Czy dobro, piękno i prawda to już tylko „papierowe” wartości? – refleksje zainspirowane filmem Balbiny Bruszewskiej
Dorota Gołębiowska
Centralny Gabinet Edukacji Filmowej, Pałac Młodzieży im. J. Tuwima w Łodzi
Cele lekcji
cel ogólny
- rozwijanie kompetencji młodych widzów w zakresie analizy i interpretacji filmu animowanego oraz pobudzanie do refleksji na temat roli wartości etycznych i estetycznych w życiu współczesnego człowieka
cele szczegółowe
uczniowie:
- poszerzają swoją wiedzę na temat rodzajów animacji oraz środków wyrazu filmu animowanego
- doskonalą umiejętność pracy zespołowej
- określają cechy bohatera oraz elementy świata przedstawionego w filmie
- doskonalą umiejętność formułowania własnych sądów
- zabierają głos w dyskusji na temat wartości istotnych w życiu współczesnych ludzi
Czas pracy2 godziny lekcyjne Środki dydaktyczne
|
Formy pracy
Metody pracy
|
Przebieg lekcji
Uwagi wstępne
Krótkometrażowy film animowany Balbiny Bruszewskiej „Dobro, piękno i prawda” (6 min.), który jest paraboliczną opowieścią o wartościach we współczesnym świecie, z powodzeniem może być wykorzystywany w praktyce edukacyjnej.
Stanowić on może, np.:
- kontekst do omawiania tekstów literackich poświęconych roli wartości moralnych w życiu człowieka i ludzkich społeczności
- punkt wyjścia do rozmowy (np. na zajęciach z filozofii) poświęconej triadzie etyczno-estetycznej w ujęciu greckich filozofów – z odniesieniem do czasów nam współczesnych
- pretekst do rozmowy na godzinie wychowawczej na temat kryzysu wartości i relatywizmu moralnego, z którym spotykamy się na co dzień, ale również na temat „inności” i zmierzania pod prąd głównego nurtu życia i stereotypowych postaw
- inspirację do opracowania przez uczniów własnej etiudy animowanej, będącej komentarzem do aktualnych wydarzeń, prezentacją sposobu widzenia otaczającej rzeczywistości czy też impresją zainspirowaną omówioną lekturą
- element zajęć z zakresu edukacji medialnej na temat obrazu świata przedstawianego i kreowanego przez media oraz wpływu mediów na rzeczywistość
- element zajęć filmoznawczych, przybliżających zagadnienia związane z animacją filmową (animacją wycinankową), jej środkami wyrazu oraz polskimi dokonaniami w tej dziedzinie (Polska Szkoła Animacji, W. Starewicz, W. Borowczyk, J. Lenica, T. Bagiński i inni).
Przed zajęciami
1. Na kilka dni przed zajęciami nauczyciel prosi uczniów, aby zebrali wycinki prasowe, fotografie i artykuły ze stron internetowych, dotyczące aktualnych wydarzeń z różnych dziedzin życia.
2. Jeśli uczniowie nie mieli wcześniej zajęć poświęconych animacji filmowej, nauczyciel (lub chętny uczeń) powinien przygotować krótką prezentację multimedialną, zawierającą podstawowe informacje na temat specyfiki filmu animowanego, procesu powstawania oraz rodzajów animacji. Warto skorzystać ze stron internetowych: www.animowany.pl oraz www.klatkapoklatce.pl, ewentualnie z publikacji książkowych, np.: „Sztuka animacji. Od ołówka do piksela. Historia filmu animowanego”, publikacja zbiorowa, red. Jerry Beck, wyd. Arkady 2006. Można też zaprezentować uczniom animację Wojtka Wawszczyka, pokazującą poszczególne etapy pracy nad filmem animowanym:
http://www.youtube.com/watch?v=YIFLTAC1XGo&feature=c4-overview- vl&list=PLA0FD49EF758AAE05 (dostęp 30.08.2013)
PRZEBIEG ZAJĘĆ:
1. Zanim uczniowie wejdą do sali, nauczyciel rozkłada na ławkach karteczki z nazwami wartości: dobro, piękno i prawda. Kartki leżą napisem do dołu, dopiero po zajęciu miejsc uczniowie je odwracają. Nauczyciel wita młodzież i informuje o tym, że motywem przewodnim zajęć będzie rozmowa o wartościach, których nazwy zapisane są na kartkach. Warto zwrócić uczniom uwagę, że dobro i prawda należą do wartości etycznych, zaś piękno jest wartością estetyczną.
