Cele lekcji

cel ogólny

• wprowadzenie do zagadnienia tożsamości, doskonalenie umiejętności obserwacji zachowań i działań społecznych, doskonalenie analizy i interpretacji tychże działań oraz tekstów kultury

cele szczegółowe

uczniowie:

• doskonalą umiejętności obserwacji rzeczywistości społecznej w kontekście praktyk ubierania
• praktykują tworzenie nowych znaczeń w kontekście budowania tożsamości
• uświadamiają sobie kompleksowy charakter procesu ich tworzenia
• potrafią opisać praktykę ubierania się jako proces tworzenia i odbioru komunikatów, jako narzędzie budowania i negocjowania tożsamości
• doskonalą umiejętność autoanalizy w kontekście swoich zachowań i realizacji korzystają z nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz doskonalą umiejętność wyszukiwania informacji w celu pogłębiania wiedzy o języku filmu
• doskonalą umiejętność pracy zespołowej, uczestnictwa w dyskusji, werbalizacji i uzasadniania własnych poglądów i postaw norm społecznych

Środki dydaktyczne materiały przygotowane przez uczniów i nauczyciela film „Ubierz mnie”, reż. Magdalena Goliszewska biały T-shirt

Formy pracy indywidualna praca w grupach praca w parach praca z całą klasą Metody pracy dyskusja praca z filmem (analiza i interpretacja filmu) interpretacja komunikatów niewerbalnych (ubioru) elementy heurezy działania twórcze

Przebieg lekcji

Uwagi wstępne

Przygotowując się do zajęć, nauczyciel może skorzystać z literatury podanej w bibliografii (zwłaszcza pozycja 1. i 2.) oraz materiałów zawartych w załączniku. Przed lekcją (2-3 dni wcześniej) nauczyciel przedstawia krótko autorkę i film (informacje o późniejszej, festiwalowej „karierze” filmu można przekazać na lekcji, po obejrzeniu filmu) oraz rozdaje trzy wersje karty pracy nr 1.

Lekcja 1.

1. Nauczyciel przedstawia temat lekcji, informuje, że omówienie pracy domowej będzie zrealizowane w drugiej części lekcji.
Nauczyciel pyta o emocje, jakie film wywołał;; prosi o wskazanie, który konkretnie moment wywołał daną emocję.

2. Dyskusja nad filmem. Dyskusja rozpoczyna się standardowym pytaniem:

• Kto jest bohaterem tego dokumentu?

Uwaga:

W przypadku „Ubierz mnie” odpowiedź może okazać się dyskusyjna; osią filmu jest, rzecz jasna, autorka, lecz jako bohaterka funkcjonuje przede wszystkim jako „żywy manekin”, odbiorca komentarzy, odbicie czyichś poglądów, gustów estetycznych, sposobów myślenia.

Kolejne zagadnienia do dyskusji

• Zapytana o kryteria wyboru danego zestawu odzieży, mama bohaterki odpowiada: „Kierowałam się estetyką”. Co to znaczy? Skąd czerpiemy wiedzę, co do reguł estetyki, w jaki sposób zyskujemy pewność co do ich słuszności? Co je uprawomocnia? Co uprawomocnia wytyczne (M)ody?
• W którym zestawie odzieżowym autorka filmu wyglądała najlepiej? Czy owo najlepiej powinno zależeć od naszej oceny, czy od opinii innych? (ostatnie pytanie ma oczywiście charakter prowokacyjny).

1. Nauczyciel omawia z uczniami zadanie domowe – analizę formalną filmu. Może skorzystać z materiałów z załącznika do karty nr 1, jeśli uzna je za przydatne.

Przy pytaniu trzecim należy przyjrzeć się dokładnie elipsie obecnej na samym początku filmu. Dlaczego, w jakim celu autorka zdecydowała się na wykorzystanie tak dużej elipsy?

2. Nauczyciel podsumowuje lekcję, podkreślając najważniejsze głosy uczniów oraz kluczowe aspekty filmu. Może skorzystać z opisu filmu zamieszczonego na stronie Ninateki (zob. załączniki).

