Krótka informacja o filmie

Adaptacja znanej powieści Lewisa Cerrolla „Alicja w krainie dziwów”. Dziewiętnastoletnia Alicja powraca do niezwykłej krainy fantazji i niezwykłości, aby ponownie spotkać w niej swych nadzwyczajnych przyjaciół. Zaczarowany świat wykreowany w powieści Carrolla ożywa na ekranie za sprawą mistrza magii kina – Tima Burtona.

Związki z podstawą programową

Szkoła podstawowa (IV-VI):

Język polski

Analiza filmu daje możliwości osiągania celów edukacyjnych zakresie odbioru tekstów kultury, ich analizy i interpretacji oraz tworzenia własnych wypowiedzi, a także realizacji treści nauczania:

Uczeń:

• dostrzega swoistość artystyczną dzieła;
• odróżnia fikcję artystyczną od rzeczywistości;
• odróżnia realizm od fantastyki;
• wyodrębnia elementy dzieła filmowego i telewizyjnego (scenariusz, reżyseria, ujęcie, gra aktorska);
• wskazuje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego), potrafi nazwać ich tworzywo (ruchome obrazy, warstwa dźwiękowa);
• omawia akcję, wyodrębnia wątki i wydarzenia;
• charakteryzuje i ocenia bohaterów;
• identyfikuje: opowiadanie, powieść, baśń.

Wartości i wartościowanie.

• Uczeń odczytuje wartości pozytywne i ich przeciwieństwa wpisane w teksty kultury (np. przyjaźń – wrogość, miłość – nienawiść, prawda – kłamstwo, wierność – zdrada).
• Film może być omawiany jako kontekst do baśni, legend i mitów ujętych w podstawie programowej, a także do utworu „Charlie i fabryka czekolady” Roalda Dahla (książka również ekranizowana przez Tima Burtona).

Gimnazjum:

Język polski

Analiza tekstów kultury. Uczeń:

• opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło;
• rozpoznaje problematykę utworu;
• znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich
• i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków;
• uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne.

Interpretacja. Uczeń:

• przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją;
• uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny.

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych
• i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane;
• omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość, dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne.

Szkoła ponadgimnazjalna:

Język polski

Analiza tekstów kultury. Uczeń:

• wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym);
• dostrzega przemiany konwencji i praktykę ich łączenia (synkretyzm konwencji
• i gatunków); rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. biblijne, romantyczne) oraz ich funkcję ideową i kompozycyjną, a także znaki tradycji, np. antycznej, judaistycznej, chrześcijańskiej, staropolskiej.

Interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• dostrzega i komentuje estetyczne wartości utworu literackiego;
• konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury np. plastycznymi, teatralnymi, filmowymi.

Wiedza o kulturze

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

• zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki (literaturę, architekturę, plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych mediów) i dostrzega związki pomiędzy nimi;
• wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, Użytkową, kultową, poznawczą, ludyczną);
• analizuje temat dzieła oraz treści i formę w kontekście jego różnych funkcji, wykorzystując podstawowe wiadomości o stylach i epokach z różnych dziedzin sztuki;
• analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu właściwej dziedziny sztuki.

Filozofia

Problematyka filozofii człowieka w myśli XX w. Uczeń:

• rekonstruuje i porównuje wybrane dwudziestowieczne koncepcje człowieka, rekonstruuje wspierające je argumenty (Freudowski model psychiki i funkcji kultury; egzystencjalistyczna koncepcja człowieka – Jean-Paul Sartre, Albert Camus – związki między wolnością, samotnością i odpowiedzialnością; personalistyczna koncepcja człowieka – Emmanuel Mounier, Karol Wojtyła – i jej przeciwstawienie indywidualizmowi i kolektywizmowi; koncepcja człowieka w filozofii dialogu – Martin Buber, Emmanuel Lévinas; ponowoczesna koncepcja przygodności i autokreacji – Richard Rorty);
• potrafi wskazać etyczne konsekwencje poznanych stanowisk;
• przedstawia zagadnienie rozwoju osobowego w kontekście stanowiska wybranego z powyższych;
• formułuje rozwiązania przykładowych dylematów moralnych, odwołujące się do poznanych koncepcji i pojęć.

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Burza mózgów, dyskusja, debata, mapa mentalna, ćwiczenia redakcyjne (analityczne i twórcze).

Lekcja filmowa: Specyficzna ikonografia Burtonowska: postaci o bladych twarzach, wielkich głowach i nieproporcjonalnie cienkich, niemal owadzich nogach, klaustrofobiczne krzywe ściany i ekspresjonistyczne cienie (por. „Gabinet doktora Caligari” w reż. Roberta Wiene’a); fascynacja śmiercią i rozkładem (martwe zwierzęta, ciało ludzkie), postacie w udziwnionych „maskach”, budzących lęk i powodujących odrzucenie, anomalie, martwe lub nienaturalnie poskręcane drzewa, strachy na wróble, clowni.

Dziecięce zabawy, gry, wyliczanki jako budzące grozę rytuały.
Sceny przy stole, jako karykatury udanego życia rodzinnego i bliskich relacji międzyludzkich.
Często sceneria amerykańskich przedmieść, przepełnionych atmosferą smutku i samotności, beznadziejności położenia.
Gotycki klimat grozy, niepewności, nieuniknionego, przeznaczenia. Łączenie realizmu z fantazją oraz grozy z humorem, mieszanka makabrycznego humoru i nostalgii przedmieścia.
Wpływ grafiki Edwarda Goreya, jego estetyki czarnego humoru, zwanej Goreyography lub Amphigorey.
Użycie cieni, by stworzyć złowieszczy klimat filmu.
Bohaterowie filmów to postacie, które są „inne”, nie radzą sobie z otaczającą ich rzeczywistością i z problemami dotyczącymi normalnego życia, są odrzucani i nieakceptowani.
Fenomen współpracy z Johnnym Deppem i Helen Bonham Carter – „fetysze” autora.
Wielość gatunków w twórczości i w obrębie poszczególnych filmów: kino akcji, baśń, dramat, fantasy, horror, komedia, musical, romans, sensacja, thriller.