2. Nauczyciel inicjuje krótką rozmowę na temat wymienionych wartości i ich współczesnego rozumienia, a następnie prosi o zapisanie tematu zajęć: Czy dobro, piękno i prawda to już tylko „papierowe” wartości?
3. Uczniowie dzielą się na trzy grupy, zgodnie z nazwami wartości znalezionymi na ławkach, nauczyciel rozdaje każdej z grup kartę pracy i prosi o jej uzupełnienie (załącznik nr 1). Uczniowie najpierw pracują w parach, a następnie uzgadniają wspólne stanowisko w większej grupie. Celem tego zadania jest wzbudzenie refleksji uczniów na temat istoty analizowanych wartości, sposobu ich rozumienia, a także miejsca w życiu człowieka.
4. Po zakończeniu pracy, grupy zamieniają się kartkami i ewentualnie uzupełniają swoje wypowiedzi. Przedstawiciele grup relacjonują efekty pracy, starają się stworzyć własne definicje pojęć, a następnie konfrontują je ze znaczeniami słownikowymi (korzystają ze „Słownika języka polskiego”, np. pod red. W. Doroszewskiego).
Według ww. słownika:
Dobro – „to co jest oceniane jako pomyślne, pożyteczne, wartościowe […]”
Piękno – „zespół cech takich jak proporcja kształtów, harmonia barw, dźwięków, który sprawia, że coś się podoba, budzi bezinteresowny zachwyt;; także: duża wartość moralna […]”
Prawda – „zgodna z rzeczywistością treść słów, prawdziwość, szczerość, rzetelność […]”
5. Prowadzący wprowadza do projekcji filmu „Dobro, piękno i prawda”, przekazując krótką informację na temat jego twórców:
Reżyserką filmu jest Balbina Bruszewska, związana z Łodzią twórczyni należąca do młodego pokolenia, absolwentka PWSFTviT. Jest ona reżyserką i scenarzystką filmów animowanych, realizatorką programów telewizyjnych i wideoklipów. Duży sukces odniosły jej poprzednie filmy: zrealizowany już na drugim roku studiów Wiara, nadzieja, miłość, a przede wszystkim debiut profesjonalny Miasto płynie, który otrzymał wiele nagród na festiwalach w kraju i za granicą. W 2006 roku rozpoczęła współpracę z łódzkim studiem Se-Ma-For Produkcja Filmowa, gdzie realizowała zdjęcia do making of nagrodzonego Oscarem filmu Suzie Templeton „Piotruś i Wilk”. Również w tym niezwykle ważnym dla polskiej animacji studiu powstał film Dobro, piękno i prawda. Autorką scenariusza (na podstawie własnej książki Papierowe miasto) i koncepcji plastycznej jest Joanna Wiszniewska-Domańska, łódzka artystka i wykładowczyni Wyższej Szkoły Sztuki i Projektowania w Łodzi (jej rysunki, grafiki, kolaże oraz książki można znaleźć na stronie: http://joannawdomanska.pl). „Film Dobro, piękno i prawda” powstał w 2011 r. i został zauważony oraz doceniony na kilku międzynarodowych festiwalach. [Informacje za: www.polishshorts.pl]
6. Jeśli istnieje taka potrzeba, nauczyciel przybliża uczniom najważniejsze informacje na temat specyfiki filmu animowanego oraz procesu jego powstawania, a także rodzajów animacji. Przydatna będzie prezentacja multimedialna, ilustrująca prezentowane treści.
