Cele lekcji

Cel ogólny:

• przygotowanie uczniów do krytycznego odbioru tekstów kultury

Cele szczegółowe:

uczniowie:

• doskonalą sztukę dyskusji i prezentacji
• uzasadniają swoje stanowisko
• wyciągają wnioski, dokonują syntez
• wzbogacają wiedzę funkcjonalną o komunistycznej Rumunii
• określają problematykę filmu
• analizują działania bohaterów filmu, oceniają ich postawy i dokonywane wybory
• odczytują ukryte sensy filmu
• określają walory dzieła filmowego
• analizują i interpretują wybrane sceny filmowe
• analizują język filmu, określają funkcje wybranych środków wyrazu
• uczą się we współpracy

Czas pracy 2 godziny lekcyjne (oraz projekcja filmu – 103 min.) Środki dydaktyczne duże arkusze papieru kartki papieru kolorowe mazaki masa mocująca materiały przygotowane przez nauczyciela rzutnik multimedialny laptop płyta DVD z filmem „4 miesiące, 3 tygodnie, 2 dni”

Formy pracy praca w grupach i z całym zespołem klasowym Metody pracy burza mózgów dyskusja praca z tekstem kultury (analiza i interpretacja wybranych scen) elementy wykładu

Przebieg lekcji

Uwaga! Obejrzenie filmu trzeba poprzedzić przedstawieniem kontekstu historycznego, który pozwoli lepiej zrozumieć obraz Mungiu. Nauczyciel powinien uzmysłowić uczniom, czym był reżim Nicolae Ceausescu, co dla kobiet oznaczał dekret 770, jakie były jego konsekwencje, jaki los spotykał „dzieci dekretu”. Warto również powiedzieć uczniom, jak oceniany jest ten dekret w dzisiejszej Rumunii.

Na ten temat można znaleźć wiele informacji w Internecie
(np. Dzieci Nicolae – artykuł na stronie internetowej: http://worldwide.blox.pl/tagi_b/196488/Dekret.html).
Byłoby dobrze, gdyby nauczyciel wzbogacił swoją wypowiedź pokazem zdjęć Andrei Pandele, które są bardzo sugestywnym zapisem czasów reżimu Ceausescu. Można je również znaleźć w Internecie
(np. http://www.dailymotion.com/video/xbqxlg_andrei-pandele-zdjycia-osobiste-i-z_news), zaprezentować i omówić z młodzieżą, a później skonfrontować z filmem Mungiu.

Projekcja filmu trwa 103 min. Od nauczyciela zależy, czy za pomocą konkretnych wskazówek, ukierunkuje on oglądanie filmu przez młodzież (np. Zwróćcie uwagę na relacje miedzy bohaterkami. Jak te relacje rozwijają się w filmie? Jakie dostrzegacie podobieństwa i różnice między przyjaciółkami? Które elementy świata przedstawionego w filmie odsłaniają mechanizm komunistycznej władzy i jej wpływu na ludzi?).

1. Zajęcia warto rozpocząć krótką rozmową na temat wrażeń i emocji, jakie wywołał film. Następnie nauczyciel zapisuje na tablicy:

4 MIESIĄCE, 3 TYGODNIE, 2 DNI TO FILM O …

---

i prosi młodzież o dokończenie tego zdania. Uczniowie zgłaszają swoje propozycje i krótko je uzasadniają.

2. Nauczyciel, nawiązując do wypowiedzi uczniów, krótko przedstawia bohaterki filmu i zadaje klasie pytania:

• Przed jakim wyborem stanęła Gabita?
• Dlaczego postanowiła usunąć ciążę?
• Dlaczego Otilia zdecydowała się pomóc Gabicie?

Uczniowie szukają odpowiedzi na te pytania, dyskutują. Odwołują się do materiałów i wypowiedzi nauczyciela z zajęć poprzedzających projekcję filmu i do swojej wiedzy o komunistycznej Rumunii. Powinni zauważyć, jak bardzo zdeterminowana w swoich działaniach jest Gabita. (Boi się bycia samotną matką, wyrzucenia ze studiów, ostracyzmu społecznego, niechęci rodziny, życia w biedzie…). Jest przygnębiona, apatyczna, zdaje sobie sprawę z ewentualnych konsekwencji aborcji (powikłań zdrowotnych), ale nie ma wątpliwości, że musi poddać się zabiegowi. Otilia, jedyna osoba, której Gabita może zaufać, czuje solidarność z przyjaciółką, rozumie jej trudną sytuację.W przeciwieństwie do Gabity, jest aktywna, energiczna, przedsiębiorcza, wie, że bez niej Gabita nie da sobie rady.


Otilia angażuje się w sprawy przyjaciółki również dlatego, by zaznaczyć swoją niezgodę na totalitarny świat, w którym żyje. Jest to wyraz jej niezależności i nieposłuszeństwa wobec komunistycznego systemu.