Lekcja 2.

1. Nauczyciel przypomina wnioski z poprzedniej lekcji.

2. Ćwiczenie. Praca indywidualna. Nauczyciel dzieli uczniów na dwa skrzydła – jedno przygotowujące argumenty ZA, drugie PRZECIW.

Nauczyciel przedstawia tezę, do której mają być przygotowane argumenty:

• Człowiek bez ubrania nie byłby sobą.

Prezentacja argumentów może przebiegać naprzemiennie: jeden za, jeden przeciw. Wspólnie można się zastanowić nad wskazaniem argumentów najsilniejszych. Nauczyciel przechodzi do kolejnego etapu badań związków odzieży i tożsamości – nadawania znaczeń ubiorom.

3. Ćwiczenie. Praca w parach.

Nauczyciel przywołuje fragment opisu filmu „Ubierz mnie” autorstwa Z. Cielątkowskiej, zamieszczony na stronie Ninateki pod odtwarzaczem. Uczniowie mogli go znaleźć oglądając film.

„Film Małgorzaty Goliszewskiej, z pozoru niewinny eksperyment w gronie rodziny i najbliższych, polegający na „ubieraniu”, pozwala spojrzeć na ubiór jako część tożsamości, przynależności pokoleniowej, społecznej, kulturowej oraz płciowej”.

Nauczyciel przydziela parom uczniów kolejne „przynależności” – pokoleniową (np. pokolenie MTV, JPII, pokolenie-generacja Z [1]), społeczną (np. kibic klubu sportowego, uczeń (uczennica) liceum (jako etapu edukacji), pracownik „na czarno”, członek ekskluzywnego klubu golfowego), kulturową (obywatel Europy Wschodniej, mieszkaniec Paryża, wyznawca religii chrześcijańskiej), płciową/ genderową. Zadaniem uczniów jest opisanie warunków, w których jeden i ten sam element odzieży komunikował daną przynależność;; by inni członkowie/ obywatele jakiejś społeczności interpretowali dany element ubrania jako komunikat mówiący o przynależności do danej grupy. Tym elementem odzieży będzie zwykły, biały T-shirt.

Nauczyciel może wskazać ten element wypowiadając, pisząc jego nazwę na tablicy, lub… przynieść na lekcję (oczywiście nowy, fabryczny, najlepiej bez metki). Uwaga: Uczniowie mają unikać rozwiązań w stylu „nadruk na koszulce” – ten sposób nadawania znaczeń jest najbardziej oczywisty.

Przykład:

Przynależność: przeciwnicy porozumienia ACTA.

Noszenie tej koszulki podczas protestów zbiorowych, pochodów, obrad Parlamentu RP, Parlamentu Europejskiego, innych państw, w dniach pracy/ głosowania nad ustawą. Informowanie o znaczeniu koszulki (mogą tutaj być zawarte inne treści, nawiązania do konkretnych wartości) w mediach, rozdawanie koszulek podczas wspomnianych wydarzeń.

Podsumowanie ćwiczenia:

Zwrócenie uwagi na warunki potrzebne do tworzenia różnych znaczeń tego samego przedmiotu:

• sytuacyjność (konkretne wydarzenie, działanie, zjawisko społeczne, problem),
• ograniczone ramy czasowe i przestrzenne funkcjonowania danych znaczeń,
• zbiorowość (znaczenie musi być przekazywane między podmiotami),
• przekazywanie (nadawanie) nowego znaczenia innym członkom społeczności realizowane jest z pozycji „twórcy”, autorytetu, przeważnie przy wykorzystywaniu mediów.

4. Nauczyciel dokonuje podsumowania pracy na lekcji, ocenia najaktywniejszych uczniów, zadaje pracę domową – rozdaje karty pracy nr 2.

Praca domowa

Po lekcji 2.

Zastanów się – czy istnieje element odzieży, który założony, nic nie znaczy, nie komentuje Ciebie w jakikolwiek sposób, nie sugeruje domysłów, jest obojętny? Uzasadnij odpowiedź.