7. Przed projekcją nauczyciel prosi uczniów, aby zwrócili szczególną uwagę na:
- sposób przedstawiania świata i ludzi w filmie
- relację pomiędzy wypowiedzią lektora a obrazem
- nastrój filmu i sposoby jego budowania
- dominujące w nim kolory
8. Projekcja filmu „Dobro, piękno i prawda” (6 min.).
9. Po projekcji prowadzący prosi o podzielenie się wrażeniami na temat obejrzanej animacji, zadaje pytania pomocnicze, np.:
- Jakie emocje wywołał film?
- Co w nim zaskoczyło?
- Co się spodobało w filmie, a co rozczarowało?
- Jakie wrażenia i przeżycia towarzyszyły projekcji?
10. Nauczyciel inicjuje wstępną rozmowę, mającą na celu zebranie informacji dotyczących tematu filmu oraz świata w nim przedstawionego. Zadaje pytania:
- Jaki jest temat filmu?
- Kto jest głównym bohaterem?
- Jakie inne postacie występują?
- Gdzie rozgrywa się akcja?
- Jaki jest nastrój filmu?
- Dlaczego główny bohater wyruszył w podróż?
- Skąd pochodzi tytuł filmu?
(jeśli uczniowie mają kłopot z odpowiedzią na ostatnie pytanie, nauczyciel krótko przedstawia informacje na temat greckiego kanonu etycznego i estetycznego sformułowanego przez filozofów: Sokratesa, Platona i Arystotelesa).
11. Kolejna część zajęć poświęcona będzie analizie filmu; „badaniu” poddane zostaną poszczególne elementy formalne. Nauczyciel zadaje pytania pomocnicze:
- Z jakich podstawowych elementów/warstw składa się film? (dźwiękowej i wizualnej).
- Co składa się na warstwę dźwiękową filmu? (tekst opowieści czytany przez H. Gołębiewskiego, muzyka, dźwięki onomatopeiczne, dźwięki z wykorzystanych filmów)
- Co składa się na warstwę wizualną? (animowane grafiki i kolaże J. Wiszniewskiej- Domańskiej i plakaty Roberta Alvarado, wykorzystane fragmenty filmowe: dokumentalny obraz obskurnej ulicy miasta, fragment teledysku Wirgins Deluxe Edition oraz fragment filmu z Shirley Temple)
12. Prowadzący dzieli uczniów na dwie równe grupy. Zadaniem grupy pierwszej będzie bliższe przyjrzenie się warstwie dźwiękowej filmu, grupa druga analizować będzie warstwę wizualną. Uczniowie pracują w parach (odpowiadając na pytania zawarte w załączniku nr 2), a po zakończeniu pracy zamieniają się miejscami tak, aby w każdej nowej parze był „ekspert” od dźwięku i od obrazu. Uczniowie wymieniają się spostrzeżeniami i wnioskami w mieszanych parach „eksperckich”, robią notatki. Jeśli istnieje potrzeba, przed rozpoczęciem pracy grup nauczyciel ponownie odtwarza film lub jego fragmenty.
Prawdopodobne spostrzeżenia uczniów:
Warstwa dźwiękowa:
Łagodny, spokojny głos narratora, rozpoczynającego opowieść od słów: „Dawno, dawno temu…” wprowadza w baśniowy nastrój, przedstawia bohatera i sytuację, w jakiej się znalazł. Podróżny czuje się wyobcowany w mieście do którego trafił, dlatego zbudował swoje idealne miasto dobra, piękna i prawdy z papieru;; pragnie się tymi wartościami podzielić, jednak nie znajduje zrozumienia ani zainteresowania u innych. Opowieści narratora towarzyszy spokojna, nienarzucająca się muzyka. Klimat ten burzy już pierwszy fragment filmu dokumentalnego, ilustrujący to, jak wygląda poznawane miasto i jakie zwyczaje w nim panują. Jest to muzyka dynamiczna, wręcz agresywna, kontrastuje ze spokojnymi dźwiękami towarzyszącymi narracji. W filmie pojawiają się odgłosy świata przedstawionego: krzyk mew nad morzem, głosy mieszkańców (nie ma wypowiedzi), odgłosy kroków, ruchu ulicznego, jęk zabijanego psa, głos gołębi, odgłosy fizjologiczne mężczyzny siedzącego przed telewizorem itd.
