Cele lekcji

W trakcie zajęć uczniowie:

• Zdobywają wiedzę o czasach „gorączki złota”
• Poznają cechy stylu Chaplina
• Stosują pojęcia tragikomizm, śmiech przez łzy do opisu i analizy dzieł
• Wzbogacają zasób słownictwa i frazeologii w połączeniu ze słowami „złoto”, „złoty”
• Doskonalą umiejętność świadomego, krytycznego odbioru i analizy dzieła filmowego
• Charakteryzują bohatera filmu
• Ćwiczą umiejętność współpracy w grupie
• Doskonalą umiejętność dyskusji i prezentowania swojego stanowiska

Czas pracy 2 godziny lekcyjne Środki dydaktyczne Film „Gorączka złota” w reżyserii Charliego Chaplina Słownik frazeologiczny języka polskiego Laptop i rzutnik – zdjęcia Chaplina, związki frazeologiczne, tabela Arkusze papieru, markery

Formy pracy Praca w grupach Praca samodzielna, indywidualna Praca z całą klasą Metody pracy Aktywizujące: burza mózgów, dyskusja Elementy heurezy

Przebieg lekcji

Lekcję poprzedza obejrzenie i ocenienie filmików zrealizowanych w ramach pracy domowej.

Uczniowie nadal pracują w grupach, które powstały na poprzedniej lekcji.

Prosimy uczniów o uważne przeczytanie tematu lekcji, a następnie objaśnienie wyrażenia „złoty cielec” (bogactwo, złoto).

Pytamy o stosunek ludzi do wartości, jaką jest pieniądz, złoto. Czy stosunek ten się zmienia? Od kiedy ludzkość lubi pieniądze?

W myśl refleksji, że język jest obrazem świata pytamy o frazeologię, powiedzenia, tytuły związane ze słowem „złoty”, „złoto”. Zapisujemy na tablicy kilka przykładów, a dłuższe listy z przygotowanymi wcześniej frazeologizmami rozdajemy grupom i prosimy o podanie znaczeń. Wygrywa ta grupa, która w ciągu pięciu minut zapisze ich najwięcej.

Przykładowa lista frazeologizmów: „czarne złoto”; „moje złoto”; „szczere złoto”; „brzęk złota”; „góra złota”; „żyła złota”; „na wagę złota”; „złoto, nie człowiek”; „złote serce”; „złota dziewczyna”; „mowa srebrem, milczenie złotem”; „nie wszystko złoto, co się świeci”; „złote czasy” – u W. Allena „Złote czasy radia”; „obiecywać złote góry”; „złoty interes”; „złote jabłko”; „kura znosząca złote jajka”; „złota jesień”; „trzymać kogoś w złotej klatce”; „złota księga”; „wyryć coś złotymi literami”; „złota myśl”; „złoty środek”; „Golden eye”, itd.

Następnie prosimy o zinterpretowanie tytułu filmu „Gorączka złota” (żądza zdobycia bogactwa, posiadania złota).

Wyjaśniamy kontekst historyczny, korzystamy z internetu lub przygotowanego materiału. (Klondike 1897-1903 – okres historyczny – gorączka złota przyczyną zasiedlenia nowych terenów Ameryki Północnej i Australii, migracji ludności, powstawanie miasteczek prawa i bezprawia, osad obsługujących poszukiwaczy, itd.).

Przechodząc do analizy filmu, prosimy wybranego ucznia o odczytanie fragmentu autobiografii Chaplina na temat genezy „Gorączki złota”.

„Mogłem teraz nakręcić moją pierwszą komedię dla United Artists i pragnąłem przewyższyć sukces „Brzdąca” (…), ale nic nie przychodziło mi do głowy. Wreszcie pewnego niedzielnego rana (…) siedziałem z Douglasem po śniadaniu, oglądając przez stereoskop różne widoki. Niektóre z nich były z Alaski i Klondike: jeden przedstawiał przełęcz Chilkoot z długim szeregiem poszukiwaczy złota wspinających się na oblodzoną górę oraz napisem na odwrocie odmalowującym trudy i znoje, które musieli wycierpieć. (…) Natychmiast zaczęły mi napływać pomysły i sytuacje komediowe i chociaż nie miałem fabuły, jej zarys zaczął się krystalizować. Paradoksalną rzeczą przy tworzeniu komedii jest to, że tragizm pobudza do śmieszności, przypuszczam bowiem, że śmieszność jest podstawą wyzwania; musimy śmiać się wobec naszej bezradności wobec siły przyrody – albo oszaleć. Czytałem książkę o wyprawie Donnera, która zbłądziła w drodze do Kalifornii i utknęła w śniegach w górach Sierra Nevada. Ze stu sześćdziesięciu pionierów ocalało zaledwie osiemnastu, z których większość konała z głodu i zimna. Jedni dopuścili się kanibalizmu, zjadając swoich umarłych, inni przypiekali swoje własne mokasyny, aby oszukać głód. Z tej strasznej tragedii wysnułem jedną z najśmieszniejszych scen. Nękany głodem gotuję swój but i zjadam go, wysysając gwoździe, jak gdyby były kosteczkami wybornego kapłona, oraz pochłaniam sznurowadła niczym spaghetti. W tym delirium głodu mój towarzysz, przeświadczony, że jestem kurą, chce mnie zjeść.