Zadania dodatkowe (do decyzji nauczyciela/uczniów)

1. Zastanów się, czym jest moda (rozumiana szeroko, nie tylko w kontekście ubioru)? Gdzie możemy znaleźć działanie mody? Jaką wizję tożsamości proponuje moda?

2. Czy są obszary kultury, ludzkiego działania, które nie podlegają zasadom, wytycznym mody? Wskaż takie obszary i uzasadnij swoje propozycje.

3. Przeczytaj i przemyśl poniższą myśl. Odpowiedz pisemnie na jedno z poniższych pytań.

„Jesteśmy wieszakami. Na idee, na cudzość, jakkolwiek byśmy ją nazwali, na cudze manipulacje czy pragnienia. Można powiedzieć, że jesteśmy bardziej w innych ludziach niż w sobie [2].”

• W formie instrukcji zaproponuj proces przechodzenia z formy wieszaka do formy ludzkiej. Jakie kroki (i w jakim obszarze – przestrzennym, umysłowym) należy podjąć?
• Znajdź przykłady relacji, sytuacji, w których drugie, metaforyczne nieco zdanie, może mieć sens pozytywny.

Załączniki

Karta pracy nr 1
Wersja A

Wejdź na stronę Ninateki i obejrzyj film „Ubierz mnie” Małgorzaty Goliszewskiej:
http://www.nina.gov.pl/ninateka/wideoteka/detal/2013/06/13/KSW_Malgorzata_Goliszewska_Ubierz_mnie

Odpowiedz na pytanie nr 1, zapoznaj się także z pozostałymi pytaniami.

1. a) Postawa autorki – czy ustala znaczenia danych wypowiedzi, szuka przyczyn, konsekwencji wydarzeń, postaw?

b) Jaki rezultat może przynieść takie podejście do materiału?

2. a) Co sądzisz o rozwiązaniach technicznych autorki (dobór sprzętu, parametry oświetlenia, efekty specjalne, etc.)? Spróbuj wskazać i opisać rozwiązania obecne w „Ubierz mnie”. Jaki efekt osiąga się takimi decyzjami?

b) Czy możesz podać przykład filmu dokumentalnego/fabularnego, charakteryzującego się podobnymi rozwiązaniami formalnymi co film M. Goliszewskiej?

3. Czy występują w tym dokumencie elipsy czasowe*? Opisz ich wielkość, podaj przykłady. Czy ich obecność/brak, ich wielkość, wpływa na poziom wiarygodności dokumentu? W których sytuacjach?

* Jeśli nie znasz tego pojęcia, wyszukaj jego definicję, skorzystaj ze słowników filmowych, językowych; porównaj z informacjami, jakie możesz znaleźć na ten temat w sieci.

Karta pracy nr 1 Wersja B

Wejdź na stronę Ninateki i obejrzyj film „Ubierz mnie” Małgorzaty Goliszewskiej:
http://www.nina.gov.pl/ninateka/wideoteka/detal/2013/06/13/KSW_Malgorzata_Goliszewska_Ubierz_mnie

Odpowiedz na pytanie nr 3, zapoznaj się także z pozostałymi pytaniami.

1. a) Postawa autorki – czy ustala znaczenia danych wypowiedzi, szuka przyczyn, konsekwencji wydarzeń, postaw?

b) Jaki rezultat może przynieść takie podejście do materiału w kontekście reakcji odbiorcy?
Wyszukaj w sieci wypowiedzi autorki, wywiadów z jej udziałem w kontekście tego filmu. Sprawdź, czy autorka wyjaśnia swój sposób realizacji dokumentu.

2. a) Co sądzisz o rozwiązaniach technicznych autorki (dobór sprzętu – tzw. handycam, parametry oświetlenia, efekty specjalne, etc.)? Spróbuj wskazać i opisać rozwiązania obecne w „Ubierz mnie”. Jaki efekt osiąga się takimi decyzjami?

b) Czy możesz podać przykład filmu dokumentalnego/fabularnego, charakteryzującego się podobnymi rozwiązaniami formalnymi co film M. Goliszewskiej? Podaj rzetelne i wiarygodne źródła internetowe, z jakich może skorzystać osoba szukająca informacje o danych filmach. Uzasadnij wybór tych źródeł.