Cechy twórczości Tima Burtona:
Korzenie w gotyckiej powieści grozy (Edgar Allan Poe), filmowym horrorze
(Roger Corman), inspiracja popkulturą, baśniami braci Grimm i niemieckim ekspresjonizmem.

Zajęcia poświęcone estetyce filmu:
Rodzaje i rola konwencji w sztuce; poetyka snu; kompozycja ramowa (początek i koniec rozgrywają się w wymiarze „rzeczywistym”); animacja 3D; związki filmu i literatury, zagadnienie adaptacji filmowej; omawianie zagadnień dotyczących: animacji, scenografii, roli kostiumu, charakteryzacji, dubbingu, efektów specjalnych.

Lekcja poświęcona psychoanalizie
Rola nieświadomego, kierującego działaniami świadomymi (podświadomość – Pierre Janet, przedświadomość i nieświadomość – Zygmunt Freud).
Nieświadomość zbiorowa (odziedziczona po przodkach, archetypiczna), która wyraża się w snach, mitach, sztuce, ceremoniach religijnych itp.
Poetyka snu, obraz świata po zażyciu substancji narkotycznych.
Nawiązania intertekstualne:
Tekst literacki jako ważne źródło inspiracji dla artystów (oddziaływanie książki na kulturę popularną – np. nawiązania do „Alicji w krainie czarów” w filmie „Matrix” w reż. Braci Wachowskich; liczne komiksy, teksty piosenek oraz na kulturę wysoką – np. Salvador Dali i jego cykl trzynastu ilustracji do książki).

Przybliżenie sylwetki Tima Burtona:
Kino autorskie Tima Burtona (autor m.in.: „Batman”, „Powrót Batmana”, „Sok z żuka”, „Ed Wood”, „Edward Nożycoręki”, „Marsjanie atakują!”, „Jeździec bez głowy”, „Planeta małp”, „Gnijąca panna młoda”, „Charlie i fabryka czekolady”). Studiował animację i zaczynał od pracy w studiu Disneya. W swoich filmach stosował dotychczas animację (lub jej elementy) tradycyjną, poklatkową. Jego niedoskonałe, wyraźnie sztuczne animacje górowały nad komputerowymi produkcjami brakiem perfekcji i naturalnością.

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

Konwencje społeczne i konwenanse towarzyskie: ich rola ograniczająca

i konstytuująca; normy społeczne kierunkujące dorastanie, dojrzewanie człowieka, dające złudne poczucie bezpieczeństwa i zaburzające decyzyjność.

Film, mimo nieskomplikowanej fabuły, opartej na motywach powieści

L. Carrolla, stwarza wiele możliwości interpretacyjnych (np. poprzez pryzmat psychoanalizy Freudowskiej), bliski jest kategoriom: postmodernizmu, surrealizmu, purnonsensu, absurdu.

Wiwisekcja równolegle istniejących wymiarów: świadomych i nieświadomych; snu i jawy; równoległość kilku rzeczywistości (odpowiedniki: bliźniacy – bliźniaczki, królik – stylizowany narzeczony Alicji, Królowa Kier i jej siostra – matka Alicji), czasu i przestrzeni; motyw wędrówki pomiędzy światami (gąsienica jako łącznik pomiędzy wymiarami; osobowość Alicji integrująca się i dopełniająca dzięki wędrówce pomiędzy „światami”).

Zmiany wielkości bohaterki, eliksiry wzrostu i magiczne ciastka, jako zewnętrzne, pozorne stymulatory dorastania.

Prawdziwy motor dorastania – wędrówka w głąb siebie i odpowiedzialnie podjęta decyzja (walka z Żaberzwłokiem, org. Jabberwocky).

Znaczenie dzieciństwa, jako inkubatora prawdziwej osobowości człowieka.

Związki z kulturą angielską, specyficzny humor.

Poetyka absurdu, groteska.

Ukazanie siły wyzwolonej wyobraźni i anarchicznego buntu.

Doświadczanie dziwności świata (i istnienia).

Proces dojrzewania bohaterki, przejście trudnej granicy między dzieciństwem a dorosłością, poszukiwanie własnej tożsamości.

Doświadczanie względności (i płynności) zjawisk (dlaczego coś istnieje lub nie istnieje; co jest realnością a co snem, dlaczego coś jest ładne lub brzydkie, duże lub małe, co jest normalnością, a co szaleństwem…).

Dążenie do przywrócenia moralnego porządku, zaprowadzenia ładu.

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Problem dobra i zła, jako dychotomii kształtującej świat wartości; walka dobra ze złem (w baśni, micie, archetypach kultury); opowiedzenie się po którejś ze stron jako przejaw dojrzewania, ewolucji bohatera, odnalezienie własnego miejsca w świecie społeczeństwie w społeczeństwie (w rzeczywistości filmowej te pojęcia nie są dostatecznie zdefiniowane, postawy większości bohaterów filmu nie są jednoznaczne moralnie).

Motyw wędrówki w poszukiwaniu siebie i własnej dojrzałości (motywy wędrowne w literaturze, bajce, baśni, micie, literaturze fantasy).

Skrępowanie człowieka przez sztywną strukturę społeczną (epoka wiktoriańska).