Przez sześć miesięcy obmyślałem całą serię sekwencji komediowych i zacząłem kręcić bez scenariusza, czując, że fabuła wyrośnie z komediowych zagrań i sytuacji (…).

Premiera „Gorączki złota” odbyła się w Strand Theatre w Nowym Jorku i byłem na niej obecny. Od pierwszej sceny filmu, w której wesoło okrążam przepaść, nieświadom, że za mną idzie niedźwiedź, publiczność wyła i klaskała. Wśród śmiechu odzywały się sporadyczne brawa aż do samego końca filmu. Później Hiram Abrams, kierownik działu sprzedaży United Artists, podszedł i uściskał mnie.

– Charlie, gwarantuję, że to przyniesie co najmniej sześć milionów dolarów – powiedział, i tak też się stało.”

Charlie Chaplin, „Autobiografia”, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław,
s. 276 – 277.

Analizujemy drugą część tematu lekcji – wyrażenie „śmiech przez łzy”, wykorzystując podkreślone zdania w cytowanym fragmencie „Autobiografii” Chaplina.

Uczniowie wskazują na obecność tragizmu i komizmu w dwóch rodzajach – sytuacji i charakterów; komizm słowa nieobecny ze względu na brak dialogów – kino nieme.

Rozdajemy grupom uczniów puste tabelki, które wypełniają zgodnie z poleceniem: Wymieńcie elementy komiczne i tragiczne obecne w filmie; posłużcie się uogólnieniami i konkretnymi przykładami.

Po zakończeniu prac w grupach prezentujemy slajd z wypełnioną już tabelą, uczniowie porównują, coś dodają, nie muszą nic dopisywać, ponieważ chodzi tylko o to, aby dostrzegli tragikomizm i kilka jego elementów.

Tragizm

Komizm

Np. a) Mały Tramp w biednym, zniszczonym ubraniu, niemodnym meloniku, za dużych butach, b) ma kredowo bladą cerę, żywe oczy, grube czarne brwi, co wyraża smutek, c) jest słaby – krzyżuje nogi i splata dłonie, kuli się, niewinnie uśmiecha, d) narażony na niebezpieczeństwo, chatka się chwieje nad przepaścią, e) wyśmiewany, izolowany, samotny poszukiwacz złota, f) mały człowieczek zdominowany przez mężczyzn barczystych, brodatych o krzaczastych brwiach i wyłupiających oczy, g) przeżywa nieszczęśliwą miłość, zawód miłosny, Georgia nie przyszła na spotkanie, h) jest głodny, i) ma marzenia, ale owe przerywniki podkreślają jedynie nędzę włóczęgi, itp.

a) Mały Tramp w za ciasnym ubraniu, b) nie widzi niedźwiedzia, nie zdaje sobie sprawy z zagrożenia, chatka się chwieje nad przepaścią, bohater zjeżdża w różne strony, ocala go przypadek – slapstick, c) ma poczucie humoru, robi miny – vis comica, d) jest sprytny, skutecznie unika niebezpieczeństw, e) jest nierozumiany przez otoczenie, wzbudza śmiech, naiwny, f) odnajduje złoto, staje się bogaty, g) film kończy się happy endem nieprawdopodobnym jak w bajce, h) baśniowy świat – realność miesza się z fantazją (halucynacje z głodu – człowiek – kurczak), i) gagi – uczta ze starych butów, itp.

Omawiamy tabelkę, zastanawiamy się , co stanowi o swoistym stylu i poetyce filmów Chaplina. Dlaczego „Gorączka złota” zarobiła sześć milionów dolarów i stała się żyłą złota, podobnie jak inne filmy tego autora? (Np.: tragikomizm, wzruszenie, współczucie, złożone emocje, pełnia doznań, śmiech jako destrukcja i katharsis. W zakresie formy – gagi, które przeszły do historii kina, wyrazisty bohater – najbardziej znany kostium bohatera i jego rozpoznawalna charakteryzacja; fizyczna ruchliwość Charliego, zręczność, inteligencja ciała. Chaplin inspiracją dla współczesnych reżyserów, m.in. Woody’ego Allena).

Praca domowa

Zaprezentuj swoje stanowisko na temat opinii: „Chaplin to największy filozof i najwspanialsza istota ludzka naszych czasów” [I. Goll, „Pochwała Charlotta”, cytuję za: T. Majewski, „Dialektyczne feerie. Szkoła frankfurcka i kultura popularna”, Wydawnictwo Officyna, Łódź 2011, s. 89.]. Przygotuj krótką wypowiedź ustną.