3. Czy występują w tym dokumencie elipsy czasowe*? Opisz ich wielkość, podaj przykłady z filmu. W jaki sposób stosowanie montażu i elips w tym dokumencie może wpływać na odbiór bohaterów?

*Jeśli nie znasz tego pojęcia, wyszukaj jego definicję, wyjaśnienie. Skorzystaj ze słowników filmowych, językowych, portali internetowych. Porównaj zawarte w nich treści z informacjami.

Materiały pomocnicze

Podsumowanie filmu

Nauczyciel może też skorzystać z materiałów Z. Cielątkowskiej, dostępnych na stronie Ninateki:
http://www.nina.gov.pl/ninateka/wideoteka/detal/2013/06/13/KSW_Malgorzata_Goliszewska_Ubierz_mnie

Eksperyment Magdaleny Goliszewskiej jest pytaniem o to, jak „pracują” nasze kryteria estetyczne, jak na nasze procesy oceniania innych ludzi (niezależnie od pokolenia!) wpływają analogiczne procesy oceniania – realizowane na nas samych. To, co nosimy, lub czego nie nosimy, może wpływać nie tylko na powierzchowny odbiór i relacje z innymi, także na ocenę moralną danej osoby. Praktyka oceniania innych jest głęboko wpisana w relacje społeczne i raczej niemożliwym jest ich wyrugowanie. Musimy jednak pamiętać, iż kryteria naszej oceny są często nieuświadomione, bywają przyjmowane bezkrytycznie, w drodze socjalizacji, mniej lub bardziej subtelnej perswazji, wykorzystującej różnego rodzaju autorytety. Unikanie procesu osiągania samowiedzy w tym kontekście może być postrzegany jako pewnego rodzaju poznawcze lenistwo upraszczające relację ze światem, ale równocześnie zubażające nas samych. Ubiór jest niewerbalną formą komunikacji, dodatkowym polem do negocjacji wolności, tworzenia tożsamości, ale i szansą kontaktu oraz dialogu z innym pokoleniem.

Załącznik do karty pracy nr 1

Przykładowe odpowiedzi/aspekty warte uwagi przy omawianiu pytań:

1. a) Autorka ustawia odbiorcę na pozycji nieuprzywilejowanej. Jesteśmy wrzuceni w bieg wydarzeń, niedoinformowani co do kontekstu sytuacji. Autorka nie opisuje bohaterów, nie przedstawia tła wydarzeń. Nie wyjaśnia genezy swojego pomysłu, nie interesuje jej także szczegółowa analiza wypowiedzi rodziny, znajomych. Otrzymujemy w pewnym sensie surowy (acz wyraźnie zmontowany) materiał z eksperymentu.

b) Brak odautorskich komentarzy, wyjaśnień, ogólne niezaangażowanie autorki w proces nadawania znaczenia wypowiedzi innych z jednej strony ochrania autonomię bohaterów, z drugiej autonomię odbiorcy. Autorka zakłada aktywność odbiorcy w (od)tworzeniu znaczeń, ocenianiu, komentowaniu postaw. Z drugiej strony ilość informacji jest bardzo mała. Aby uniknąć spekulacji, uproszczeń względem osób obecnych w filmie, musimy raczej przejść na ogólniejszy poziom czytania filmu – z perspektywy zjawisk społecznych oraz ogólnych problemów, jakie możemy odnaleźć w materiale.

Autorka udzieliła wywiadu m.in. „Wysokim Obcasom”:
http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/1,53660,14101867,Malgorzata_Goliszewska__Ubierz_mnie.html

a) Z technicznego punktu widzenia, film ma wiele cech produkcji „amatorskiej”. Autorka nie przykłada większej uwagi do starannej kompozycji kadrów, korzysta z nieprofesjonalnej kamery, nie używa zewnętrznych mikrofonów, oświetlenia, statywów.