Warstwa wizualna:
Animacja jest zaskakująco prosta w formie. Postacie mają schematyczną budowę, twarze pozbawione mimiki (z jednym wyjątkiem – uśmiech dyrektora). Również schematyczne są budynki, drzewa itd. Uderzające jest zachwianie proporcji pomiędzy wielkością postaci, a wielkością pozostałych elementów, np. drzew czy budynków (postacie są bardzo wysokie – najistotniejsze w tym świecie), jak również faktura rysunków i grafik, przypominająca gęstą sieć, w którą uwikłani są bohaterowie. Opowieść narratora na temat perypetii Podróżnego, który nie mógł się odnaleźć w nowym miejscu i tęsknił za miastem rodzinnym, została wzmocniona ilustrującymi te dwa odrębne światy obrazami. Miasto „papierowe”: spokojna, sielska atmosfera, mężczyźni szeroko kłaniają się sobie, małżonkowie się przytulają, dzieci bawią się bezpiecznie, sąsiedzi pozdrawiają się z okien itd. W mieście „prawdziwym” nie brak stereotypowych obrazów portretujących codzienność: odrapane mury miasta, na rogu ulic zaniedbany człowiek pijący alkohol;; zabrudzony psimi odchodami chodnik, na którym bawi się dziewczynka;; staruszka zabija laską psa, który stanął jej na drodze;; nieznajomy porywa dziewczynkę;; przechodzień (o żydowskich rysach) niesie walizkę, z której wystaje krwawiąca ręka;; dyrektor pokazuje podróżnemu wulgarny gest (środkowy palec);; dzieci kopią podróżnego, który chce się z nimi podzielić swoimi ideałami. Postać głównego bohatera – Podróżnego z walizką – inspirowana była „Alchemikiem” P. Coelho, do którego Joanna Wiszniewska-Domańska robiła ilustracje. Postać ta przewija się w twórczości artystki. Dominującymi kolorami są odcienie szarości i niebieskiego, jednak dość często pojawiają się bardziej wyraziste elementy kolorystyczne: twarze postaci, pies, kapiąca krew, itd. Wykorzystane fragmenty innych filmów są uzupełnieniem obrazu świata i komentarzem do niego. Ludzie z miasta papierowego i z miasta „prawdziwego” są z pozoru podobni, jednak zdecydowanie różni ich zachowanie: uprzejmość, życzliwość, sielankowa atmosfera wzajemnego szacunku (pozdrawianie się, przytulanie, wspólna zabawa itd.) widoczna u mieszkańców papierowego miasta, skontrastowana jest z agresją (np. porwanie dziewczynki, zabicie psa), rozwiązłością (niechlujny mężczyzna oglądający kanał erotyczny w TV), niedbalstwem (psie odchody na ulicy), przemocą itd. mieszkańców „prawdziwego” miasta.
13. Rozpoczynając kolejną część zajęć, prowadzący pyta:
- Jaka zasada kompozycyjna dominuje w filmie? (dominuje kontrast: zestawienie spokojnego, utrzymanego w konwencji baśniowo-metaforycznej tekstu opowieści z obrazem zawierającym drastyczne sceny;; kontrast pomiędzy miastem, z którego podróżny przybył i miastem, do którego trafił, kontrast pomiędzy prostą formą animacji wycinankowej, a metaforyczną treścią, refleksjami natury filozoficznej i etycznej).