3. Nauczyciel zauważa, że dziewczyny, aby osiągnąć swój cel i doprowadzić do aborcji, surowo zakazanej przez rumuńskie prawo, musiały przejść przez piekło, następnie podaje temat lekcji, krótko go komentuje i prosi uczniów, aby nazwali „kręgi piekielne”, w których kolejno przebywały bohaterki filmu. Propozycje uczniów zapisywane są na tablicy.

I. Akademik, czyli życie w przedpiekle

II. Kłopoty ze znalezieniem hotelu

III. Dramat w hotelowym pokoju

IV. Urodziny matki chłopaka Otilii

V. zacieranie śladów aborcji

VI. Spotkanie przyjaciółek w hotelowej restauracji

4. Klasa podzielona zostaje na 5 grup. Każda grupa otrzymuje jeden „krąg piekielny” (z wyjątkiem VI., który omówiony będzie z całą klasą). Nauczyciel formułuje polecenie:

Scharakteryzujcie przydzielony Wam „krąg piekielny”. Zastanówcie się, czego doświadczyły przebywające w nim bohaterki, co czuły, o czym myślały, co chciały zrobić. Przedstawiciel grupy zaprezentuje Wasze wnioski i obserwacje na forum klasy. (czas pracy – 15 min). Kolejno omawiają efekty pracy zespołów. Pozostali uczniowie wzbogacają wypowiedzi kolegów swoimi spostrzeżeniami, uwagami, zadają pytania.

Zapewne podczas tych prezentacji dojdą do głosu emocje, odmienne punkty widzenia na przedstawione w filme sytuacje, różne interpretacje przywoływanych scen z filmu. Ważne, aby uczniowie:

• dostrzegli koszmar życia w komunistycznym państwie (obskurny, zatłoczony akademik przypominający koszary,brak intymności, pokątny handel, rozmowy Otilii z opryskliwymi pracownikami hotelu, ciemne niebezpieczne ulice, brzydota miasta, atmosfera podejrzliwości i nieufności, opresyjność świata);
• określili całą gamę negatywnych emocji, których doświadczają bohaterki (rozpacz, ciągły lęk, strach przechodzący w przerażenie, szok, poczucie osaczenia, upokorzenie, wstręt, złość, poczucie beznadziei, stan bezsilności);
• omówili rolę pana Bebe – przerażający produkt systemu, psychopatyczny, cyniczny, pozbawiony skrupułów moralnych, manipuluje dziewczynami i ich emocjami, wykorzystuje sytuację, w jakiej się znalazły, wie, jak je zastraszyć, zaszantażować, by osiągnąc swój cel;
• ukazali samotność i wyobcowanie Otilii w tym okrutnym świecie (scena urodzinowego przyjęcia, w którym uczestniczyć musi Otilia, chociaż przejęta jest lękiem o przyjaciołkę pozostawioną w hotelowym pokoju)
• zastanowili się nad znaczeniem rozmowy Otilii z jej chłopakiem podczas urodzin jego mamy (Otilia przeżywa chwile gorzkiego rozczarowania, uświadomia sobie, że nie może liczyć na swojego chłopaka, że gdyby znalazła się w takiej sytuacji, jak jej przyjaciółka Gabita, to spotkałby ją ten sam los);
• dostrzegli siłę przyjaźni, która łączy bohaterki i okazuje się silniejsza niż piekło, ich heroiczną wręcz solidarność i poświęcenie Otilii;
• zauważyli, że Otilia i Gabita to ofiary okrutnego systemu, który steruje nimi jak marionetkami

Uczniowie na pewno zwrócą uwagę na drastyczność sceny przedstawiającej martwy płód leżący na podłodze hotelowej łazienki. Warto zastanowić się, dlaczego ta scena w świadomości widza trwa tak długo? Co wywołuje przerażenie bohaterek? Sam płód, który ma wyraźnie ludzkie kształty? Uświadomienie sobie grozy tego, co się właśnie dokonało? Grozy sytuacji? Okropności aborcji? Czy konieczność jak najszybszego pozbycia się martwego płodu z hotelowej łazienki, zatarcia wszelkich śladów po aborcji?

5. Nauczyciel podsumowuje dyskusję i przypomina klasie, że do omówienia pozostał jeszcze ostatni „krąg piekielny”. Uczniowie ponownie oglądają zakończenie filmu (scenę spotkania przyjaciółek w hotelowej restauracji). Ich zadaniem jest sformułowanie pytań, które wyczytać można ze spojrzeń Otilii i Gabity.

Niepokój bohaterek…? (Co dalej? Jak wrócić do normalności po tym, co się przeszło? Jak o tym zapomnieć? Czy przyjaźń przetrwa tę straszną próbę?) A może te spojrzenia oznaczają, że nic się takiego nie wydarzyło i wreszcie można powrócić do „normalności”?