* Dokument ma charakter autotematyczny – kamera, realizacja dokumentu są tematami rozmów;; kamerę widać w lustrze, podczas rozmowy z babcią.

„Amatorskość”, autotematyczność, w przypadku dokumentu, można postrzegać dwojako: jako wybór stylu, ale także jako wynik/konsekwencja postawy artystycznej, światopoglądowej. Wszystkie te zabiegi wpływają na postawę odbiorcy – mogą zwiększać poczucie wiarygodności (autentyczności) materiału.

b) Podobne filmy:

„Takiego pięknego syna urodziłam”/”Wszystko będzie dobrze” Marcina Koszałki*,

filmy fabularne, np. „Blair Witch Project” D. Myricka i E. Sancheza, „Cloverfield” M. Reevesa

Przykładowe źródła:

www.culture.pl, www.filmweb.pl, www.imdb.com, Wikipedia.

*Tutaj warto krótko omówić miejsce tych dokumentów na mapie gatunku;; jako pomoc w realizacji może służyć hasło „dokumentalny film” w: R. Syska (red.), „Słownik filmu”, Kraków 2010, s. 45-46.

3. Czas eksperymentu – ok. 3 tygodnie. Elipsy* są obecne, trudno precyzyjnie określić ich wielkość. Niektóre są kilkunastominutowe (spacer z ojcem), inne kilkugodzinne (Wigilia), kilkudniowe (życzenia noworoczne). Pojawia się jedna elipsa aż kilkunastoletnia, na samym początku filmu. Zabiegi montażowe i elipsy mogą wpłynąć przede wszystkim na odbiór postaci obecnych w filmie. Osoby mogą się wydawać radykalne w swoich postawach. Pokazane są jednostronnie, w tym konkretnym kontekście. Może to skutkować odczuciem, iż ten konkretny aspekt życia (wygląd, odzież) zajmuje najważniejsze miejsce w systemie norm, wartości (zwłaszcza jeśli chodzi o członków rodziny). Dokument nie zawiera wypowiedzi bohaterów w tym kontekście.

*źródeł jest wiele, np. „Język filmu”, J. Płażewskiego, czy krótka informacja na stronie edukacji filmowej: http://www.edukacjafilmowa.pl/materialy-edukacyjne/abc-filmu#Elipsa



Bibliografia

[1] Zob. http://natemat.pl/55617,generacja-z-mlodzi-otwarci-wychowani-w-dobrobycie-zyjacy-w-swiecie-wirtual- nym-skazani-na-kryzys.
Naukowość kategorii pokoleniowości jest mocno dyskusyjna.

[2] Paweł Świątek, w: A. Herbut, Wieszaki na cudzość. Rozmowa z Pawłem Świątkiem,
http://www.dwutygodnik.com/artykul/4295-wieszaki-na-cudzosc.html, dostęp – 18.07.2013.

1. M. Trzeciak, „Kiedy moda jest sztuką a sztuka modą”, http://www.obieg.pl/teksty/1922, 04.04.2007, akt. 14.11.2008, [dostęp 17.07.2013].
2. B. Dowgiałło (2013), „Socjolog w szafie. Prezentacja techniki pomocnej w badaniu ubierania się jako działania”, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 9, nr 2, s. 184‒201 (przede wszystkim 184-190), [dostęp 20.07.2013]. Dostępny w internecie: www.przegladsocjologiijakosciowej.org.
3. R. Syska (red.),” Słownik filmu”, Kraków 2010.
4. A. Herbut, Wieszaki na cudzość. Rozmowa z Pawłem Świątkiem, http://www.dwutygodnik.com/artykul/4295-wieszaki-na-cudzosc.html, [dostęp 18.07.2013].
5. Dodatkowo: G. Simmel, „Filozofia mody”, w: tenże, „Filozofia kultury. Wybór esejów”, przeł. W. Kunicki, Kraków 2007.