- Jakie elementy wskazują na paraboliczny charakter filmu? Zuniwersalizowana postać Podróżnego (cały czas odwrócony tyłem do widza, nie widać jego twarzy), temat podnoszący miejsce fundamentalnych wartości ze współczesnym świecie, warstwa narracyjna, zuniwersalizowany czas i miejsce wydarzeń, symbole (np. miasto z papieru).
14. Następnie nauczyciel proponuje uczniom przeanalizowanie postaw postaci występujących w filmie z uwzględnieniem motywacji ich zachowań (metoda punktów widzenia). Prowadzący dzieli uczniów na 7 grup, członków każdej z nich prosi, aby przyjrzeli się bliżej jednej wybranej postaci (można „rozdzielić” bohaterów poszczególnym grupom na drodze losowania). Uczniowie mają za zadanie wcielić się w postać, określić, jak się zachowuje i jakie są motywacje jej postepowania. W trakcie pracy wypełniają tabelę:
| Postać | Zachowanie | Motywy postępowania |
| Podróżny | ||
| Dyrektor teatru | ||
| Staruszka | ||
| Dwaj panowie w kapeluszach | ||
| Mężczyzna przed telewizorem | ||
| Widzowie zgromadzeni przed teatrem | ||
| Chłopiec, który przyglądał się Podróżnemu i jego papierowemu miastu |
W podsumowaniu pracy uczestnicy odpowiadają na pytania: Jaką diagnozę, dotyczącą postaw współczesnych ludzi, stawia reżyserka filmu? W jaki sposób interpretują ostatnie ujęcie filmu – zatrzymanie uwagi widza na najmniejszym dziecku, które zostaje przy Podróżnym?
15. Nauczyciel prosi, aby każdy z uczniów zapisał na kartce (samoprzylepnej) scenę, która szczególnie go zainteresowała, zwróciła jego uwagę. Prowadzący dzieli tablicę na dwie części, na jednej zapisuje „miasto dobra”, na drugiej „miasto zła”. Następnie uczniowie po kolei podchodzą do tablicy i przyklejają swoje kartki po odpowiedniej stronie, zależnie od tego, jaką sytuację zapisali. Jeśli zdecydowanie więcej kartek pojawi się po stronie „złego” miasta, warto odwołać się do wypowiedzi jednego z bohaterów filmu – dyrektora teatru, który nie był zainteresowany wystawieniem sztuki na temat dobra, piękna i prawdy, ponieważ ludzie interesują się tylko złem.
16. Nauczyciel inicjuje dyskusję, podczas której uczniowie wypowiadają się na temat słuszności stwierdzenia, że współcześni ludzie interesują się tylko złem. Prowadzący kieruje dyskusją. Prosi o rozważenie, np. przyczyn popularności portali i programów plotkarskich;; przyczyn zdecydowanej przewagi sensacyjnych,
złych wiadomości w serwisach informacyjnych itp. W dalszej części nauczyciel kieruje dyskusję ku rozważeniu miejsca takich wartości, jak dobro, piękno i prawda we współczesnym świecie: Jak są one obecnie rozumiane? Czy są dla ludzi ważne? Czy są potrzebne? Czy to już tylko „papierowe” wartości?
Można zacytować fragment artykułu prof. Piotra Jaroszyńskiego „Triada: Dobro, piękno, prawda, utracona?”
„Współczesna kultura została porażona subiektywizmem i relatywizmem. Ofiarą padła klasyczna triada obejmująca Prawdę, Dobro i Piękno. Prawda nie jest już uzgodnieniem poznania z rzeczywistością, lecz „moim poglądem”. Dobro nie jest celem, który domaga się spełnienia, lecz „moją zachcianką”. Piękno nie jest już doskonałością i ładem, lecz „moim gustem”. Każdy ma jakoby swoją prawdę, dobro i piękno, obiektywnie nie ma nic. A więc i nikomu nie można nic narzucać, niczego nie można żądać, można co najwyżej wyrazić swój pogląd, co uważam za prawdę, dobro i piękno. Tego wymaga współczesna kultura bycia, zarówno w rozmowach prywatnych, jak i w środkach społecznego przekazu, a także w dysertacjach naukowych. (…)
http://www.piotrjaroszynski.pl/felietony-wywiady/triada-prawda-dobro-piekno-utracona.html
17. W ostatniej części zajęć uczniowie, wykorzystując przygotowane wcześniej czasopisma, zdjęcia, fragmenty tekstów czy pojedyncze wyrazy, stworzą kolaż, będący odzwierciedleniem ich wizji idealnego świata. Uczestnicy zajęć pracują indywidualnie lub w parach. Jeśli nie wystarczy czasu, prace zostają dokończone w domu i omówione na kolejnych zajęciach.
