nierealistyczne odgłosy otoczenia	odgłosy, które nie występują we fragmencie filmu
śmiech brzęk szklanego kubka szczekanie psa dzwonek telefonu	uderzenie piórka o chodnik	mowa ludzka
funkcja, jaką spełnia obecność lub brak dźwięków
Odgłosy świata przedstawionego sprawiają, że wydaje się on prawdziwszy, uwiarygodniają go.	Wyolbrzymiony odgłos upadającego piórka symbolizuje strach bohatera.	Pozbawiony głosu bohater wciąż pozostaje w rzeczywistości filmu niemego, nie odnajduje się w świecie dźwięków.

Praca domowa:

Praca dla chętnych: Stwórz krótki komiks bez używania dymków dialogowych, pokazujący historię związaną tematycznie z niemym kinem. W zeszycie napisz, w jaki sposób zostały przekazane w twojej pracy treści, których nie mogłeś podać w formie wypowiedzi bohaterów.