Cele lekcji

Cel ogólny:

W czasie lekcji uczniowie:

• poznają i oceniają postawę inteligenta polskiego w sytuacji kraju po transformacji ustrojowej na podstawie obrazu Jerzego Stuhra Tydzień z życia mężczyzny.

Cele szczegółowe:

uczniowie:

• doskonalą umiejętność analizy i interpretacji dzieła filmowego
• charakteryzują postacie filmu (w szczególności głównego bohatera)
• streszczają wydarzenia
• odnoszą zachowania i postawy bohatera w jego życiu prywatnym do wartości wyznawanych przez niego oficjalnie
• wartościują, oceniją: oskarżają, bronią
• dostrzegają mocne i słabe strony rzeczywistości po transformacji ustrojowej
• uzasadniają swoje stanowisko
• doskonalą umiejętności retoryczne
• współpracują w grupie

Środki dydaktyczne film „Tydzień z życia mężczyzny” w reżyserii Jerzego Stuhra arkusze papieru, pisaki

Formy pracy praca w grupach praca z całą klasą Metody pracy aktywizujące: arkusz zadaniowy, śnieżna kula, analiza SWOT elementy heurezy dyskusja klasowa

Przebieg lekcji

1. Przed obejrzeniem filmu dzielimy młodzież na 7 grup. Każda z nich będzie miała obowiązek szczególnie wnikliwego śledzenia wydarzeń 1 dnia z przedstawionego w filmie tygodnia życia Adama (można poprosić uczniów o robienie krótkich notatek).

2. Po projekcji uczniowie dzielą się swoimi pierwszymi intuicyjnymi wrażeniami, odpowiadają na pomocnicze pytania: czy główny bohater wzbudził w nich sympatię, czy chcieliby się z nim zaprzyjaźnić, czy mogliby mu zaufać? czy jest to ktoś nietypowy, wyjątkowy ? … (inne).

3. W jakiej rzeczywistości rozgrywają się wydarzenia filmu? Określcie czas, miejsce, sytuację ekonomiczną i polityczną.

(Przewidywaneą odpowiedzi uczniów zaznaczam kursywą)

Np.: Wydarzenia filmu rozgrywają się w latach 90. XX w. w Polsce w okresie transformacji ustrojowej. To czas naznaczony wolnością – (wolny rynek, wolność słowa), zapałem do rozmaitych działań: zakładanie fundacji, możliwość wyjazdów za granicę, otwieranie własnych biznesów, pragnienie bogacenia się i robienia kariery, okres wzmożonej aktywności obywateli po okresie stagnacji i zniewolenia systemem komunistycznym.

4. Kim jest główny bohater? Określcie jego zawód, zainteresowania, pasje, sytuację rodzinną, status majątkowy, poglądy polityczne, zalety, wady, słabostki…

Np.: Adam Borowski – mężczyzna w wieku dojrzałym, prokurator, człowiek żonaty, ale bezdzietny (pod wpływem żony weźmie dziecko „na próbę”), opiekujący się matką chorą na raka. Borowski to inteligent aspirujący do klasy średniej, dlatego marzy o kupnie domu, (może człowiekowi o jego statusie nie wypada mieszkać w starej kamienicy?) Właśnie publikuje książkę, wspiera działalność fundacji swojej żony. Jest oddany pracy, ale znajduje czas na sport – codzienne pływanie; hobby – śpiewa w znakomitym chórze. Ma kochankę, z którą dwa razy w tygodniu spotyka się w hotelu, choć równocześnie czuje lojalność wobec żony. Jest zadeklarowanym antykomunistą, bo ma przeszłość opozycyjną. Adam, dzięki znakomitej kreacji Jerzego Stuhra, to bohater wiarygodny, ma zarówno zalety: pracowitość ambicja, zainteresowania, oddanie rodzinie…, jak i wady: to hipokryta, egoista, kobieciarz…

5. Jakie znaczenie ma, według was, fakt, że Adam Borowski jest prokuratorem, a widz świadkiem fragmentów rozpraw, w których wygłasza on mowy oskarżycielskie?

Np.: Prokurator oskarża, domaga się wymierzenia kary, feruje wyroki, moralizuje, domaga się sprawiedliwości, przestrzegania prawa, zadośćuczynienia pokrzywdzonemu. Spodziewamy się więc, że Borowski sam jest wzorem do naśladowania. Zresztą na taki wzór się kreuje, choćby jako autor książki „Oskarżam”, której wymiar „etyczno-moralny” podkreślają jej recenzenci. Fragmenty rozpraw, które widz obserwuje, a zwłaszcza pasja, z jaką Adam Borowski wygłasza umoralniające tyrady, pozwolą na skonfrontowanie postawy bohatera w rozmaitych sytuacjach życiowych z poglądami, które oficjalnie deklaruje.