18. Nauczyciel nagradza uczniów, którzy wyróżnili się aktywną praca podczas zajęć.
19. Zanim uczniowie zaczną opuszczać salę, nauczyciel przyczepia w widocznym miejscu sali duży karton papieru, na którym napisane są nazwy wartości: piękno, dobro, prawda. Prowadzący prosi, aby każdy uczeń dopisał (w dowolnym miejscu) choć jedną nazwę innej wartości, którą uważa za szczególnie ważną. Warto dopilnować, aby każdy uczeń coś dopisał, ewentualnie podkreślił istotne dla niego wartości wypisane wcześniej przez innych. Stworzony w ten sposób plakat powinien być przez jakiś czas wyeksponowany w sali.
Praca domowa
- Napisz rozprawkę na temat: Czy dobro, piękno i prawda, to już dziś tylko „papierowe wartości”? – uzasadniając swoje zdanie, odwołaj się do własnego doświadczenia oraz do dwóch różnych tekstów kultury.
- Dla chętnych zainteresowanych sztukami plastycznymi. Obejrzyj ponownie film Balbiny Bruszewskiej (na www.iplex.pl), a następnie znajdź obrazy, z których postacie (najczęściej ich twarze) w swoich kolażach wykorzystała autorka strony plastycznej filmu – Joanna Wiszniewska-Domańska.
Załączniki
Załącznik nr 1
Karty pracy dla grup Grupa: DOBRO
Uzupełnijcie poniższe zdania i odpowiedzcie na pytania:
Dobro jest
Dobro, czyli
Jakie mogą być rodzaje dobra?
Jakie znaczenie ma dobro dla człowieka?
Grupa: PIĘKNO
Uzupełnijcie poniższe zdania i odpowiedzcie na pytania:
Piękno jest
Piękno, czyli
Jakie mogą być rodzaje piękna?
Jakie znaczenie ma piękno w życiu człowieka?
Grupa: PRAWDA
Uzupełnijcie poniższe zdania i odpowiedzcie na pytania:
Prawda jest
Prawda, czyli
Czy istnieją rodzaje prawdy?
Jeśli tak, to jakie?
Jakie znaczenie ma prawda w życiu człowieka?
Załącznik nr 2
Pytania do „ekspertów” od warstwy dźwiękowej:
- Jaki charakter i nastrój ma opowieść czytana przez lektora?
- O czym opowiada narrator?
- Jaka muzyka (chodzi o tempo i nastrój) towarzyszy opowieści narratora – jaką rolę pełni?
- Jaka muzyka płynie z „zacytowanych” obrazów filmowych – jaką rolę pełni?
- Jakie dźwięki onomatopeiczne się pojawiają?
Pytania do „ekspertów” od warstwy wizualnej:
- Jaki rodzaj animacji zastosowano w tym filmie, jaki efekt został osiągnięty?
- Jaka jest kolorystyka obrazu?
- W jaki sposób przedstawiane są postacie? Jakie są ich proporcje w stosunku do innych elementów przedstawionego świata?
- Jaką funkcję pełnią sceny, które można uznać za drastyczne?
- Jaką rolę pełnią fragmenty „zacytowanych” filmów?
- W jaki sposób obraz uzupełnia opowieść narratora?
- Jakie plany filmowe dominują w filmie?