6. Zamykając tę część zajęć, nauczyciel zwraca uwagę uczniów na postawę reżysera. Jaki jest jego stosunek do przedstawionych zdarzeń? Czy ocenia bohaterki? Czy wartościuje ich działania, ustawia je w jakiejś perspektywie etycznej? Czy zabiera głos w sprawie aborcji?

(Uczniowie powinni zwrócić uwagę na szczerość wypowiedzi Mungiu, który przemawia własnym głosem, nie boi sie trudnych tematów, wyraża swój osobisty punkt widzenia).

Trzeba również zapytać uczniów o ich ocenę postaw i wyborów bohaterek filmu? Dlaczego bohaterki w ogóle nie rozważają swoich działań pod względem moralnym? Dlaczego zajęte są przede wszystkim doprowadzeniem do aborcji? Co się dzieje z ludźmi poddanymi bezwględnym mechanizmom okrutnej władzy? Co dzieje się z wartościami moralnymi w świecie zdominowanym przez totalitarne ideologie?

Dyskusję młodzieży najlepiej podsumować słowami samego reżysera:

Traktuję tę opowieść bardzo osobiście. Chciałem nakręcić film o swojej młodości, który docierałby do całego mojego pokolenia. Nie zamierzałem ograniczać się do problemu komunizmu, aborcji i władzy Ceausescu. Rozumiem jednak, że można go tak odbierać, choć dla mnie to zbytnie uproszczenie. Kiedyś wspominaliśmy ze znajomymi czasy naszych studiów i okazało się, że chcieliby obejrzeć film o sobie sprzed 20 lat. To była iskra. Później zastanawiałem się, jaka historia odpowiadałaby nam najlepiej, i przypomniałem sobie prawdziwą opowieść, którą usłyszałem od bliskiej mi osoby 15 lat temu. Odkryłem w niej wielki potencjał, miała w sobie tyle stłumionych emocji, że uznałem ją za najlepszą charakterystykę mojego pokolenia.

[…] Urodziłem się w 1968 r., dwa lata po wprowadzeniu zakazu. To był okres wielkiego boomu niemowląt. Rodzice nie ukrywali przed nami, że byliśmy niezaplanowani i przypadkowo znaleźliśmy się na świecie. Skutki tej przypadkowości dawały się we znaki przez wiele lat. Kiedy rocznik starszej ode mnie o cztery lata siostry liczył w sumie około 30 uczniów, mój dzielił się na klasy od A do G, każda po 40 osób. […] To wszystko zabijało indywidualizm, traktowano nas jak stado. […] Cała nasza młodość to jedna wielka frustracja gdzieś głęboko zduszona.

[…] Dla mnie jednak liczyła się opowieść o ludziach. Nie chciałem pokazywać Rumunom przeszłości, bo ją dobrze znają, ale zależało mi, żeby spojrzeli na swoje życie, na to, co ich ciągle dotyka i w jaki sposób odnosi się do mijającego czasu.

Skrywany przez lata dramat (fragmenty wywiadu Pawła Urbanika z Cristianem Mungiu [2])

7. Warto zastanowić się również nad sposobem, w jaki reżyser opowiada historię

Otilii i Gabity. Nauczyciel kieruje do młodzieży pytanie: Jakie walory filmu są, Waszym zdaniem, godne podkreślenia?

Rozdaje zespołom kartki (po trzy dla każdej grupy) i prosi uczniów, aby zapisali na nich te właściwości filmu Cristiana Mungiu, na które powinno się zwrócić uwagę (na każdej kartce jeden walor). Gdy praca zostanie wykonana, kartki przyklejane są w wyznaczonym miejscu klasy. Nauczyciel odczytuje je, usuwa powtrzające się zapisy, porządkuje kartki. Powstaje w ten sposób zestaw szczególnych właściwości filmu. Kolejnym zadaniem uczniów jest określenie funkcjonalności odnalezionych walorów (Co one powodują? Jaką funkcję pełnią?)

Uczniowie zgłaszają swoje propozycje, uzasadniają je, odwołując się do filmu. Notatka w zeszytach uczniowskich z tej części lekcji może przybrać postać tabela:

Walory filmu	Co powodują?
Przekonująca, sugestywna gra aktorów	Oddanie psychologicznej prawdy o bohaterach filmu, ich wewnętrznych stanach
Nieobecność muzyki	Skoncentrowanie uwagi widza na dialogach bohaterów, budowanie napięcia między słowami bohaterek a zapadającą między nimi ciszą
Narracja prowadzona z punktu widzenia bohaterki	Podkreślenie subiektywizmu ukazanego świata
Elementy thrillera	Narastanie napięcia
Ciemna tonacja filmu	Oddziaływanie na emocje widza
Antyestetyzm	Uwydatnienie brzydoty Rumunii końca lat osiemdziesiątych – szarzyzna, atmosfera beznadziei
Elementy filmu dokumentalnego, dbałość o rekwizyty i realia z czasów komunistycznej Rumunii	Efekt autentyzmu
Nieobecność jakiegokolwiek komentarza (dydaktyzmu)	Zaznaczenie bezstronności; to widz ocenia bohaterów, ich postawy i działania
Niedopowiedzenia	Skłaniają widza do stawiania pytań
Charakterystyczne długie ujęcia, filmowanie bohaterów od tyłu (szczególnie widoczne jest to w scenach ukazujących Otilię przemierzającą nocą opustaszałe ulice miasta)	Uwydatnienie stanu zagrożenia, osaczenia; widzowi wydaje się, że ktoś śledzi bohaterkę
Ascetyzm, naturalizm niektórych zdjęć	Koncentrowanie uwagi widza; potęgowanie emocji

Nauczyciel uzupełnia wypowiedzi uczniów uwagami reżysera, które opublikowane zostały na stronie internetowej www.gutekfilm.pl

O dekoracjach:

Kręciłem w realnych miejscach, nie lubię dekoracji. Chcę, aby tło również opowiadało swoją historię. Tak bardzo lubię te ujęcia, że chcę pokazać wszystko. Większość z ujęć w filmie pokazuje miejsca w bardzo szerokich planach: 180, 270, a nawet 360? […]

O rekwizytach:

Starałem się zrobić film o moich postaciach i o mojej historii, nie o epoce. Chciałem, aby epoka była przez cały czas obecna, ale jako kontekst, a nie jako temat filmu. Starałem się szanować i odtworzyć realia, na tyle, na ile mogłem, jednak nie chciałem pokazywać przed kamerą stereotypów i widoczków z czasów późnego komunizmu. Przedmioty z tego okresu wypełniają film, są na pierwszym planie: autobus ze zbiornikiem na ropę przypominającym bombę przed wybuchem, jeden z modeli rumuńskiej Dacii, który często był porównywany do żelazka, kosze na śmieci, ściany zastawione książkami. Zwyczaje z tamtych czasów są tu również utrwalone: paczka Kentów miała większą wartość, niż pieniądze, które się za nią płaciło, bez nich niczego nie dało się załatwić. […] W późnych latach osiemdziesiątych nie było światła na ulicach, działał jeden kanał TV, a program trwał jedynie dwie godziny, nie było benzyny do samochodów, dominowała szarość i posępna atmosfera przygnębienia. To wszystko wyjaśnia kolorystykę filmu.

O estetyce filmu:

Przed rozpoczęciem zdjęć dyskutowałem z Olegiem Mutu, moim współpracownikiem i operatorem, jaki styl powinien przeważać w tej historii. Zdecydowaliśmy się przedstawiać rzeczy z najbardziej możliwą dyskrecją i rzeczowością, a omijać wszystko to, co mogłoby wydawać się teatralne i stereotypowe. Nie używaliśmy statywów, steady-cam, wózków i kranów kamerowych. Zdecydowaliśmy się kręcić sceny w jednym ujęciu i pozwolić aktorom wykorzystać również przestrzeń za kamerą. Nigdy nie staraliśmy się za wszelką cenę sfilmować twarzy aktora – wiele dialogów dochodzi spoza kamery, czasem nie widać głów aktorów. Przyjęliśmy strategię filmowania ludzi od tyłu. Powoli i pomalutku wyrzucaliśmy wszystko, co mogło być uważane za zbyt ładne, zbyt teatralne, włączając piękne płatki śniegu padające na końcu ostatniego ujęcia. Staraliśmy się skoncentrować na uchwyceniu emocji i prawdy.
Cristian Mungiu o filmie [3]

8. Nauczyciel dziękuje uczniom za udział w zajęciach (nagradza oceną najbardziej aktywnych) i objaśnia pracę domową.

Praca domowa

(do wyboru)

• Jakie, Twoim zdaniem, ważne pytania zostały postawione w filmie? Wyjaśnij, na czym polega ich ważność.
• Ta aktorska kreacja w filmie „4 miesiące, 3 tygodnie, 2 dni”, która zrobiła na mnie najwieksze wrażenie… (Uzasadnij swój wybór).
• Jedna ze starożytnych zasad dotyczących twórczości mówi: „Trzymaj się rzeczy. Słowa przyjdą same”. Czy Cristian Mungiu realizuje ją w swoim filmie? Uzasadnij odpowiedź.

Bibliografia

[2] http://wiadomosci.onet.pl/kiosk/ciekawostki/skrywany-przez-lata-dramat,1,3341443,wiadomosc.html

[3]  http://www.gutekfilm.pl/4miesiace/mungiu.php