6. Klasa podzielona na 7 grup – dni tygodnia, pracuje według arkusza zadań (Załącznik 1). Etap przygotowania nadzoruje nauczyciel. Lider grupy prezentuje na forum klasy tylko krótkie mowy oskarżycielskie.

Przykładowe odpowiedzi. Grupa – poniedziałek

Przygotowanie:

Np.: Adam Borowski rozpoczyna dzień na basenie. W sądzie wygłasza płomienną mowę, oskarżając byłego studenta informatyki o oszustwa podatkowe, będące konsekwencją sprowadzanych przez niego nielegalnie komputerów z zagranicy. „Wsadza” młodego chłopaka na kilka lat do więzienia. Uczestniczy w uroczystości nagradzania swojej żony za działalność charytatywną. Nie ukrywa rozczarowania z powodu faktu, że nagrodzie nie towarzyszy gratyfikacja finansowa. Już wiadomo, że potrzebne są mu pieniądze na kupno domu. Tego dnia zrywa z kochanką, z którą spotykał się 2 razy w tygodniu od roku. Motywuje to względami moralnymi. Uczestniczy w próbie chóru, który właśnie szykuje się na tournee po Europie. Późnym wieczorem odwiedza w szpitalu matkę chorą na raka, deklarując: „Zrobię wszystko, żeby Cię ratować”.

Prezentacja

Np.: Oskarżam Adama Borowskiego o hipokryzję, nieuczciwość, interesowność i materializm. Żądał wysokiego wyroku dla studenta za oszukanie fiskusa, tymczasem następnego dnia za sprawą darowizny dla domu dziecka chciał „ugrać” odpis podatkowy. Nie odmówił stanowczo, gdy przyjaciel – dyrektor placówki zaproponował mu korzystniejszy przekręt. Uczynił więc to samo, co człowiek, którego potępił. Wsparcie dla działalności charytatywnej żony nie było powodowane wyłącznie potrzebą pomocy dla samotnych matek. Liczył na pieniądze, które spłyną na żonę wraz ze splendorem i popularnością. Zerwanie z kochanką (mało delikatne) można uzasadnić względami finansowymi. Borowskiemu potrzebne są pieniądze, a wynajmowanie hotelowego pokoju 8 razy w miesiącu niestety kosztuje. Zresztą w sobotę bohater dał popis swojej małżeńskiej uczciwości. Adam jest związany z matką, ale tylko do momentu, kiedy jego ofiarność nie narusza portfela. Nie zdobył się w porę na ratowanie najbliższej osoby, wydał pieniądze na dom.

Ułóżcie listę wartości, które są naprawdę ważne dla Adama Borowskiego (4 grupy) i listę tych, które oficjalnie deklaruje np. w czasie mów oskarżycielskich czy w swojej książce (3 grupy). (Praca metodą śnieżnej kuli – grupy nawzajem uzupełniają swoje listy, po czym są one odczytane i skomentowane).

Wartości wyznawane: sukces, kariera, pieniądze, prestiż, szacunek, elegancja, luksus, dobrobyt, uroda, zdrowie, kondycja fizyczna, sprawność, popularność, przyjemność, władza, wygoda, dostatek, piękne kobiety, miłość do sztuki….

Wartości deklarowane: humanizm, miłość, przyjaźń, odpowiedzialność, poświęcenie, uczciwość, praworządność, prawda, wierność ideałom, miłość do sztuki…

Borowski wie, co jest naprawdę ważne, to człowiek inteligentny. Jednak zasady moralne stosuje wtedy, kiedy są dla niego wygodne (nowa odmiana pani Dulskiej?), uznaje łatwy altruizm, który może stać się trampoliną do wzbogacenia się lub sukcesu.

7. Oto fragment recenzji filmu autorstwa Barbary Hollender:

Film Jerzego Stuhra to obraz głęboko osadzony w polskich realiach, głęboko analizujący kondycję współczesnej inteligencji, ukazujący dylematy ludzi, którzy dojrzewali w innych warunkach, a dzisiaj próbują odnaleźć się w nowej rzeczywistości.

[B.Hollender, „Wątpliwości wieku męskiego”, Rzeczpospolita 1999 nr 200, s.A7]

Uczniowie w grupach (2+2+2+1) tworzą analizę SWOT (Załącznik 2.) sytuacjiw Polsce po transformacji ustrojowej. Mogą wziąć pod uwagę nie tylko fakty przedstawione w filmie, ale oprzeć się na wiedzy o przedstawionym okresie historycznym. Prezentują efekty swojej pracy.

Strenghts – mocne strony: np.: wolność, pluralizm, wolny rynek, demokracja, otwarcie na świat, zniesienie cenzury, jawność, praworządność, wzrost gospodarczy, realna wartość pieniądza, wolne wybory….

Weakneses – słabe strony: np.: nasilające się podziały społeczne, patologie, bezrobocie, brak poczucia bezpieczeństwa, dominacja życia zawodowego nad rodzinnym, kult kariery, pieniądza, sukcesu, prymat wartości materialnych….

Opportunities – możliwości: np.: wyzwolenie inicjatywy, kreatywności, dowartościowanie umiejętności i wiedzy, rozbudzenie ambicji, potrzeba doskonalenia się….

Threats – zagrożenia: np.: marginalizacja nieprzystosowanych, bankructwa słabiej prosperujących, pokusa łatwego dorabiania się (oszustwa podatkowe), bieda…

8. Sędziowie, orzekając wyrok, mają obowiązek uwzględnienia okoliczności łagodzących. W jaki sposób „nowa rzeczywistość” może „usprawiedliwiać” postawę i zachowania Adama Borowskigo? Czy jest ona odosobniona, dziwna, niezrozumiała? Jakie zachowania bronią bohatera? Dyskusja klasowa w oparciu o wnioski z poprzedniego zadania.

9. Jak rozumiecie funkcję przewijających się w filmie słów z Szekspirowskiego dramatu: „Jak doskonałym tworem jest człowiek?” Jakiego znaczenia nabierają one zwłaszcza w jednej ze scen finałowych?

Słowa monologu z „Hamleta” Szekspira przewijają się w wielu scenach filmu. Szczególnie mocno brzmią w niedzielę, kiedy znamy już Adama Borowskiego i wiemy jak bardzo daleki jest od ideału. Mimo, że spowiada się i przyjmuje komunię św., mało kto chyba wierzy w jego oczyszczenie W tym kontekście Szekspir brzmi tym bardziej ironicznie. Chóralne odśpiewanie pieśni w kościele przez Borowskiego zderzone jest ujęciem Olesia, który wyłączony z chóru (za sprawą „przyjacielskiej” interwencji), z tłumu słuchaczy włącza się w śpiew. Nie sposób nie zestawić postaci Adama z bohaterem Szekspirowskim – Hamletem. Ale to zestawienie nie wychodzi na dobre Borowskiemu. Jedyne, co łączy obie postacie , to posiadana świadomość i nękające je wątpliwości.

10. Ewaluacja. Krótkie (1 zdanie, jedno słowo, ma być oryginalnie) wypowiedzi uczniów. Czego nauczył mnie film? Co dała mi lekcja?

Praca domowa

do wyboru:

• Jesteś sędzią w sprawie Adama Borowskiego. Przygotuj werdykt z orzeczeniem winy bądź niewinności oskarżonego. Weź pod uwagę zarówno zaprezentowane przez poszczególne grupy akty oskarżenia jak i okoliczności łagodzące.
• Przygotuj informacje na temat dorobku filmowego Jerzego Stuhra jako aktora i reżysera. Jakie tematy interesują twórcę, jakie problemy poruszają dzieła z jego udziałem lub przez niego wyreżyserowane?
• Mistrzem dla Jerzego Stuhra był Krzysztof Kieślowski. Wskaż wpływy filmów Kieślowskiego w dorobku J. Stuhra. (*trudne, dla młodzieży o zainteresowaniach filmowych).

Załączniki

Załącznik 1. arkusz zadań dla wszystkich grup

Przygotowanie:

1. Odtwórzcie plan najważniejszych wydarzeń dnia z życia Adama Borowskiego.

2. Przyjrzyjcie się motywacji jego zachowań. Określcie, dlaczego podejmuje takie, a nie inne działania? Jakie cele chce na ich drodze osiągnąć?

3. Znajdźcie analogię między oskarżeniami formułowanymi w sądzie/sytuacją w czasie wizji lokalnej a zachowaniem bohatera w jego codziennym pozazawodowym życiu. (Zadanie nie dotyczy grup: środy, soboty i niedzieli).

Prezentacja:

Korzystając z wzorca pokazanego w „scenach sądowych”, spróbujcie przygotować akt oskarżenia Adama Borowskiego dotyczący jednego dnia z przedstawionego w filmie tygodnia.

Załącznik 2.

• S (Strengths) – mocne strony: wszystko to, co stanowi atut, przewagę, zaletę
• W (Weaknesses) – słabe strony: wszystko to, co stanowi słabość, barierę, wadę
• O (Opportunities) – szanse: wszystko to, co stwarza szansę korzystnej zmiany,
• T (Threats) – zagrożenia: wszystko to co stwarza niebezpieczeństwo zmiany niekorzystnej.

Bibliografia

1. Hollender Barbara, „Wątpliwości wieku męskiego”, „Rzeczpospolita”1999, nr 200
2. Janicka Bożena, „Chórzysta”, „Kino”1999 nr 9
3. Kubisiowska Katarzyna, „Męskie sprawy”, „Kino” 1999 nr 9
4. Wróblewski Janusz, „Hamlet małego formatu”, „Polityka” 1999 nr 37